بررسی آسیب‌های نقش‌آفرینی نیروهای نیابتی در منطقه خاورمیانه برای ایران
محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)مالک ذوالقدر 1 * , اصغر پرتوی 2 , محمدرضا محمدی دوگاهه 3
1 - گروه علوم سیاسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
2 - گروه علوم سیاسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
3 - گروه علوم سیاسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
کلید واژه: امنیت, جنگ نیابتی, منطقه خاورمیانه, ایران, سیاست خارجی.,
چکیده مقاله :
اهمیت ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک منطقه خاورمیانه و خلیج‌فارس، سبب شده تا کشورهای زیادی تلاش جدی جهت حضور و تأمین منافع خود در این منطقه داشته باشند. این منطقه یکی از مجموعه‌های امنیتی است که امنیت دولت‌ها و نظم امنیتی آن درپی وقوع تحولات عربی دستخوش تغییر شد. در این راستا، تحقیق حاضر به روش توصیفی- تحلیلی درصدد پاسخ به این پرسش بود که دلایل راهبردی و درازمدت ایران در گسیل کردن نیروهای نیابتی در خاورمیانه چیست؟ و آیا با وجود مشکلات شدید اقتصادی کشور، این نوع حمایت قابل توجیح است؟ و فواید و مضرات هزینه حمایت از کشورهای سوریه، لبنان و عراق برای ایران چیست؟ در پاسخ به‌نظر می‌رسد که ایران به‌دنبال ایجاد و حفظ نظم و ثبات در منطقه خاورمیانه بوده و دلایل قابل توجیحی برای گسیل نیروهای نیابتی در خاورمیانه دارد. باوجود این، گرچه در راهبرد جنگهای نیابتی، دولت ایران از اعتماد به نفس و جسارت بیشتری برخوردار شده؛ اما رقابت‌های عمیق ژئوپلیتیکی و مذهبی در غرب آسیا هرگز اجازه نداده هیچ دولتی در منطقه به ثبات و آرامش برسد. شکل‌گیری ائتلافی از کشورهای سنّی مذهب منطقه به زعامت عربستان، ناچاراً ایران را وادار به تقابل‌جویی می‌کند. باتوجه به گفتمان انقلابی شیعی حاکم بر نظام ایران و تقابل این گفتمان با دولت‌های اهل سنّت و سلفی منطقه از یک‌سو، و مداخله قدرت‌های فرامنطقه‌ای از سوی دیگر، امنیت ملی ایران با چالش‌هایی مواجه خواهد شد. بنابراین، ایران نباید توانایی‌های منطقهای و بین‌المللی خود را بیش از واقعیت‌های عینی، کارآمد و مؤثر بپندارد. ایران باید تلاش کند در یک راه‌حل اصولی‌تر، زمینه تبدیل شدن همه گروه‌های شبه نظامی به گروه‌ها و احزاب قانونی سیاسی در کشورهای خود را فراهم سازد؛ چنانکه در رابطه با حزب‌الله لبنان تا اندازه زیادی موفق بوده است
The geostrategic and geoeconomic significance of the Middle East and the Persian Gulf has led numerous countries to make serious efforts to establish a presence in the region and secure their interests. This region is one of the security complexes in which state security and the regional security order were altered following the Arab uprisings. In this context, the present study, using a descriptive-analytical method, seeks to answer the following questions: What are Iran’s strategic and long-term motivations for deploying proxy forces in the Middle East? Given the country’s severe economic difficulties, can such support be justified? And what are the benefits and detriments of supporting Syria, Lebanon, and Iraq for Iran? In response, it appears that Iran seeks to establish and maintain order and stability in the Middle East and holds justifiable reasons for deploying proxy forces in the region. However, although Iran has gained more confidence and boldness in its strategy of proxy warfare, the profound geopolitical and sectarian rivalries in West Asia have prevented any state in the region from achieving stability and tranquility. The emergence of a coalition of Sunni-majority countries led by Saudi Arabia has compelled Iran to adopt a confrontational stance. Considering the revolutionary Shiʿi discourse that dominates the Iranian political system—and its opposition to Sunni and Salafi governments in the region on one hand, and the intervention of extra-regional powers on the other—Iran's national security faces significant challenges. Therefore, Iran should not overestimate the effectiveness and capacity of its regional and international capabilities beyond objective realities. It must seek a more principled solution by facilitating the transformation of all paramilitary groups into legal political parties and organizations within their respective countries—an endeavor in which Iran has been relatively successful in the case of Ḥizb Allāh in Lebanon.
آدمی، علی؛ کشاورز مقدم، الهام (1394). جایگاه مجموعه امنیتی محور مقاومت در سیاست خارجی جمموری اسلامی ایران. مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره 14، ص19-1.
آقایی، سید داوود (1387). جایگاه اتحادیه اروپا در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره سازندگی. سیاست، 37(3)، ص28-1.
ابوالحسن شیرازی، حبیب‌اله (1394). میزان‌سنجی تاثیر عنصر رقابت بر جنگهای نیابتی ایران و عربستان. پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، 5(1)، ص102-77.
اکبری، علیرضا (1395). بررسی تاریخی راهبردی سیاست خارجی آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی. دیپلماسی ایرانی. قابل دسترس در: http://irdiplomacy.ir/fa/news/1966257
باقری دولت‌‌آبادی، علی؛ ابراهیمی، حسین (1395). توسعه‌محوری در دولت سازندگی و الزامات آن برای سیاست خارجی ایران. دولت‌پژوهی، 2(6)، ص173-133.
برزگر، کیهان (1388). سیاست خارجی ایران از منظر رئالسیم تدافعی و تهاجمی. روابط خارجی، 1(1).
حاجی‌یوسفی، امیرمحمد (1381). نظریه والتز و سیاست خارجی ایران: مطالعه مقایسه‌‌ای دوران جنگ سرد و پساجنگ سرد. سیاست خارجی، شماره 4، ص1030-1005.
حسینی، دیاکو (1397). عوامل موثر در قدرت اول شدن منطقهای ایران. دیپلماسی ایرانی. قابل دسترس در:
http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1979391
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1390). واقع‌‌گرایی نئوکلاسیک و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. سیاست خارجی، 25(2)، ص294-275.
رمضانی، روح‌الله (1392). چارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی.
سلیمی، حسین؛ ابراهیمی، منار (1393). مبانی نظری و فرانظری و نقد نظریه واقع‌‌گرایی نئوکلاسیک. پژوهشهای روابط بینالملل، 1(17)، ص42-13.
سهرابی، محمد، (1396). تهاجم نظامی آمریکا به عراق و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. مطالعات روابط بینالملل، 10(38)، ص67-39.
سیمبر، رضا؛ صالحیان، تاج‌‌الدین (1391). تحولات نظام بینالملل پس از جنگ سرد و تنوع جدید موازنه قوا. سیاست و روابط بینالملل، 1(1)، ص۵۱-۳۴.
فرهادی، علی؛ نصیرزاده، عزیز (1397). سناریوهای جنگ محتمل علیه جمهوری اسلامی ایران. آینده‌پژوهی دفاعی، 3(8)، ص50-29.
قوام، عبدالعلی؛ ایمانی، همت (1391). نظریه رئالیستی اتحاد در روابط بینالملل. رهیافت‌‌های سیاسی بین‌المللی، شماره30، ص66-37.
قیاسوندی، فاطمه؛ ترکاشوند، جلال (1396). آمریکا، جنگهای نیابتی و امنیت خاورمیانه. پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، 7(4)، ص205-167.
کلارک، کالین؛ اسمیت، فیلیپ (1396). پیروزی بر داعش عامل تقویت نفوذ منطقهای ایران. مشرق نیوز، قابل دسترس در: https://www.mashreghnews.ir/news
متقی، ابراهیم (1389). ارزیابی مقایسه‌‌ای تهدیدهای آمریکا در برخورد با ایران. آفاق امنیت، 3(6)، ص30-7.
محمودی رجا، سید زکریا (1394). ائتلاف عربستان ـ ترکیه برای کاهش نفوذ محور مقاومت در منطقه و راهکاری داخلی و منطقهای ایران برای خنثی کردن آن. بصیرت، قابل دسترس در: https://basirat.ir/fa/news
مردانه، وحید (1394). گزارش سیاسی جنگ نیابتی منطقه؛ زاده جنگ سرد منطقهای آمریکا با ایران. قابل دسترس در:
http://nedains.com/fa/news
مرشایمر، جان (1393). تراژدی سیاست قدرت‌های بزرگ. ترجمه غلامعلی چگنی‌زاده. دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه.
مشیرزاده، حمیرا (1394). تحول در نظریههای روابط بینالملل. تهران: انتشارات سمت.
مصباحی، محی‌الدین (1403). تنهایی استراتژیک ایران. ترجمه علی نعمت‌پور. انتشارات پیله، چاپ دوم.
مصلی‌‌نژاد، عباس (1390). ایران و ضرورت تشکیل پیمان دفاعی: رهیافت‌‌ها و فرایندها. ژئوپلیتیک، 7(1)،
ص135-111.
نوازنی، بهرام (1384). نه شرقی و نه غربی. زمانه، شماره 41 - 42.
والت، استفان (1391). تهدیدهای آمریکا، ایران را به تقویت قدرت بازدارندگی ترغیب کرد. خبرگزاری فارس، قابل دسترس در: https://www.farsnews.com/printnews
یعقوبی، سعید (1387). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران سازندگی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
Brooks, S. & Wohlforth, W.C. (2005). Hard Times for Soft Balancing. International Security, 30(1), p.72-108.
Fisher, M. (2016). How the Iranian-Saudi Proxy Struggle Tore Apart the Middle East. The New York Times.
URL= https://www.nytimes.com/2016/11/20/world/middleeast/iran-saudi-proxy-war.html?
Griffiths, M. (2007). International Relations Theory for the Twenty-First Century. Routledge.
Katzman, K. (2019). Under US sanctions, Iran regional influence grows. Atlantic Council.
URL = https://www.atlanticcouncil.org/blogs/iransource/under-us-sanctions-iran-regional-influence-grows.
Kitchen, N. (2010). Systemic Pressures and Domestic Ideas: A Neoclassical Realist Model of Grand Strategy Formation. Review of international studies, 36(1), p.117-143.
Knights, M. (2017). How to contain and Roll Back Iranian-Backed Militias.
URL = https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/how-to-contain-and-roll-back-iranian-backed-militias.
Rathbun, B. (2009) A rose by any other name: Neoclassical realism as the logical and necessary extension of structural realism. Security Studies, 17(2), p. 294-321.