انقلاب اسلامی ایران و نقش ایدئولوژی تشیع در تغییر موازنه قدرت در منطقۀ خاورمیانه

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

اصغر رجبی ده برزوئی ^{1 *} , محمد بیدگلی ²

1 - گروه معارف، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - گروه حقوق، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1403/10/12 تاریخ پذیرش : 1403/11/09 تاریخ انتشار : 1403/11/09

کلید واژه: انقلاب اسلامی ایران, تشیع, خاورمیانه, موازنه قدرت, هویت دینی.,

چکیده مقاله :

انقلاب اسلامی ایران كانون توجهی برای زنده كردن و رواج هویت دینی شیعیان و حتی در نگاهی کلی‌تر، هویت دینی مسلمانان پدید آورد و موجب ظهور دولت‌ها و جنبش‌های شیعی در منطقه خاورمیانه گردید، که درپی آن موازنه قدرت در این منطقه را دگرگون کرد. در این راستا، هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سوال است که نقش ایدئولوژی تشیع در تغییر موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه چیست؟ روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان می‌دهد که انقلاب اسلامی ایران بر جنبش‌های اسلامی سیاسی معاصر تأثیر گذاشته و به آنان جرأت و جسارت مبارزه داده است و به آنان می‌گوید، اسلام به ملتی خاص تعلق ندارد و هدف آن، نجات محرومان و مستضعفان است. همچنین ارزش‌ها و اصول مکتبی فقه تشیع باعث شده تا مردم شیعه ایران به کمک رهبری قدرتمند شیعه نسبت به وضع موجود واکنش نشان داده و انقلاب اسلامی ایران را پدید آورده و از سوی دیگر، انقلاب اسلامی ایران موجب گسترش حوزه نفوذ تشیع در منطقه خاورمیانه شده است.

چکیده انگلیسی:

The Islamic Revolution of Iran became a focal point for reviving and disseminating the religious identity of the Shīʿah—and more broadly, the religious identity of Muslims—and led to the emergence of Shīʿī states and movements in the Middle East, thereby transforming the region’s balance of power. This study aims to answer the question: What is the role of Shiʿi ideology in altering the balance of power in the Middle East? Employing a descriptive-analytical method, the findings show that the Islamic Revolution of Iran influenced contemporary Islamic political movements by instilling in them the courage and determination to resist and assert that Islam does not belong exclusively to any single nation, but rather seeks the salvation of the deprived and the oppressed. Moreover, the values and doctrinal principles of Shīʿī jurisprudence prompted the Shīʿah in Iran—guided by powerful religious leadership—to react to the status quo, leading to the Islamic Revolution. Concurrently, the Islamic Revolution of Iran expanded the sphere of Shiʿi influence across the Middle East.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.
ابوالحسن شیرازی، حبیب‌الله؛ کامران، طارمی (1384). نقش گروه‌های معارض در روابط ایران و عراق. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
احمدی، سیدعباس (1389). نقش مذهب در گسترش حوزه نفوذ مطالعه: تشیع و ایران. ژئوپلیتیک، 6(17)،
ص74-37.
امرایی، حمزه (1382). انقلاب اسلامی ایران و جنبش‌های اسلامی معاصر. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
بیدگلی، محمد (1402). واکاوی نقش قدرت نرم دیپلماسی ورزشی در پیشبرد اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. سیاست‌پژوهی ایرانی، 10(4)، ص90-73
پاشاپور، محمد (1382). نهضت‌های اسلامی، بازیگران جدید نظام بین‌الملل. تهران: مطالعات اندیشه‌سازان نور.
تلیس، اشلی و همکاران (۱۳۸۳). سنجش قدرت ملی در عصر فراصنعتی. تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر ایران.
توال، فرانسوا (1379). ژئوپلیتیک شیعه. ترجمه علیرضا قاسم آقا. تهران: نشرنی.
جانباز، دیان؛ رحمانی، محسن؛ عالی بیگی، کاظم (1398). انقلاب اسلامی ایران، ظهور ژئوپلیتیک شیعه، تغییر موازنه قدرت. پژوهش‌های راهبردی انقلاب اسلامی، 2(2)، ص153-139.
حافظ‌نیا، محمدرضا؛ احمدی‌پور، زهرا؛ بویه، چمران (1391). انقلاب اسلامی و پیدایش ژئوپلیتیک جدید ایران. پژوهشنامه انقلاب اسلامی، 2(5)، ص21-1.
خرمشاد، محمدباقر (1397)، انقلاب اسلامی و بازتاب آن بر نظام بین‌الملل. اندیشه سیاسی در اسلام، 4(5)، ص56-31.
رحمانی واسوکلای، محسن (1393). الگوهای رقابت راهبردی ایران و عربستان و امنیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز.
زرقانی، سید هادی (۱۳۸7). نقد و تحلیل مدل‌های سنجش قدرت ملی. ژئوپلیتیک، 6(1)، ص180-149.
ساروخانی، باقر (1389). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی (اصول و مبانی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شفیعی‌فر، محمدرضا (1378). درآمدی بر مبانی فکری انقلاب اسلامی. قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها.
صحفی، محمد (1380). ژئوپلیتیک فرهنگی و مسئله امنیت ملی. تهران: شمسا.
ضابط‌پور کاری، غلامرضا (1395). نقش انقلاب اسلامی ایران در تغییر هندسه جهانی قدرت با تأکید بر ظرفیت‏های راهبردی آن. علوم سیاسی، شماره 75، ص83-59.
قنبرلو، عبدالله (1390). الگوهای قدرت نرم در خاورمیانه. قدرت نرم، 1(1)، ص36-7.
گلشنی، علیرضا؛ باقری، محسن (1391). جایگاه حزب‌الله لبنان در استراتژی بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران. تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، شماره 11.
لطفی، میلاد؛ نورمحمدی، مرتضی (1400). استمرار بحران در یمن و ریشه‌های درونی آن. مطالعات سیاسی جهان اسلام، 10(3)، ص131-107.
متقی، ابراهیم (1402). انقلاب ایران و موازنه‌گرایی منطقه‌ای در سیاست بین‌الملل از 1357 تا 1400. انقلاب‌پژوهی، 1(1)، ص106-85.
محبوبی، قربانعلی؛ موسوی، سید محمدرضا؛ موسوی منور، سید ایوب (1392). نقش ایران در موازنه قدرت منطقه‌ای در خاورمیانه پس بیداری اسلامی. در: اولین کنفرانس بین‌المللی حماسه سیاسی (با رویکردی بر تحولات خاورمیانه).
نای، جوزف (1389). قدرت نرم، ابزارهای موفقیت در سیاست بین‌الملل. سید محسن روحانی و مهدی ذوالفقاری. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
Nye, J. (2004). Soft Power and Leadership. Compass: A Journal of Leadership. (Compass is published by the Center for Public Leadership, John F. Kennedy School of Government, Harvard University).