ابتکار غزالی در استخراج قیاس‌های منطقی از قرآن کریم
محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنیاکبر فایدئی 1 , صمد عبدالهی عابد 2
1 - عضو هیأت علمی گروه فلسفه اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان(مربی).
2 - عضو هیأت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه شهید مدنی آذربایجان(دانشیار).
کلید واژه:
چکیده مقاله :
امام محمد غزالی با اینکه سرسختانه به مخالفت با فلاسفه برخاست؛ اما نه‌تنها مخالف منطق نبود؛ بلکه فراگیری آن را برای اهل علم به‌ویژه متکلمان و اصولیون ضروری می‌دانست. نقش او در تبیین جایگاه رفیع علم منطق، و ارتقای میزان مقبولیت آن در میان متشرعین قرن پنجم، قابل انکار نیست. غزالی ابتکارات و آرای متعددی در علم منطق دارد که مهم‌ترین آن‌ها، استخراج قیاس‌های منطقی از قرآن کریم و درآمیختن قواعد منطقی با اصطلاحات ابتکاری جدید و مثال‌های اصولی و اسلامی، جهت خارج ساختن علم منطق از مهجوریت، و دفع بدبینی برخی از علمای تندرو نسبت به منطق فلاسفه است که ما در این نوشتار به ذکر و بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
Although Imam Muhammad Ghazali opposed the philosophers seriously was not oppose to logic but he knew it essential for the scholars especially for speakers. His role in expression of the logic science is inevitable. He had innovations in this science amongst the most important one is extraction of logical comparisons of Holy Quran in order to clarify the pessimism of some scholars toward the philosophy logic. The present paper attempts to study the abovementioned issues.
قرآن کریم.
ابن تیمیه الحرانی، احمد بن عبدالحلیم. 1426ق، الرد علی المنطقیین، تحقیق عبدالصمد شرف‌الدین کتبی و مقدمه سلیمان النّدوی، بیروت: مؤسسه الریّان.
تنکابنی، محمد بن سلیمان. 1411ق، توشیح التفسیر فی قواعد التفسیر والتأویل، تحقیق جعفر سعیدی گیلانی، قم: کتاب سعدی.
حسن‌زاده آملی، حسن. 1374ش، قرآن و عرفان و برهان از هم جدایی ندارند، قم: انتشارات قیام.
حیدری، کمال. 1427ق، اصول التفسیر والتأویل، مقارنة منهجیة بین آراء الطباطبائی وابرز المفسرین، قم: دار فراقد للطباعة والنشر.
سبحانی، جعفر. 1375ش، مدخل مسائل جدید در علم کلام، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
سبزواری، هادی بن مهدی. 1372الف، شرح الأسماء أو شرح دعاء الجوشن الکبیر، تحقیق نجقلی حبیبی، تهران: دانشگاه تهران.
سبزواری، هادی بن مهدی. 1372ب، شرح دعاء الصباح، تحقیق نجقلی حبیبی، تهران: دانشگاه تهران.
سبزواری، هادی بن مهدی. 1432ق، شرح المنظومة، تعلیقات آیت‌الله حسن‌زاده آملی، مقدمه و تحقیق مسعود طالبی، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1389ش، اسرار الآیات وأنوار البینات، رسالة متشابهات القرآن، با مقدمه و زیر نظر محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1410ق، الحکمةالمتعالیة فی الأسفار العقلیةالأربعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1366ش، شرح اصول الکافی، تعلیقات مولی علی نوری، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1378ش، المظاهر الإلهیة فی اسرار العلوم الکمالیة، تصحیح و تحقیق محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1363ش، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
غزالی، محمد بن محمد. 1423ق، الإقتصاد فی الإعتقاد، شرح و تحقیق انصاف رمضان، بیروت: دار قتیبه.
غزالی، محمد بن محمد. 1392ق، تهافت الفلاسفة، تحقیق سلیمان دنیا، قاهره: دار المعارف.
غزالی، محمد بن محمد. 1409ق، جواهر القرآن ودرره، بیروت: دار الکتب العلمیه.
غزالی، محمد بن محمد. 1390ق، شفاء الغلیل فی بیان الشبه والمخیل ومسالک التعلیل، تحقیق حمد الکبیسی، بغداد: الإرشاد.
غزالی، محمد بن محمد. 1413ق، القسطاس المستقیم(الموازین الخمسة للمعرفة فی القرآن)، تحقیق محمود بیجو، دمشق: المطبعه العلمیه.
غزالی، محمد بن محمد. بی‌تا، محک النظر فی المنطق، پیوست کتاب التقریب لحد المنطق ابن حزم الأندلسی، تحقیق احمد فرید المزیدی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
غزالی، محمد بن محمد. 1368ش، المستصفی من علم الاصول، قم: دار الذخائر.
غزالی، محمد بن محمد. 1927م، معیار العلم فی فن المنطق، مصر: المطبعة العربیه.
غزالی، محمد بن محمد. 1961م، مقاصد الفلاسفة، تحقیق سلیمان دنیا، قاهره: دار المعارف بمصر.