کاربست آشنایی زدایی در سورة مبارکه یوسف

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

فاطمه گوشه نشین ^{1 *} , سیده نرگس قاضوی ² , مریم شفیعی تابان ³

1 - استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی
3 - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/12/06 تاریخ انتشار : 1403/12/19

کلید واژه: قرآن کریم, آشنایی زدایی, سوره یوسف, ادبی,

چکیده مقاله :

آشنایی¬زدايي يكي از وجوه رستاخيز واژگان بر مبناي زبانشناسي و از نظريه¬هاي نقد ادبي جديد است كه در چارچوب مكتب فرماليسم روسي در سال1917م مطرح شد. پژوهش¬های نقدی و ادبی معاصر به پدیده هنجارگریزی به عنوان یک مسأله¬ی مهم در زیباشناسی متون ادبی توجه دارند و بر این باور هستند که هنجارگریزی به معنای خارج شدن سخن از ساختار معروف و شناخته شده خود است.ناگفته نماند که هنجارگریزی در ذیل مقوله سبک‌شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد و در اصل یکی از پدیده¬هایی است که در تشکیل سبک ادبی شاعران و نویسندگان تاثیر دارد؛ زیرا عنصری است که باعث برجسته شدن یک سبک ادبی و همچنین گیرایی آن می-شود و توجه خوانندگان را به متون مختلف جلب می¬کند. متن قرآن نیز به عنوان بالاترین متن همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. میزان کاربرد هنجارگریزی در آیات مختلف باعث شده که توجه خوانندگان به ساختار ظاهری آن نیز بیشتر شود و همین امر نگارندگان را بر آن داشت تا به بررسی سوره يوسف از منظر هنجارشکنی بپردازند. از نتایج مهم این پژوهش: هنجارگریزی در سوره یوسف در مقوله مجاز، تشبیه، استعاره و کنایه که چهار فن علم بیان هستند خود را نشان داده و باعث برجسته‌شدن ساختار ظاهری این سوره گردیده و همچنین معنای آن را برای خواننده ملموس‌تر ساخته است. در این جستار ادبی با روش توصیفی- تحلیلی به کاربست آشنایی¬زدايي ادبی و وجوه آن در سورة مبارکه یوسف پرداخته شده است تا ساختار و معنایی زیبایی شناختي این سوره بیش از پیش نمایان گردد.

چکیده انگلیسی:

Defamiliarization is one of the aspects of the resurrection of words based on linguistics and one of the theories of new literary criticism that was proposed in the framework of the school of Russian formalism in 1917. the phenomenon of deviation from norms is regarded as an essential issue in the aesthetics of literary texts. The reason lies in the fact that it enhances the literary style, thereby increasing its aesthetic appeal and captivating the readers' attention towards various texts. The holy Qur'an, being the most superior text, has always been the focal point for scholars. The use of deviation from the norm in distinct verses has caused readers to pay more attention to its external structure. This led the writers to scrutinize Surah Yusuf through a breaking norm lens. The present article employs a descriptive-analytical method and refers to library sources to examine the literary deviation from the norm in the Surah of Yusuf. The most significant achievement of this research is that deviation from the norm in Surah Yusuf in the permissible category, simile, metaphor, and irony, which are the four techniques of the science of expression, has shown itself and made the apparent structure of this Surah stand out and also made its meaning more concrete for the reader. In this literary survey, the use of literary defamiliarization and its aspects in Surah Mubarake Yusuf has been discussed with a descriptive-analytical method in order to reveal the aesthetic structure and meaning of this surah.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم
1. آلوسي، محمّد، روح المعاني، بغداد: دار الفکر، 1997م.
2. ابن الأثير الموصلي، أبوالفضل ضياء الدين نصرالله بن محمد بن عبدالکريم، المثل السّائر في أدب الکاتب و الشاعر، تحقيق: محمد محيی¬الدّين عبدالحميد، صيداء – بيروت، المکتبة العصرية، 1999م.
3. ابن¬منظور، لسان العرب، تعليق و وضع الفهارس: علي شيري، الطّبعة الأولی، بيروت، دار إحياء التراث العربي، 1408ق.
4. احمدی، بابک، ساختار و تأویل متن. تهران، مرکز، چاپ نهم، 1386ش.
5. انوري، حسن، عالی عباس آباد، یوسف، بلاغت بدیع و بیان، چاپ اول، تهران: نشر فاطمی، 1393ش.
6. انوشه، حسن، دانشنامه¬ی ادب فارسی، چاپ یکم، تهران: دانشنامه، 1375ش.
7. ایگلتون، تری (1372)، پیش درآمدی بر نظریه‌ی ادبی، ترجمه‌ی عباس مخبر، چاپ اول، تهران: مرکز.
8. برکات، أبوعلي، محمّد،البلاغة العربية في ضوء منهج متکامل، الطّبعة الأولی، عمّان، دارالبشير، 1412ق.
9. پورنامداریان، تقی، سفر در مه. چاپ اول، تهران: نگاه، 1381ش.
10. تجلیل، جلیل، معانی و بیان، چاپ دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1363ش.
11. التفتازاني، سعد الدين، مختصر المعاني، چاپ نهم، دار الفکر، قم، ١٣٨٨ش.
12. الجرجاني، ابوبکر عبدالقاهر بن عبدالرّحمن¬بن¬محمّد، دلائل الإعجاز، تعليق: محمود محمّد شاکر، الطّبعة الخامسة، مصر، مکتبة الخانجي، 2004م.
13. ، ، أسرار البلاغة في علم البيان، تعليق الحواشي: محمّد رشيد رضا، الطّبعة الأولی، بيروت، دار المعرفة، 1423ق.
14. ، ، 1366، أسرار البلاغة، ترجمه¬ی جلیل تجلیل، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
15. الخازن، علي بن محمد، تفسير القرآن الشريف، بيروت: دار صادر، 2001م.
16. سجودی، فرزان، نشانه شناسی کاربردی، تهران: علم، 1387ش.
17. شفیعی کدکنی، محمّدرضا، صور خیال در شعر فارسی، چاپ شانزدهم، تهران: نشر آگه، 1392ش.
18. شميسا، سیروس، بیان، تهران: انتشارات فردوس، چاپ دهم، 1381ش.
19. شوشتری، محمد ابراهیم و جواد ماستری فراهانی، «هنجارگریزی معنایی در قصیدة رحل النهار بدر شاکر السیاب»، پژوهش¬نامة ترجمه در زبان و ادب عربی، 1393ش، شمارة 4، صص 33- 59.
20. شيخ أمين، بكري، البلاغة العربية في ثوبها الجديد (المجلّدان)، بيروت: دار العلم للملايين، الطبعة الثّامنة.
21. علوي مقدم. مهيار؛(1377)، نظريه هاي نقد ادبي معاصر، صورتگرايي و ساختارگرايي، تهران، سمت.
22. الصابوني، محمد على، صفوة التفاسير، بيروت: دار القرأن الكريم، بی¬تا.
23. الصّعيدي، عبدالمتعال، بغية الإيضاح لتلخيص المفتاح، الطّبعة الثّامنة، دون مکان، مکتبة و مطبعة محمّد علي صبيح و أولاده، دون تاريخ.
24. صفوی، کوروش .1373ش، از زبانشناسی به ادبیات، چاپ دوم، تهران: شرکت انتشارات سورة مهر.
25. محمدي، زهرا و سيمين ولوي. 1397، شيوه‌هاي برگردان مجاز مفرد مرسل سوره يوسف در چند ترجمه از قرآن. مجله مطالعات قرآني، سال نهم، شماره 35، صص101-120.