تحلیل نابرابری‌های بین نواحی شهری بر اساس شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی با استفاده از مدل‌های کمی و آمار فضایی (نمونه موردی: شهر مهاباد)
محورهای موضوعی : مطالعات مدیریت شهری
مصطفی میرآبادی
1
(گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهرانmirabadi1985@gmail.com)
ازیتا رجبی
2
(هیت علمی دانشگاه ازاد اسلامی تهران مکز و استاد دانشگاه گروه جغرافیا واحد علوم و تحقیقات)
مسعود مهدوی حاجیلویی
3
(استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران)
کلید واژه: مدل‌های کمی, سطوح برخورداری, تمرکز فضایی, خود همبستگی فضایی, کانون‌های داغ و سرد,
چکیده مقاله :
مقدمه و هدف پژوهش: توجه به جنبه‌های ساختار فضایی شهر از حیث برخورداری از شاخص‌های مختلف بسیار ضروری است زیرا ساختار فضایی شهر دارای سیستمی منسجمی است که از اجزا و عناصر گوناگون تشکیل شده است که ناپایداری هر کدام از این عناصر، بر کل مجموعه و ساختار شهری تاثیرگذار است. بر این اساس هدف پژوهش حاضر، سنجش عدالت فضایی و الگوی توزیع شاخص‌های فضایی و مشخص کردن میزان تمرکز در شاخص‌های مذکور است. روش پژوهش: روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی است. در این پژوهش با بکارگیری شاخص‌های جمعیتی- اجتماعی، اقتصادی و کالبدی و همچنین مدل ویکور، مدل تحلیل خوشه ای، ضریب جینی و ضریب موران به رتبه بندی و سطح بندی نواحی شهری و همچنین سنجش میزان تمرکز و خودهمبستگی فضایی در شهر مهاباد در سال 1394 پرداخته شده است. یافته‌ها: یافته‌های حاصل از مدل و یکور نشان داد که در مجموع بیشتر نواحی شهری مهاباد با توسعه نیافتگی یا توسعه نه چندان مطلوب روبرو هستند. در ادامه با استفاده از ضریب جینی و ضریب موران مشخص شد که در شاخص‌های تاسیسات و خدماتی شهری بیشترین تمرکز را شاهد هستیم به طوریکه این تمرکز با خود همبستگی فضایی چندانی روبرو نیست زیرا در بیشتر موارد توزیع شاخص‌ها تنها در یک ناحیه خاص متمرکز بوده نه در چند ناحیه مجاور. نتیجه گیری: مشخص شد که در بیشتر موارد کانون‌های برخودار در شمال و شمال غربی شهر و کانون‌های محروم در جنوب شهر مهاباد مشاهده می‌شوند؛ لذا توجه به کاهش نابرابری‌ها و حرکت به سوی توسعه متوازن در زمینه تاسیسات و خدمات شهری باید در اولویت برنامه ریزی و مدیریت شهری قرار بگیرد.
Introduction and Purpose of the Research: Paying attention and concentrating on the spatial structure of the city in terms of possession of various indicators is quite necessary because the spatial structure of the city has a coherent system which consists of various elements and components. That is in a way that transience of each and every one of these elements affects the whole set and urban structure. Based on this fact, the aim of this research is evaluating the rate of spatial justice and the distribution pattern of spatial indicators and determining that rate of concentration in the mentioned indicators. Method: The research method is descriptive-analytic. In this research, by utilizing demographic-social, economic and skeletal indicators and also using VICOR, cluster analysis models, Gini coefficients and Moran coefficients, leveling and rating urban areas and measuring and spatial concentration and autocorrelation of the city of Mahabad in the year of 1394 is done. Findings: Results from VIKOR model showed us that the most urban areas of the city of Mahabad are undeveloped or not developed in a favorable way. Consequently, using Gini and Moran coefficients it has been cleared that facilities and urban services are concentrated the most, as this concentration has not faced a notable autocorrelation. That is because in the most cases, the distribution of the indicators was focused on a particular area, but not in several adjacent areas. Conclusion: It is determined that in the most cases, the spots that are possessed and allocated are placed in the north and northwest of the city and deprived spots are placed in south of the city of Mahabad. Therefore, paying an undivided attention to a decrease in inequalities and move to a balanced development in terms of facilities and urban services must be prioritized in urban management and planning.
اسمعیل پور، نجما، دستا فرزانه و ایرجی، سمانه (1394)، تحلیل توزیع فضایی کتابخانه‌های عمومی شهر یزد، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی، سال 19، شماره 52، صص: 24-1
اسمیت، دیوید دراکاکیس.(1377)، شهرجهان سومی، ترجمه فیروزجمالی، تهران
بابایی اقدم، فریدون؛ عطار، محمد امین؛ روشن رودی، سمیه و مطیع دوست، ابوذر.(1394)، سنجش جدایی گزینی اکولوژیکی شهری با استفاده از شاخص‌های اندازه گیری تک گروهی (مطالعه موردی: شهر تکاب)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورة 47 ، شمارة 3
تقوایی، مسعود، شفیعی، پروین (1388). کاربرد تحلیل عاملی و خوشه ای در ارزیـابی فضـایی – مکـانی منـاطق روسـتایی اسـتان اصفهان، نشریة اقتصاد کشاورزی و توسعه، شمارة 68، صص 20-1
توکلی نیا، جمیله، مسلمی، آرمان، فیروزی، ابراهیم و بندانی، سارا (1394)، تحلیلی بر پراکنش جمعیت و توزیع خدمات شهری بر پایه عدالت فضایی (مطالعه موردی: شهر اردبیل) فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای برنامه ریزی شهری، دوره سوم، شماره 3، صص 308-285
تیربند، مجید، اذانی، مهری (1391)، توزیع امکانات و خدمات شهری بر اساس عدالت اجتماعی (مورد شهر یاسوج)، فصلنامه جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و سوم، شماره 46، صص 138-109
جاویدی صباغیان، رضا؛ شریفی، محمد باقر؛ رجبی مشهدی، حبیب. (1389)، مقایسه دو روش تعیین وزن شاخص‌ها در تصمیم گیری چندشاخصه در اولویت بندی و انتخاب ساختگاه مناسب سد، پنجمین کنگره ملی مهندسی عمران، دانشگاه فردوسی مشهد
حبیبی، کیومرث، علیزاده، هوشمند، مرادی مسیحی، واراز، ولدبیگی، سیوان و وفایی، ساسان.(1390)، بررسی و تحلیل وضعیت عدالت اجتماعی در ساختار فضایی شهر سنندج، فصلنامه آرمانشهر، شماره هفتم، صص: 112-103
حکمت نیا، حسن. موسوی، میرنجف (1385). کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه ای، چـاپ اول، مؤسسـة چاپ و انتشارات علم نوین، یزد
داداش پور، هاشم، رستمی، فرامرز، علیزاده، بهرام (1393)، بررسی و تحلیل توزیع عادلانه خدمات شهری و الگوی پرا کنش فضایی آنها در شهر همدان، فصلنامه مطالعات شهری، دوره سوم، شماره دوازدهم، صص 18-5
رجبی، آزیتا، ستاری، محمد حسین (1393)، عدالت فضایی شهر، هفتمین کنگره انجمن ژئوپلتیک ایران، 27 و 28 بهمن ماه، دانشگاه خوارزمی
رحمتی، خسرو (1393)، تحلیل نابرابری‌های فضایی بر پایه شاخص‌های اجتماعی در شهرهای میانه اندام)نمونه موردی: میاندوآب (، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، دانشکده جغرافیا.
رهنما، محمد رحیم و حسین آقاجانی (1388)، تحلیل توزیع فضایی کتابخانه‌های عمومی در شهر مشهد، کتابداری و اطلاع رسانی، شماره 45 ، صص: 28-7
زیاری، کرامت الله، مهدیان بهنمیری، معصومه (1392)، بررسی و سنجش عدالت فضاییِ بهره مندی از خدمات عمومی شهری براساس توزیع جمعیت و قابلیت دسترسی در شهر بابلسر، قصلنامه تحقیقات کاربدی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره 28، صص: 241-217
شریفی، عبدالنبی (1385)، عدالت اجتماعی و شهر: تحلیلی بر نابرابری‌های منطقه ای در شهر اهواز، رساله دوره دکتری جغرافیا گرایش برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران
صفایی قادیکلایی عبدالحمید، آقاجانی، حسنعلی و درگاهی، هادی (1391)، ارایه رویکردی ترکیبی از تکنیک‌های تصمیم گیری چند معیاره فازی به منظور اولویت بندی استراتژیهای دستیابی به تولید در کلاس جهانی (نمونه موردی: صنایع فولاد استان مازندران)، مجله تحقیق در عملیات و کاردبردهای آن، سال نهم، شماره 2، صص: 99-81
ضرابی، اصغر و ایزدی، ملیحه (1392)، تحلیلی بر توسعه منطقه‌ای استانهای کشور، فصنامه برنامه ریزی فضایی، سال سوم، شماره 1، صص: 116-101
ضمیری، محمدرضا، مهین نسترن و حمیده محمدزاده تیتکانلو (1392)، تحلیلی بر شکل و روند فضایی و کالبدی شهر بجنورد در دهه 1380 ، آمایش محیط، دوره 6، شماره 23
عبدی دانشپور، زهره (1387)، تحلیل عدم تعادل فضایی در شهرها، مورد تهران، مجله صفه، سال نهم، شماره 29
عظیمی، میکاییل (1393)، تمرکز منطقه‌ای و رشد کلان اقتصادی در ایران (1379 تا 1388)، مجله اقتصاد و توسعه منطقه‌ای سال بیستم، شمارة7 ، صص: 27-1
فضایی جمعیت مطالعه موردی شهر اصفهان، مجله جغرافیا و توسعه،سال پنجم، شماره 9
کلانتری، خلیل (1392)، مدل‌های کمی در برنامه‌ریزی (منطقه‌ای، شهری و روستایی)، انتشارات فرهنگ صبا، تهران
مثنوی، محمدرضا (1382)، توسعه پایدار و پارادایم‌های جدید توسعه شهری: شهر فشرده و شهر گسترده، فصلنامه محیط شناسی، شماره 31، صص: 104-89
ملکی، سعید. شیخی، حجت (1388). تعیین و طبقه بندی شاخص‌ها و تعیین اولویت‌های توسعه در استانهای کشـور بـا اسـتفاده از روش تحلیل عاملی و تحلیل خوشه ای، نشریة تحقیقات جغرافیا و برنامه ریزی (دانشگاه تبریز)، شمارة 29،صص: 85-61
مودت، الیاس و ملکی، سعید (1393)، طیف بندی و سنجش فضایی آسیب فیزیکی- اجتماعی شهرها در برابر زلزله با بکارگیری تکنیک VIKOR و GIS؛ مورد شناسی: شهر یزد، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری – منطقه ای، سال سوم، شماره 11، صص: 103-85
مهندسین مشاور بوم نگار پارس (1387)، طرح بهسازی و توانمندسازی سکونتگاه‌های نابسامان شهر مهاباد، شهرداری مهاباد
مهندسین مشاور پویا نقش شهر و بنا (1390)، طرح جامع شهر مهاباد جلد اول و دوم، وزارت راه و شهرسازی
مهندسین مشاور شهر فرداسازان (1386)، طرح نوسازی و بازسازی بافت فرسوده شهر مهاباد، گزارش تفصیلی، شهرداری مهاباد
مهندسین مشاور گزینه، طرح تفصیلی مهاباد (1393)، سازمان مسکن و شهرسازی ایران، وزارت راه و شهرسازی
میرآبادی، مصطفی. (1394)، تحلیل و تبیین فضایی نابرابری‌های اجتماعی در نواحی شهری مهاباد، رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران
وارثی، حمید رضا، قائد رحمتی، صفر و باستانی فر، ایمان (1386)، بررسی توزیع خدمات شهری در عدم تعادل فضایی جمعیت، مطالعه موردی مناطق شهر اصفهان، فصلنامه جغرافیا و توسعه، دوره پنجم، شماره9، صص: 106-91
یاسوری، مجید (1388)، بررسی وضعیت نابرابری منطقه‌ای در استان خراسان رضوی، فصلنامه جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره 12، صص: 223-201
Bass, R.(1998). Evaluating environmental justice under the National Environmental Policy Act. Environmental Impact Assessment Review 18: 83–92.
Dixon, J and Ramutsindela, M.(2006). Urban resettlement and environmental justice in Cape Town, Cities, 23 (2):129–139.
Getis Arthur, (2005), Spatial Pattern Analysis, Encyclopedia of Social Measurement, Volume 3.
GIS And ArcGIS. United States:john wiley & sons
Hewko, Jared Neil.(2001). Spatial Equity in the Urban Environment: Assessing Neighborhood Accessibility to Public Amenities, University of Alberta, Canada
Kanbur, R & Venables, Anthony, j.(2005). spatial Inequality andDevelopment, Oxford: Oxford University Press
Laurent E.(2011). Issues in environmental justice within the European Union, Ecological Economics, 70:1846–1853.
Lee, Jay and David Wong, (2001), Statistical Analysis with Arc View GIS New York: Wiley, 1st ed.(2001), (all page references are to this book), 2nd Ed.
Lee, S. I., (2000), "Developing a bivariate spatial association: an integration of Pearson",S and Moran, S. I., Journal of Geographical Systems, 3, Pp. 369- 385.
Martinez, J.(2009),"The use of GIS and Indicators to Monitor Intra-Urban Inequalities: A Case Study in Rosario", Argentina, Habitat International, Vol. 33, No. 1, Pp. 387-396
Mitchel G and Norman P.(2012). Longitudinal environmental justice analysis: Co-evolution of environmental quality and deprivation in England, 1960–2007, Geoforum, 43:44-57.
Opricovic, S.(2011): Fuzzy VIKOR with an application to water resources planning. Expert Systems with Applications, 38 (10), 12983-12990
Tsou, Ko-Wan, Yu-Ting, H. and Yao-Lin C.(2005). An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities, Cities, 22 (6): 424-435.
Torres, H., Marques, E., Ferreira, M., Bitar, S.(2002), Poverty and Space: Patterns of Segregation in São Paulo, University of Texas, Austin, Conference on Spatial Segregation and Urban Inequality in Latin America, November 15-16
Wong,D.,Lee,J. (2008).Statistical Analysis of Geographic Information with ArcView
_||_