القاعده ردیابی مبانی ایدئولوژیک

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

سید محمدحسن شمس ¹ , ایشتوان کریستو نگی ²

1 - کارشناس ارشد، سیاست و روابط بین الملل در خاورمیانه، دانشگاه اکستر، اکستر، انگلستان.
2 - استاد، مرکز مطالعات عربی - اسلامی، دانشگاه اکستر، اکستر، انگلستان.

تاریخ پذیرش : 1399/01/01 تاریخ انتشار : 1403/01/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

سازمان القاعده به عنوان یک گروه تروریستی، تفسیر خاصی از اسلام دارد که این تفسیر برگرفته از اعتقاداتی است که به عنوان اسلام سلفی شناخته می شوند. طبق تفسیر آنها، جهان فقط دارای دو قلمرو است؛ قلمرو اسلام و قلمرو کفر. وظیفه قلمرو اسلام، که القاعده خود را مصداق آن می‌داند، جهاد با قلمرو کفر و از بین بردن آن است. هدف غائی القاعده این است که با داشتن یک سرزمین مستقل، خلافت اسلامی را با قرائت خاص خود برپا کرده و احکام الهی را در آن محقق سازد و با بسیج مسلمانان، قلمرو کفر را نابود کند. مقاله حاضر تلاش دارد ضمن بازخوانی اندیشه های اعتقادی مکتب اسلام سلفی، میزان تاثیرگذاری این تفسیر از اسلام را بر روند فکری تشکیلات القاعده مورد بررسی و کنکاش قرار دهد. پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی-تحلیل و با تکیه بر منابع کتابخانه ای نگاشته شده است. بررسی ها دلالت بر این دارد که تشکیلات القاعده در جهان عرب و غیرعرب، از اندیشه ها و آرای مکتب اسلام سلفی تاثیر مستقیم پذیرفته و بر اساس آموزه های این مکتب اعتقادی، اقدامات عملی و جهت گیری های رادیکال خود را استوار ساخته است.

چکیده انگلیسی:

Al-Qaeda is a terrorist organization which has a unique interpretation of Islam. This interpretation comes from what is known as the Salafi Movement. According to the Salafi Movement − and the Al Qaeda’s interpretation from Islam − the world is divided into two territories: The Islamic territory and the blasphemous territory. Supposing that it belongs to the Islamic territory, Al-Qaeda believes that it is each Muslim’s duty to declare Jihad against the blasphemous territory so that it can be destroyed. Through their unique interpretation of Islam, the Al-Qaeda’s ultimate objective is to establish an Islamic   caliphate upon an independent territory, propagate the divine laws in their territory, and unite the world’s Muslims for totally annihilating the blasphemous territory. Through analyzing the beliefs and principles of the Salafi Movement, the present study traces the ideological impact of this movement on the establishment of Al-Qaeda. The nature of the study’s methodology is descriptive-analytical, and the library/document survey is its data collection methodology. It becomes evident that in both the Arab and non-Arab worlds, the Al-Qaeda’s cells have directly impacted by the ideological principles of the Salafi Movement, and as a result rendered its radical actions and orientations on the basis of doctrines of this religious ideology. 

منابع و مأخذ:

1.    ابن تیمیه (1986). قاعدة فی مواضع‌الائمة و مجامع‌الامة. بغداد: نشر ارشاد.
2.    ابوزهره، محمد (1983). ابن تیمیه، حیاته و عصره؛ آراء و فقه. القاهره: نشر دارالفکرالعربی.
3.    حبیب، کمال السعید (2002). الحرکات الاسلامیه من المواجهه الی المراجعه. القاهره: نشر مدبولی.
4.    سید قطب (1979). معالم فی الطریق. بیروت: نشر دار الشروق.
5.    مجموعه نویسندگان (1986). المنجد فی‌الاعلام. بیروت: نشر دارالمشرق.
6.    المودودی، ابوالاعلی (1971). المصطلحات الاربعه فی‌القرآن. کویت: دارالقلم.
7.    الموصللی، احمد (2005). موسوعه الحرکات الاسلامیه. بیروت: نشر مرکز دراسات الوحده العربیه.
8.    هیکل، محمد حسنین (٢٠٠٢). الزمن الأمریکی: من نیویورک إلی کابل. قاهرة: العربی و الدولی.
9.    Alexander, Y., & Swetnam, M. S. (2001). Usama bin Laden´s Al-Qaeda: Profile of a Terrorist Network. USA: Transnational Publishers.
10.    Algar, H. (2002). Wahhabism: A critical Essay. New York: Islamic Publications International.
11.    Binder, L. (1988). Islamic Liberalism: A critique of development ideologies. Chicago: The University of Chicago press.
12.    Burk, J. (2004). Al Qaeda the true story of Radical Islam. London: I. B. Tauris.
13.    Dalacoura, K. (2011). Islamist Terrorism and Democracy in the Middle East. Cambridge: Cambridge University Press.
14.    Fish, M. S. (2011). Are Muslims distinctive. London: Oxford University Press.
15.    Guanaratna, R. (2002). Inside Al-Qaeda: Global network of terror. New York: Columbia University Press.
16.    Henzel, C. (2005). The origins of al Qaeda’s Ideology: Implications for US Strategy. Us Army War College Quarterly.
17.    Jacquard, R. (2002). In the name of Osama Bin Laden. Durham: Duke University Press.
18.    Khatab, S. (2002). Hakimiyyan and Johiliyyah in the thought of Sayyid Qutb. Middle East Studies, 38)3(, 145-170.
19.    Kepel, G. (2002). Jihad: The Trail of Political Islam. trans by anthony roberts. Massachusetts: Harvard University Press.
20.    Rashid, A. (2001). Taliban: militant Islam, Oil and Fundamentalism in Central Asia. Yale University Press.
21.    Schweitzer, Y., & Shay, S. (2003). The Globalization of terror; The Challenge of Al-Qaeda and the response of the international community. New Brunswick (USA) and London: Transaction Publishers.
22.    Shepard, W. (2003). Sayyid Qutb’s Doctrine of Jahiliyya. International Journal of Middle East Studies, 35(2), 521-545.
23.    Strindberg, A., & Warn, M. (2011). Islamism, religion, radicalization and resistance. London: Polity Press.

1. Abu Zahra, M. (1983). Ibn Taymiyyah, his life and his age; opinions and jurisprudence. Cairo: Dar al-Fikr al-Arabi.


2. Alexander‌, Y., & Swetnam, M. S. (2001). Usama‌ bin‌ Laden´s Al‌-Qaeda‌: Profile‌ of a Terrorist Network. USA: Transnational Publishers.


3. Algar, H. (2002). Wahhabism‌: A critical‌ Essay‌. New York: Islamic Publications International.


4. Al-Maududi, A. A. (1971). The four terms in the Quran. Kuwait: Dar al-Qalam.


5. Al-Mosuli, A. (2005). Islamic movement. Beirut: Centre for Arab Unity Studies Press.


6. Binder, L. (1988). Islamic Liberalism: A critique of development ideologies. Chicago: The University of Chicago‌ press‌.


7. Burk, J. (2004). Al Qaeda the true story of Radical Islam. London: I. B. Tauris.


8. Dalacoura, K. (2011). Islamist Terrorism and Democracy in the Middle East. Cambridge: Cambridge University Press.


9. Fish, M. S. (2011). Are Muslims distinctive. London: Oxford University Press.

10. Group of authors. (1986). Al-Monjad fi al-Iielam. Beirut: Dar al-shorouq.

11. Guanaratna, R. (2002). Inside Al-Qaeda: Global network of terror. New York: Columbia University Press.

12. Habib, K. A. S. (2002). Islamic movements from facing the audit. Cair: Madbouli.

13. Haykal, M. H. (2002). Al-zaman l-ʾāmrikiy: min nīyū yūrk ʾilā kābul. Cairo: Nashr ʿarabiyy wa l-dūwalī.

14. Henzel, C. (2005). The origins of al Qaeda’s Ideology: Implications for US Strategy. Us Army War College Quarterly.

15. Ibn Taymiyyah (1986). A base in the position of the Imams and the assemblies of the nation. Baghdad: Nashr Ershad.

16. Jacquard, R. (2002). In the name of Osama Bin Laden. Durham: Duke University Press.

17. Kepel, G. (2002). Jihad: The Trail of Political Islam. trans by anthony roberts. Massachusetts: Harvard University Press.

18. Khatab, S. (2002). Hakimiyyan and Johiliyyah in‌ the‌ thought of Sayyid Qutb. Middle East Studies, 38)3(, 145-170.

19. Rashid, A. (2001). Taliban: militant Islam, Oil and Fundamentalism in Central Asia. Yale University Press.

20. Sayyid Qutb (1979). Milestones. Beirut: Dar al-shorouq.

21. Schweitzer, Y., & Shay, S. (2003). The‌ Globalization‌ of terror; The Challenge of Al-Qaeda and the response of the international community. New Brunswick‌ (USA‌) and‌ London: Transaction Publishers.

22. Shepard, W. (2003). Sayyid Qutb’s Doctrine of Jahiliyya‌. International‌ Journal‌ of Middle East Studies, 35(2), 521-545.

23. Strindberg, A., & Warn, M. (2011). Islamism, religion, radicalization and resistance. London: Polity Press.