ارزیابی بالینی میزان شیوع ناهنجاریهای رفتاری در اسبهای نژاد کُرد در استان کرمانشاه
محورهای موضوعی : پژوهش های بالینی دام های بزرگ
میثم مروجی
1
,
برهان شاهویسی
2
,
مریم رهروانی
3
,
سعید حنیفه زاده
4
,
محسن ابراهیمی
5
,
سید اسماعیل هاشمی
6
,
احسان نظری
7
,
نیکو طهمورثی
8
,
سبحان جعفری بفروئی
9
,
محمد وحیدی
10
1 - گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سنندج، ایران
2 - دامپزشک فعال در بخش خصوصی، کرمانشاه، کرمانشاه، ایران
3 - گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
4 - دانشجوی مقطع دکتری حرفه‌ای دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سنندج، ایران
5 - دانشجوی مقطع دکتری حرفه‌ای دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سنندج، ایران
6 - دانشجوی مقطع دکتری حرفه‌ای دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سنندج، ایران
7 - دانشجوی مقطع دکتری حرفه‌ای دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سنندج، ایران
8 - دانشجوی مقطع دکتری حرفه‌ای دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سنندج، ایران
9 - دانشجوی مقطع دکتری حرفه‌ای دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سنندج، ایران
10 - دانشجوی مقطع دکتری حرفه‌ای دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سنندج، ایران
کلید واژه: کرمانشاه, اختلالات رفتاری, , بالینی, , اسب کُرد, , , ,
چکیده مقاله :
زمینه و هدف: تکسمیان همواره از حیوانات مورد علاقهی جوامع انسانی بودهاند که همچنان از آنها در زمینههای مختلفی بهرهبرداری میشود؛ با توجه به مکانیزه شدن صنعت پرورش اسب، مشکلات عدیدهای در آنها بهوقوع پیوست که از حائز اهمیتترین این مشکلات، میتوان به بروز اختلالات رفتاری، بهویژه در اسبهای نژاد کُرد اشاره نمود. مواد و روشها: در این مطالعه تأثیر عوامل دموگرافی نظیر: جنسیت، فعالیت بدنی و گروههای سنی بر روی 120 رأس اسب نر و مادهی نژاد کُرد در باشگاههای سوارکاری استان کرمانشاه مورد بررسی گرفت که بهصورت کلی در این ارزیابی، 16 نوع اختلال رفتاری در 49 رأس اسب (8/40 درصد) مشاهده گردید. نتایج: نتایج حاصله حاکی از آن بودند که بیشترین میزان اختلالات رفتاری بهترتیب مربوط به بلع هوا (22 مورد)، گازگیری آخور (19 مورد)، قدم زدن در اصطبل (12 مورد) و غیره بوده که در این میان تنها اختلال رفتاریِ معنیدار شده، رفتار تهاجمی همراه با عصبانیت بود که آن نیز فقط در اسبهایی که فاقد فعالیت بدنی بودند، معنیدار گردید (05/0p<)؛ این در حالی است که میان هیچیک از متغیرهای مستقل و وابستهی دیگر، ارتباط آماری معنیداری مشاهده نشد (05/0p>) بحث و نتیجهگیری: علیرغم بالا بودن نرخ اختلالات رفتاری در اسبهای نژاد کُرد (8/40 درصد) و با توجه به معنیدار نشدن اغلب اختلالات رفتاری با عوامل دموگرافی، در این مطالعه آشکار گردید که بهغیر از فاکتورهای دموگرافی، عوامل غیردموگرافی نظیر میکروبایوتای رودهای، اختلالات هورمونی و غیره دخیل میباشند؛ لذا با توجه به اثبات وجود اختلالات رفتاری، توصیه بر بررسی میزان دخیل بودن عوامل غیردموگرافی است.
Background and purpose: Equines have always been one of the favorite animals of human societies, which are still exploited in various fields. Due to the mechanization of the horse breeding industry, many problems have occurred in them, the most important of which is the occurrence of behavioral disorders, especially in Kurd horses. Materials and methods: In this study, the effect of demographic factors such as sex, physical activity and age groups on 120 male and female Kurd horses in riding clubs of Kermanshah province was investigated. In this evaluation, 16 types of behavioral disorders were observed in 49 horses (40.8%). Results: The results indicated that the highest amount of behavioral disorders were related to aerophagia (22 cases), crib biting (19 cases), stall walking (12 cases), etc., among which only the significant behavioral disorder was aggressive behavior with anger, which was significant only in horses that lacked physical activity (p<0.05); Meanwhile, no significant statistical relationship was observed between any of the independent and dependent variables (p>0.05). Discussion and conclusion: Despite the high rate of behavioral disorders in Kurd horses (40.8 percent) and due to the non-significance of most behavioral disorders with demographic factors, it was revealed in this study that apart from demographic factors, non-demographic factors such as intestinal microbiota, hormonal disorders, etc. are involved. Therefore, considering the proof of the existence of behavioral disorders, it is recommended to investigate the involvement of non-demographic factors.
_||_
ارزیابی بالینی میزان شیوع ناهنجاریهای رفتاری در اسبهای نژاد کُرد در استان کرمانشاه
چکیده فارسی
زمینه و هدف: تکسمیان همواره از حیوانات مورد علاقهی جوامع انسانی بودهاند که همچنان از آنها در زمینههای مختلفی بهرهبرداری میشود؛ با توجه به مکانیزه شدن صنعت پرورش اسب، مشکلات عدیدهای در آنها بهوقوع پیوست که از حائز اهمیتترین این مشکلات، میتوان به بروز اختلالات رفتاری، بهویژه در اسبهای نژاد کُرد اشاره نمود. مواد و روشها: در این مطالعه تأثیر عوامل دموگرافی نظیر: جنسیت، فعالیت بدنی و گروههای سنی بر روی 120 رأس اسب نر و مادهی نژاد کُرد در باشگاههای سوارکاری استان کرمانشاه مورد بررسی گرفت که بهصورت کلی در این ارزیابی، 16 نوع اختلال رفتاری در 49 رأس اسب (8/40 درصد) مشاهده گردید. نتایج: نتایج حاصله حاکی از آن بودند که بیشترین میزان اختلالات رفتاری بهترتیب مربوط به بلع هوا (22 مورد)، گازگیری آخور (19 مورد)، قدم زدن در اصطبل (12 مورد) و غیره بوده که در این میان تنها اختلال رفتاریِ معنیدار شده، رفتار تهاجمی همراه با عصبانیت بود که آن نیز فقط در اسبهایی که فاقد فعالیت بدنی بودند، معنیدار گردید (05/0p<)؛ این در حالی است که میان هیچیک از متغیرهای مستقل و وابستهی دیگر، ارتباط آماری معنیداری مشاهده نشد (05/0p>) بحث و نتیجهگیری: علیرغم بالا بودن نرخ اختلالات رفتاری در اسبهای نژاد کُرد (8/40 درصد) و با توجه به معنیدار نشدن اغلب اختلالات رفتاری با عوامل دموگرافی، در این مطالعه آشکار گردید که بهغیر از فاکتورهای دموگرافی، عوامل غیردموگرافی نظیر میکروبایوتای رودهای، اختلالات هورمونی و غیره دخیل میباشند؛ لذا با توجه به اثبات وجود اختلالات رفتاری، توصیه بر بررسی میزان دخیل بودن عوامل غیردموگرافی است.
واژههای کلیدی: اختلالات رفتاری، بالینی، اسب کُرد، کرمانشاه
مقدمه
از دیرباز تاکنون، جمعیت تکسمیان، بهصورت ویژهای مورد توجهِ جوامع انسانی قرار گرفته است؛ زیرا در طول این مدت، انسانها عمدتاً با اهدافی نظیر: تفریح، سرگرمی، برقراری ارتباط عاطفی و حتی امرارمعاش از تکسمیان بهره میجستند. در این میان بنا بر دلایل فوق، گونهی اسب، بهقدری توانست توجهات جوامع انسانی را معطوفِ خود کند که این علاقهمندی منجر به پایهگذاری صنعت سوارکاری، تولید و پرورش اسب گردید (Vafaei-Sayah and Mehrannezhad 2005، Majidi-Khameneh 2014، Shahveysi and Moravedji 2014). البته شایان ذکر است که هدف از پرورش اسب در برخی از کشورها، تولید گوشت بهمنظور مصارف انسانی نیز میباشد (Lee et al. 2007).
با وجود اینکه اسب از جانب صاحب آن، حیوانی نجیب و دوستداشتنی قلمداد میشود، اما در عین حال و در مقایسه با سایر حیوانات، بهصورت کلی از آستانهی تحمل بسیار پایینی برخوردار بوده و لذا در زمرهی حیوانات بسیار حساس طبقهبندی میشود (Constable et al. 2017, Smith et al. 2020). بهعنوان مثال بهدلیل حساسیت بالای گیرندههای درد در بدن این حیوان، ممکن است بههنگام بروز عارضهی دلدرد (کولیک)، واکنشهای رفتاری شدیدی از خود بروز داده (Smith et al. 2020) و یا حتی در طول یک زایمانِ طبیعیِ فارغ از سختزایی، دچار پارگی بافت رحم و یا حتی کیسهی مثانه شود (Constable et al. 2017).
علاوه بر مشکلات فوق، اسبداران با چالش دیگری نیز مواجه هستند که آن چالش، اختلالات رفتاری است. پیش از آنکه اسبداری به یک صنعت تبدیل گردد، اختلالات رفتاری بهمیزان بسیار کمی در اسبها قابل رؤیت بود (Cooper et al. 2000)، اما از زمانی که حرفهی اسبداری، مقارن با احداث باشگاههای سوارکاری و پرورش، رنگ و لعاب سیستماتیک برخود گرفت، طیف گوناگونی از اختلالات رفتاری در اسبها مشاهده گردید (Dodman et al. 2005).
اخیراً بررسی علل بروز اختلالات رفتاری در اسبها جایگاه ویژهای در سطح جهانی پیدا کرده است، زیرا بروز این قبیل اختلالات، منجر به ایجاد تأثیرات بهشدت منفی، بهویژه در میزان بازارپسندی و در نتیجه صنعت سوارکاری، پرورش و تکثیر اسب میگردد (Hassanpour et al. 2010، Cooper et al. 2000).
با عنایت به این نکته که گزارشات متعددی از اسبداران و دامپزشکان استان کرمانشاه دال بر بروز طیف متنوعی از اختلالات رفتاری در اسبهای آن استان بهگوش میرسید، اساس انجام مطالعهی بالینی کنونی، برای اولین بار در غرب کشور، آن هم بر روی نژاد اصیل و ارزشمند کُرد، رقم خورد.
مواد و روشها
مطالعهی کنونی بر روی 120 رأس اسبِ اصیلِ نژاد کُردِ مستقر در 7 باشگاه سوارکاریِ استان کرمانشاه (83 رأس نریان و 37 رأس مادیان) در بازهی زمانی تیرماه لغایت شهریورماه سال 1401 صورت گرفت (Hassanpour et al. 2010، Shahveysi and Moravedji 2014). با توجه به وجود پارهای از محدودیتها جهت پیادهسازی فرآیندهای مطالعاتی نظیر: محدودیت ساعات ورود و خروج اعضای تیم تحقیقاتی به اسبداریها، مشابهت تقریبی شرایط نگهداری و تربیت اسبها و همچنین عدم اجازهی دسترسی به اطلاعات مضبوط توسط دوربینهای مداربسته در هیچیک از باشگاههای سوارکاری، ناگزیر پیش از شروع مطالعه، بهمنظور آشنا شدنِ هرچه بهتر اعضای تیم تحقیقاتی با انواع رفتارهای طبیعی و غیرطبیعی در اسبها و استحصال قابلیت تمیزدادن انواع رفتارها در بازهی زمانی (فیزیولوژیک) یکسان در تمامی اصطبلها، از یک هفته پیش از آغاز مطالعه، روزانه بهمدت 3 ساعت (از ساعت 10:00 لغایت 13:00)، اعضای تیم طبق توافقات قبلی و گروهبندیهای فیمابین، در محل اسبداری حضور یافته و رفتار آنها را با هدایت و راهنمایی صاحب باشگاه، حداقل بهمدت یک هفته، با مداقهی کامل زیر نظر گرفتند.
طبق اطلاعات مندرج در جدول 1، هر باشگاه سوارکاری دارای سالنهای مختلف جهت نگهداری اسبها بود که بهمنظور بالا بردن دقت مطالعه، و بسته به میزان نیاز، بهازای هر سالن یک محقق در آن استقرار مییافت.
جدول 1- تعداد اسبداریها، سالنها و میزان توزیع اسبهای نژاد کُرد بهتفکیک جنسیت | ||||
شماره اسبداری | شماره سالن | جنسیت | مجموع | |
نر | ماده | |||
1 | 1 | 4 | 0 | 4 |
2 | 0 | 7 | 7 | |
3 | 7 | 3 | 10 | |
2 | 4 | 6 | 1 | 7 |
5 | 5 | 0 | 5 | |
6 | 0 | 9 | 9 | |
7 | 7 | 2 | 9 | |
3 | 8 | 11 | 0 | 11 |
4 | 9 | 8 | 3 | 11 |
5 | 10 | 9 | 5 | 14 |
6 | 11 | 2 | 3 | 5 |
12 | 12 | 3 | 15 | |
7 | 13 | 12 | 1 | 13 |
مجموع | 83 | 37 | 120 | |
پس از حصول اطمینان از آمادگی اعضای گروه بهجهت تمیز دادن انواع رفتارهای طبیعی و غیرطبیعی، موارد مشاهده شده در فرمِ پرسشنامه (جدول 2) ثبت گردید.
جدول 2- پرسشنامهی مربوط به اختلالات رفتاری مشاهده شده در اسبهای نژاد کُرد باشگاههای سوارکاری کرمانشاه | ||||
نام اسبداری: | نام اسب: | شمارهی سالن: | شمارهی باکس: | |
گروه سنی: | کمتر از 5 سال ™ | 5-10 سال ™ | بیش از 10 سال ™ | |
جنسیت: | نریان ™ | مادیان ™ | عقیم ™ | |
مصرف داروی ضد انگل: | بهصورت مرتب ™ | بهصورت نامرتب ™ | عدم مصرف ™ | |
میزان نوردهی سالن: | خوب ™ | متوسط ™ | ضعیف ™ | |
فعالیت بدنی (خارج شدن از باکس): | دارد ™ | ندارد ™ | ||
رفتار تهاجمی همراه عصبانیت: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
گازگیری آخور: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
اقدام به گاز گرفتن افراد: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
لیسیدن افسار: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
جویدن افسار: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
پُرکردن آبخوری از غذا: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
عدم سواری دادن و سعی در انداختن سوارکار: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
خارش: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
سُم کوبیدن: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
بالا و پایین بردن سر: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
بلع هوا: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
خمکردن سر از بالای درب اصطبل: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
قدم زدن در اصطبل: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
بیرون آوردن زبان: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
ضربه زدن به درب: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
حرکات آونگمانند سر: | دارد ™ | ندارد ™ | ||
اندازهی سالن: |
| |||
رژیم غذایی: |
| |||
موارد خاص: |
| |||
هدف از انجام مطالعهی حاضر، بررسی اولیه (بالینی) ارتباط آماری میان فاکتورهای دموگرافی (نظیر: جنسیت، فعالیت بدنی، گروه سنی، تغذیه (Naderi 2013) و مصرف داروهای ضد انگل) با اختلالات رفتاری بود که در پایان نیز، بررسی نتایج حاصله با استفاده از نسخه 21 نرم افزار IBM SPSS و آزمون مربع کای صورت گرفت (Hassanpour et al. 2010).
نتایج
بخشی از نتایج حاصل از مطالعه در جداول 5-3 بهصورت خلاصه ارائه شده و بخش دیگر بهصورت مکتوب در ادامه ارائه خواهند شد.
جدول 3- فراوانی اختلالات رفتاری مشاهده شده در اسبها (بهصورت تفکیکشده) و ارتباط آماری میان جنسیت و اختلالات | ||||||||||
اختلال رفتاری | جنسیت | مجموع | p-Value | |||||||
نر (83 رأس) | ماده (37 رأس) | |||||||||
رفتار تهاجمی همراه عصبانیت | 3 (61/3 درصد) | 1 (70/2 درصد) | 4 | 05/0p> | ||||||
گازگیری آخور | 15 (07/18درصد) | 4 (81/10 درصد) | 19 | 05/0p> | ||||||
اقدام به گاز گرفتن افراد | 3 (61/3 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 3 | 05/0p> | ||||||
لیسیدن افسار | 1 (20/1 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 1 | 05/0p> | ||||||
جویدن افسار | 1 (20/1 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 1 | 05/0p> | ||||||
پُرکردن آبخوری از غذا | 1 (20/1 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 1 | 05/0p> | ||||||
عدم سواری دادن و سعی در انداختن سوارکار | 8 (63/9 درصد) | 1 (70/2 درصد) | 9 | 05/0p> | ||||||
خارش | 0 (00/0 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 0 | غیرقابل ارزیابی | ||||||
سُم کوبیدن | 4 (81/4 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 4 | 05/0p> | ||||||
بالا و پایین بردن سر | 2 (40/2 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 2 | 05/0p> | ||||||
بلع هوا | 18 (68/21 درصد) | 4 (81/10 درصد) | 22 | 05/0p> | ||||||
خمکردن سر از بالای درب اصطبل | 3 (61/3 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 3 | 05/0p> | ||||||
قدم زدن در اصطبل | 11 (25/13 درصد) | 1 (70/2 درصد) | 12 | 05/0p> | ||||||
بیرون آوردن زبان | 5 (02/6 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 5 | 05/0p> | ||||||
ضربه زدن به درب | 8 (63/9 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 8 | 05/0p> | ||||||
حرکات آونگمانند سر | 0 (00/0 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 0 | غیرقابل ارزیابی | ||||||
جدول 4- فراوانی اختلالات رفتاری مشاهده شده در اسبها (بهصورت تفکیکشده) و ارتباط آماری میان فعالیت بدنی و اختلالات | ||||||||||
اختلال رفتاری | فعالیت بدنی | مجموع | p-Value | |||||||
دارد (116 مورد) | ندارد (4 مورد) | |||||||||
رفتار تهاجمی همراه عصبانیت* | 3 (58/2 درصد) | 1 (00/25 درصد) | 4 | 05/0p< | ||||||
گازگیری آخور | 19 (37/16 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 19 | 05/0p> | ||||||
اقدام به گاز گرفتن افراد | 3 (58/2 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 3 | 05/0p> | ||||||
لیسیدن افسار | 1 (86/0 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 1 | 05/0p> | ||||||
جویدن افسار | 1 (86/0 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 1 | 05/0p> | ||||||
پُرکردن آبخوری از غذا | 1 (86/0 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 1 | 05/0p> | ||||||
عدم سواری دادن و سعی در انداختن سوارکار | 8 (89/6 درصد) | 1 (00/25 درصد) | 9 | 05/0p> | ||||||
خارش | 0 (00/0 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 0 | 05/0p> | ||||||
سُم کوبیدن | 4 (44/3 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 4 | 05/0p> | ||||||
بالا و پایین بردن سر | 2 (58/2 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 2 | 05/0p> | ||||||
بلع هوا | 22 (96/18 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 22 | 05/0p> | ||||||
خمکردن سر از بالای درب اصطبل | 3 (58/2 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 3 | 05/0p> | ||||||
قدم زدن در اصطبل | 12 (34/12 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 12 | 05/0p> | ||||||
بیرون آوردن زبان | 5 (31/4 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 5 | 05/0p> | ||||||
ضربه زدن به درب | 8 (89/6 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 8 | 05/0p> | ||||||
حرکات آونگمانند سر | 0 (00/0 درصد) | 0 (00/0 درصد) | 0 | 05/0p> | ||||||
بهصورت کلی در این مطالعه، از تعداد 120 رأس اسب تعداد 49 رأس (8/40 درصد)، انواع اختلالت رفتاری را از خود نشان دادند، برخی یک اختلال و برخی دیگر نیز بهطور همزمان دو یا چند اختلال را از بروز دادند.
با وجود اینکه از تعداد 49 رأس اسب، 22 رأس از آنها دچار اختلال بلع هوا، 19 رأس گازگیری آخور، 12 رأس قدم زدن در اصطبل، 9 رأس عدم سواری دادن، 8 رأس ضربهزدن به درب، 5 رأس بیرون آوردن زبان، 4 رأس سُم کوبیدن، 4 رأس رفتار تهاجمی همراه با عصبانیت و 3 رأس اقدام به گازگرفتن افراد را در کارنامهی خود داشتند، اما بر اساس مندرجات موجود در جدول 3، هیچیک از اختلالات رفتاری با جنسیت اسب ارتباط آماری معنیداری نداشته (05/0p>)، در حالی که بر اساس مندرجات موجود در جدول 4، صرفاً «رفتار تهاجمی همراه با عصبانیت» (مشخص شده با علامت *) با فعالیت بدنی ارتباط آماری معنیداری داشت (014/0=p).
در این مطالعه، اختلاف آماری معنیداری میان هیچیک از اختلالات رفتاری با گروههای سنی، اندازهی سالن و شمارهی سالن مشاهده نشد (005/0=p) که به همین علت صرفاً به ارائهی نتیجه بسنده گردید.
همچنین در این بررسی، امکان بررسی تأثیر مصرف داروهای ضد انگل و نیز جیرهی غذایی بر میزان بروز اختلالات رفتاری وجود نداشت.
بحث و نتیجهگیری
همانطور که پیشتر اشاره شد، مطالعهی کنونی برای اولین بار است که در غرب کشور صورت گرفته که اساسِ پایهریزی آن، انجام یک پایش ابتدایی (بالینی) بهمنظور بررسی صحت و سقمِ شنیدهها و ادعاهای موجود در منطقه، مبنی بر بروز اختلالات رفتاری در اسبهای نژاد کُرد بوده است.
بهصورت کلی عوامل متعددی در بروز انواع رفتارهای غیرطبیعی در اسب دخیل میباشند که از شایعترین آنها بهعنوان مثال میتوان به: نگهداری طولانی مدت اسب در اصطبل، نوع تغذیه (بهویژه بهرهگیری از جیرههای حاوی مقادیر بالای کنسانتره و میزان پایین فیبر)، نوع کاربری اسب، سن، جنسیت، فصل و غیره اشاره نمود (Draaisma 2018، McGreevy 2012، Beaver 2019).
همانگونه که اطلاعات مندرج در جداول 3 و 4 مؤید آن میباشند، از تعداد 120 رأس اسب، تعداد 49 رأس (8/40 درصد) از آنها دچار انواع اختلالات رفتاری نظیر: بلع هوا (Wind sucking = Aerophagia) در 22 رأس (18 رأس نر (68/21 درصد) و 4 رأس ماده (81/10 درصد))، گازگیری آخور (Crib biting/Wood biting) در 19 رأس (15 رأس نر (07/18 درصد) و 4 رأس ماده (81/10 درصد))، قدم زدن در اصطبل (Circling/Stall walking) در 12 رأس (11 رأس نر (25/13 درصد) و 1 رأس ماده (7/2 درصد))، عدم سواریدادن (Walking off) در 9 رأس (8 رأس نر (63/9 درصد) و 1 رأس ماده (7/2 درصد))، ضربه زدن به درب (Kicking) در 8 رأس (8 رأس نر (63/9 درصد))، بیرون آوردن زبان (Tongue flapping) در 5 رأس (5 رأس نر (02/6 درصد))، سم کوبیدن (Stamping/Pawing) در 4 رأس (4 رأس نر (81/4 درصد))، اقدام به گازگرفتن افراد (Aggressions to humans) در 3 رأس (3 رأس نر (61/3 درصد))، لیسیدن افسار (Bridle licking) در 1 رأس (1 رأس نر (20/1 درصد))، جویدن افسار (Headstall chewing) در 1 رأس (1 رأس نر (20/1 درصد)) و پُر کردن آبخوری از غذا (Dunking mouthfuls in water) در 1 رأس (1 رأس نر (20/1 درصد)) بودهاند، که در ادامه به علل بروز اینگونه اختلالات رفتاری، بهتفصیل پرداخته خواهد شد.
در هیچیک از منابع علمی، هیچگاه علت یا علل مشخصی برای یک اختلال رفتاری درنظر گرفته نشده است؛ مضافاً اینکه تمامی منابع بر این نکته اتفاق نظر دارند که مجموعهای از عوامل میتوانند در بروز اختلالات رفتاری دخیل باشند (Draaisma 2018، McGreevy 2012، Beaver 2019). بهعنوان مثال برخی منابع در رابطه با بلع هوا اینگونه عنوان مینمایند که اسبهایی که در ابتدا عادت به لیسیدن اشیاء پیدا میکنند، در ادامه عادت به جویدن اشیاء سخت مانند چوب پیدا کرده که میزان استعداد و استمرار انجام این عمل نیز وابستگی عمیقی با نوع جیرهی غذایی مصرفی دارد؛ زیرا مشخص شده است که هرگاه فیبر جیرهی غذایی دچار کاهش محسوسی شود، میلِ به خوردن اشیاء سختِ غیرمغذی (حاوی فیبرهای غیرقابل هضم) افزایش مییابد؛ حال عادت به استمرار این عمل تا جایی پیشروی میکند که همراه با جویدن و بلع چنین موادی، هوا نیز همراه با آن بلع میگردد. در این راستا در مطالعات اندوسکوپی معده نشان داده است که بلع هوا در اصل تحت تیپی از گاز گرفتن اشیاء و یا حتی شکل پیشرفتهی آن محسوب گردیده؛ طوری که این دو رویداد هیچگاه بهطور جداگانه و منفک از یکدیگر بهوقوع نخواهد پیوست (McGreevy et al. 1995). جالبتر اینکه (بر اساس مندرجات موجود در متون علمی) واژههای Cribbing و Wind sucking حتی میتوانند بهعنوان جایگزین معنایی یکدیگر نیز بهشمار روند (Whisher et al. 2011، Lane 1998، McGreevy et al. 1995، Houpt 1995).
اختلال رفتاری شایعِ دیگر در اسبها، قدم زدن آنها در اصطبل بوده بهطوریکه دیده شده است که هرگاه اسبهای دچار چنین اختلال رفتاری، در هر متراژ مساحتی قرار گیرند، به اندازهی همان مساحت، اقدام به قدم زدن بهصورت دایرهای خواهند نمود. مهمترین عللی که میتوانند بسترساز بروز این عارضه باشند عبارتند از: اختلالات اندام حرکتی، بروز استرس، کم حوصلگی، عادت ناشی از خلق و خو (رفتار کلیشهای) و بروز اختلالات عضلانی در برخی نقاط بدن (بهعنوان مثال: آتروفی یا هایپرتروفی شدن عضلات ناحیهی کمر) (Houpt 2010).
یکی دیگر از اختلالات متعارف و شایع رفتاری در اسبها، عدم سواری دادن میباشد؛ که مهمترین علت آن را به عدم ارائهی آموزش صحیح به اسب از سوی مربی سوارکاری نسبت میدهند. بهعنوان مثال در این اختلال مشاهده شده است که اسب از سوارشدنِ سوارکار ممانعت بهعمل آورده و درست در زمانی که سوارکار قصد سوارشدن بر اسب را دارد، شروع به حرکت مینماید (Beaver 2019).
اختلال دیگر مربوط است به ضربه زدن (لگد زدن) به دربِ محل نگهداری، که این نقیصه در واقع هم میتواند توسط دستها و هم توسط پاها صورت گیرد؛ بروز این اختلال به تعبیری میتواند نشانهی نوعی امتناعورزی (به هر علت ممکن)، سردرگمی و یا درد باشد (Beaver 2019). در این راستا در مطالعهای نشان داده شده است که در 57 درصد از مادیانهای مبتلا به التهاب واژن، اختلال رفتاری ضربه زدن به درب میتواند بهوقوع بپیوندد (Christoffersen et al. 2007).
مورد دیگر از اختلال رفتاری شایع در اسبها (بویژه در اسبهای جوان)، بیرون انداختن زبان از دهان بوده که بروزِ این سوءِ رفتار از سوی اسبها، بهمنزلهی مقابلهی آنها با شرایط تنشزا و پر استرس محیطی نظیر: استرس از شیرگیری (Nicol and Badnell-waters 2005)، استرس یادگیری و وسواسهای یادگیری در نظر گرفته میشود (McDonnell 2009).
مشکل رفتاری مشاهده شدهی دیگر در اسبهای حاضر در مطالعهی کنونی، پای بر زمین کوبیدن و یا به اصطلاح همان سُم کوبیدن است. متداولترین علل بروز این رفتار را به عواملی نظیر: بیحوصلگی، تأخیر در دادن غذا از سوی مالک و همچنین جدا کردن دام از گروه نسبت دادهاند؛ این مشکل رفتاری حتی میتواند در شرایطی خاص همانند فواصل زمانیِ پس از اتمام تمرین (که منجر به خستگی عضلانی میگردد)، و یا قرار گرفتن در شرایط دردناک و یا حتی اختلالات مرتبط با سُم بروز نماید. جالبتر آنکه در برخی از موارد مشاهده شده است که اسب بهجهت صاف کردن محل استراحتگاه خود، اقدام به کوبیدن سُم بر آن نواحی مینماید (Beaver 2019).
مشکل رفتاری دیگر، حمله به افراد میباشد که علل بروز آن میتواند به عدم دریافت به موقعِ جایزه (تشویقی)، ترسو بودن ذاتی اسب و یا همچنین دفاع از حیطهی محل استقرارش ارتباط داشته باشد (McGreevy 2012، Beaver 1986).
اختلال رفتاری گاز گرفتن میتواند بهمنزلهی یک هشدار جدی از سوی اسب، و یا حتی متعاقب سرگرمی، غشو کردن و یا امتحان کردن اشیاء قلمداد شود (Draaisma 2018).
اختلال رفتاری پر کردن آبخوری از غذا، نوعی دیگر از اختلالات رفتاری در اسبها محسوب میگردد. بهعنوان مثال دیده شده است در مواردی که یونجهی خشک توسط اسب مورد استفاده واقع میشود، اسب یاد میگیرید با غوطهور کردن لقمهی غذایی خود در آب، خشکی آن را برطرف نموده تا بدینوسیله لقمه را خوشمزهتر و خوشخوراکتر کرده و یا بلع آن را تسهیل نماید (Waring 1983، McGreevy 1996). این اقدام (پر کردن آبخوری از غذا) در مواردی که دردِ دندان حادث میگردد، باعث میشود که عمل بلع با درد کمتری همراه باشد (McGreevy 2012).
همانگونه که در قسمت نتایج به آن اشاره شد، بر اساس ارزیابیهای اولیه (بالینی)، 8/40 درصد از اسبها (120/49) دچار یک نوع یا انواع اختلالات رفتاری بودند که این رقم در نوع خود بسیار قابل توجه میباشد. رقم مذکور، در مقایسه با نتایج حاصل از مطالعهی حسنپور و همکاران (2010) پایینتر بوده، در حالیکه در مقایسه با نتایج سایر محققین نظیر Simpson (1998) بالاتر میباشد، که علت وجود این اختلاف میتواند منتسب به دلایلی نظیر: اختلافات نژادی (میان اسبهای نژاد کُرد با سایر نژادهای اسب)، نحوهی مدیریت اصطبلها و همچنین وجود تنوع در عوامل محیطی، باشد (Hassanpour et al. 2010، Simpson et al. 1998).
مطابق با اطلاعات موجود در جداول 3 و 4، در اسبهای مورد مطالعه، 16 نوع اختلال رفتاری مشاهده گردید که بهجهت رد یا تأیید تأثیر عوامل دموگرافی نظیر: جنسیت، فعالیت بدنی، گروههای سنی، تجویز داروهای ضد انگل و جیرهی غذایی بر روی میزان بروز اختلالات رفتاری، مطالعهی کنونی طراحی شد؛ زیرا نشان داده شده است که دلایل متعددی، ورای عوامل دموگرافی، در بروز اختلالات رفتاری میتوانند تأثیرگذار باشند (Destrez et al. 2019).
همانگونه که اشاره شد، در این مطالعه امکان ارزیابی تأثیر عواملی نظیر تجویز داروهای ضد انگل یا تغذیه وجود نداشت زیرا در هر باشگاه سوارکاری، بسته به سلیقهی صاحب اسب و یا حتی صاحب اسبداری، تنوع مبسوطی از استفاده از آنها وجود داشت ولذا بهدلیل عدم وجود وحدت رویه در مصرفِ نوع تجاری این موارد، امکان ارزیابی صحیح از تأثیر آنها بر اختلالات رفتاری میسر نبود.
در مطالعهی حاضر و بر اساس تحلیلهای آماری صورت گرفته، از میان فاکتورهای دموگرافیِ نامبرده شده، فقط فاکتور فعالیت بدنی از لحاظ آماری با رفتار تهاجمیِ همراه با عصبانیت معنیدار گردید (014/0=p)؛ و این در حالی است که میان سایر فاکتورهای دموگرافی با تک به تک اختلالات رفتاری ارتباط آماری معنیداری مشاهده نشد (05/0p>)، که حصول این نتیجه علیرغم بالا بودن فراوانی اختلالات رفتاری (8/40 درصد) از یک سو و معنیدار نبودن اجمالیِ اختلالات نامبرده با فاکتورهای دموگرافی از سوی دیگر، ظن به دخیل بودن عوامل دیگری مانند تنوع در میکروبایوتای روده (Destrez et al. 2019)، اختلالات هورمونی (Esch et al. 2019) و غیره را در بروز اختلالات رفتاری در اسبها تقویت مینماید.
در ارتباط با معنیدار شدن آماریِ فاکتور فعالیت بدنی با رفتار تهاجمیِ همراه با عصبانیت (014/0=p)، مشخص گردید که این اتفاق در اسبهای فاقدِ یا دارای حداقلِ فعالیت بدنی حادث گردیده که منجر به بروز چنین رفتاری شده است. در این راستا مطالعات مشابه نیز مؤید آن هستند که هر قدر میزان دفعات خروج از اصطبل در اسبها افزایش یابد، میزان بروز اختلالات و ناهنجاریهای رفتاری تقلیل خواهد یافت (Hassanpour et al. 2010، Cabib et al. 1984، Cooper et al. 1999، Luescher et al. 1998، McGreevy et al. 1995، Pell and McGreevy 1999، Dodman et al. 2005).
همانطور که اشاره شد، اختلالات رفتاری مختلفی میتوانند در اسبها بروز نمایند که بسته به نوع شرایط دموگرافی و غیردموگرافی میتوانند متغیر باشند (Hassanpour et al. 2010). لذا توصیه بر آن است که در مطالعات آتی، محققین گرامی تأثیر سایر فاکتورها نظیر میکروبایوتای رودهای، هورمونها، جغرافیا، تأثیر مواد غذایی، تجویز داروهای ضد انگل، نژاد و غیره را لحاظ نمایند.
سپاسگزاری
احتراماً بدینوسیله نویسندهی مسئول این مقاله، مراتب تقدیر و تشکر خود را از اعضای محترم گروه تحقیقاتی بابت پیگیریهای مجدّانه در راستای بررسی صحت و سقم ادعاهای مطرح شده از سوی اسبداران استان کرمانشاه بهجای آورده و همچنین از مسئولین باشگاههای سوارکاری استان کرمانشاه، بهجهت تسهیل شرایط ارزیابی چالشهای مطروحه و انجام همکاریهای دلسوزانه، کمال تقدیر و تشکر را دارد.
منابع
· Beaver B. V. (1986). Aggressive behaviour problems. Veterinary clinics of North America: Equine practice. 2(3): 635-644. (152 behavior)
· Beaver B. V. (2019). Equine behavioral medicine. United Kingdom, Academic Press: ELSEVIER. 317-318, 328-329, 331, 270-271.
· Cabib S. Puglisi-Allegra S. Oliverio A. (1984). Chronic stress enhances apomorphine-induced stereotyped behavior in mice: involvement of endogenous opioids. 298(1): 138-140.
· Christoffersen M. Lehn-Jensen H. Bøgh I. B. (2007). Referred vaginal pain: cause of hypersensitivity and performance problems in mares? A clinical case study. Journal of Equine Veterinary Science. 27(1): 32-36.
· Constable P. D. Hinchcliff K. W. Done S. H. Grunberg W. (2017). Veterinary Medicine. 11th ed. United States: Elsevier. 1158-1164.
· Cooper J. J. McDonald L. Mills D. S. (2000). Increasing visual horizons reduces stereotypic patterns of weaving: Implications for the social housing of the stabled horses. Applied Animal Behavior Science. 69(1): 67-83.
· Draaisma R. (2018). Language signs and calming signals of horses; Recognition and application. The United States: CRC Press, Taylor & Francis group. 97.
· Destrez A. Grimm P. Julliand V. (2019). Dietary-induced modulation of the hindgut microbiota is related to behavioral responses during stressful events in horses. Physiology & Behavior. 202: 94-100.
· Dodman N. H. Normile J. A. Cottam N. Guzwau M. Shuster L. (2005). Prevalence of compulsive behaviors in formerly feral horses. The Journal of Applied Research in Veterinary Medicine. 3(1): 20-24.
· Esch L. Wöhr C. Erhard M. Krüger K. (2019). Horses’ (Equus Caballus) Laterality, Stress Hormones, and Task Related Behavior in Innovative Problem-Solving. Animals MDPI. 9(265): 1-16.
· Hassanpour A. Ebrahimi-Hamed M. Abbasi M. R. (2010). Prevalence of the behavioral disorders in horses in Tabriz area. Journal of Veterinary Microbiology, Islamic Azad University – Garmsar branch. 5(2): 79-84.
· Houpt K. A. (1995). New perspectives on equine stereotypic behavior. Equine Veterinary Journal. 27(2): 82-83.
· Houpt K. A. (2010). Behavior in horses, In: Notes from talk given at the southwest veterinary symposium, Ft. Worth, TX (2010).
· Lane J. G. (1998). Recent studies on crib-biting horses. Equine Veterinary Journal. 30(S27): 59-61.
· Lee C. E. Seong P. N. Oh W. Y. Ko M. S. Kim K. L. Jeong J. H. (2007). Nutritional characteristics of horsemeat in comparison with those of beef and pork. Nutrition Research and Practice. 1(1): 70-73.
· Luescher U. A. McKeown D. B. Dean H. (1998). A cross-sectional study on compulsive behaviour (stable vices) in horses. Equine Veterinary Journal. 30(S27): 14-18.
· Majidi-Khameneh F. (2014). The role of horse in the culture of ancient Iran. Proceedings of the National Conference of Linguistics, Inscriptions and Texts. Tehran, Islamic era museum. 118-120.
· McDonnell S. M. (2009). Tongue trouble. The Horse. XXVI(9): 54-55. (123 medicine)
· McGreevy P. (2012). Equine behavior: A guide for veterinarians and equine scientists. 2nd ed. China: Saunders, ELSEVIER. 21, 193, 142-144.
· McGreevy P. D. (1996). Why does my horse…? London: Saunders press, In: McGreevy P. (2012). Equine behavior: A guide for veterinarians and equine scientists. 2nd ed. China: Saunders, ELSEVIER. 193.
· McGreevy P. D. French N. P. Nicol C. J. (1995). The prevalence of abnormal behaviors in dressage, eventing and endurance horses in relation to stabling. Veterinary Record. 137(2): 36-37.
· McGreevy P. D. Richardson J. D. Nicol C. J. Lane J. G. (1995). Radiographic and endoscopic study of horses performing an oral based stereotypy. Equine Veterinary Journal. 27(2): 92-95.
· Naderi M. (2013). Investigating the effects of nutrition on the behavior and the performance of breeding horses. Proceedings of the National Conference on Equine Health and Diseases, Faculty of Veterinary Medicine, Shiraz University.
· Nicol C. J. Badnell-Waters A. J. (2005). Suckling behavior in domestic foals and the development of abnormal oral behavior. Animal Behavior. 70(1): 21-29.
· Pell S. M. McGreevy P. D. (1999). Prevalence of stereotypic and other problem behaviours in Thoroughbred horses. Australian Veterinary Journal. 77(10): 678-679.
· Shahveysi B. Moravedji M. (2014). Prevalence of behavioral disorders in Kurd horses. Dissertation for obtaining a general veterinary medicine doctorate (DVM thesis). Faculty of veterinary medicine, Islamic Azad University, Sanandaj branch, Iran. Dissertation code: D-D-93/972: 25-88.
· Simpson S. B. (1998). Behavior problems in horses: Cribbing and wood chewing. Veterinary Medicine. 93(11): 999-1004.
· Smith B.P. Van Metre D.C. Pusterla N. (2020). Large animal internal medicine. 6th ed. United States: Elsevier. 129, 174-180.
· Vafaei-Sayah G. Mehrannezhad R. (2005). Cytogenetical study of Kurd horse. Pajouhesh & Sazandegi. 17(1-66): 75-79.
· Waring G.H. (1983). Horse behavior. Park Ridge, NJ: Noyes, In: McGreevy P. (2012). Equine behavior: A guide for veterinarians and equine scientists. 2nd ed. China: Saunders, ELSEVIER. 193.
· Whisher L. Raum M. Pina L. Pérez L. Erb H. Houpt C. et al. (2011). Effects of environmental factors on cribbing activity by horses. Applied Animal Behavioral Science. 135(1-2): 63-69.
Abstract
Clinical evaluation of the prevalence of behavioral abnormalities in Kurd horses in Kermanshah province
Background and purpose: Equines have always been one of the favorite animals of human societies, which are still exploited in various fields. Due to the mechanization of the horse breeding industry, many problems have occurred in them, the most important of which is the occurrence of behavioral disorders, especially in Kurd horses. Materials and methods: In this study, the effect of demographic factors such as sex, physical activity and age groups on 120 male and female Kurd horses in riding clubs of Kermanshah province was investigated. In this evaluation, 16 types of behavioral disorders were observed in 49 horses (40.8%). Results: The results indicated that the highest amount of behavioral disorders were related to aerophagia (22 cases), crib biting (19 cases), stall walking (12 cases), etc., among which only the significant behavioral disorder was aggressive behavior with anger, which was significant only in horses that lacked physical activity (p<0.05); Meanwhile, no significant statistical relationship was observed between any of the independent and dependent variables (p>0.05). Discussion and conclusion: Despite the high rate of behavioral disorders in Kurd horses (40.8 percent) and due to the non-significance of most behavioral disorders with demographic factors, it was revealed in this study that apart from demographic factors, non-demographic factors such as intestinal microbiota, hormonal disorders, etc. are involved. Therefore, considering the proof of the existence of behavioral disorders, it is recommended to investigate the involvement of non-demographic factors.
Keywords: Behavioral abnormalities, Clinical, Kurd horses, Kermanshah