مدل‌سازی هیدرولوژی اجتماعی با تغییر اولویت‌های جامعه در حوضه آبریز طشک- بختگان
محورهای موضوعی : برگرفته از پایان نامهبهزاد رهنما 1 , نیلوفر نجفی توه‌خشکه 2 , فرزین نصیری صالح 3 , مجید کوششی 4 , رضا رفیعی آتانی 5
1 - دانشجوی دکتری مهندسی و مدیریت منابع آب، دانشکده مهندسی عمران و محیط‌زیست، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد مهندسی و مدیریت منابع آب، دانشکده مهندسی عمران و محیط‌زیست، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 - استادیار گروه مهندسی آب، دانشکده مهندسی عمران و محیط‌زیست، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
4 - استادیار گروه جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
5 - دانش آموخته کارشناسی ارشد مهندسی و مدیریت منابع آب، دانشکده مهندسی عمران و محیط‌زیست، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
کلید واژه: هیدرولوژی اجتماعی, متغیر حساسیت جامعه, پاسخ رفتاری, حوضه آبریز طشک- بختگان,
چکیده مقاله :
مقدمه: توسعه کشاورزی در بالادست دریاچه‌های طشک و بختگان همراه با خشکسالی‌های رخداده در دهه 1380، منجر به کاهش شدید سطح آب دریاچه‌ها شده است. این مطالعه پتانسیل مدل‌سازی هیدرولوژی اجتماعی برای توصیف سیستم‌های درهم‌تنیده آب-انسان را با مفاهیم و روابط ساده نشان می‌دهد.
روش: تمرکز این مطالعه روی توسعه مدل مفهومی هیدرولوژی اجتماعی به‌منظور شبیه‌سازی اندرکنش‌های پاسخ جامعه با هیدرولوژی در حوضه آبریز دریاچه‌های طشک و بختگان است. برای بخش اجتماعی مدل از متغیرهای حساسیت جامعه و پاسخ رفتاری و برای بخش هیدرولوژی از مدل بیلان آبی توسعه داده‌شده برای حوضه‌های خشک استفاده‌شده است. به‌دلیل گسترده بودن حوضه و تفاوت‌های مناطق مختلف آن فرض شدهاست که تغییر در اولویت‌های انسانی و حساسیت‌های جامعه برای ساکنین بالادست و پایین‌دست حوضه می‌تواند متفاوت باشد. محدوده زمانی این تحقیق سال‌های آبی 76-1375 تا 92-1391 است.
یافتهها: یافتههای پژوهش نشان داد که با توجه به میانگین خطای کمتر از 10% در شبیه‌سازی سطوح زیرکشت، انتخاب عوامل مؤثر بر حساسیت جامعه، انتخاب مناسبی بوده است. نتایج مدل‌سازی هیدرولوژی حوضه با درنظر گرفتن دو لایه خاک با ورودی سطح زیرکشت محاسباتی، نشان از دقت قابل‌قبول مدل در توانایی شبیه‌سازی جریان رواناب در حوضه‌آبریز طشک-بختگان داشت.
نتیجهگیری: نتایج تحقیق نشان داد در نواحی بالادست حوضه که دارای بارش و منابع آب بیش‌تری است، درک جامعه از تهدید کیفیت زندگیشان پایین بوده و اولویت ساکنان آن تمایل به استفاده بیشتر از منابع آب و زمین است. اما در نواحی پایین‌دست حوضه با مشکلات زیست‌محیطی و کمبود منابع آب، مردم با درک بالایی از تهدید کیفیت زندگیِ خود، اولویت خود را به استفاده کمتر از منابع آب و زمین تغییر داده‌اند.
This study focuses on developing a conceptual socio-hydrologic model to simulate community response and hydrology interactions in the Tashk and Bakhtegan lakes basin. There is a sharp decline in lake water levels due to agricultural development in upstream areas of Tashk and Bakhtegan lakes, along with droughts that occurred in the 2000s. This study demonstrates the potential of socio-hydrology modeling to describe complex human-water systems applying simple concepts and relationships. For the sociological module, two variables of community sensitivity and behavioral response have been chosen. For the hydrological module, the developed water balance model for dry catchments has been used. It is assumed that changes can be different in human priorities and community sensitivities in the upstream and downstream residents of the basin due to the basin extent and the differences in the region. The time period of the study is between 1996 and 2013. The results showed that the perceived level of threat to a community’s quality of life is low in the upstream sub-region of the basin, which has more rainfall and water resources. As a result, the preferences of its residents are toward using more water and land resources. But in the downstream sub-region of the basin, people have shifted their preferences for using less water and land resources, especially with environmental problems and scarcity of water resources causing a high level of threat to their quality of life.