طبقه بندی شاخصهای ارزیابی پایداری آب زیرزمینی در آبخوانهای مناطق خشک و نیمه خشک
محورهای موضوعی : مدیریت منابع آبسوسن حایری یزدی 1 , مریم رباطی 2 * , سعیده سامانی 3 , فریبا زمانی هرگلانی 4
1 - دانشجوي دكترا، گروه علوم و مهندسي محيط زيست، دانشکده موضوعی کشاورزی آب غذا و فراسودمندها، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي ، تهران، ايران.
2 - استاديار، گروه علوم و مهندسي محيط زيست، دانشکده موضوعی کشاورزی آب غذا و فراسودمندها، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي ، تهران، ايران.
3 - استاديار، عضو هيأت علمي دانشگاه موسسه تحقيقات آب وزارت نيرو، پژوهشکده مطالعات و تحقيقات منابع آب.
4 - استاديار، گروه علوم و مهندسي محيط زيست، دانشکده موضوعی کشاورزی آب غذا و فراسودمندها، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي ، تهران، ايران.
کلید واژه: شاخصهای اجتماعی, آب شیرین, شاخص فقر آبی, ارزیابی پایداری,
چکیده مقاله :
زمینه و هدف: با توجه به وابستگی روزافزون انسان به آب شیرین به ویژه آب زیرزمینی که مهمترین منبع تامین آب در سرزمینهای خشک و نیمه خشک است، مطالعه پایداری وضعیت آبخوانها امری ناگزیر است. در این راستا از شاخصهای ارزیابی استفاده میشود که معمولا مرز مشخصی بین دسته بندی شاخصها وجود ندارد و در زمینههای مختلفی مانند اقتصاد، اجتماع و محیط زیست با یکدیگر همپوشانی دارند. همچنین معمولا پژوهشگران به تعدادی شاخص که برای مطالعه موردی ایشان قابل اندازه گیری باشد اکتفا میکنند. به دلیل این کمبود، در این مقاله سعی شده است شاخصهای متنوعی که برای ارزیابی آب زیرزمینی در آبخوانهای مناطق خشک و نیمه خشک جهان استفاده شده است جمع آوری و طبقه بندی گردد.روش پژوهش: این پژوهش مطالعهای بر مقالات و مطالعات پیشین ایران و جهان در زمینه ارزیابی پایداری آب زیرزمینی برمبنای شاخصهای مختلف بوده است. سیر حرکت و پیشرفت این شاخصها و دسته بندی آنها در گروههای محیط زیستی، اجتماعی، اقتصادی و نهادی در قالب این پژوهش تعریف شده است. همچنین شاخصهای ترکیبی نیز که برای مباحث زیرمجموعه پایداری تدوین شده اند مانند شاخص فقر آبی در این پژوهش مد نظر قرار گرفته است. شاخص فقر آبی زیرمجموعه معیار رقابت و شاخصی اجتماعی معرفی شده است. این شاخص به عنوان زیرمجموعهای از معیار رقابت آبی مطرح شده است که به ویژه در سرزمینهای خشک و نیمه خشک مانند بخشهای قابل توجهی از کشورهای غرب آسیا شاخص مهمی برای سنجش میزان فقر ناشی از کمبود آب مطرح است. به عبارتی این شاخص، آب و فقر را به هم پیوند میدهد.یافتهها: نتایج حاکی از آن است که شاخصهای محیط زیستی با سهم 63 درصدی بیشتری تعداد را در بین مقالات داشته اند و شاخصهای فیزیکی بیش از نیمی از شاخصهای محیط زیستی را شامل میشود. پس از آن شاخصهای اقتصادی با 18 درصد، شاخصهای اجتماعی با 14 درصد و شاخصهای نهادی با 7 درصد در رتبههای بعدی از لحاظ تعداد قرار دارند که نشاندهنده توجه صاحب نظران به اهمیت محیط زیست و اقتصاد بر پایداری آبخوانها است.نتایج: اگرچه شاخصهای اجتماعی فقط 13 درصد از کل شاخصها را در بر دارد اما به دلیل اهمیت و وزن بالای آنها نیاز به مطالعه بیشتر دارد همچنین این نوع شاخصها عمدتا وابستگی به منطقه مورد مطالعه دارند لذا استفاده از از مطالعات جامعه شناسان کمک شایانی به بررسی حقیقی و هدفمند پایداری آبخوانها خواهد کرد. همچنین با توجه به اینکه ارزیابی پایداری، دیدگاهی بین رشتهای است، انتخاب شاخصهای آن نیاز به مبانی نظری قوی دارد لذا کار گروهی با حضور متخصصان مختلف منجر به بالا رفتن کیفیت نتیجه مطالعات خواهد شد. با توجه به اینکه شاخصهای نهادی عمدتا نقش پاسخ را در موضوع پایداری آبخوان دارند لذا تدوین شاخصهای نهادی در آینده و لحاظ نمودن وزن منطقی برای این شاخصها در حین ارزیابی پایداری اهمیت به سزایی در بالا بردن کیفیت ارزیابی دارد. شاخصهای نهادی عمدتا مرتبط با حکمرانی هستند و با توجه به اینکه رویکرد توسعه یافتگی کاهش تمرکز مدیریت از بالا به پایین است، شاخصهای نهادی تعداد کمتری دارند و تمرکز بر سایر شاخصها قرار گرفته است.
Background and Aim: Considering the increasing dependence of humans on fresh water, especially groundwater, which is the most important source of water supply in arid and semi-arid regions, assessing the sustainability of aquifers is crucial. In this regard, assessment indicators are used, which usually do not have a clear boundary between the classification of indicators and they overlap with each other in different fields such as economy, society and environment. Also, researchers usually rely on a number of indicators that can be measured for their case study. Due to this lack of data, in this article, an attempt has been made to collect and categorize various indicators that have been used to assess groundwater in aquifers in arid and semi-arid regions of the world.Method: This research has been a literature review of previous articles and studies in the world in the field of assessing the sustainability of groundwater based on different indicators. The course of movement and progress of these indicators in articles and their classification in environmental, social, economic and institutional categories has been in the framework of this research. Also, the composite indicators that have been prepared for topics under the sustainability subcategory, such as the water poverty index, have been considered in this research. The water poverty indicator is a subset of the competition criterion and a social indicator. This indicator has been proposed as a subset of the water competition criterion, which is an important indicator for measuring the level of poverty caused by water scarcity, especially in arid and semi-arid lands such as significant parts of West Asian countries. In other words, this indicator connects water and poverty. Results: The results indicate that the environmental indicators with a share of 63% have the highest number among the articles and physical indicators include more than half of the environmental indicators. After that, economic indicators with 18%, social indicators with 14% and institutional indicators with 7% are in the next ranks in terms of numbers, which shows the attention of experts to the importance of the environment and economy on the sustainability of aquifers.Conclusion: Although social indicators comprise only 13% of all indicators, but due to their importance and weight, they need more studying. Also, these types of indicators are mainly dependent on the case study, so using the studies of sociologists is a great help for real investigation and it will aim at the sustainability of aquifers. Also, due to the fact that sustainability evaluation is an interdisciplinary field, the selection of its indicators needs strong theoretical foundations, therefore, team work with the presence of different experts will increase the quality of the study results. Considering that the institutional indicators mainly play the role of the answer in the issue of aquifer sustainability, therefore, compiling institutional indicators in the future and including a logical weight for these indicators during the assessment of sustainability is very important in raising the quality of the assessment. Institutional indicators are mainly related to governance, and considering that the development approach is to reduce the concentration of management from top to bottom, there are fewer institutional indicators and the focus is on other indicators.
Ahmed, S. I., Sonkar, A. K., Kishore, N., Varshney, R., & Jhariya, D. (2022). Hydrogeochemical Characterization and Qualitative Assessment of Groundwater in Jampali Coal Mining Area, Chhattisgarh, India. Journal of The Institution of Engineers (India): Series A, 103(4), 1109-1125.
Akbar, H., Nilsalab, P., Silalertruksa, T., & Gheewala, S. H. (2022). Comprehensive review of groundwater scarcity, stress and sustainability index-based assessment. Groundwater for Sustainable Development, 18, 100782.
Besser, H. and L. Dhaouadi (2022). "An overview of groundwater resources evolution in North Africa: sustainability assessment of the CI aquifer under natural and anthropogenic constraints." Meteorology Hydrology and Water Management. Research and Operational Applications 10.
Bui, N. T., Kawamura, A., Amaguchi, H., Du BUI, D., & Truong, N. T. (2016). Environmental sustainability assessment of groundwater resources in Hanoi, Vietnam by a simple AHP approach. 土木学会論文集 G
(環境), 72(5), I_137-I_146.
Bui, N. T., Kawamura, A., Amaguchi, H., Du Bui, D., Truong, N. T., & Nakagawa, K. (2018). Social sustainability assessment of groundwater resources: A case study of Hanoi, Vietnam. Ecological indicators, 93, 1034-1042.
Bui, N. T., Kawamura, A., Du Bui, D., Amaguchi, H., Bui, D. D., Truong, N. T.,... & Nguyen, C. T. (2019). Groundwater sustainability assessment framework: A demonstration of environmental sustainability index for Hanoi, Vietnam. Journal of environmental management, 241, 479-487.
Ducci, D., & Sellerino, M. (2022). A modified AVI model for groundwater vulnerability mapping: Case studies in Southern Italy. Water, 14(2), 248
Duran-Llacer, I., Arumí, J. L., Arriagada, L., Aguayo, M., Rojas, O., González-Rodríguez, L.,... & Singh, S. K. (2022). A new method to map groundwater-dependent ecosystem zones in semi-arid environments: A case study in Chile. Science of The Total Environment, 816, 151528.
Fabian, C. L., Ibañez, J. W., Prieto, F. S., & Camargo, C. C. (2018). Groundwater Sustainability Assessment in Small Islands: the case study of san andres in the caribbean sea.
Fahim, A. K. F., Kamal, A. M., & Shahid, S. (2023). Spatiotemporal change in groundwater sustainability of Bangladesh and its major causes. Stochastic Environmental Research and Risk Assessment, 37(2), 665-680.
Fang, Z., X. Ding and H. Gao (2022). "Local-Scale Groundwater Sustainability Assessment Based on the Response to Groundwater Mining (MGSI): A Case Study of Da’an City, Jilin Province, China." Sustainability 14(9): 5618.
Gordon, J. R. C.-E. (2008). Handbook on constructing composite indicators: methodology and user guide, OECD publishing.
Gordon, C. C. o. M. o. t. (2017). "GROUNDWATER SUSTAINABILITY ASSESSMENT APPROACH: GUIDANCE FOR APPLICATION."
Hosseini, S. M., Parizi, E., Ataie-Ashtiani, B., & Simmons, C. T. (2019). Assessment of sustainable groundwater resources management using integrated environmental index: Case studies across Iran. Science of the total environment, 676, 792-810.
Iddrisu, U. F., Mbatchou, V. C., Armah, E. K., & Amedorme, B. S. (2023). Groundwater quality assessment for sustainable irrigation in Nanton district, Ghana. Water Practice and Technology.
Ladi, T., A. Mahmoudpour and A. Sharifi (2021). "Assessing impacts of the water poverty index components on the human development index in Iran." Habitat International 113: 102375.
Mahdavi, T., & Hosseini, S. A. (2019). Aquifers Sustainability assessment by Integrated Groundwater Footprint Indicator Case Study: East Azerbaijan Province. Iran-Water Resources Research, 15(4), 438-452. [in Persian]
Majidipour, F., Najafi, S. M. B., Taheri, K., Fathollahi, J., & Missimer, T. M. (2021). Index-based groundwater sustainability assessment in the socio-economic context: a case study in the Western Iran. Environmental Management, 67, 648-666.
Maria, R. (2018, February). Comparative studies of groundwater vulnerability assessment. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 118, No. 1, p. 012018). IOP Publishing.
Martinez, S., O. Escolero and M. Perevochtchikova (2015). "A comprehensive approach for the assessment of shared aquifers: the case of Mexico City." Sustainable Water Resources Management 1(2): 111-123.
Milewski, A., K. Lezzaik and R. Rotz (2020). "Sensitivity analysis of the groundwater risk index in the Middle East and North Africa region." Environmental Processes 7(1): 53-71.
Panahi, E., Bafkar, A., & Hafezparast, M. (2017). Assessment of management alternatives for maintaining watershed sustainability in the climate scenarios. Iran-Water Resources Research, 13(1), 139-152. [in Persian]
Pandey, V. P., Shrestha, S., Chapagain, S. K., & Kazama, F. (2011). A framework for measuring groundwater sustainability. Environmental Science & Policy, 14(4), 396-407.
Pires, A., Morato, J., Peixoto, H., Botero, V., Zuluaga, L., & Figueroa, A. (2017). Sustainability Assessment of indicators for integrated water resources management. Science of the total environment, 578, 139-147.
Pissourios, I. A. (2013). "An interdisciplinary study on indicators: A comparative review of quality-of-life, macroeconomic, environmental, welfare and sustainability indicators." Ecological indicators 34: 420-427.
Rashid, A., Ayub, M., Ullah, Z., Ali, A., Sardar, T., Iqbal, J.,... & Khan, S. (2023). Groundwater Quality, Health Risk Assessment, and Source Distribution of Heavy Metals Contamination around Chromite Mines: Application of GIS, Sustainable Groundwater Management, Geostatistics, PCAMLR, and PMF Receptor Model. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(3), 2113.
Rukmana, B. T. S., Bargawa, W. S., & Cahyadi, T. A. (2020, March). Assessment of groundwater vulnerability using GOD method. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 477, No. 1, p. 012020). IOP Publishing
Sadeghi, S. Sadoddin, A. Asadi, O. Hazbavi, Z. Zare Karizi, A. Moayeri, M. (2020). “watershed Health and Sustainability (Principles, Approaches and Assessment Methods)”. Trbiat Modares University Press. pub.modares.ac.ir [in Persian]
Sadek, M. and K. Hagagg (2020). "A Novel Groundwater Sustainability Index using AHP/GIS Approach." International Journal of Research in Environmental Science (IJRES) 6(4): 28-40.
Samani, S. (2021). "Analyzing the groundwater resources sustainability management plan in Iran through comparative studies." Groundwater for Sustainable Development 12: 100521.
Samani, S. (2021). "Assessment of groundwater sustainability and management plan formulations through the integration of hydrogeological, environmental, social, economic and policy indices." Groundwater for Sustainable Development.
Singh, A. P. and P. Bhakar (2021). "Development of groundwater sustainability index: a case study of western arid region of Rajasthan, India." Environment, Development and Sustainability 23(2): 1844-1868.
Uddin, M. G., Nash, S., & Olbert, A. I. (2021). A review of water quality index models and their use for assessing surface water quality. Ecological Indicators, 122, 107218.
Vrba, J. (2007). Groundwater Resources Sustainability Indicators.
Water, U. N. (2021). Progress on change in water-use efficiency: Global status and acceleration needs for SDG indicator 6.4. 1, 2021. Food & Agriculture Org..
Xiong, H., Wang, Y., Guo, X., Han, J., Ma, C., & Zhang, X. (2022). Current status and future challenges of groundwater vulnerability assessment: A bibliometric analysis. Journal of Hydrology, 128694.
Zarei, B., Parizi, E., Hosseini, S. M., & Ataie-Ashtiani, B. (2022). A multifaceted quantitative index for sustainability assessment of groundwater management: application for aquifers around Iran. Water International, 47(3), 338-360.
Zhou, H., Dai, M., Wei, M., & Luo, Z. (2023). Quantitative Assessment of Shallow Groundwater Sustainability in North China Plain. Remote Sensing, 15(2), 474
_||_Classification of Groundwater Sustainability Assessment Indicators in Aquifers of Arid and Semi-Arid Regions
Susan Hayeri Yazdi1, Maryam Robati 2*, Saeideh Samani 3
and Fariba Zamani Hargalani
1) PhD Student in Environmental Science and Engineering, Faculty of Natural Resources and Environment, Azad University, Tehran Science and Research Branch.
2) Assistant Professor, Department of Environmental Science and Engineering, Faculty of Natural Resources and Environment, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran.
3) Assistant Professor, Department of Water Resources Study and Research, Water Research Institute, Tehran, Iran.
4) Assistant Professor, Department of Environmental Science and Engineering, Faculty of Natural Resources and Environment, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran.
*Corresponding author emails: maryamrobati1984@gmail.com, m.robati@srbiau.ac.ir
Abstract:
Background and Aim: Considering the increasing dependence of humans on fresh water, especially groundwater, which is the most important source of water supply in arid and semi-arid regions, assessing the sustainability of aquifers is crucial. In this regard, assessment indicators are used, which usually do not have a clear boundary between the classification of indicators and they overlap with each other in different fields such as economy, society and environment. Also, researchers usually rely on a number of indicators that can be measured for their case study. Due to this lack of data, in this article, an attempt has been made to collect and categorize various indicators that have been used to assess groundwater in aquifers in arid and semi-arid regions of the world.
Results: The results indicate that the environmental indicators with a share of 63% have the highest number among the articles and physical indicators include more than half of the environmental indicators. After that, economic indicators with 18%, social indicators with 14% and institutional indicators with 7% are in the next ranks in terms of numbers, which shows the attention of experts to the importance of the environment and economy on the sustainability of aquifers.
Conclusion: Although social indicators comprise only 13% of all indicators, but due to their importance and weight, they need more studying. Also, these types of indicators are mainly dependent on the case study, so using the studies of sociologists is a great help for real investigation and it will aim at the sustainability of aquifers. Also, due to the fact that sustainability evaluation is an interdisciplinary field, the selection of its indicators needs strong theoretical foundations, therefore, team work with the presence of different experts will increase the quality of the study results. Considering that the institutional indicators mainly play the role of the answer in the issue of aquifer sustainability, therefore, compiling institutional indicators in the future and including a logical weight for these indicators during the assessment of sustainability is very important in raising the quality of the assessment. Institutional indicators are mainly related to governance, and considering that the development approach is to reduce the concentration of management from top to bottom, there are fewer institutional indicators and the focus is on other indicators.
Keywords: fresh water, social indicators, sustainability assessment, water poverty index
طبقه بندي شاخصهاي ارزيابي پايداري آب زيرزميني
در آبخوانهاي مناطق خشك و نيمه خشك
سوسن حايري يزدي1، مريم رباطي2*، سعيده ساماني3 و فريبا زماني هرگلاني4
1 ) دانشجوي دكترا، گروه علوم و مهندسي محيط زيست، دانشکده موضوعی کشاورزی آب غذا و فراسودمندها، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي ، تهران، ايران.
2 ) استاديار، گروه علوم و مهندسي محيط زيست، دانشکده موضوعی کشاورزی آب غذا و فراسودمندها، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي ، تهران، ايران.
3) استاديار، عضو هيأت علمي دانشگاه موسسه تحقيقات آب وزارت نيرو، پژوهشکده مطالعات و تحقيقات منابع آب.
4) استاديار، گروه علوم و مهندسي محيط زيست، دانشکده موضوعی کشاورزی آب غذا و فراسودمندها، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي ، تهران، ايران.
* ايميل نويسنده مسئول: maryamrobati1984@gmail.com, m.robati@srbiau.ac.ir
چکيده:
زمينه و هدف: با توجه به وابستگي روزافزون انسان به آب شيرين به ويژه آب زيرزميني كه مهمترين منبع تامين آب در سرزمينهاي خشك و نيمه خشك است، مطالعه پايداري وضعيت آبخوانها امري ناگزير است. در اين راستا از شاخصهاي ارزيابي استفاده ميشود كه معمولا مرز مشخصي بين دسته بندي شاخصها وجود ندارد و در زمينههاي مختلفي مانند اقتصاد، اجتماع و محيط زيست با يكديگر همپوشاني دارند. همچنين معمولا پژوهشگران به تعدادي شاخص كه براي مطالعه موردي ايشان قابل اندازه گيري باشد اكتفا ميكنند. به دليل اين كمبود، در اين مقاله سعي شده است شاخصهاي متنوعي كه براي ارزيابي آب زيرزميني در آبخوانهاي مناطق خشك و نيمه خشك جهان استفاده شده است جمع آوري و طبقه بندي گردد.
روش پژوهش: اين پژوهش مطالعهاي بر مقالات و مطالعات پيشين ايران و جهان در زمينه ارزيابي پايداري آب زيرزميني برمبناي شاخصهاي مختلف بوده است. سير حركت و پيشرفت اين شاخصها و دسته بندي آنها در گروههاي محيط زيستي، اجتماعي، اقتصادي و نهادي در قالب اين پژوهش تعريف شده است. همچنين شاخصهاي تركيبي نيز كه براي مباحث زيرمجموعه پايداري تدوين شده اند مانند شاخص فقر آبي در اين پژوهش مد نظر قرار گرفته است. شاخص فقر آبي زيرمجموعه معيار رقابت و شاخصي اجتماعي معرفي شده است. اين شاخص به عنوان زيرمجموعهاي از معيار رقابت آبي مطرح شده است كه به ويژه در سرزمينهاي خشك و نيمه خشك مانند بخشهاي قابل توجهي از كشورهاي غرب آسيا شاخص مهمي براي سنجش ميزان فقر ناشي از كمبود آب مطرح است. به عبارتي اين شاخص، آب و فقر را به هم پيوند ميدهد.
يافتهها: نتايج حاكي از آن است كه شاخصهاي محيط زيستي با سهم 63 درصدي بيشتري تعداد را در بين مقالات داشته اند و شاخصهاي فيزيكي بيش از نيمي از شاخصهاي محيط زيستي را شامل ميشود. پس از آن شاخصهاي اقتصادي با 18 درصد، شاخصهاي اجتماعي با 14 درصد و شاخصهاي نهادي با 7 درصد در رتبههاي بعدي از لحاظ تعداد قرار دارند كه نشاندهنده توجه صاحب نظران به اهميت محيط زيست و اقتصاد بر پايداري آبخوانها است.
نتايج: اگرچه شاخصهاي اجتماعي فقط 13 درصد از كل شاخصها را در بر دارد اما به دليل اهميت و وزن بالاي آنها نياز به مطالعه بيشتر دارد همچنين اين نوع شاخصها عمدتا وابستگي به منطقه مورد مطالعه دارند لذا استفاده از از مطالعات جامعه شناسان كمك شاياني به بررسي حقيقي و هدفمند پايداري آبخوانها خواهد كرد. همچنين با توجه به اينكه ارزيابي پايداري، ديدگاهي بين رشتهاي است، انتخاب شاخصهاي آن نياز به مباني نظري قوي دارد لذا كار گروهي با حضور متخصصان مختلف منجر به بالا رفتن كيفيت نتيجه مطالعات خواهد شد. با توجه به اينكه شاخصهاي نهادي عمدتا نقش پاسخ را در موضوع پايداري آبخوان دارند لذا تدوين شاخصهاي نهادي در آينده و لحاظ نمودن وزن منطقي براي اين شاخصها در حين ارزيابي پايداري اهميت به سزايي در بالا بردن كيفيت ارزيابي دارد. شاخصهاي نهادي عمدتا مرتبط با حكمراني هستند و با توجه به اينكه رويكرد توسعه يافتگي كاهش تمركز مديريت از بالا به پايين است، شاخصهاي نهادي تعداد كمتري دارند و تمركز بر ساير شاخصها قرار گرفته است.
کليد واژهها: آب شيرين، ارزيابي پايداري، شاخص فقر آبي، شاخصهاي اجتماعي
مقدمه
آب زيرزميني منبع ارزشمندي از آب شيرين است که از سلامت انسان، توسعه اجتماعي-اقتصادي و عملکرد اکوسيستمها در تمام مناطق، از جمله مناطق شهري و روستايي کشورهاي توسعهيافته و در حال توسعه حمايت ميکند. اين منابع نياز آب آشاميدني بيش از نيمي از جمعيت جهان و 43 درصد از کل آب مورد نياز آبياري را تامين ميکند. از سوي ديگر، نياز روزانه حدود 2.5 ميليارد نفر در سراسر جهان به آب تنها از طريق منابع آب زيرزميني تامين ميشود (Zarei, Parizi et al. 2022). همچنين هدف ششم از اهداف توسعه پايدار سازمان ملل متحد - که در سال 2020 راه اندازي شد - بر نقش استراتژيک توسعه ظرفيت براي اطمينان از دسترسي و مديريت پايدار آب تأکيد دارد (UN, 2021). همچنين آب زيرزميني منبع حياتي مهم براي توليد محصولات کشاورزي، حفظ اکوسيستمها، تأمين نياز آب شرب و خدمات و صنعت است و براي تأمين نياز آب شرب و بهداشت بيش از 2 ميليارد ساکن شهري از محل آب زيرزميني نشان از اهميت ويژه آن دارد (Mahdavi and Hosseini, 2019).
مطالعات مختلفي در زمينه ارزيابي پايداري آب زيرزميني با استفاده از شاخصها در كشورهاي مختلف انجام شده است كه به عنوان مثال در يك تحقيق در سال 2023 از شاخصهاي قابليت اطمينان، انعطافپذيري و آسيبپذيري1 براي ارزيابي تغييرات مکاني و زماني در دسترس بودن و پايداري آب زيرزميني در بنگلادش استفاده شده است. نتايج بررسي حاكي ازين بود كه آبهاي زيرزميني پايداري بسيار ضعيفي را براي اکثر مناطق اين كشور نشان دادند (Fahim et al. 2023). در پژوهش ديگري به ارزيابي کمي پايداري آبهاي زيرزميني کم عمق در دشت چين شمالي پرداخته شده است. اين پژوهشگران نيز مانند مطالعه قبلي از شاخصهاي قابليت اطمينان، انعطافپذيري و آسيبپذيري استفاده كردند نتايج حاكي ازين بود كه سطح قابليت اطمينان در اکثر مناطق کمتر از حد متوسط است و پايداري ضعيف اكثر سفرههاي آبخوان را تهديد ميكند (Zhou et al. 2023). در پژوهش كيفي ديگري با تاكيد بر كيفيت آب از شاخص آلودگي Nemarow براي بررسي وضعيت آبخوان مورد نظر در كشور پاكستان پرداختند. اين شاخص ابزار مهمي براي تخمين وضعيت کيفي آبهاي زيرزميني از لحاظ آلودگي است و براي محاسبه آن از 20 پارامتر مختلف استفاده ميشود. نتايج حاكي ازين بود كه آب زيرزميني منطقه معدني اطراف معادن کروميت2 بايد قبل از مصرف براي کارهاي خانگي و کشاورزي به درستي تصفيه شود(Rashid et al. 2023). براي ارزيابي کيفيت آب زيرزميني براي آبياري پايدار در منطقهاي نيمه خشك در كشور غنا از شاخصهاي آب آبياري براي بررسي كيفي آبخوانها استفاده شده است. نتايج به طور کلي حاکي از آن است که آبهاي زيرزميني در منطقه مورد مطالعه براي مصارف آبياري مناسب هستند و مطالعات بيشتري بايد براي بيان دقيق کيفيت آب مصرفي براي مصارف شرب و خانگي انجام شود(Iddrisu et al. 2023).
در تحقيق ديگري براي ساخت شاخص مديريت پايدار آب زيرزميني اقدام شده است به طوري كه شامل اجزا محيط زيستي، اجتماعي، اقتصادي و سازماني باشد. به اين منظور از تركيب 4 شاخص استفاده شده است: ردپاي آب زيرزميني، تراكم جمعيت، درصد آب زيرزميني مورد استفاده در صنعت و كشاورزي، تراكم چاههاي تحت نظارت در 443 آبخوان. نتيجه نهايي حاكي از اين است كه 32 درصد از آبخوانهاي ايران از لحاظ مديريت پايدار در شرايط ضعيف و بسيار ضعيف قرار دارند (Zarei et al. 2022). در پژوهش ديگري براي ارزيابي پايداري آب زيرزميني در مقياس محلي با تمركز بر استخراج آب زيرزميني از سري دادههاي سطح آب، يک شاخص پايداري آبهاي زيرزميني بر اساس پاسخ به استخراج براي ارزيابي بهتر پيشنهاد شده است. روش پيشنهادي، اثرات استخراج آبهاي زيرزميني بر پايداري را مشخص ميکند و کمک ميکند تا تعامل بين فعاليتهاي انساني و منابع آب زيرزميني بهتر درک شود (Fang et al. 2022). در تحقيقي ديگر به مروري بر وضعيت منابع آب زيرزميني در شمال آفريقا و ارزيابي پايداري آبخوان پرداخته شده است. در اين پژوهش از يک مدل براي مطالعه تغييرات هيدروديناميکي و شيميايي سفرههاي زيرزميني بر اساس چندين شاخص کمآبي و اقتصادي-اکولوژيکي، استفاده شده است. بر اساس شواهد جمع آوري شده، کمبود آب به شدت بر تعادل اين منابع تأثير گذاشته است و برنامههاي حفاظتي اتخاذ شده براي اطمينان از انگيزههاي اقتصادي براي حفاظت از منابع طبيعي محيط زيست ناکافي بوده است (Besser & Daouadi, 2022). شمال شيلي، کاهش آبهاي زيرزميني در نتيجه شرايط نيمه خشک و تقاضاي بالاي آب وجود داشته است، که منجر به درگيريهاي اجتماعي بزرگي شده است بنابراين براي بررسي کاهش آبهاي زيرزميني در دو حوضه آبخيز در كشور شيلي از طريق يک رويکرد بين رشتهاي پرداخته شده است. به اين منظور شاخص بارش استاندارد شده (SPI)3 و شاخص گياهي تفاوت نرمال شده (NDVI)4 محاسبه شده است و تغيير کاربري زمين در سالهاي 2002-2017 مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. نتايج تأييد کرد که کاهش سطح آبخوان بيشتر تحت تأثير عوامل انساني به دليل بهره برداري بيش از حد توسط کشاورزي و عدم مديريت آب است (Duran-Llaver et al. 2022). مطالعه ديگري براي بررسي تغيير ويژگيهاي پايداري آبهاي زيرزميني در پاکستان از سال 2002 تا 2016 انجام شده است. روش اين مطالعه استفاده از شاخصهاي پيشتر نامبرده شده قابليت اطمينان - تابآوري - آسيبپذيري بوده است. در اين مطالعه براي ارزيابي پايداري سفرههاي زيرزميني براي دورههاي مختلف با شناسايي عوامل اصلي مؤثر بر پايداري آبهاي زيرزميني در پاکستان بررسي شده است. نتايج نشان داد کاهش سطح آب زيرزميني در مناطقي که کشاورزي بيشتر است، شدت بيشتري داشته و منجر به بهرهبرداري بيش از حد از آبهاي زيرزميني براي آبياري مزارع ميشود (Ahmed et al. 2022). از پژوهشهاي شاخص محور ديگر تحقيقي براي ارزيابي پايداري آب زيرزميني در منطقهاي در غرب ايران بوده است. پژوهشگران در اين تحقيق پس از انتخاب شاخصها نسبت به تبديل شاخصهاي كيفي به كمي با روش DELPHI پرداختند وزن دهي به شاخصها را با روش AHP انجام داده اند. نتيجه نهايي تحقيق آنها، تدوين نقشه حاوي مناطق: پايدار، تاحدودي پايدار، ناپايدار، شديدا ناپايدار بوده است(Majidpour et al. 2021). در تحقيق ديگر براي پرداختن به توسعه شاخص پايداري آبهاي زيرزميني پنج بعد از منابع آب زيرزميني در نظر گرفته شده است که بر اساس پانزده شاخص انتخاب شده براي مطالعه تعريف شده است. AHP به منظور ارزيابي اهميت ابعاد انتخاب شده آب زيرزميني به کار گرفته شده است. نتايج اين مطالعه به وضوح نشان ميدهد که وضعيت منابع آب زيرزميني در منطقه هشدار دهنده است و آينده منابع آب زيرزميني در خطر است (Singh & Bhakar, 2021). در اقدام ديگري در سال 2020 يك شاخص تركيبي براي ارزيابي پايداري آب زيرزميني ساخته شده است. براي اين كار با استفاده از AHP پنج شاخص براي اين کار انتخاب شده که هر دو بعد کمي و کيفي منابع را در نظر ميگيرند و پايداري اقتصادي و محيط زيستي و رفاه اجتماعي را منعکس ميكنند. در نهايت با GIS5 شاخص پايداري در منطقه آزمايشي را پهنه بندي گرديده. پايداري کلي منابع آب زيرزميني در منطقه بين درجات متوسط تا ضعيف متوسط تا ضعيف متفاوت است که ضرورت نظارت مستمر و مديريت بهتر منابع آب زيرزميني را برجسته ميکند(Hagagg & Sadek, 2020). براي تحليل حساسيت شاخص خطر آب زيرزميني در منطقه خاورميانه و شمال آفريقا شاخص خطر آب زيرزميني (GRI)6 تدوين شده است و يک شاخص ترکيبي براي آسيب پذيري آب آبهاي زيرزميني تدوين يافته است(Milewski et al. 2020). براي ارزيابي پايداري آب زيرزميني كل ايران يك شاخص تركيبي ساخته شده است. اين شاخص تركيبي بر اساس تجميع وزني سيزده شاخص اتخاذ شده از طريق روشهاي تصميم گيري چند معياره (MCDM) توسعه يافته است. مقادير اين شاخص وضعيت مديريت پايدار آب زيرزميني براي كل كشور ايران را نشان ميدهد (Hosseini et al. 2019). براي ارائه يك چارچوب درجهت ارزيابي پايداري آب زيرزميني در هانوي ويتنام از تركيب رويكرد متداول ارزيابي پايداري و AHP استفاده شده است. در چارچوب پيشنهادي، سه رکن اصلي (محيط زيستي، اجتماعي و اقتصادي) مفهوم پايداري در نظر گرفته شد. بر اساس دادههاي قابل اعتماد موجود از مشکلات فعلي در منطقه مورد مطالعه ايشان، سه جنبه اصلي پايداري (کميت، کيفيت و مديريت) پيشنهاد شده است و بر اين اساس، دوازده شاخص پايداري محيط زيستي انتخاب شده است. شاخصهاي پايداري کميت، کيفيت و جنبههاي مديريتي آبهاي زيرزميني بهطور مناسب در سطوح قابل قبول ارزيابي شدند، که در نتيجه هانوي در شاخص پايداري محيطي نهايي در سطح قابل قبولي قرار گرفت(Bui et al. 2019). همان گروه پژوهشي در سال 2018 نيز به ارزيابي پايداري منابع آب زيرزميني در همان منطقه صرفا از ديدگاه اجتماعي پرداختند و يک چارچوب ارزيابي پايداري اجتماعي منابع آب زيرزميني را براي اولين بار ارائه كردند. براي توليد مولفههاي اصلي (جنبهها و شاخصها) اين چارچوب از رويکرد فرآيند AHP استفاده شد. براي غلبه بر شرايط چالش برانگيز، مشکلات فعلي منابع آب زيرزميني هانوي را بررسي كرده و 3 جنبه اصلي (کميت، کيفيت و مديريت) را پيشنهاد كرده اند و 13 شاخص پايداري را انتخاب نموده اند(Bui et al. 2018). براي ارزيابي پايداري آبهاي زيرزميني در جزاير کوچک از شاخصهايي مانند امنيت آب، کيفيت آب، آب آشاميدني، بهداشت، زيرساختها، اقليم، تنوع زيستي و حکمراني استفاده شده است(Fabian et al. 2018). يكي از كارهاي تحقيقاتي جالب توجه در سال 2017 انجام شده است كه هدف کلي اين مطالعه ارزيابي چگونگي شاخصهاي مربوط به مصرف و مديريت عملکرد آب در برابر مجموعهاي از معيارهاي پايداري بوده است. در تحقيق ايشان 170 شاخص مرتبط با مصرف و مديريت آب شناسايي شده است. اين شاخصها توسط يک هيات بين المللي از کارشناسان ارزيابي شدند و بررسي کردند که آيا اين شاخصها چهار معيار پايداري را برآورده ميکنند: اجتماعي، اقتصادي، محيط زيستي و نهادي. همچنين اين پژوهشگران از يک ماتريس ارزيابي استفاده كردند که همه شاخصها را بر اساس چارچوب DPSIR7 (نيروهاي محرک، فشارها، حالتها، تأثيرات و پاسخها) طبقهبندي كنند. يافتههاي اين مطالعه نشان ميدهد که 24 شاخص با اکثريت معيارهاي پايداري مطابقت دارند. 59 شاخص دو بعدي هستند (به اين معني که با دو معيار پايداري مطابقت دارند). 86 شاخص تک بعدي هستند (فقط يکي از چهار معيار پايداري را برآورده ميکنند) و يک شاخص هيچ يک از معيارهاي پايداري را برآورده نمي کند. همچنين فهرست اين 170 شاخص از طرف اين پژوهشگران منتشر شده است. لازم به ذكر است كه اين شاخصها مربوط به انواع آب بوده و شاخصهاي مرتبط با آب زيرزميني، زيرمجموعهاي از اين 170 شاخص است (Pires et al. 2017). در مطالعهاي ديگر رويکردي جامع براي ارزيابي سفرههاي زيرزميني مشترک تدوين شده است. در اين تحقيق چارچوب DPSIR براي شناسايي مسائل کليدي و انتخاب شاخصهاي متناسب با مشکلات محلي استفاده شده است. موضوعات مختلف مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند و به اجزاء تبديل شدند و زنجيره عليت را از نيروهاي محرک تا تأثيرات و واکنش توصيف ميکردند. بنابراين، متغيرهاي گروهبندي شده در نيروهاي محرک، فشارها، حالتها، اثرات و پاسخها شناسايي شدند که ميتوانند به عنوان شاخصهايي براي ارزيابي و مديريت سفرههاي زيرزميني مشترک استفاده شوند. به نظر ميرسد ساختار پيشنهادي براي هماهنگ کردن نيازها و شاخصهاي اطلاعاتي و حمايت از همکاري بين آژانسهاي مسئول مديريت و توسعه سفرههاي زيرزميني مشترک تامينکننده شهر مکزيکوسيتي مناسب باشد(Martinez et al. 2015). در سال 2011 يك چارچوب در ارزيابي پايداري آب زيرزميني تدوين شده است. به اين منظور يک چارچوب ساختاريافته ايجاد شده که شاخصي با عنوان، «شاخص زيرساخت پايداري آبهاي زيرزميني 8(GSII)» را به عنوان معياري براي پايداري آبهاي زيرزميني در نظر ميگيرد. اين شاخص تركيبي از 16 شاخص مختلف است. نتايج مطالعه نشان داد که وضعيت کلي «زيرساختهاي پايداري آب زيرزميني» در منطقه مورد مطالعه نسبتا ضعيف است(Pandey et al. 2011). روشي ديگر براي ارزيابي پايداري آبخوانها استفاده از شاخص رد پاي آب زيرزميني يا 9GF بوده است. به عنوان مثال پايداري 27 آبخوان آبرفتي در شرق درياچه اروميه شمال غرب ايران توسط نشانگر رد پاي آب زيرزميني بررسي شده است(Mahdavi & Hosseini, 2019). در مطالعهاي ديگر براي ارزيابي مديريت يكپارچه منابع آب حوضه آبريز ارس از رويكرد DPSIR استفاده شده است. اين پژوهشگران، معيارهاي پايداري را به سه دسته محيط زيستي، اجتماعي و اقتصادي دسته بندي نمودند كه دو معيار نخست هر كدام داراي دو شاخص و معيار سوم، داراي يك شاخص براي مدلسازي در نظر گرفته شده است. در نتيجه مدلسازي و تصميمگيري، گزينه افزايش بازده مصرف آب به عنوان گزينه برتر انتخاب گرديد (Panahi et al. 2017).
در تحقيق حاضر جمع بندي كلي درخصوص شاخصهاي استفاده شده در موارد فوق صورت پذيرفته است.
تمركز مقاله بر طبقه بندي شاخصهاي اقتصادي، محيط زيستي، نهادي و اجتماعي و همچنين دسته بنديهاي زير مجموعه محيط زيستي شامل فيزيكي، شيميايي و زيستي قرار خواهد گرفت. اما فهرست كلي شاخصها در پيوست (1) درج شده است. سپس به تحليل شاخصهاي مناسب براي مناطق خشك و نيمه خشك براي سرزمينهايي با اقليم مشابه ايران پرداخته خواهد شد. اين مطالعه به درک بين رشتهاي از عملکرد شاخصها منجر ميشود، و بر نقاط قوت و ضعف آنها تأکيد ميکند و در نهايت دستورالعملهاي خاصي را براي غلبه بر اين ضعفها بيان ميکند.
مواد و روشها
به دلايل مختلف از جمله برداشت زياد و نفوذ آلايندهها به آب زيرزميني مانند كود و سموم كشاورزي، فاضلابهاي شهري، كيفيت و كميت اين آبها افت ميكند. براي سياستگذاريهاي آتي ملي و منطقهاي نياز به ارزيابي پايداري آبخوانها است لذا صرفا دانستن افت كيفيت و كميت كافي نيست. بايد به صورت دقيق متغيرهاي تاثيرگذار شناسايي شود تا بتوان سريعترين و كم هزينه ترين راه حل ممكن را ارائه نمود.
مطالعه وضعيت آبهاي زيرزميني به لحاظ پايداري موجب مطالعه دقيقتر اين منابع ارزشمند و امکان سياستگذاري صحيح براي استفاده امروز و آينده ميگردد.
به اين منظور Canadian Council of Ministers of the Environment در سال 2017 دستورالعملي به نام GSAA يا Groundwater Sustainability Assessment Approach: guideline for application منتشر نموده است. اين دستورالعمل پنج هدف اصلي را دنبال ميكند كه عبارتند از:
1. حفاظت از منابع آب زيرزميني در برابر کاهش (كميت آب زيرزميني)
2. حفاظت از کيفيت آبهاي زيرزميني در برابر آلودگي (کيفيت آبهاي زيرزميني)
3. حفاظت از زنده ماندن اکوسيستم (اکوسيستم)
4. دستيابي به رفاه اقتصادي و اجتماعي (اجتماعي اقتصادي)
5. کاربرد حکمراني خوب (Gordon, 2017)
در اين راستا در پژوهش حاضر شاخصهاي در بردارنده موارد فوق مطالعه و دسته بندي شده است. شاخصهاي مرتبط با رديفهاي اول تا سوم در گروه شاخصهاي محيط زيستي قرار داده شد. رديف چهارم به دو دسته شاخص اقتصادي و اجتماعي تفكيك گرديد هرچند اين شاخصها در برخي موارد مرز مشخص ندارند. همچنين براي رديف پنجم شاخصهاي نهادي مد نظر قرار گرفتند.
اين پژوهش، مطالعهاي بر مقالات و پروژههاي گذشته در زمينه ارزيابي پايداري آب زيرزميني با شاخصها است. در اين راستا مقالات پيشين و فعلي به همراه پروژههاي انجام شده جهاني و دستاوردهاي آنها مطالعه گرديد و شاخصهاي مختلف به كار رفته در مطالعه جمع آوري گرديد. شاخصها در اين پژوهش به چند روش دسته بندي شدند. دسته بندي اوليه آنها براساس گروههاي اقتصادي، محيط زيستي، نهادي و اجتماعي بود كه بخش محيط زيستي خود شامل سه زير بخش زيستي، فيزيكي و شيميايي است. همچنين بخشهايي ازين مطالعه به شاخصهاي پرتكرار در مطالعات، شاخصهاي تركيبي و شاخصهاي خلاقانه و متفاوت اختصاص يافته است. روش كار اين تحقيق در شكل (1) قابل مشاهده است.
شكل1. روش شناسي پژوهش
شاخصهاي پرتكراري كه معرفي ميشود معمولا در مطالعات كليه آبخوانها كاربرد دارند. اما شاخصهاي تركيبي و شاخصهاي خلاقانه به اين منظور انتخاب شده اند كه به نظر ميرسد براي وضعيت كشورهاي غرب آسيا مناسب باشند زيرا اين منطقه از گذشته دور محل كشاورزي بوده است و وابستگي به آب زيرزميني داشته است ضمن اينكه حاوي فرهنگهاي مختلف است و وضعيت جامعه شناختي متنوعي نيز دارد. همچنين اين شاخصها در مطالعاتي به كار رفته است كه منطقه مورد مطالعه در مناطق خشك يا نيمه خشك جهان واقع شده است.
نتايج و بحث
پس از بررسي و مطالعه مقالات متعدد در زمينه ارزيابي پايداري آب زيرزميني تعداد 33 معيار و 105 شاخص جمع آوري گرديد. كه به دستههاي اقتصادي، اجتماعي، محيط زيستي و نهادي تقسيم بندي شد. كليه شاخصها و معيارها در پيوست (1) درج شده است. براساس تعداد شاخصها، هر دسته شامل اين تعداد شاخص به شرح جدول زير است:
جدول1. تعداد شاخصها بر اساس چهار دسته بندي اصلي
شاخصهاي اقتصادي | شاخصهاي محيط زيستي | شاخصهاي نهادي | شاخصهاي اجتماعي |
18 | 66 | 7 | 14 |
شاخصهاي محيط زيستي به سه زير گروه فيزيكي، شيميايي و زيستي تقسيم ميشوند كه به شرح زير است:
جدول2. دسته بندي شاخصهاي محيط زيستي
شاخصهاي فيزيكي | شاخصهاي شيميايي | شاخصهاي زيستي |
38 | 23 | 5 |
با توجه به تعداد بالاي شاخصها، صرفا به درج معيارها و تعداد شاخصهاي زيرمجموعه آنها در اين مقاله اكتفا ميگردد سپس به دسته بندي شاخصها و شرح اهم آنها پرداخته ميشود. در نهايت شاخصهاي كاربردي براي مناطق خشك و نيمه خشك مشابه كشورهاي غرب آسيا نيز معرفي ميگردد.
در جدول 3 معيارهاي در بردارنده اين 105 شاخص به همراه تعداد و نوع شاخصهاي زيرمجموعه آنها معرفي ميگردد.
جدول3. معرفي معيارها و تعداد شاخصهاي هر كدام
رديف | معيار | تعداد كل شاخصهاي زيرمجموعه معيار | تعداد شاخصهاي محيط زيستي | تعداد شاخصهاي اجتماعي | تعداد شاخصهاي اقتصادي | تعداد شاخصهاي نهادي |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | در دسترس بودن زيرساخت مرتبط با آب زيرزميني اعم از استخراج و تصفيه و انتقال | 3 | 0 | 0 | 3 | 0 |
2 | رقابت براي دسترسي به آب زيرزميني | 8 | 7 | 1 | 0 | 0 |
3 | اقتصاد آب زيرزميني | 5 | 0 | 0 | 5 | 0 |
4 | حيات اكوسيستم | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 |
5 | افت آب زيرزميني | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 |
6 | استفاده از آب زيرزميني براي كشاورزي در منطقه مورد مطالعه | 7 | 2 | 4 | 0 | 1 |
7 | استفاده از آب زيرزميني براي كشاورزي و صنعت در منطقه مورد مطالعه | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 |
8 | نظارت بر آب زيرزميني | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 |
9 | برداشت از آب زيرزميني | 2 | 2 | 0 | 0 | 0 |
10 | استفاده از آب زيرزميني براي شرب | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 |
11 | كيفيت منابع آب زيرزميني | 17 | 17 | 0 | 0 | 0 |
12 | كميت منابع آب زيرزميني | 18 | 18 | 0 | 0 | 0 |
13 | نياز به تصفيه آب زيرزميني | 2 | 2 | 0 | 0 | 0 |
14 | آسيب پذيري آب زيرزميني | 3 | 3 | 0 | 0 | 0 |
15 | توسعه انساني | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 |
16 | سلامت انساني | 4 | 0 | 3 | 1 | 0 |
17 | تركيبات هيدروكربني در آب زيرزميني | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 |
18 | اثر تغيير اقليم بر آب زيرزميني | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 |
19 | مسووليتهاي نهادي | 6 | 0 | 2 | 0 | 4 |
20 | توليد و انتشار دانش | 3 | 0 | 2 | 1 | 0 |
21 | فرونشست زمين | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 |
22 | چارچوب قانوني | 2 | 0 | 1 | 0 | 1 |
23 | وجود فلزات در آب زيرزميني | 5 | 5 | 0 | 0 | 0 |
24 | كميت منابع آب زيرزميني تجديدناپذير | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 |
25 | تعداد سايتهاي آلوده | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 |
26 | چگالي جمعيت | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 |
27 | رشد جمعيت | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 |
28 | قيمت آب زيرزميني | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 |
29 | مشاركت عمومي | 2 | 0 | 2 | 0 | 0 |
30 | كميت منابع آب زيرزميني تجديدپذير | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 |
31 | بهرهوري آب | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 |
32 | شغل افراد مرتبط با آب زيرزميني | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 |
33 | سطح ايستابي | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 |
مشاهده ميشود كه 18 معيار فقط يك شاخص دارند و باقي معيارها داراي بيش از يك شاخص هستند. همچنين از 15 معيار ديگر، 6 معيار صرفا شامل يك نوع شاخص نيست. به عنوان مثال معيار 22 يا چارچوب قانوني، داراي دو عدد شاخص است كه يكي از نوع اجتماعي و ديگري از نوع نهادي است.
شاخصهاي محيط زيستي
تعداد شاخصهاي محيط زيستي يافت شده در مطالعات 66 عدد بوده است كه از ميان آنها 5 مورد زيستي، 23 مورد شيميايي و 38 مورد فيزيكي محسوب شده است. لازم به ذكر است كه شاخصهاي محيط زيستي در طيف 17 عدد از معيارها گسترده شده است. همچنين تمام شاخصهاي زيرمجموعه معيارهاي رديفهاي 9، 10، 11، 12، 13، 14، 17، 18، 23، 24، 25، 30 و 33 در جدول 3 محيط زيستي محسوب ميشوند.
در پژوهشي كه براي آبهاي سطحي و زيرزميني از طرف Pires انجام شد، از مجموع 170 شاخص، 58 درصد آنها به بخش محيط زيستي اختصاص داشتند كه بالاترين نتيجه را بين دسته بنديها داشتند. اين مساله اهميت موضوع محيط زيست در امر ارزيابي پايداري را مشخص ميكند (Pires, Morato et al. 2017).
از شاخصهاي مهم محيط زيستي كه در بخش فيزيكي دسته بندي ميشود ميتوان شاخص تنش آب زيرزميني10 را نام برد. اين شاخص تنش، براي اولين بار از طريق نسبت ردپاي آب زيرزميني به سطح واقعي آبخوان تعريف شده است (Samani 2021). از اين شاخص به طرق مختلفي در مطالعات استفاده شده است به عنوان مثال Akbar و همكاران در سال 2022 اين شاخص را با تركيب دو شاخص موجود از خانواده ردپاي آب زيرزميني براي به دست آوردن نتايج واقعيتر پيشنهاد کردند كه يکي به کميت و کيفيت آب زيرزميني ميپردازد و ديگري فقط با کميت ميپردازد. با تركيب اين دو شاخص کاستيهاي شاخص اوليه به حداقل رسانده ميشود.
شاخصهاي اجتماعي
در خصوص شاخصهاي اجتماعي تعداد زيادي از شاخصهاي مختلف، از فيزيکي و زيست اجتماعي گرفته تا رواني، اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي بايد مورد مطالعه قرار گيرد. چندين شاخص ترکيبي کيفيت زندگي در سالهاي گذشته ساخته شده است، مانند شاخص توسعه انساني11، شادي ناخالص ملي12، شاخص کيفيت زندگي13، و شاخص رفاه و پيشرفت14 (Pissourios 2013).
تعداد شاخصهاي اجتماعي در اين مطالعه 14 مورد بوده است كه زيرمجموعه 9 معيار رديفهاي 2، 16، 19، 20، 22، 26، 27، 29 و 32 از جدول 3 قرار دارند.
شاخصهاي اجتماعي بسيار پراكنده و وابسته به منطقه مورد مطالعه هستند. هرچند تعداد آنها محدود است اما گستردگي خاصي دارند مثلا شاخصي مانند رشد جمعيت در همه مناطقي كه آبخوان مورد استفاده انسان هست كاربرد دارد اما شاخصي مانند تغيير در سطح تحصيلات جامعه كاربر آبخوان بستگي به درجه توسعه يافتگي هر كشور قابل تعريف و امتيازآوري است. لازم به ذكر است كه يكي از شاخصهاي مهم در بخش اجتماعي، شاخص فقر آبي است كه به تفصيل در بندي جداگانه زيرمجموعه شاخصهاي تركيبي، توضيح داده شده است. شاخص ديگر در بخش شاخصهاي اجتماعي شاخص آموزش يا درصد افراد آموزش ديده و توانمند است كه نشان دهنده توانمندي جامعه در مديريت منابع آب شيرين است براي محاسبه امتياز اين شاخص، درصد افراد آموزش ديده و توانمند شده محاسبه شده و براساس نوع آموزش و نظر كارشناس امتياز داده ميشود (Pandey et al. 2011).
شاخصهاي اقتصادي
در اين مطالعه 18 شاخص اقتصادي طبقه بندي شده است كه زيرمجموعه 9 معيار است كه عبارتند از: 1، 3، 6،7، 15، 16، 20، 28 و 31 در جدول 3.
شاخصهاي اقتصادي هرچند محدود به 18 عدد شده اند اما ماهيتي گسترده دارند. به عنوان مثال قيمت آبي كه در دسترس مصرف كننده قرار ميگيرد چه براي شرب و چه كشاورزي يك شاخص است اما شاخص ديگري كه بسيار نيز مطرح است و به ويژه براي كشورهاي خشك و نيمه خشك معنا پيدا ميكند شاخص بهرهوري آب است كه به صورت بهرهوري آب براي کشاورزي بر حسب کيلوگرم بر متر مکعب آب تعريف ميگردد (Uddin et al. 2021).
با توجه به اينكه يكي از مشكلات در مديريت آب در ايران ناسازگاري برنامهها و سياستها است. برخي از عناصر طرح پايداري آبخوان با سياستهاي خودکفايي غذايي در ايران ناسازگار است. مشکلات اشتغال مبتني بر آب و معيشت پس از تغيير در معيارهاي بهرهوري کشاورزي به وجود آمده است. براي مقابله با اين مشکل بايد توليد در هر هکتار جايگزين توليد در واحد آب مصرفي شود (Samani 2021). لذا به نظر ميرسد اين شاخص كاربرد معتنابهي در مناطق خشك و نيمه خشك داشته باشد.
شاخصهاي نهادي
شاخصهاي نهادي هفت مورد است كه زيرمجموعه معيارهاي 6، 8، 19 و 22 جدول هستند. اين شاخصها كمترين تعداد را در بين شاخصهاي مورد مطالعه دارند اما چون مرتبط با قانون و نظارت بر چاهها است از اهميت به سزايي برخوردار است. لازم به ذكر است در كليه مطالعات و مقالات انجام شده، شاخصهاي نهادي كمترين تعداد را داشته اند كه شايد بتوان از اين زاويه در اين خصوص اعلام نظر نمود كه اين شاخصها مرتبط با حكمراني هستند و با توجه به اينكه رويكرد توسعه يافتگي كاهش تمركز مديريت از بالا به پايين است، شاخصهاي نهادي تعدد كمتري دارند و تمركز بر ساير شاخصها قرار گرفته است. به عنوان مثال شاخص چگالي چاههاي مشاهدهاي كه از تقسيم تعداد چاهها بر مساحت آبخوان حاصل ميگردد زيرمجموعه شاخصهاي نهادي لحاظ گرديده (Zarei et al. 2022), (Hosseini et al. 2019).
از ديگر شاخصهاي نهادي، شاخص امتياز پايه ظرفيت سازماني 15است و نحوه امتيازدهي به اين شاخص بر اساس قوانين مديريت آب و تشخيص کارشناسي است (Samani. 2021).
معرفي پرتكرارترين شاخصها
شاخص کل برداشت آب زيرزميني نسبت به تغذيه16
يكي از پرتكرارترين شاخصهاي در مطالعات مختلف شاخص کل برداشت آب زيرزميني نسبت به تغذيه بوده است،كه حداقل در هفت مرجع مختلف استفاده شده است. اين شاخص از نوع محيط زيستي فيزيكي و زيرمجموعه معيار 9 در جدول مورد نظر است.
تغذيه آب زيرزميني را ميتوان به معناي گسترده به عنوان «افزودن آب به مخزن آب زيرزميني» تعريف کرد. براي ساخت شاخص تغذيه آب زيرزميني، از تغذيه طبيعي با جريان رو به پايين آب در منطقه غيراشباع استفاده شده است که به طور کلي مهم ترين حالت تغذيه در مناطق خشک و نيمه خشک است. برداشت کل از آبهاي زيرزميني به معناي برداشت کامل آب از يک سفره معين توسط چاه ها، گمانه ها، چشمهها و راههاي ديگر به منظور تامين آب شرب و کشاورزي و صنعت ميباشد. اين شاخص از رابطه زير محاسبه ميشود:
I =
𝚺Ab = كل برداشت آب از آبخوان
𝚺R = كل تغذيه آب به آبخوان
اين شاخص در مراجع مختلفي به كار برده شده است اما در بين سالهاي 2007 تا 2021 در مراجع زير قابل مشاهده است:
(Vrba 2007) (Bui, Kawamura et al. 2016) (Gordon 2017) (Hosseini, Parizi et al. 2019) (Bui, Kawamura et al. 2019) (Samani 2021) (Majidipour, Najafi et al. 2021)
شاخص نسبت کل برداشت به کل منابع آب زيرزميني قابل بهرهبرداري
شاخص پركاربرد بعدي شاخص نسبت کل برداشت به کل منابع آب زيرزميني قابل بهره برداري است كه دست كم در 6 مرجع مختلف بيان شده است. اين شاخص از نوع محيط زيستي فيزيكي و زيرمجموعه معيار 9 در جدول 3 ميباشد. برداشت کل از آبهاي زيرزميني به معناي برداشت کل آب از يک سفره زيرزميني توسط چاه ها، گمانهها و ساير راههاي مصنوعي به منظور تامين نياز آبي در بخشهاي مختلف مصارف ميباشد. منظور از منابع آب زيرزميني قابل بهره برداري، مقدار آبي است که ميتوان از يک سفره زيرزميني تحت محدوديتهاي اجتماعي-اقتصادي فعلي و شرايط هيدروژئولوژيکي و اکولوژيکي برداشت کرد. برداشت کل از آبهاي زيرزميني با استفاده از تمام منابع اطلاعاتي موجود (آب کنتورها، مصرف برق براي برداشت آب، انواع پمپهاي مورد استفاده براي برداشت و ساير موارد) تعيين ميشود.
نحوه محاسبه اين شاخص به صورت زير است:
I =
𝚺Ab = كل برداشت آب از آبخوان
𝚺R = منابع آب زيرزميني قابل بهره برداري
اين شاخص نيز در مراجع مختلفي به كار برده شده است اما در بين سالهاي 2007 تا 2021 در مراجع زير قابل مشاهده است:
(Vrba 2007) (Bui, Kawamura et al. 2016) (Gordon 2017) (Hosseini, Parizi et al. 2019) (Bui, Kawamura et al. 2019) (Samani 2021)
شاخصهاي تركيبي
شاخص DRASTIC
از معروفترين شاخصهاي تركيبي، شاخصهاي مرتبط با سنجش آسيب پذيري است كه زيرمجموعه پايداري محسوب ميگردد.
آسيب پذيري تنها به عنوان تابعي از عوامل هيدروژئولوژيکي - ويژگيهاي آبخوان و مواد زمين شناسي غيراشباع روي آن و خاک تعريف ميشود. متغيرهاي اصلي مورد استفاده در ارزيابي آسيبپذيري آبهاي زيرزميني عبارتند از: تغذيه، خواص خاک و منطقه غيراشباع، سطح آب زيرزميني و هدايت هيدروليکي منطقه اشباع.
در چند دهه گذشته، مطالعات آسيب پذيري به طور تصاعدي در سراسر جهان افزايش يافته است. در مطالعهاي مروري كه در جهت بررسي آسيب پذيري آب زيرزميني در سال 2022 انجام شده است مجموع 949 مقاله توسط پژوهشگران بررسي شده است. براساس تجزيه و تحليل تحقيق مورد نظر، به وضوح روند تکاملي آسيب پذيري آب زيرزميني مشاهده شد، و همچنين چهار محدوده تحقيقاتي (توسعه مدل، اصلاح و بهينهسازي، اثرات تغييرات آب و هوا، اثرات فعاليت انساني و مديريت پايدار آبهاي زيرزميني) شناسايي گرديد. چالشهاي آينده از ديد اين پژوهشگران در زمينه آسيب پذيري آب زيرزميني عبارتند از: توسعه تحقيقات نابرابر، همکاري ناکافي، پاسخ به تغييرات آب و هوا و فعاليتهاي انساني، و اهداف توسعه پايدار در مديريت آبهاي زيرزميني(Xiong et al. 2022).
براي سنجش آسيب پذيري از شاخصهاي متعددي استفاده ميگردد كه يكي از قديميترين اين شاخصها DRASTIC است:
شاخص DRASTIC با استفاده از هفت عامل عمق (D)، تغذيه خالص (R)، محيط آبخوان (A)، محيط خاک (S)، توپوگرافي (T)، تأثير ناحيه وادوز (I) و هيدروليک اعمال شد. رسانايي (C). مناطق با آسيب پذيري بالا و ناپايداري آبهاي زيرزميني ميتوانند بسيار قابل توجه باشند.
DRASTIC index (vulnerability rating) = Dr Dw+ RrRw + ArAw + SrSw + TTw+ Ir Iw + Cr Cw
که در آن w وزن و r رتبه است. اين هفت پارامتر براساس اهميت اثرشان از 1 تا 5 وزن دهي ميشوند. در نهايت شاخص عددي آسيب پذيري براساس تجميع نتايج حاصل از ارزيابي عددي پارامترها و وزن هر يك محاسبه ميگردد. (Maria 2018),( Commission 2008).
از شاخصهاي ديگر براي سنجش آسيب پذيري ميتوان به شاخص GOD17 (Rukmana et al. 2020) و شاخص 18 AVI (Ducci, & Sellerino 2022) اشاره نمود كه صرفا به عنوان آنها در اين پژوهش اشاره ميشود و جزئيات محاسبه ارائه نميگردد.
شاخص فقر آبي 19
يكي از شاخصهاي تركيبي مهم كه نه فقط در بحث آب زيرزميني بلكه درباره مطالعه آب سطحي نيز استفاده ميشود ، شاخص فقر آبي است. اين شاخص زيرمجموعه معيار رقابت و شاخصي اجتماعي معرفي شده است.
مشخص است که خانوارهاي فقير اغلب از تامين آب ضعيف رنج ميبرند و اين منجر به از دست دادن قابل توجه زمان و تلاش، به ويژه براي زنان ميشود. با پيوند دادن علوم فيزيکي و اجتماعي براي پرداختن به اين موضوع، ممکن است راه حل عادلانه تري براي تخصيص آب پيدا شود. اين شاخص از رابطه زير محاسبه ميشود:
A: ارزيابي در دسترس بودن آب تنظيم شده (AWA) به عنوان درصد. محاسبه شده بر اساس در دسترس بودن آبهاي زيرزميني و سطحي مربوط به نيازهاي آب زيست محيطي و نيازهاي اوليه انساني، به علاوه ساير نيازهاي داخلي، و همچنين تقاضاي کشاورزي و صنعت. (مقدار A بايد تغيير فصلي در دسترس بودن آب را نيز تشخيص دهد.)
S: جمعيت با توانايي دسترسي به آب سالم و بهداشت (%).
T: شاخص (به عنوان مثال، بين 0 تا 100) براي نشان دادن زمان و تلاش صرف شده براي جمع آوري آب براي خانواده
wa، ws و wt وزن هايي هستند که به هر جزء شاخص داده ميشود (به طوري که wa + ws + wt = 1) (Ladi, Mahmoudpour and Sharifi 2021).
اين شاخص به عنوان زيرمجموعهاي از معيار رقابت آبي مطرح شده است كه به ويژه در سرزمينهاي خشك و نيمه خشك مانند بخشهاي قابل توجهي از كشورهاي غرب آسيا شاخص مهمي براي سنجش ميزان فقر ناشي از كمبود آب مطرح است. به عبارتي اين شاخص، آب و فقر را به هم پيوند ميدهد(Sadeghi et al., 2020).
لازم به ذكر است كه شاخصهاي تركيبي مانند موارد نامبرده كاربردي گسترده در علم ارزيابي دارند و به وفور در تحقيقات مختلف از آنها استفاده شده است اما انتقادهايي نيز بر كاربرد آنها وارد شده است. به عنوان مثال گفته ميشود ايجاد شاخصهاي ترکيبي به معناي از دست دادن مقدار معيني از اطلاعات و توليد نتايجي است که شفافيت کمتري دارند، زيرا به نوعي يک بعدي بودن را دوباره معرفي ميکنند (Pissourios 2013). به عبارت ديگر شاخص تركيبي مجموعي از انواع شاخصها است كه شايد در برخي موارد بهتر باشد كه تك تك با يكديگر مقايسه و تحليل گردند و تركيب آنها با يكديگر سبب از دست دادن پارهاي از اطلاعات ميگردد.
شاخصهاي خلاقانه
منظور از شاخصهاي خلاقانه شاخصهايي است كه صرفا در يك مطالعه ديده شده و براساس نظرات پژوهشگران در يك مطالعه موردي خاص شكل گرفته است. تعداد اين شاخصها بسيار بيشتر از دو مورد بوده اما شاخصهاي زير با توجه به ماهيت كاربردي آنها براي مناطق خشك و نيمه خشك و همچنين تمركز آنها بر حضور همه ذينفعان، در ارزيابي انتخاب شده اند. براي تدوين و محاسبه اين شاخصها از توزيع پرسشنامه در بين افراد مختلفي از جمله مصرف كنندگان آب و مسوولان سازمانهاي مختلف كمك گرفته شده است.
شاخص ظرفيت نهادي يا تراکم تکثير نهادي و اداري يا کشاورزي20
يكي از شاخصهاي خلق شده به وسيله پژوهشگران محيط زيست «ظرفيت نهادي يا تراکم تکثير نهادي و اداري يا کشاورزي» بوده است. اين شاخص براي براورد تراکم تکثير نهادي و اداري يا کشاورزي تدوين شده است و شاخصي اجتماعي از زيرمجموعه مسووليت نهادي است.
اين شاخص نه تنها براي بررسي مقررات دولتي به كار برده ميشود، بلکه روشهاي اجراي مقررات، سازوكارهاي آموزش عمومي، و کمکهاي عمومي براي جامعه تحت نظارت (به عنوان مثال، کشاورزان) را در مواردي كه رعايت و اجرا ميگردد، تعيين ميکند (Majidipour, Najafi et al. 2021). لذا براي جوامع كشاورزي كه وابسته به آب زيرزميني هستند مانند ايران كاربردي به نظر ميرسد.
مدل AHP از موقعيت جغرافيايي نهادها و سازمانهاي مرتبط با مديريت آبهاي زيرزميني به عنوان شاخصي براي ارزيابي اين شاخص در منطقه مورد مطالعه استفاده ميكند. لازم به ذكر است سازمانهاي ذيربط براي مساله آب زيرميني در ايران عبارتند از وزارت نيرو به عنوان مدير اصلي منابع آب، وزارت كشاورزي به عنوان عمده ترين مصرف كننده آب، سازمان حفاظت از محيط زيست به عنوان مسوول ديگري براي مديريت منابع آبي و حفاظت از اكوسيستمهاي وابسته به آب معرفي ميشود. همچنين شركتهاي آب منطقهاي نيز نقش بسزايي در حفاظت از منابع آب دارند. رابطه پيشنهادي براي محاسبه آن به صورت زير است:
شاخص = (دانسيته محاسبه شده / دانسيته مورد نياز تخمين زده شده) * 100
دبي متر حجمي نصب شده21
شاخص ديگر دبي متر حجمي نصب شده ميباشد كه شاخصي اجتماعي زيرمجموعه معيار مشاركت عمومي لحاظ شده است.
مقررات آبهاي زيرزميني، نهادهاي تصميم گيري و مديريت منابع آب زيرزميني زماني ميتوانند موثر و کارآمد باشند که از طرف ذينفعان پذيرفته شوند. هرگونه تغيير در مديريت منابع آب زيرزميني بايد توسط نهادهاي رسمي برنامهريزي شود، توسط سازمانهاي عامل در جامعه موردمطالعه اعمال شود و توسط ذينفعان از جمله مصرفکنندگان پذيرفته شود. اين پذيرش از طريق شاخص دبيمتر حجمي نصب شده حاصل ميشود.
مبناي تدوين اين شاخص نيز استفاده از پرسشنامه و استفاده از روش درونيابي يا IDW22 بوده است. درونيابي روشي است براي يافتن مقدار تابع درون يک بازه، زماني که مقدار تابع در تعدادي از نقاط گسسته معلوم است.
در اين مرجع مفهوم اين شاخص به مشارکت مصرف کنندگان و ذينفعان آب زيرزميني مانند کشاورزان، صنعت، شرکتهاي آب، تعاونيهاي محلي که زندگي آنها مستقيماً تحت تأثير کمبود آب زيرزميني و هرگونه تغيير در تصميمات يا اصلاح مقررات آب زيرزميني است، اشاره دارد. لازم به ذکر است که گروه هايي که اثرات اقتصادي را تجربه نمي کنند جزء اين دسته نيستند. آگاهي مصرف کنندگان ميتواند به مشارکت آنها در برنامههاي مديريت و احياي آبخوان و همچنين کنترل آنها بر استفاده از آبهاي زيرزميني کمک کند. در اين شرايط مشارکت با استفاده از پرسشنامه مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. اما در مدل AHP، نقشه موقعيت چاه هايي که داراي دبي سنجهاي حجمي نصب شده اند، به عنوان معيار شاخص در منطقه مورد مطالعه انتخاب شد.
براساس درون يابي IDW ميتوان آن را به 0، 25، 50، 75 و 100 تقسيم کرد (Majidipour, Najafi et al. 2021).
نتيجهگيري
ارزيابي پايداري آبخوانها با توجه به وابستگي روزافزون بشر به آنها امري مهم و اجتناب ناپذير است. در اين راستا شاخصها ابزارهاي مهم و كارايي براي بررسي وضعيت فعلي و پيش بيني چگونگي پايداري سيستمهاي مختلف از جمله آب زيرزميني هستند. هدف از اين مطالعه شناسايي شاخصهاي مرتبط با پايداري آب زيرزميني، دسته بندي آنها و شناسايي كمبود يا ضعف در طبقه بنديهاي مختلف بوده است. براي متخصصاني كه در زمينه آب زيرزميني در مناطق خشك و نيمه خشك مطالعه و برنامه ريزي ميكنند، پيشنهاد ميشود از شاخصهاي پرتكرار در برنامه ريزي خود استفاده نمايند. همچنين مطالعه و محاسبه شاخصهاي تركيبي به ويژه در زمينه آسيب پذيري آبخوان نقش بسزايي در مديريت آبخوانها دارد. همچنين در بعضي از مواقع، آبخوانهاي خاص نياز به استفاده از شاخصهاي خاصي دارند به عنوان مثال در مناطق نفتخيز كه به خصوص در مناطق غرب آسيا وسعت دارد، استفاده از شاخصي كه غلظت هيدروكربنها را در آبخوان نشان ميدهد معنادار خواهد بود. به عبارت ديگر مطالعه هر آبخوان وابسته به كاربري اراضي اطراف يا بالاي آن دارد به طور مثال آبخوانهايي با اراضي مورد استفاده براي كشاورزي نياز به محاسبه شاخصهاي خاص كشاورزي مانند غلظت سموم دفع آفات و كودها در آب زيرزميني منطقه هستند.
با توجه به خاص بودن شرايط اجتماعي در هر منطقه، تدوين شاخصهاي اجتماعي خاص و خلاقانه در زمينههاي اجتماعي كاربرد خاصي داشته باشد. يكي از نكات بسيار مهم در ارزيابي پايداري آب زيرزميني و رفع مشكلات موجود در اين زمينه حضور همه ذينفعان در مديريت آبخوانها است. يكي از دلايل موفق نبودن طرحهاي مديريت آب زيرزميني در ايران لحاظ نكردن همه ذينفعان در اين موضوع است.
بديهي است براي اين منظور اولا بايد نگرش مديريت از بالا به پايين برداشته شود ثانيا تمركز بر شاخصهاي ويژه اجتماعي هر منطقه راهگشا خواهد بود. لازم به ذكر است براي كشوري با وسعت و تنوع ايران نميتوان به صورت يكدست و يكنواخت شاخصهاي اجتماعي در نظر گرفت و هر منطقه آن نياز به مطالعه خاص خود دارد. براساس جدول 1 در تحقيق حاضر مشاهده ميشود 14 مورد از 105 مورد شاخص، در بردارنده شاخصهاي اجتماعي بوده است. با توجه به تنوع جوامع انساني در جهان لزوما نميتوان از شاخصهاي مشابه استفاده نمود. يا در صورت استفاده از شاخص مشابه نميتوان وزن مشابه براي آن در مناطق محتلف در نظر گرفت. لذا براي ارزيابي پايداري آبخوان در هر منطقه لازم است از جامعه شناسان نيز ياري گرفته شود و مطالعه محدود به ديد مهندسي يا محيط زيستي و يا حتي اقتصادي نباشد.
با توجه به اينكه ارزيابي پايداري علمي جديد محسوب ميگردد، توسعه شاخصهاي پايداري نيز فرايندي پويا و رو به رشد است لذا اين مطالعه نتيجه ارزيابيهاي فعلي است و در آينده شاخصهاي جديدتري نيز به كار گرفته خواهد شد.
Reference:
Ahmed, S. I., Sonkar, A. K., Kishore, N., Varshney, R., & Jhariya, D. (2022). Hydrogeochemical Characterization and Qualitative Assessment of Groundwater in Jampali Coal Mining Area, Chhattisgarh, India. Journal of The Institution of Engineers (India): Series A, 103(4), 1109-1125.
Akbar, H., Nilsalab, P., Silalertruksa, T., & Gheewala, S. H. (2022). Comprehensive review of groundwater scarcity, stress and sustainability index-based assessment. Groundwater for Sustainable Development, 18, 100782.
Besser, H. and L. Dhaouadi (2022). "An overview of groundwater resources evolution in North Africa: sustainability assessment of the CI aquifer under natural and anthropogenic constraints." Meteorology Hydrology and Water Management. Research and Operational Applications 10.
Bui, N. T., Kawamura, A., Amaguchi, H., Du BUI, D., & Truong, N. T. (2016). Environmental sustainability assessment of groundwater resources in Hanoi, Vietnam by a simple AHP approach. 土木学会論文集 G
(環境), 72(5), I_137-I_146.
Bui, N. T., Kawamura, A., Amaguchi, H., Du Bui, D., Truong, N. T., & Nakagawa, K. (2018). Social sustainability assessment of groundwater resources: A case study of Hanoi, Vietnam. Ecological indicators, 93, 1034-1042.
Bui, N. T., Kawamura, A., Du Bui, D., Amaguchi, H., Bui, D. D., Truong, N. T.,... & Nguyen, C. T. (2019). Groundwater sustainability assessment framework: A demonstration of environmental sustainability index for Hanoi, Vietnam. Journal of environmental management, 241, 479-487.
Ducci, D., & Sellerino, M. (2022). A modified AVI model for groundwater vulnerability mapping: Case studies in Southern Italy. Water, 14(2), 248
Duran-Llacer, I., Arumí, J. L., Arriagada, L., Aguayo, M., Rojas, O., González-Rodríguez, L.,... & Singh, S. K. (2022). A new method to map groundwater-dependent ecosystem zones in semi-arid environments: A case study in Chile. Science of The Total Environment, 816, 151528.
Fabian, C. L., Ibañez, J. W., Prieto, F. S., & Camargo, C. C. (2018). Groundwater Sustainability Assessment in Small Islands: the case study of san andres in the caribbean sea.
Fahim, A. K. F., Kamal, A. M., & Shahid, S. (2023). Spatiotemporal change in groundwater sustainability of Bangladesh and its major causes. Stochastic Environmental Research and Risk Assessment, 37(2), 665-680.
Fang, Z., X. Ding and H. Gao (2022). "Local-Scale Groundwater Sustainability Assessment Based on the Response to Groundwater Mining (MGSI): A Case Study of Da’an City, Jilin Province, China." Sustainability 14(9): 5618.
Gordon, J. R. C.-E. (2008). Handbook on constructing composite indicators: methodology and user guide, OECD publishing.
Gordon, C. C. o. M. o. t. (2017). "GROUNDWATER SUSTAINABILITY ASSESSMENT APPROACH: GUIDANCE FOR APPLICATION."
Hosseini, S. M., Parizi, E., Ataie-Ashtiani, B., & Simmons, C. T. (2019). Assessment of sustainable groundwater resources management using integrated environmental index: Case studies across Iran. Science of the total environment, 676, 792-810.
Iddrisu, U. F., Mbatchou, V. C., Armah, E. K., & Amedorme, B. S. (2023). Groundwater quality assessment for sustainable irrigation in Nanton district, Ghana. Water Practice and Technology.
Ladi, T., A. Mahmoudpour and A. Sharifi (2021). "Assessing impacts of the water poverty index components on the human development index in Iran." Habitat International 113: 102375.
Mahdavi, T., & Hosseini, S. A. (2019). Aquifers Sustainability assessment by Integrated Groundwater Footprint Indicator Case Study: East Azerbaijan Province. Iran-Water Resources Research, 15(4), 438-452. [in Persian]
Majidipour, F., Najafi, S. M. B., Taheri, K., Fathollahi, J., & Missimer, T. M. (2021). Index-based groundwater sustainability assessment in the socio-economic context: a case study in the Western Iran. Environmental Management, 67, 648-666.
Maria, R. (2018, February). Comparative studies of groundwater vulnerability assessment. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 118, No. 1, p. 012018). IOP Publishing.
Martinez, S., O. Escolero and M. Perevochtchikova (2015). "A comprehensive approach for the assessment of shared aquifers: the case of Mexico City." Sustainable Water Resources Management 1(2): 111-123.
Milewski, A., K. Lezzaik and R. Rotz (2020). "Sensitivity analysis of the groundwater risk index in the Middle East and North Africa region." Environmental Processes 7(1): 53-71.
Panahi, E., Bafkar, A., & Hafezparast, M. (2017). Assessment of management alternatives for maintaining watershed sustainability in the climate scenarios. Iran-Water Resources Research, 13(1), 139-152. [in Persian]
Pandey, V. P., Shrestha, S., Chapagain, S. K., & Kazama, F. (2011). A framework for measuring groundwater sustainability. Environmental Science & Policy, 14(4), 396-407.
Pires, A., Morato, J., Peixoto, H., Botero, V., Zuluaga, L., & Figueroa, A. (2017). Sustainability Assessment of indicators for integrated water resources management. Science of the total environment, 578, 139-147.
Pissourios, I. A. (2013). "An interdisciplinary study on indicators: A comparative review of quality-of-life, macroeconomic, environmental, welfare and sustainability indicators." Ecological indicators 34: 420-427.
Rashid, A., Ayub, M., Ullah, Z., Ali, A., Sardar, T., Iqbal, J.,... & Khan, S. (2023). Groundwater Quality, Health Risk Assessment, and Source Distribution of Heavy Metals Contamination around Chromite Mines: Application of GIS, Sustainable Groundwater Management, Geostatistics, PCAMLR, and PMF Receptor Model. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(3), 2113.
Rukmana, B. T. S., Bargawa, W. S., & Cahyadi, T. A. (2020, March). Assessment of groundwater vulnerability using GOD method. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 477, No. 1, p. 012020). IOP Publishing
Sadeghi, S. Sadoddin, A. Asadi, O. Hazbavi, Z. Zare Karizi, A. Moayeri, M. (2020). “watershed Health and Sustainability (Principles, Approaches and Assessment Methods)”. Trbiat Modares University Press. pub.modares.ac.ir [in Persian]
Sadek, M. and K. Hagagg (2020). "A Novel Groundwater Sustainability Index using AHP/GIS Approach." International Journal of Research in Environmental Science (IJRES) 6(4): 28-40.
Samani, S. (2021). "Analyzing the groundwater resources sustainability management plan in Iran through comparative studies." Groundwater for Sustainable Development 12: 100521.
Samani, S. (2021). "Assessment of groundwater sustainability and management plan formulations through the integration of hydrogeological, environmental, social, economic and policy indices." Groundwater for Sustainable Development.
Singh, A. P. and P. Bhakar (2021). "Development of groundwater sustainability index: a case study of western arid region of Rajasthan, India." Environment, Development and Sustainability 23(2): 1844-1868.
Uddin, M. G., Nash, S., & Olbert, A. I. (2021). A review of water quality index models and their use for assessing surface water quality. Ecological Indicators, 122, 107218.
Vrba, J. (2007). Groundwater Resources Sustainability Indicators.
Water, U. N. (2021). Progress on change in water-use efficiency: Global status and acceleration needs for SDG indicator 6.4. 1, 2021. Food & Agriculture Org..
Xiong, H., Wang, Y., Guo, X., Han, J., Ma, C., & Zhang, X. (2022). Current status and future challenges of groundwater vulnerability assessment: A bibliometric analysis. Journal of Hydrology, 128694.
Zarei, B., Parizi, E., Hosseini, S. M., & Ataie-Ashtiani, B. (2022). A multifaceted quantitative index for sustainability assessment of groundwater management: application for aquifers around Iran. Water International, 47(3), 338-360.
Zhou, H., Dai, M., Wei, M., & Luo, Z. (2023). Quantitative Assessment of Shallow Groundwater Sustainability in North China Plain. Remote Sensing, 15(2), 474
يادداشت ها23
[1] reliability–resiliency–vulnerability (RRV)
[2] chromite mines
[3] Standardized Precipitation Index
[4] Normalized Difference Vegetation Index
[5] Geographical Information System
[6] Groundwater risk index
[7] Driving force – Pressure – State – Impact - Response
[8] groundwater sustainability infrastructure index
[9] Groundwater footprint
[10] groundwater stress indicator
[11] Human Development Index
[12] Gross National Happiness
[13] Quality-of-Life Index
[14] Well-being & Progress Index
[15] basic organizational capacity score index
[16] Total groundwater abstraction to recharge index
[17] groundwater assurance, overall lithology of aquifer or aquitard, depth to groundwater table
[18] Aquifer vulnerability Index
[19] Water Poverty Index
[20] Institutional capacity or the density of institutional and administrative or agricultural propagation
[21] Installed volumetric flow meter density
[22] inverse distance weighted interpolation
پيوست
فهرست كليه شاخصهاي جمع آوري شده
رديف | معيار | شاخص | گروه | زيرگروه | مرجع | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | در دسترس بودن زير ساخت | منبع براي ارتقاء زيرساختهاي آب (شبکه) يا وضعيت زيرساخت (شبکه) يا تلفات سيستم به صورت درصد براي هر دو سيستم زيرساخت آب شيرين و فاضلاب (شبکه) | اقتصادي |
| (Gordon 2017) (Singh and Bhakar 2021) | ||||
2 | مقدار پولي که براي برنامه ريزي و نگهداري زيرساختها در سال هزينه ميشود | اقتصادي |
| (Gordon 2017)
| |||||
3 | قابليت اطمينان زيرساخت با تجزيه و تحليل کل خرابي دورههاي خدمات در روز در يک سال مشخص | اقتصادي |
| (Singh and Bhakar 2021) | |||||
4 | رقابت | تعداد پروژههاي توسعه در حال اجرا | محيط زيستي | فيزيكي | (Gordon 2017) | ||||
5 | تعداد پروژههاي عمراني مصوب | محيط زيستي | فيزيكي | (Gordon 2017) | |||||
6 | تعداد گونههاي بيگانه | محيط زيستي | زيستي | (Gordon 2017) | |||||
7 | تعداد گونه هايي که از آبهاي زيرزميني تغذيه ميکنند | محيط زيستي | زيستي | (Gordon 2017) | |||||
8 | تعداد گونههاي در معرض خطر مرتبط با آب زيرزميني | محيط زيستي | زيستي | (Gordon 2017) | |||||
9 | وجود يا عدم وجود گونههاي حساس | محيط زيستي | زيستي | (Gordon 2017) | |||||
10 | درصد کل آبهاي زيرزميني براي آب آشاميدني | محيط زيستي | فيزيكي | (Gordon 2017) | |||||
11 | شاخص فقر آبي | اجتماعي |
| (Ladi, Mahmoudpour et al. 2021) (Damkjaer and Taylor 2017) (Sullivan 2002) (Pires, Morato et al. 2017) | |||||
12 | اقتصاد آب زيرزميني | شاخص وابستگي جمعيت به آبهاي زيرزميني | اقتصادي |
| (Gordon 2017) (Samani 2021) | ||||
13 | قيمت آب زيرزميني بر اساس دلار در هر متر مکعب | اقتصادي |
| (Gordon 2017) | |||||
14 | کاهش فشار يا نسبت تخصيص بودجه براي کاهش فشار بر منابع آب زيرزميني | اقتصادي |
| (Bui, Kawamura et al. 2019) | |||||
15 | شاخص مخارج مديريت بر اساس پول صرف شده براي مديريت آب و هزينه مديريت آب | اقتصادي |
| (Samani 2021) | |||||
16 | شاخص مالي يا درآمد | اقتصادي |
| (Singh and Bhakar 2021) | |||||
17 | سلامت اكوسيستم | شاخص حيات آبزيان | محيط زيستي | زيستي | (Singh and Bhakar 2021) (Simonetti, Frascareli et al. 2021) | ||||
18 | افت آب زيرزميني | نسبت مساحت آبخوان با مشکل افت | محيط زيستي | زيستي | (Vrba 2007) (Gordon 2017) | ||||
19 | آب زيرزميني براي كشاورزي | وابستگي جمعيت کشاورزي به آبهاي زيرزميني | اقتصادي |
| (Vrba 2007) (Gordon 2017) | ||||
20 | سطح زراعي در مطالعه موردي بر اساس هکتار | اقتصادي |
| (Gordon 2017) | |||||
21 | مقررات مربوط به تناوب زراعي | نهادي |
| (Gordon 2017) | |||||
22 | درصد سطح آبخوان مورد استفاده براي توليدات کشاورزي | اقتصادي |
| (Gordon 2017) | |||||
23 | درصد سطح آبخوان آبياري شده توسط منابع آب زيرزميني | اقتصادي |
| (Pires, Morato et al. 2017) (Hosseini, Parizi et al. 2019) | |||||
24 | شاخص ميانگين تغييرات سطح مناطق کشاورزي و جمعيت شهري | محيط زيستي | فيزيكي | (Samani 2021) | |||||
25 | درصد اراضي تحت آبياري متکي به آبهاي زيرزميني | محيط زيستي | فيزيكي | (Pires, Morato et al. 2017) | |||||
26 | آب زيرزميني براي كشاورزي و صنعت | درصد آب زيرزميني مورد استفاده در بخش کشاورزي و صنعت | اقتصادي |
| (Zarei, Parizi et al. 2022) | ||||
27 | پايش آب زيرزميني | تراکم چاههاي مشاهده اي | نهادي |
| (Zarei, Parizi et al. 2022) (Hosseini, Parizi et al. 2019) | ||||
28 | برداشت از منابع آب زيرزميني | نسبت برداشت آب زيرزميني به شاخص تغذيه | محيط زيستي | فيزيكي | (Vrba 2007) (Bui, Kawamura et al. 2016) (Gordon 2017) (Hosseini, Parizi et al. 2019) (Bui, Kawamura et al. 2019) (Samani 2021) (Majidipour, Najafi et al. 2021) | ||||
29 | شاخص نسبت کل برداشت به کل منابع آب زيرزميني قابل بهره برداري | محيط زيستي | فيزيكي | (Vrba 2007) (Bui, Kawamura et al. 2016) (Environment 2017) (Bui, Kawamura et al. 2019) (Hosseini, Parizi et al. 2019) (Samani 2021) | |||||
30 | آب زيرزميني براي شرب | آبهاي زيرزميني به عنوان درصدي از کل مصرف آب آشاميدني | محيط زيستي | فيزيكي | (Vrba 2007) (Gordon 2017) | ||||
31 | كيفيت آب زيرزميني | شاخص کيفيت منابع آب زيرزميني بر اساس مشکلات آلودگي انساني به عنوان هدايت الکتريکي | محيط زيستي | شيميايي | (Vrba 2007) (Pires, Morato et al. 2017) (Majidipour, Najafi et al. 2021) | ||||
32 | شاخص کيفيت منابع آب زيرزميني بر اساس مشکلات آلودگي انساني به عنوان نيترات | محيط زيستي | شيميايي | (Vrba 2007) (Pires, Morato et al. 2017) (Majidipour, Najafi et al. 2021) | |||||
33 | شاخص کيفيت منابع آب زيرزميني بر اساس مشکلات آلودگي انساني به عنوان کلريد | محيط زيستي | شيميايي | (Vrba 2007) (Pires, Morato et al. 2017) (Majidipour, Najafi et al. 2021) | |||||
34 | امتياز در دسترس بودن براي مقررات عمليات تاسيسات آب آشاميدني و فاضلاب | محيط زيستي | فيزيكي | (Gordon 2017)
| |||||
35 | کيلوگرم کود مصرفي در هر هکتار | محيط زيستي | شيميايي | (Gordon 2017) | |||||
36 | پتانسيل ردوکس | محيط زيستي | شيميايي | (Gordon 2017) | |||||
37 | غلظت ترکيبات هتروآروماتيک | محيط زيستي | شيميايي | (Gordon 2017) | |||||
38 | غلظت نمک در جريان | محيط زيستي | شيميايي | (Gordon 2017) | |||||
39 | کيلوگرم آفت کش در هر هکتار | محيط زيستي | شيميايي | (Gordon 2017) (Pires, Morato et al. 2017) | |||||
40 | درصد سطح آبخوان با مشکل آلودگي آبهاي زيرزميني بر اساس غلظت EC | محيط زيستي | شيميايي | (Hosseini, Parizi et al. 2019) (Samani 2021) (Pandey, Shrestha et al. 2011) | |||||
41 | غلظت نيتروژن | محيط زيستي | شيميايي | (Bui, Kawamura et al. 2019) (Pires, Morato et al. 2017) | |||||
42 | نفوذ آب نمک بر اساس منطقه با نفوذ نمک آبهاي زيرزميني | محيط زيستي | شيميايي | (Bui, Kawamura et al. 2019) | |||||
43 | تغيير در کيفيت آبهاي زيرزميني در مقايسه با دورههاي کوتاه مدت و بلند مدت بر اساس غلظت EC | محيط زيستي | شيميايي | (Samani 2021) | |||||
44 | کاهش انتشار آلودگي به عنوان (نيترات) به مناطق تغذيه آب زيرزميني | محيط زيستي | شيميايي | (Pires, Morato et al. 2017)
| |||||
45 | شوري در آبهاي زيرزميني يا غلظت رسانايي | محيط زيستي | شيميايي | (Pires, Morato et al. 2017) (Bui, Kawamura et al. 2016) | |||||
46 | نفوذ آب دريا در آبهاي زيرزميني | محيط زيستي | شيميايي | (Pires, Morato et al. 2017) | |||||
47 | نواحي بدون کليفرم آلوده | محيط زيستي | شيميايي | (Bui, Kawamura et al. 2016) | |||||
48 | كميت آب زيرزميني | برداشت مجاز کلي آب زيرزميني بر اساس متر مکعب در سال | محيط زيستي | فيزيكي | (Gordon 2017) (Pandey, Shrestha et al. 2011) | ||||
49 | مصرف سرانه آب زيرزميني در سال | محيط زيستي | فيزيكي | (Gordon 2017) | |||||
50 | قابليت انتقال منطقهاي بر اساس متر مکعب | محيط زيستي | شيميايي | (Gordon 2017) | |||||
51 | تعداد چاههاي آسيب ديده / احيا شده / تکميل شده به دليل کاهش سطح آب | محيط زيستي | فيزيكي | (Gordon 2017) | |||||
52 | درصد سطح آبخوان با مشکل بهره برداري بي رويه از آبهاي زيرزميني | محيط زيستي | فيزيكي | (Bui, Kawamura et al. 2016) (Hosseini, Parizi et al. 2019) | |||||
53 | شاخص تنش آب زيرزميني | محيط زيستي | فيزيكي | (Hosseini, Parizi et al. 2019) (Singh and Bhakar 2021) (Samani 2021) | |||||
54 | درصد پوشش شبکه پايش آبهاي زيرزميني | محيط زيستي | فيزيكي | (Hosseini, Parizi et al. 2019) | |||||
55 | اثرات کاربري زمين بر اساس درصد سطح نفوذ ناپذير | محيط زيستي | فيزيكي | (Hosseini, Parizi et al. 2019) | |||||
56 | اثرات کاربري زمين بر اساس درصد پوشش طبيعي زمين/کاربري زمين | محيط زيستي | فيزيكي | (Hosseini, Parizi et al. 2019) | |||||
57 | منطقه بحراني بر اساس نسبت مساحت با سطح آب زيرزميني کمتر از 5 متر | محيط زيستي | فيزيكي | (Bui, Kawamura et al. 2019) | |||||
58 | شاخص خشکسالي آبهاي زيرزميني | محيط زيستي | فيزيكي | (Samani 2021) | |||||
59 | شاخص تامين منابع آب غير متعارف در منطقه مورد مطالعه نسبت به منابع آب معمولي در دوره مورد مطالعه | محيط زيستي | فيزيكي | (Samani 2021) | |||||
60 | شاخص توسعه آب زيرزميني به عنوان درصدي از جزء تغذيه آب زيرزميني | محيط زيستي | فيزيكي | (Pires, Morato et al. 2017) | |||||
61 | شاخص بهره برداري از آبهاي زيرزميني بر اساس درصد در سال | محيط زيستي | فيزيكي | (Pires, Morato et al. 2017) | |||||
62 | ميزان تخليه به آبهاي زيرزميني بر حسب متر مکعب | محيط زيستي | فيزيكي | (Pires, Morato et al. 2017) | |||||
63 | تغذيه القايي مصنوعي يا حجم منابع موجود به طور مصنوعي وارد سفرههاي زيرزميني ميشود | محيط زيستي | فيزيكي | (Pires, Morato et al. 2017) | |||||
64 | شاخص خشکسالي آبهاي زيرزميني GRACE | محيط زيستي | فيزيكي | (Thomas, Caineta et al. 2017) | |||||
65 | ردپاي يکپارچه آب زيرزميني (IGWFT) | محيط زيستي | فيزيكي | (Zarei, Parizi et al. 2022) | |||||
66 | نيازمنديهاي تصفيه آب زيرزميني | شاخص طبقه بندي آبهاي زيرزميني به سه دسته با توجه به ميزان تصفيه گسترده آبهاي زيرزميني براي شرب | محيط زيستي | فيزيكي | (Vrba 2007) (Bui, Kawamura et al. 2016) (Gordon 2017) (Singh and Bhakar 2021) | ||||
67 | شاخص طبقه بندي آبهاي زيرزميني به سه دسته با توجه به ميزان تصفيه گسترده آبهاي زيرزميني براي آبياري | محيط زيستي | فيزيكي | (Vrba 2007) (Bui, Kawamura et al. 2016) (Gordon 2017)
(Singh and Bhakar 2021) | |||||
68 | آسيب پذيري آب زيرزميني | شاخص DRASTIC | محيط زيستي | فيزيكي | (Vrba 2007) (Pires, Morato et al. 2017) (Hosseini, Parizi et al. 2019) (Samani 2021) (Majidipour, Najafi et al. 2021) | ||||
69 | شاخص AVI | محيط زيستي | فيزيكي | (Stempvoort, Ewert et al. 1993) (Ducci and Sellerino 2022) | |||||
70 | شاخص GOD | محيط زيستي | فيزيكي | (Rukmana, Bargawa et al. 2020) | |||||
71 | توسعه انساني | شاخص تغيير در درآمد شاخص توسعه انساني در طول دوره مورد مطالعه | اقتصادي |
| (Samani 2021) | ||||
72 | سلامت انسان | شاخص تغيير در شاخص توسعه انساني در طول دوره مورد مطالعه | اجتماعي |
| (Samani 2021) | ||||
73 | شاخص فقر انساني | اجتماعي |
| (Pires, Morato et al. 2017) (Chakravarty and Majumder 2005) | |||||
74 | تأثير سلامتي يا تعداد بيماريهاي گزارش شده به دليل بيماريهاي منتقله از آب در هر هزار نفر جمعيت | اجتماعي |
| (Singh and Bhakar 2021) | |||||
75 | شاخص دسترسي براي مقدار آب زيرزميني شيرين و قابل شرب در دسترس يک جامعه بر حسب هر نفر در روز | اجتماعي |
| (Singh and Bhakar 2021) | |||||
76 | تركيبات هيدروكربني در آب زيرزميني | غلظت ترکيبات هيدروکربني | محيط زيستي | شيميايي | (Gordon 2017)
| ||||
77 | اثر تغيرات اقليمي بر آب زيرزميني | شاخص DART | محيط زيستي | فيزيكي | (Gordon 2017) (Dennis and Dennis 2012) | ||||
78 | مسووليت نهادي | امتياز براي مقررات استفاده / دفع آب يا چارچوب قانوني | نهادي |
| (Gordon 2017)
(Pandey, Shrestha et al. 2011) | ||||
79 | درصد چاهها با نظارت اجباري | نهادي |
| (Gordon 2017) | |||||
80 | درصد چاههاي تامين کننده چاههاي نظارتي شهرداري | نهادي |
| (Gordon 2017) | |||||
81 | اجراي قانون محيط زيست يا نسبت قانون محيط زيست رعايت شده | نهادي |
| (Bui, Kawamura et al. 2019) | |||||
82 | ظرفيت نهادي يا تراکم نهادهاي کشاورزان | اجتماعي |
| (Majidipour, Najafi et al. 2021) | |||||
83 | تعداد بهره برداران آب زيرزميني داراي مجوز طبق مقررات | اجتماعي |
| (Pires, Morato et al. 2017) (Pandey, Shrestha et al. 2011) | |||||
84 | توليد و انتشار دانش | شاخص تغيير در آموزش شاخص توسعه انساني در طول دوره مطالعه | اجتماعي |
| (Samani 2021) (Singh and Bhakar 2021)
| ||||
85 | توليد و ارتقاء دانش در زمينه كشاورزي و مصرف بهينه آب | اقتصادي |
| (Majidipour, Najafi et al. 2021) | |||||
86 | شاخص آموزشي يا درصد افراد آموزش ديده و توانمند در زمينه مديريت منابع آب | اجتماعي |
| (Singh and Bhakar 2021) (Pandey, Shrestha et al. 2011) | |||||
87 | فرونشست زمين | فرونشست زمين بر اساس سانتي متر در سال | محيط زيستي | فيزيكي | (Bui, Kawamura et al. 2016) (Environment 2017) (Bui, Kawamura et al. 2019) (Pandey, Shrestha et al. 2011) | ||||
88 | چارچوب قانوني | شاخص امتياز پايه ظرفيت سازماني بر اساس قوانين مديريت آب و تشخيص کارشناسي | نهادي |
| (Samani 2021) | ||||
89 | تعداد چاههاي بدون مجوز | اجتماعي |
| (Majidipour, Najafi et al. 2021) | |||||
90 | غلظت فلزات در آب زيرزميني | غلظت يون آهن | محيط زيستي | شيميايي | (Gordon 2017)
| ||||
91 | غلظت يون منگنز | محيط زيستي | شيميايي | (Gordon 2017)
| |||||
92 | غلظت يون روي | محيط زيستي | شيميايي | (Gordon 2017) | |||||
93 | غلظت يون منيزيوم | محيط زيستي | شيميايي | (Gordon 2017) | |||||
94 | غلظت يون ارسنيك | محيط زيستي | شيميايي | (Gordon 2017) (Bui, Kawamura et al. 2016) (Bui, Kawamura et al. 2019) | |||||
95 | كميت آبهاي غير تجديدپذير | مجموع منابع آب زيرزميني تجديد ناپذير قابل بهره برداري در هر برداشت سالانه از منابع آب زيرزميني تجديد ناپذير | محيط زيستي | فيزيكي | (Vrba 2007) | ||||
96 | تعداد سايتهاي آلوده | تعداد سايتهاي آلوده روي آبخوان | محيط زيستي | فيزيكي | (Vrba 2007) | ||||
97 | تراكم جمعيت | تعداد افراد ساکن در هر کيلومتر مربع از آبخوان | اجتماعي |
| (Gordon 2017) (Zarei, Parizi et al. 2022) | ||||
98 | رشد جمعيت | رشد جمعيت محلي آبخوان در سال به درصد | اجتماعي |
| (Gordon 2017) | ||||
99 | قيمت تامين آب زيرزميني | هزينه پمپاژ آب به دلار آمريکا در هر متر مکعب | اقتصادي |
| (Gordon 2017) | ||||
100 | مشاركت اجتماعي | تعداد جلسات کارشناسي آبهاي زيرزميني و برنامههاي افزايش آگاهي در سال | اجتماعي |
| (Gordon 2017) (Pandey, Shrestha et al. 2011) | ||||
101 | دبي متر حجمي نصب شده | دبي متر حجمي نصب شده | اجتماعي |
| (Majidipour, Najafi et al. 2021) | ||||
102 | كميت آبهاي تجديدپذير | سرانه منابع آب زيرزميني تجديدپذير | محيط زيستي | فيزيكي | (Vrba 2007) (Gordon 2017) (Samani 2021) | ||||
103 | بهرهوري آب | بهرهوري آب براي کشاورزي بر حسب کيلوگرم بر متر مکعب | اقتصادي |
| (Majidipour, Najafi et al. 2021) | ||||
104 | ظرفيت انساني مرتبط با آب | ظرفيت انساني مرتبط با آب يا تعداد افرادي که در حوزه مرتبط با آب کار ميکنند | اجتماعي |
| (Bui, Kawamura et al. 2019) | ||||
105 | سطح ايستابي | سطح ايستابي يا سطح آب زيرزميني | محيط زيستي | فيزيكي | (Gordon 2017) (Pandey, Shrestha et al. 2011) (Pires, Morato et al. 2017) |
-
-
اثر تغییرات میانمدت در اقلیم و کاربری اراضی بر میزان کاهش جریان در حوضه آبریز کرخه
تاریخ چاپ : 1401/10/01 -