واکاوی پیامدهای جامعه شناختی محرومیت اجتماعی با تاکید بر مفهوم توسعه پایدار انسانی (مطالعه موردی: شهر گرگان)
محورهای موضوعی : مسائل اجتماعی مرتبط با توسعه
حسین جعفری
1
,
رحمت اله امیراحمدی
2
*
,
محمد امین کنعانی
3
,
مرجان نوری
4
1 - دانشجوی دکتری جامعه شناسی مسایل اجتماعی ایران، گروه جامعه شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران
2 - استادیار گروه جامعه شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران
3 - دانشیار گروه علوم اجتماعی، گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
4 - گروه جامعه شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران
کلید واژه: توسعه پایدار, محرومیت اجتماعی, محلات حاشیه نشین, گرگان.,
چکیده مقاله :
توسعه پایدار انسانی، گفتمانی جامعی است که بر تامین نیازهای فعلی انسان ها بدون تخریب ظرفیت های زیست محیطی برای انتقال آن به نسل های آتی تاکید دارد؛ از سوی دیگر محرومیت های اجتماعی به دلیل محدودیت در تحرک طبقاتی، تنزل فرصت های مشارکت اجتماعی و اقتصادی مانع از تحقق توسعه پایدار می شود. هدف این پژوهش واکاوی پیامدهای جامعه شناختی محرومیت اجتماعی با تاکید بر مفهوم توسعه پایدار انسانی در محلات حاشیه نشین شهر گرگان است. رویکرد تحقیق کیفی است که به روش روش گرندد تئوری انجام شده است و طی آن بر اساس اصل اشباع نظری 15 نفر به صورت هدفمند انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. مقوله بندی حاصل از یافته های کیفی نشان داد که پیامدهای زیست محیطی از قبیل تخریب رودخانه ها، تنزل کیفیت کالبدی و مسکن غیراستاندارد، کاهش مشارکت های اجتماعی و تشدید آسیب های اجتماعی، ضعف های آموزشی، تضادهای فرهنگی و سنت های نادرست، شکاف طبقاتی و مشکلات اقتصادی از جمله پیامدهای محرومیت اجتماعی بوده است که مانع از تحقق توسعه پایدار در شهر گرگان خواهد شد. نتیجه این که نگرش جامع به مسئله محرومیت اجتماعی و رفع آن در مناطق محروم، ضمن شناخت بهتر، زمینه حل مسئله و ارائه راهکارهای عملیاتی در حوزه تدوین الگوی مطلوب شهری و تحقق گفتمان توسعه پایدار را فراهم می کند.
Sustainable human development is a comprehensive discourse that emphasizes meeting the current needs of humans without destroying environmental capacities to transfer them to future generations;
On the other hand, social deprivation due to restrictions on class mobility and the decline of social and economic participation opportunities prevents the realization of sustainable development.
The aim of this research is to analyze the sociological consequences of social deprivation with an emphasis on the concept of sustainable human development in the marginalized neighborhoods of Gorgan city. The qualitative research method and the grounded theory method were used to select and study 15 people purposefully.
The categorization of qualitative findings showed that environmental consequences such as the destruction of rivers, the decline of physical quality and substandard housing, the reduction of social participation and the intensification of social harms, educational weaknesses, cultural conflicts and incorrect traditions, class gaps and economic problems were among the consequences of social deprivation that will prevent the realization of sustainable development in Gorgan city.
The result is that a comprehensive approach to the issue of social exclusion and its elimination in deprived areas, in addition to better understanding, provides the basis for solving the problem and providing operational solutions in the field of developing a desirable urban model and realizing the sustainable development discourse.
آریافر،شهره؛ خواجه سروری، غلامرضا(1399) حاشیه نشینی و تأثیر آن بر توسعه سیاسی-اجتماعی در کلان شهر تهران. فصلنامه: جامعه شناسی سیاسی ایران، سال سوم، شماره چهارم (پیاپی 12) زمستان 1399صص 143-170
امیری، آزاده؛ استعلاجی، علیرضا؛ رستمی پایدار، قدرت اله(1389) حاشیه نشینی چالشی فرا روی توسعه پایدار شهری (با تاکید بر کلان شهر اهواز) نشریه: جغرافیا، 4(12)صص.113-133
احمدی، حبیب؛ دهقانی، رودابه(1394) آراء و اندیشه‌های اولریش بک (نظریه‌پرداز جامعه مخاطره آمیز)؛ فصلنامه توسعه اجتماعی، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 38؛ صفحه 101-126
امیری، مجتبی؛ رحمانیان، مجید؛ غفاری، علی(1392) بررسی وضعیت عوامل موثر بر مدیریت توسعه پایدار شهر تهران، فصلنامه مدیریت دولتی، دوره 5، شماره 4، صص38-19.
اشتری مهرجردی، اباذر، حسین پور مطلق،مهدی، حاتمی مقدم، زهره(1393)بررسی وضعیت محرومیت اجتماعی در میان جوانان 18-30 سال. فصلنامه مطالعات جامعه شناختی ایران، شماره 12 (16 صفحه - از 63 تا 78 ).
اکبری، جواد و قاسمی، فاطمه،(1401)بررسی تاثیر عملکرد مدیریت شهری بر زندگی حاشیه شهر،نهمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم جغرافیا، معماری و شهرسازی ایران،تهران.
بک، اولریش(1402) جامعه خطر، مترجم: مهدی فرهمند نژاد و رضا فاضل، انتشارات ثالث، تهران، چاپ سوم.
بهادری، رخساره(1400)،ارتقاء کیفیت محیطی محلات حاشیه نشین در راستای کاهش آسیب های اجتماعی،نهمین کنفرانس بین المللی مکانیک، ساخت، صنایع و مهندسی عمران،تهران.
جان پرور، محسن؛ عباسی، فرید؛ دانه چین، فاطمه(1400) چیستی محیط زیست و ارتبا آن با برخی مفاهیم جغرافیای سیاسی، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، دوره 4، شماره1، صص41-19.
جلالی، محمدرضا(1396) فرهنگ و عوامل موثر بر آن، دو ماهنامه مهندسی مدیریت، پیاپی 70 .
جمعه پور، محمود (1382) عوامل اصلی در فرآیند توسعه پایدار: مردم، منابع، فضاها و نقش مشارکت مردمی در آن، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 10، شماره 22، شهریور 1382 ،صفحه 103-130
حکیمی،هادی، حیدری چیانه،رحیم، بلاکه، سودا بلالکه(1394) بررسی نقش امنیت تصرف ادراکی در کیفیت کالبدی مسکن در سکونتگاه های غیررسمی شمال کلانشهر تبریز مطالعه موردی: محله یوسف آباد، فصلنامه فضای شهری و حیات اجتماعی، دوره 1، شماره 1، صفحه 15-26.
حج فروش، شهاب الدین(1401) ارزیابی عملکرد مؤلفه‌های کیفیت محیط شهری و نقش آن در ارتقاء رضایت شهروندان (مطالعة موردی: شهر یزد)، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، دوره 4، شماره 4 - شماره پیاپی 16، صفحه 304-322
خسروی، جمال(1385) فضای اجتماعی شهر و کلانشهر، فصلنامه راهبرد، دوره 14، شماره 4 - شماره پیاپی 42
چمبرز، ریچارد (1377) توسعه روستایی اولویت بخشی به فقرا. ترجمه مصطفی ازکیا. انتشارات دانشگاه تهران
رحمانی لشگری، مریم؛ استعلاجی، استعلاجی؛ رجبی، آزیتا؛ ولی شریعت پناهی، مجید(1403) تحلیلی بر نقش مشارکت در توسعه پایدار اجتماعی محلات ، مطالعه موردی: محلات منطقه 8 شهر تهران، فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره ۲۴، شماره ۷۲ - ( ۱-۱۴۰۳ )
زاهدی، شمس السادات(1397) الگوی توسعه پایدار یکپارچه و متوازن؛ دو فصلنامه توسعه علوم انسانی؛ دوره 1، شماره 1، صفحه 67-82
زراعت پیشنه، حمیدرضا؛ نگین تاجی، فرشاد(1393) تاثیرات حاشیه نشینی بر توسعه پایدار شهری نمونه موردی شهرک گلستان شیراز، دومین همایش ملی معماری، عمران و محیط زیست شهری
صابری فر، رستم(1400) بررسی اثر احساس محرومیت بر بهزیستی اجتماعی در بافت های ناکارآمد شهری(نمونه موردی شهر مشهد)، فصلنامه مطالعات جامعه شناختی شهری سال یازدهم، شماره 38
غفاری ،غلامرضا .تاج الدین ، محمد باقر (1384) شناسه مولفه‌های محرومیت اجتماعی.فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی،سال چهارم،شماره ۱۷
فرمهینی فراهانی، بهراد، صرافی، مظفر(1400) نقش طرح‌واره‌های ذهنی در تولید فضا (نقد سه‌گانه‌ی فضایی لوفور از منظر مکتب ویگوتسکیایی شناخت)، فصلنامه معماری و شهرسازی، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 21، صفحه 5-21
قرایی، فریبا؛ رادجهانبانی، نفیسه؛ رشیدپور، نازیلا(1389)بررسی و سنجش حس امنیت در مناطق مختلف شهری، فصلنامه آرمانشهر، شماره 4
گیسویی، عباس(1403) تحلیل جامعه شناختی ابعاد توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی در صنعت نفت و گاز کشور، فصلنامه رهیافتی در جامعه شناسی و توسعه، دوره 1، شماره 2 - شماره پیاپی 2
گیدنز، آنتونی(1386)؛ جامعه‌شناسی، حسن چاوشیان، تهران، نی، ص829.
ممتاز، فریده(1389)؛ جامعه‌شناسی شهر، تهران، شرکت سهامی انتشار، ص145-144.
مولانایی، صلاح الدین، قادری، مبین،خسروی، مهدی، کسانی، صبا(1402) شناخت و ارزیابی عوامل مضر حاشیه‌نشینی و تأثیرات آن در محرومیت کودکان از فضاهای کودک‌محور(نمونۀ موردی: شهر سنندج)، فصلنامه مطالعات میان رشته ای معماری ایران، دوره 2، شماره 3ف بهار و تابستان، فروردین 1402، صفحه 201-219
ملک افضلی، علی اصغر؛ کلانتری، میترا؛ بهارستانی، شیوا(1397) بررسی شاخصه های توسعه پایدار در محله های حاشیه نشین، مطالعه موردی: محله قلعه کامکار قم. فصلنامه شهر پایدار، دوره 1، شماره 3، پاییز 1397، صص.81-94
معتقد، محمد، سجادزاده، حسن(1401) ارزیابی طرح توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی از بعد کیفیت محیطی از منظر ساکنان ( نمونه ی موردی: محلات حاشیه نشین شهر همدان)،فصلنامه مطالعات و کارکردشهری، دوره 9، شماره 30، صفحه 255-279
معتمد، مهشید، متین، مهرداد(1399) جامعه شناسی فضاهای همگانی: مطالعه ی تاثیرات جامعه شناسی و ماده گرایی بر شکل گیری معماری، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا(برنامه ریزی منطقه ای) سال دهم، شماره3، صص481-496
موحد، علی؛ گلی،علی؛ ایزدی،پگاه(1390) کارکرد رههیافت بازآفرینی شهری محله های حاشیه نشین(مطالعه موردی: محله ی سعید شیراز) فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 45، شماره 1، صص.122-105
مجتبوی، سیده مریم؛ صداقت، شکیلا(1400) بررسی عوامل کالبدی مؤثر در ایجاد و ارتقاء حس‌تعلق مکانی در طراحی شهری (مطالعه‌ی موردی: فضای عمومی بلانش شهر مشهد)، فصلنامه توسعه پایدار شهری و منطقه ای، دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 4، صفحه 105-126
موحد، علی؛ گلی، علی؛ ایزدی، پگاه(1392) کارکرد رهیافت بازآفرینی پایدار شهری محلّههای حاشیهنشین (مطالعه‌ی موردی: محلّهی سعدی شیراز)، فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 45، شماره 1(83) - شماره پیاپی 1، صص. 105-122
نقدی، اسداله؛ صادقی، رسول(1385) حاشیه نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری (با تاکید بر شهر همدان) نشریه: رفاه اجتماعی، دوره 5، شماره20،صص.213-233
نویدنیا، منیژه(1389)، اولویت امنیتی شهروندان در مناطق مختلف شهر تهران، تهران: فصلنامه جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره 2.
ندرلو، ریحانه و دست بری، بهروز(1401)بررسی تاثیر ویژگی های فردی در بروز وندالیسم در محلات حاشیه نشین شهر زنجان (مطالعه موردی محله سایان)،هشتمین کنگره سالانه بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری،تهران.
هاروی، دیوید(1395) عدالت اجتماعی و شهر، مترجم: محمدرضا حائری، انتشارات: سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران، چاپ اول.
یازرلو، هانیه(1395)،حاشیه نشینی چالشی فرا روی توسعه پایدار شهری با تاکید بر شهر گرگان،پنجمین همایش ملی فضای جغرافیایی،رویکرد آزمایشی،مدیریت محیط،اسلامشهر.
یوسف زاده، علی و کیخا، سارا(1400)نقش فرهنگ در تحقق توسعه پایدار،ششمین کنفرانس بین المللی تحقیقات بین رشته ای در عمران، معماری و مدیریت شهری قرن ۲۱،تهران.
Agnieszka Świgost(2017) Approaches towards social deprivation: Reviewing measurement methods, Bulletin of Geography. Socio–economic Series / No. 38 (2017): 131–141
Amy Orben*, Livia Tomova*, Sarah-Jayne Blakemore(2020) The effects of social deprivation on adolescent development and mental health, Lancet Child Adolesc Health Published Online June 12, 2020 https://doi.org/10.1016/ S2352-4642(20)30186-3
Angelo Leogrande(2023) The Material and Social Deprivation in Europe, : https://www.researchgate.net/publication/369901261 Heather J. Smith, Thomas F. Pettigrew, Yuen J. Huo(2019) 18 Relative Deprivation Theory: Advances and Applications. Social Comparison, Judgment, and Behavior
Heng Yue a, Xiwen Yue b, Xuemin Zhang a, Bo Liu a, Hugejiletu Bao(2023) Exploring the relationship between social exclusion and social media addiction: The mediating roles of anger and impulsivity, Journal Acta Psychologica, Volume 238, 2023, 103980
Jing-Han Wu a., Hsing-Wei Lin a., Wan-Yu Liu(2020) Tourists’ environmental vandalism and cognitive dissonance in a National Forest Park, Journals: Urban Forestry & Urban Greening, Volume 55, November 2020, 126845
James, Paul; with Magee, Liam; Scerri, Andy; Steger, Manfred B. (2015). Urban Sustainability in Theory and Practice: Circles of Sustainability. London: Routledge. p. 53. ISBN 978-1315765747. Archived from the original on March 1, 2020. Retrieved January 29, 2018
. Levitas R, Pantazis C, Fahmy E, Gordon D, Lloyd E and Patsios D (2007), The Multidimensional Analysis of Social Exclusion, Townsend Centre for the International Study of Poverty and University of Bristol
Mansourihanis, O., Maghsoodi Tilaki, M. J., Sheikhfarshi, S., Mohseni, F., Seyedebrahimi, E. (2024). Addressing urban management challenges for sustainable development: analyzing the impact of neighborhood deprivation on crime distribution in Chicago. Societies, 14(8), 139
. Mihai-Ionut, Danciu., Sabina, Irimie.,(2018) Sustainable Development of Marginalized Urban Areas by Applying Knowledge-based Public Policies., Procedia - Social and Behavioral Sciences 2(38)., ss:485-491
Marjorie, Goodwin(2002) Exclusion in Girls' Peer Groups: Ethnographic Analysis of Language Practices on the Playground, Human Development Vol. 45, No. 6 (2002), pp. 392-415 (24 pages) Published By: S. Karger AG
Nakamura, S. (2016 b). “Revealing Invisible Rules in Slums: The Nexus Between Perceived Tenure Security and Housing Investment”, Habitat International, 53, 151-162
Robert Olet Egwea(2019) Poverty and Social Exclusion, January 2019SSRN Electronic Journal,DOI:10.2139/ssrn.3427781, https://www.researchgate.net/ Wokekoro, Ebiwari, Owei,Opuenebo Binya(2014) An Assessment of Residential Quality of Life in Planned Areas in Port Harcourt Municipality, Nigeria, Merit Research Journal of Environmental Science and Toxicology, 2(2), pp. 12-26
. Wong, P-H. (2021). Economic Deprivation: Approaches, Causes, and Consequences for Violent Conflicts. Yerli, Ozgur(2018) AN ENVIRONMENTAL PROBLEM: VANDALISM, World Journal of Engineering Research and Technology, Vol. 4, Issue 6, ISSN 2454-695X.