تدوین و اعتباریابی برنامه مشاوره ای مبتنی بر عوامل فردی و خانوادگی درکودکان با اختلال نقص توجه/بیش فعالی
محورهای موضوعی : روانشناسی و مشاوره
زهرا زارعی
1
,
پرویز کریمی ثانی
2
*
,
محمود گودرزی
3
1 - دانشگاه آزاد سنندج
2 - گروه روان شناسی و مشاوره، واحد شبستر،دانشگاه آزاد اسلامی،شبستر،ایران.
3 - دانشیار گروه مشاوره خانواده، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج،
کلید واژه: تدوین, اعتباریابی, نقص توجه, بیش فعالی, کودکان با اختلال نقص توجه /بیش فعالی.,
چکیده مقاله :
هدف از انجام این تحقیق تدوین و اعتباریابی برنامه مشاوره ای مبتنی بر عوامل فردی و خانوادگی در کودکان(7-9 ساله) دارای اختلال نقص توجه/ بیش فعالی شهر همدان بود. تحقیق از لحاظ هدف کاربردی، از نظر ماهیت داده ها کیفی و از نظر شیوه اجرا اکتشافی بود. برای جمع آوری و ارزیابی اطلاعات از روش پدیدارشناسی توصیفی (تجربه زیسته)استفاده شده است. جامعه آماری درمانگران متخصص و در حوزه کودک (دارای پروانه اشتغال سازمان نظام روان شناسی ج.ا. ا)، در شهر همدان بودند که تعداد 12 نفر از آنها بر اساس اصل اشباع نظری به صورت هدفمند انتخاب شدند. تحلیل و تفسیر داده ها به روش گلیزری و رویکرد پدیدارشناسی(Glaser method and phenomenological ) انجام شد. پس از تحلیل نتایج در زمینه ی عوامل فردی سه مضمون اصلی کنترل شناختی،تنظیم هیجان و آموزش مهارت ها و شش مضمون فرعی و در زمینه ی عوامل خانوادگی چهار مضمون اصلی ساختار خانواده، سبک زندگی ، تعاملات خانوادگی و توانمندسازی والدین و نه مضمون فرعی دسته بندی و از نظر اعتباریابی برازش شدند (p<0.05). نتایج نشان داد برنامه مشاوره ای مبتنی بر عوامل فردی و خانوادگی از روایی محتوایی مناسبی بهره مند است و روایی و پایایی لازم را برای کاربردهای آموزشی و پژوهشی دارد. پیشنهاد می شود از نتایج یافته های این پژوهش برای بهبود علائم اختلال نقص توجه/ بیش فعالی در خانواده، مدارس و نیز در سایر مراکز همچون مراکز خدمات روا نشناختی، و ... استفاده شود.
The purpose of this research was to Developing and validate a Counseling Program Based on Individual and Family Factors for Children (7-9 yers old) with Attention Deficit/ Hyperactivity Disorder in Hamedan. It was applied in terms of purpose, qualitative in terms of the nature of data, and exploratory in terms of execution method.qualitative research of descriptive phenomenology (lived experience) has been used to collect and evaluate information.The statistical population consisted of experienced therapists and psychologists specializing in child-related fields, held official licenses from Psychological System Organization of the Islamic Republic of Iran in Hamadan, 12 of whom were selected by purposive sampling and based on the principle of theoretical saturation. Analysis and interpretation of data was performed by Glaser method and phenomenological approach. After analyzing the results in the field of individual factors, three main clusters called cognitive control ,emotional regulation, skills training , and six sub-clusters and considering family factors four main contents ncluding of family structure, life style, family interactions, empowering parents, and nine sub-clusters were categorized and fit in terms of validation (p<0.05). The results showed that the counseling program, based on individual and family factors, has appropriate content validity and has the required validity and reliability for use in education and research.. it is suggested that the results of this research be used to improve attention deficit and hyperactivity in families , schools and in other psychological centers , etc.
افضلی،لیلا ؛قاسم زاده ،سوگند؛ هاشمی بخشی،مریم.(1398). اثربخشی مداخلات خانواده‌محور بر نشانه‌های بالینی و مهارتهای اجتماعی کودکان بیش‌فعال. فصلنامه دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی.17(3) ، 229-243.#
بابایی،ه.رجب پور عزیزی،ز.عالمیان گاوزن،ف.(1401). اثربخشي آموزش تعامل والد كودك بر تنظيم هيجان، انعطافپذيري شناختي وخودشفقت ورزي مادران داراي كودك مبتلا به بيش فعالي. پايان نامة براي دريافت كارشناسي ارشد رشتة روانشناسي عمومي. مؤسسه آموزش عالي غير انتفاعي غير دولتي فروردين قائمشهر.#
براتی ،ز. سپاه منصور ،م. رادفر ،ش.(1403).اثربخشی توانبخشی شناختی مبتنی بر واقعیت مجازی بر کارکردهای شناختی کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نقص توجه. نشریه پژوهش توانبخشی در پرستاری.(10)،3.124-132.#
بیرامی، منصور، حکمتی، عیسی، و سودمند، محسن. (1388). مقایسه عملکرد خانواده های دارای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD) با خانواده های دارای کودکان بهنجار. پژوهش های نوین روانشناختی (روانشناسی دانشگاه تبریز)، 4(16)، 21-41.#
ثنائي، ب.، و اميني، ف. (1379 ). مقايسه عملكرد خانواده در دوگروه دانش آموزان دختر مستقل و وابسته به ديگران،تازه ها و پژوهش هاي مشاوره. جلد دوم. شماره 7و 8. صص. 82-9.#
حسین پور،ن. ملائی امجز،ف. (1403). تاثیر آموزش والدین مبتنی بر رویکرد آدلر درایکورس بر کنترل توانمندی های شناختی در دانش آموزان مبتلا به اختلال بیش فعالی شهرستان زاهدان. فصلنامه پژوهش در رواندرمانی کودک و نوجوان.دوره 1.شماره1.#
حکمتی پور،بنت الهدی.دوستکام،محسن(1399). اثر بخشی خانواده درمانی سیستمی بر احساس انسجام روانی و عملکرد خانواده در خانواده های دارای فرزند مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی. سومین کنفرانس بین المللی روانشناسی،مشاوره،تعلیم و تربیت.#
خورشید احمد،م.زمستانی،م.صیدی،پ.(1401).هاثربخشی درمان متمرکز بر تنظیم هیجان بر علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی کودکان عراقی: مطالعه کارآزمايی کنترل شده تصادفی. پایان نامه ارشد رشته روان شناسی. دانشگاه کردستان.
درتاج،ف.محمدی،ا.(1389). مقايسه عملكرد خانواده كودكان مبتلا به اختلال كمبود توجه/ بيش فعالي با عملكرد خانواده كودكان بدون اختلال بيش فعالي.مجله خانواده پژوهی.6(22):211-226.#
دلاور،ع.ابراهیمی،آ.سلطانی،م. (1394). بررسی نقش عوامل فردی و خانوادگی در اختلال نارسایی توجه بیش فعالی: فراتحلیلی بر پژوهش های انجام شده در ایران. فصلنامة افراد استثنایی، سال پنجم، شمارة 11 .#
دهقان نژاد، ربابه و نادی، مرتضی ) 1396 (، تاثیر آموز رفتاری به والدین بر کیفیت زندگی والدین و کاهش علایم کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی،ششمین کنگره انجمن روانشناسی ایران،تهران.#
سپهری نسب ، . حاجلو ، ن. آهنگر قربانی ،ز. هدایت ،س. (1401). فراتحلیل اثربخشی آموزش خانواده جهت تغییر رفتار کودکان دارای اختلال بیش فعالی/ نقص توجه. فصلنامه پژوهشی روانشناسی مدرسه و آموزشگاه. دوره 11 . شماره 1.#
سلیمانی،م.مطیعی،س.یعقوبی،ح.حضرتی،ل.( 1392). اثربخشی برنامۀ آموزش شناختی بر مهارتهای شناختی و علائم اختلال بیش فعالی و نقص توجه در کودکان مبتلا. مجله مطالعات ناتوانی. دوره ٣، شماره ٣، ٣٩- ۴٩ .#
شاهی گنزق،م.(1404). مروری جامع بر اختلال بیش فعالی(ADHD). سومین همایش ملی آسیب شناسی روانی.پژوهش های کاربردی در علوم انسانی.#
شرودر.كارولين اس. گوردون.بتي ان.(2002).سنجش و درمان مشكلات دوران كودكي.ترجمه فيروزبخت.1385.تهران.دانژه.#
شعبانعلی فمی، فانزه؛ قاسم زاده، سوگند و نجاتی، سمیه. ) 1402 (. اثربخشی مداخلات شناختی مبتنی بر فناوری های نوین بر عملکرد شناختی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی در ایران: یک مطالعه فراتحلیل. مجله علمی پژوهان، 21 ( 2)، 122-140.#
طاهرمنش،صدیقه.معینی راد،جواد.(1399). تعیین اثربخشی خانواده درمانی مبتنی بر رفتاردرمانی شناختی بر کاهش نشانه های بیش فعالی / نقص توجه کودکان (یک مطالعه موردی). پیشرفت های نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش و پرورش سال سوم دی 1399شماره 31.#
عباسی، مریم؛ دهقانی، محسن؛ یزدخواستی، حامد؛ منصوری، نادر ( 1388 ). کارکرد خانواد بیماران مبتلا به اختلالات اضطرابی و افسردگی در مقابسه با خانواده های جمعیت عمومی. فصلنامه انواده پیوهشی، سال 5، شماره 91(3)ص 361-370.#
عسگرزاده،س.برهانی،ز.حجتی،م ح.علی دستان نیاکی،ف.برادران،م.(1403). مقایسه تنهایی اجتماعی، تعارضزناشویی و باور به دنیاي عادلانه در مادران با و بدون کودك مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی. پژوهش هاي روانشناسی اجتماعی، ش 53.ص81-92.#
فرحبخش،ک.شریعتمدار،آ.سلیمی بجستانی،ح.تحقیقی احمدی،ن.(1400). اثربخشی آموزش برنامه تعامل مثبت والد کودک به والدین - کودک دارای اختلال نارسایی توجه بیش فعالی بر کاهش پرخاشگری. روان شناسی افراد استثنایی.سال یازدهم، شماره 34 ، ص 63-86.#
فیروزی،ر.حسین نژاد،ا.زراست وند،ع.(1401). رابطه ی جو عاطفی خانواده و تنظیم شناختی هیجان با نشانه های اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی در دانش آموزان.مجله تعلیم و تربیت استثنایی. سال بیست و دوم، شماره 2 پیاپی168.ص57-68.#
قندیانی آرانی، خ. حسن‌زاده ، س. غلامعلی لواسانی ، م. عزیزی ، م پ.( ۱۴۰۱) بررسی ویژگی‌های روانشناختی با رویکرد روانشناسی مثبت در افراد دارای اختلال نارسایی توجه/ بیش‌فعالی: مرور نظامدار پژوهش‌ها. فصلنامه كودكان استثنايي.; ۲۲ (۲) :۷-۱۸.#
متولی پور،ع. به پژوه،ا. شکوهی یکتا،م. غباری بناب،ب. ارجمندنیا،ع.(1398). طراحی برنامه بازی درمانی شناختی-رفتاری خانواده محور برای دانش آموزان با اختلال نارسایی توجه/فزون کنشی و اثربخشی آن بر نشانه های این اختلال. مجله مطالعات ناتوانی (9)113.#
محمدی دولت آباد، م؛ رضاپور م ، چوبفروش زاد ه، آ. ( 1402 ). اثربخشی تئاتر درمانی بر کاهش پرخاشگری کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی – نقص توجه. مجله روان شناسی افراد استثنایی.13(5): 101-128.#
محمدزاد ه گان، رضا؛ فرید، ابوالفضل؛ چلبیانلو حسرتانلو، غلامرضا و مصرآبادی، جواد. ( 1402) .مقایسه ا ثربخشی برنامه یادگیری اجتماعی- هیجانی مبتنی بر ذهن آگاهی با و بدون تحریک فراجمجمه ای مغز بر خودتنظیمی هیجانی و عملکرد حل مسئله در کودکان دارای اختلال نقص توجه بیش فعالی. مجله علوم اعصاب شفای خاتم، 11 ( 2 ،) 52-64 .#
موسی زاده مقدم، حدیث، ارجمند نیا، علی اکبر، افروز، غلامعلی، و غباری بناب، باقر. ( 1397 )، اثربخشی برنامة توانبخشی شناختی مبتنی بر حافظة آینده نگر بر مشکلات رفتاری و حافظة فعال کودکان با اختلال کاستی توجه بیش فعالی، توانمندسازی کودکان استثنایی، ) 2 :) 9 ، 99-110.#
میردامادی، مرضیه؛ حسن زاده، سعید؛ غلامعلی لواسانی، مسعود و وکیلی، سمیرا. ( 1401 ). روش های فرزندپروری مادران کودکان دارای اختلال کم توجهی/بیش فعالی: مروری نظام دار. نشریه توانمندسازی کودکان استثنایی،13(1)، 45-38.#
ناظمی، فرزانه؛ تجلی، پریسا؛ ابراهیم پور، مجید و صالحی، مهدیه. (1402 ). ا ثربخشی برنامه خودتنظیمی کودک بر خود ادراکی و کیفیت دوستی کودکان با اختلال نارسایی توجه بیش فعالی. روانشناسی افراد استثنایی، 13 ( 49) ،58 - 85 .#
نریمانی، محمد، سلیمانی، اسماعیل، و تبریزچی، نرگس. (1394). بررسی تاثیر توانبخشی شناختی بر بهبود نگهداری توجه و پیشرفت تحصیلی ریاضی دانش آموزان دارای اختلال ADHD. روانشناسی مدرسه، 4(2 (پیاپی 14))، 118-134. #
نیکبخت ، ن؛ کیخسروانی، م؛ دیره، ع و پولادی ریشهری، ع. ( 1403 ). مقایسه اثربخشی برنامه توانبخشی شناختی مبتنی برحافظه آینده نگر وبرنامه تنظیم هیجان برکاهش مشکلات رفتاری دانش آموزان با اختلال نارسایی توجه و بیش فعالی.فصلنامه روانشناسی مدرسه و آموزشگاه، 13 ( 1) 123 -112. #
Ayano, G., Demelash, S., Gizachew, Y., Tsegay, L., & Alat, R. (2023). The global prevalence of attention deficit hyperactivity disorder in children and adolescents: An umbrella review of meta-analyses. Journal of Affective Disorders.
Barkley RA.(2015). Attention-deficit disorder: A handbook for diagnosis and treatment (4rd ed.). NewYork: Guilford Press.
Bleys D, Soenens B, Boone L, Claes S, Vliegen N, Luyten P.(2016). The role of intergenerational similarity and parenting in adolescent self-criticism: An actor–partner interdependence model. J Adolesc. . 49: 68-76.
Bliss, T. V., & Collingridge, G. L. (1991). A synaptic model of memory: long-termpotentiation in the hippocampus. Nature. 7, 361(6407), 31-39.
Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2016). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. Sage publications.
Chuang YC, Wang CY, Huang WL. et al.(2022). Two meta-analyses of the association between atopic diseases and core symptoms of attention deficit hyperactivity disorder. Sci Rep 12, 3377. https://doi.org/10. 1038/s41598-022-07232-1.#
Dekkers, T. J., Hornstra, R., van Der Oord, S., Luman, M., Hoekstra, P. J., Groenman, A. P., & van den Hoofdakker, B. J. (2022). Meta-analysis: which components of parent training work for children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 61(4), 478-494.#
Demi Tsantilas، Alzena Ilie، Jessica Waldon، Melissa McGonnell، Penny Corkum.(2022). The Contributions of Cognitive Abilities to the Relationship between ADHD Symptoms and Academic Achievement. Brain Sciences#.
Ging-Jehli, N. R., Arnold, L. E., & Van Zandt, T. (2023). Cognitive-attentional mechanisms of cooperation—with implications for attention-deficit hyperactivity disorder and cognitive neuroscience. Cognitive, Affective, & Behavioral Neuroscience, 1-23.#
Hai, T., Duffy, H. A., Lemay, J. A., & Lemay, J. F. (2022). Impact of stimulant medication on behaviour and executive functions in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. World Journal of Clinical Pediatrics, 11(1), 48. #
Jiang, H., Natarajan, R., Shuy, Y. K., Rong, L., Zhang, M. W., & Vallabhajosyula, R. (2022). The use of mobile games in the management of patients with attention deficit hyperactive disorder: a scoping review. Frontiers in Psychiatry, 13, 792402.#
Johnston, C., Mash, E. J., Miller, N., & Ninowski, J. E. (2012). Parenting in adults with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD). Clinical Psychology Review, 32 (4), 215-28#.
Kasahara, S., Takahashi, K., Matsudaira, K., Sato, N., Fukuda, K. I., Toyofuku, A. & Uchida, K. (2023). Diagnosis and treatment of intractable idiopathic orofacial pain with attention-deficit/hyperactivity disorder. Scientific Reports, 13(1), 1678.#
Kieling, C., Goncalves, R. R. F., Tannok, R., & Castellanos, F. X. (2008), Neurobiology of attention-deficit hyperactivity disorder. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America,17, 285-307.#
Khodabakhshi Kolai A, Shahi A, Navidian A,Mosalanejad L.(2015). The effect of positive parenting program training in mothers of children with attention deficit hyperactivity on reducing children’s externalizing behavior problems. Journal of Fundamentals of Mental Health17(3): 135-41.#
Klassen, A. C., Creswell, J., Plano Clark, V. L., Smith, K. C., & Meissner, H. I. (2012). Best practices in mixed methods for quality of life research. Quality of life Research, 21(3), 377-380.#
Kaplan, H., Sadock, B. (2022). Synopsis of Psychiatry. Tehran: Arjmand Publication.#
Klingberg T, Forssberg H, Westerberg H.(2002). Training of working memory in children with ADHD. J Clin Exp Neuropsychol. 24(6):781–91.#
Li, D., Luo, X., Guo, J., Kong, Y., Hu, Y., Chen, Y., ... & Song, Y. (2023). Information‐based multivariate decoding reveals imprecise neural encoding in children with attention deficit hyperactivity disorder during visual selective attention. Human brain mapping, 44(3), 937-947.#
Marquis WA, Baker BL.(2014). An examination of Anglo and Latino parenting practices: relation to behavior problems in children with or without developmental delay. Res Dev Disabil. 35(2): 383-92.#
McDougal, E., Tai, C., Stewart, T. M., Booth, J. N., & Rhodes, S. M. (2023). Understanding and supporting attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) in the primary school classroom: Perspectives of children with ADHD and their teachers. Journal of autism and developmental disorders , 53(9), 3406-3421. 10.1007/s10803-022-05639-3.#
Miu, A. C., Szentágotai-Tătar, A., Balázsi, R., Nechita, D., Bunea, I., & Pollak, S. D. (2022). Emotion regulation as mediator between childhood adversity and psychopathology: A meta-analysis. Clinical psychology review, 93, 102141. #
Morrison AB, Chein JM.(2011). Does working memory training work? The promise and challenges of enhancing cognition by training working memory. Psychon Bull Rev. 18(1):46–60.#
Njau, S. Townsend, J. Wade, B. Hellemann, G. Bookheimer, S. Narr, K. & Brooks III, J. O. (2020). Neural subtypes of euthymic Bipolar I Disorder characterized by emotionregulation circuitry. Biological Psychiatry: Cognitive Neuroscience and Neuroimaging. 25, 125-137.#
Pelham, W.E., Wheeler, T., Chronis, A. (1992). Empirically supported psychological treatment for ADHD. J Clin Child Psychol; 27 (1): 190-205.#
TA, A. S., Ummer, M., Alowairdhi, A. A., Alsubait, A. K., Aljuhani, S. M., Alzahrani, A. A., & Alqahtani, A. A. (2023). Management of Attention-Deficit Hyperactivity Disorder Children for Dental Procedures. Cureus, 15(4). #
Tehrani-Doost, M., Noorazar, G., Shahrivar, Z., Banaraki, A., Beigi, P., & Noorian, N. (2017). Is emotion recognition related to core symptoms of childhood ADHD. Journal of the Canadian Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 21(6), 31-38. #
Yao, A., Shimada, K., Kasaba, R., & Tomoda, A. (2022). Beneficial Effects of Behavioral Parent Training on Inhibitory Control in Children With Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Small-Scale Randomized Controlled Trial [Original Research]. Frontiers in Psychiatry, 13. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2022.859249.#
White, E., Zippel, J., & Kumar, S. (2020). The effect of equine-assisted therapies on behavioral, psychological and physical symptoms for children with attention deficit/hyperactivity disorder: A systematic review. Complementary Therapies in Clinical Practice. 39, 101-105.#
Zhou, P., Zhang, W., Xu, Y. J., Liu, R. Q., Qian, Z., McMillin, S. E., ... & Dong, G. H. (2023). Association between long-term ambient ozone exposure and attention-deficit/hyperactivity disorder symptoms among Chinese children. Environmental Research, 216, 114602.#