• صفحه اصلی
  • طراحی الگوی بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : 140401231203789 بازدید : 183 صفحه: 9 - 40

https://doi.org/10.71839/QRES.2025.1203789

نوع مقاله: پژوهشی

طراحی الگوی بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران

محورهای موضوعی : مدیریت آموزشی

مجتبی رضایی راد 1 * , میثم عسکر شمسی 2 , سید عابدین نبوی 3 , بهاره نکونام 4

1 - استادیار گروه تکنولوژی آموزشی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران
2 - دانشیار معلم، آموزش و پرورش استان مازندران، تنکابن، ایران
3 - دانشیار معلم، آموزش و پرورش استان مازندران، ساری، ایران
4 - استادیار گروه تربیت‌بدنی، مؤسسه آموزش عالی رحمان، رامسر، ایران

تاریخ دریافت : 1404/01/23 تاریخ پذیرش : 1404/02/30 تاریخ انتشار : 1404/03/26

کلید واژه: کیفیت آموزشی و پرورشی, مدارس متوسطه, اداره کل آموزش و پرورش مازندران ,

چکیده مقاله :

کیفیت آموزشی و پرورشی در مدارس، از عوامل کلیدی در توسعه نیروی انسانی و پیشرفت اجتماعی است. این پژوهش با هدف طراحی الگوی بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی در مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران انجام شد. روش پژوهش از نوع کیفی و با هدف کاربردی- توسعه‌ای بود که با مشارکت ۲۳ نفر از صاحب‌نظران، مدیران و معلمان صورت گرفت. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختارمند جمع‌آوری و با کمک روش نظریه‌پردازی داده‌ بنیاد تحلیل شدند. نتایج نشان داد که بهبود کیفیت آموزشی مستلزم شناسایی و اصلاح عوامل مؤثر در این حوزه، شامل شش سازه کلیدی (شرایط علی، پدیده مرکزی، راهبردها، شرایط زمینه‌ای، شرایط مداخله‌گر و پیامدها)، در مجموع 510 گویه (کد باز)، 139 مفهوم، 4 محور (پیشران‌ها، موانع، محرک‌ها و ملزومات) و 34 مقوله است. بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی مستلزم اصلاحات ساختاری، مدیریتی است و اجرای راهبردهای کلان، میانی و خرد در مدارس منجر به بهبود عملکرد دانش‌آموزان، افزایش رضایت والدین و فرهنگیان، تحول سازمانی در محتوا، روش‌های تدریس و برنامه درسی در راستای نیازهای روز جامعه و بازار می‌گردد. نتایج پژوهش می‌تواند به‎عنوان منبعی ارزشمند برای مدیران و سیاست‌گذاران آموزشی در راستای بهبود کیفیت محتوای آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه‌ دولتی عادی استان مازندران مورد استفاده قرار گیرد و به ارتقای جامعه‌ای مدرن و پویا کمک کند.

چکیده انگلیسی:

The quality of education in schools is one of the key factors in the development of human resources and social progress. This study aimed to design a model for improving the educational and developmental quality of public secondary schools in Mazandaran Province. The research was qualitative and applied-developmental in nature. Participants included academic experts, school administrators, researchers, and education professionals. Through theoretical sampling, 23 individuals participated until data saturation was achieved. Data were collected through semi-structured interviews and analyzed using grounded theory. The results showed that improving educational quality requires identifying and modifying effective factors in this area, including six core elements (causal conditions, central phenomenon, strategies, contextual conditions, intervening conditions and outcomes), a total of 510 initial codes, 139 concepts, 4 themes (drivers, barriers, stimuli, and requirements), and 34 categories. The findings indicate that improving the quality of public secondary education in Mazandaran requires structural and managerial reforms, as well as the implementation of strategic plans at macro, meso, and micro levels. These efforts aim to enhance student performance, increase satisfaction among parents and educators, transform organizational curriculum content, and contribute to the development of a modern and dynamic society.

منابع و مأخذ:

آدابی، لیلا، برکت، غلام‎حسین و بهمئی، لیلا. (۱۴۰۱). ارائه الگوی ارتقاء کیفیت آموزش مدارس شهرستان اهواز با استفاده از روش داده‌ بنیاد. طلوع بهداشت، ۲۱(5)، ۱۰۶-۱۲۳.
بهارلو، منیژه. (۱۳۹۶). بررسی کیفیت آموزش و پرورش و ارایه راهکارهایی جهت ارتقای آن. همایش علمی پژوهشی استانی راهبردها و راهکارهای ارتقاء کیفیت در آموزش و پرورش، میناب.
چناری، زمرد، بهمئی، لیلا و برکت، غلامحسین. (۱۳۹۹). ارائه الگویی برای سنجش کیفیت آموزشی در مدارس ابتدایی: مورد مطالعه شهرستان‌ اندیمشک. آموزش و ارزشیابی، ۱۳(۵۲)، ۱۶۱-۱۸۵.
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی (۱۳۹۰). سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران.
رمضانی، رویا، برزگر، نادر، حکیم‌زاده، رضوان، دشمن‌زیاری، اسفندیار و شفیعی، ناهید. (۱۴۰۳). واکاوی ابعاد و مؤلفه‌های ارزیابی عملکردی مدارس اثربخش از دیدگاه متخصصان خارجی و داخلی: یک پژوهش کیفی با رویکرد فراترکیب. پژوهش‌های برنامه‌ریزی درسی و آموزشی، ۲(۱۵)، ۸۳-۹۹.
زیبایی، سعیده، افراسیابی، رویا و بهرام‌زاده، حسینعلی. (۱۴۰۳). ارائه مدل ارتقای کیفی مدارس متوسطه دوم ایران (مطالعه موردی: مدارس شهر تهران). مدیریت بر آموزش سازمان‌ها، ۱۳(۱)، ۱۳-۴۶.
صادق‌زاده، فریده، معظمی، مجتبی، احمدی، امینه و جاهد، حسینعلی. (۱۴۰۲). ارائه مدل کیفیت خدمات آموزشی در سیستم آموزش مجازی دانشگاه آزاد اسلامی استان بوشهر. پژوهش‌های برنامه‌ریزی درسی و آموزشی، ۱(۱۳)، ۱۸۹-۲۰۴.
غفاری‌اسمعیلی، سید علی، حسنی، محمد و قلاوندی، حسن. (۱۴۰۲). شناسایی عوامل و مؤلفه‌های نابرابری آموزشی در مناطق آموزش و پرورش استان مازندران به منظور ارائه الگوی بهینه. تعلیم و تربیت، 39(۴)، ۱۵۱-۱۷۲.
گفاری اسمعیلی، سید علی، حسنی، محمد و قلاوندی، حسن. (۱۴۰۲). شناسایی عوامل و مؤلفه‌های نابرابری آموزشی در مناطق آموزش و پرورش استان مازندران به منظور ارائه الگوی بهینه. تعلیم و تربیت، ۳۹(4)، ۱۵۱-۱۷۲.
مقسیمی، مجید. (۱۳۹۹). بررسی کیفیت مدارس و شناسایی عوامل مؤثر بر آن. پنجمین همایش بین‌المللی افق‌های نوین در علوم تربیتی، روانشناسی و آسیب‎های اجتماعی، تهران.
منفرد، لیلا. (۱۴۰۲). بررسی عوامل مؤثر بر کیفیت آموزشی در مدارس ایران. اولین همایش بین‌المللی جامعه‌شناسی، علوم اجتماعی و آموزش و پرورش با رویکرد نگاهی به آینده، بوشهر.
وزارت آموزش و پرورش. (۱۴۰۰). سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش. تهران: انتشارات وزارت آموزش و پرورش.
Bloom, B. S. (1956). Taxonomy of educational objectives: The classification of educational goals. Handbook I: Cognitive domain. New York: David McKay.
Dornyei, Z. (2007). Research methods in applied linguistics: Quantitative, qualitative, and mixed methodologies. Oxford University Press.
Downe-Wamboldt, B. (1992). Content analysis: Method, applications, and issues. Health Care for Women International, 13(3), 313-321. https://doi.org/10.1080/07399339209516006
Earley, M. A. (2014). A Synthesis of the literature on research methods education. Teaching in Higher Education, 19(3), 242-253. https://doi.org/10.1080/1356 2517.2013.860105
Elo, S., & Kyngäs, H. (2008). The qualitative content analysis process. Journal of Advanced Nursing, 62(1), 107-115. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2007.04569.x
Fisher, S., & Justwan, F. (2018). Scaffolding assignments and activities for undergraduate research methods. Journal of Political Science Education, 14(1), 63-71. https://doi.org/10.1080/15512169.2017.1367301
Gonulal, T., Loewen, S., & Plonsky, L. (2017). The development of statistical literacy in applied linguistics graduate students. International Journal of Applied Linguistics, 168(1), 5-133.
Gurung, R. A. R., & Stoa, R. (2020). A national survey of teaching and learning research methods: Important concepts and faculty and student perspectives. Teaching of Psychology, 47(2), 111-120. https://doi.org/10.1177/009862832 0901374
Harvey, S., Phillips, D. C., & Callan, E. (2018). Philosophy of education. In E. N. Zalta (Ed.), The Stanford encyclopedia of philosophy (Winter 2018 Edition). Retrieved from https://plato.stanford.edu/archives/win2018/entries/ education-philosophy
Hatch, E., & Farhady, H. (1982). Research design and statistics for applied linguistics. Newbury House Publishers.
Hesse-Biber, S. (2015). The problems and prospects in the teaching of mixed methods research. International Journal of Social Research Methodology, 18(5), 463-477.
Hodson, R. D. (1999). Analyzing Documentary Accounts. Sage Publications.
Hsieh, H.-F., & Shannon, S. E. (2005). Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative Health Research, 15(9), 1277-1288.
Hudson, T., & Liosa, L. (2015). Design issues and inference in experimental L2 research. Language Learning, 65(S1), 76.
Isa, M., Neliwati, N., & Hadijaya, Y. (2024). Quality improvement management in teacher professional development. Munaddhomah: Jurnal Manajemen Pendidikan Islam, 5(2), 136-147. https://doi.org/10.31538/munaddhomah.V 5i2.782
Jenkins, A. (2000). The relationship between teaching and research: Where does geography stand and deliver? Journal of Geography in Higher Education, 24(3), 325–351. https://doi.org/10.1080/713677414
Kilburn, D., Nind, M., & Wiles, R. (2014). Learning as researchers and teachers: The development of a pedagogical culture for social science research methods? British Journal of Educational Studies, 62(2), 191-207.
Lehti, S., & Lehtinen, E. (2005). Computer‐supported problem‐based learning in the research methodology domain. Scandinavian Journal of Educational Research, 49(3), 297-324. https://doi.org/10.1080/00313830500109618
Lewthwaite, S., & Nind, M. (2016). Teaching research methods in the social sciences: Expert perspectives on pedagogy and practice. British Journal of Educational Studies, 64(4), 413-430.
Liebscher, P. (1998). Quantity with quality? Teaching quantitative and qualitative methods in an LIS master’s program. Library Trends, 46(4), 668-680.
Mackey, A., & Gass, S. M. (2016). Second language research: Methodology and design. Routledge.
Neuendorf, K. A. (2002). The Content Analysis Guidebook. Sage Publications.
OECD. (2023). Education at a glance 2023: OECD indicators. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/e13bef63-en.
Ogrinc, G., Davies, L., Goodman, D., Batalden, P., Davidoff, F., & Stevens, D. (2015). SQUIRE 2.0 (Standards for quality improvement reporting excellence): Revised publication guidelines from a detailed consensus process. American Journal of Critical Care, 24(6), 466-473.
Plonsky, L. (2014). Study quality in quantitative L2 Research (1990-2010): A methodological synthesis and call for reform. Modern Language Journal, 98(1), 450-470. https://doi.org/10.1111/j.1540-4781.2014.12058.x
Polit, D. F., & Beck, C. T. (2004). Nursing research: Principles and methods. Lippincott Williams and Wilkins.
Purpura, J., Brown, J, D., & Schoonen, R. (2015). Improving the validity of quantitative measures in applied linguistics research. Language Learning, 65(S1), 37-75.
Ross, K., & Call-Cummings, M. (2020). Reflections on failure: Teaching research methodology. International Journal of Research and Method in Education, 43(5), 498-511. https://doi.org/10.1080/1743727x.2020.1719060
Sizemore, O. J., & Lewandowski Jr., G. W. (2009). Learning might not equal liking: Research methods course changes knowledge but not attitudes. Teaching of Psychology, 36(2), 90-95. https://doi.org/10.1080/00986280902 739727
Stark, J. S., & Lattuca, L. R. (1997). Shaping the college curriculum: Academic plans in action. Allyn and Bacon.
Sweifach, J. (2014). Group work education today: A content analysis of MSW group work course syllabi. Social Work with Groups, 37(1), 8-22. https://doi.org/10.1080/01609513.2013.816920
Syamsiyah, M. (2024). Improving the quality of educational services through effective collaboration in madrasah. In Proceeding of International Conference on Education, Society and Humanity, 2(1), 1408-1416. Retrieved from https://ejournal.unuja.ac.id/index.php/icesh/article/view/8049
UNESCO. (2022). Global education monitoring report: Non-state actors in education.
Voss, R., Roediger, H. L., Gruber, H., & Szmigin, I. (2007). Service quality in higher education: The role of student expectations. Journal of Business Research, 60(9), 949-959. Retrieved from https://ideas.repec.org/a/eee/jbres e/v60y2007i9p949-959.html
Zajda, J. I. (2020). Human rights education globally. Dordrecht: Springer. Retrieved from https://link.springer.com/book/10.1007/978-94-024-1913-9
متن کامل:


C:\Users\Home\Desktop\logo jadid sar c.pngimg0 

Qualitative Research in Educational Sciences

Volume 1, Issue 3, Spring 2025, Pages 9-40

https://doi.org/10.71839/QRES.2025.1203789

 

 

Designing a Model for Improving the Educational and Developmental Quality of Public Secondary Schools in Mazandaran Province 

 

Mojtaba Rezaei-Radhttps://sanad.iau.ir/img/ORCID.png1*, Maysam Asgar Shamsihttps://sanad.iau.ir/img/ORCID.png2, Seyed Abedin Nabavihttps://sanad.iau.ir/img/ORCID.png3, Bahare Nekoonamhttps://sanad.iau.ir/img/ORCID.png4

 

1* Assistant Professor, Department of Educational Technology, Sar.C., Islamic Azad University, Sari, Iran

2 Associate Teacher, Education of Mazandaran Province, Tonekabon, Iran

3 Associate Teacher, Education of Mazandaran Province, Sari, Iran

4 Assistant Professor, Department of Physical Education, Rahman Institute of Higher Education, Ramsar, Iran

 

 

 

 

 

Received

2025/04/12

Accepted

2025/05/20

 

 

 

 

 

 

* Corresponding author:

rezaeirad@iau.ac.ir

 

 

 

 

 

 

 

Copyright © 2025, Author(s). This is an open-access article published by Islamic Azad University, Sar.C. under the terms of the Creative Commons Attribution- CC BY 4.0 License (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0) which permits unrestricted use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original work is properly cited.

 

 

Citation: Rezaeirad, M., Asgar Shamsi, M., Nabavi, S. A., & Nekoonam, B. (2025). Designing a Model for Improving the Educational and Developmental Quality of Public Secondary Schools in Mazandaran Province. Qualitative Research in Educational Sciences, 1(3), 9-40. https://doi.org/10.71839/QRES.2025.1203789

 

 

 

 

 

 

Abstract

The quality of education in schools is one of the key factors in the development of human resources and social progress. This study aimed to design a model for improving the educational and developmental quality of public secondary schools in Mazandaran Province. The research was qualitative and applied-developmental in nature. Participants included academic experts, school administrators, researchers, and education professionals. Through theoretical sampling, 23 individuals participated until data saturation was achieved. Data were collected through semi-structured interviews and analyzed using grounded theory. The results showed that improving educational quality requires identifying and modifying effective factors in this area, including six core elements (causal conditions, central phenomenon, strategies, contextual conditions, intervening conditions and outcomes), a total of 510 initial codes, 139 concepts, 4 themes (drivers, barriers, stimuli, and requirements), and 34 categories. The findings indicate that improving the quality of public secondary education in Mazandaran requires structural and managerial reforms, as well as the implementation of strategic plans at macro, meso, and micro levels. These efforts aim to enhance student performance, increase satisfaction among parents and educators, transform organizational curriculum content, and contribute to the development of a modern and dynamic society.

 

Keywords

Educational and developmental quality, public secondary schools, Mazandaran province department of education

 

فصلنامه پژوهش‎های کیفی در علوم تربیتی

سال اول، شماره سوم، تابستان 1404، صفحات 9 الی 40

https://doi.org/10.71839/QRES.2025.1203789

 

 

طراحی الگوی بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس
متوسطه دولتی عادی استان مازندران

 

مجتبی رضائی‎رادhttps://sanad.iau.ir/img/ORCID.png1*، میثم عسگرشمسیhttps://sanad.iau.ir/img/ORCID.png2، سید عابدین نبویhttps://sanad.iau.ir/img/ORCID.png3، بهاره نکونامhttps://sanad.iau.ir/img/ORCID.png4

 

1* استادیار گروه تکنولوژی آموزشی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران

2 دانشیار معلم، آموزش و پرورش استان مازندران، تنکابن، ایران 

3 دانشیار معلم، آموزش و پرورش استان مازندران، ساری، ایران

4 استادیار گروه تربیت ‌بدنی، مؤسسه آموزش عالی رحمان، رامسر، ایران

چکیده

کیفیت آموزشی و پرورشی در مدارس، از عوامل کلیدی در توسعه نیروی انسانی و پیشرفت اجتماعی است. این پژوهش با هدف طراحی الگوی بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی در مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران انجام شد. روش پژوهش از نوع کیفی و با هدف کاربردی- توسعه‌ای بود که با مشارکت ۲۳ نفر از صاحب‌نظران، مدیران و معلمان صورت گرفت. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختارمند جمع‌آوری و با کمک روش نظریه‌پردازی داده‌ بنیاد تحلیل شدند. نتایج نشان داد که بهبود کیفیت آموزشی مستلزم شناسایی و اصلاح عوامل مؤثر در این حوزه، شامل شش سازه کلیدی (شرایط علی، پدیده مرکزی، راهبردها، شرایط زمینه‌ای، شرایط مداخله‌گر و پیامدها)، در مجموع 510 گویه (کد باز)، 139 مفهوم، 4 محور (پیشران‌ها، موانع، محرک‌ها و ملزومات) و 34 مقوله است. بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی مستلزم اصلاحات ساختاری، مدیریتی است و اجرای راهبردهای کلان، میانی و خرد در مدارس منجر به بهبود عملکرد دانش‌آموزان، افزایش رضایت والدین و فرهنگیان، تحول سازمانی در محتوا، روش‌های تدریس و برنامه درسی در راستای نیازهای روز جامعه و بازار می‌گردد. نتایج پژوهش می‌تواند به‎عنوان منبعی ارزشمند برای مدیران و سیاست‌گذاران آموزشی در راستای بهبود کیفیت محتوای آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه‌ دولتی عادی استان مازندران مورد استفاده قرار گیرد و به ارتقای جامعه‌ای مدرن و پویا کمک کند.

 

واژگان کلیدی

کیفیت آموزشی و پرورشی، مدارس متوسطه دولتی، اداره کل آموزش و پرورش مازندران 

 

 

 

 

 

 

تاریخ دریافت

23/01/1404

تاریخ پذیرش

30/02/1404

 

 

* نویسنده مسؤول

rezaeirad@iau.ac.ir

 

 

 

 

 

حق تألیف برای مؤلفان محفوظ است. این مقاله با دسترسی آزاد، توسط دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری و تحت مجوز کرییتیو کامنز (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0) منتشر شده است که طبق مفاد آن هرگونه استفاده، تنها در صورتی مجاز است که به اثر اصلی به نحو مقتضی استناد و ارجاع داده شده باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

استناددهی: رضائی‎راد، مجتبی، عسگرشمسی، میثم، نبوی، سیدعابدین و نکونام، بهاره. (1404). طراحی الگوی بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران. پژوهش‌های کیفی در علوم تربیتی، 1(3)، 9-40.

 https://doi.org/10.71839/QRES.2025.1203789

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

گام اول توسعه در هر جامعه، رشد و توسعه نیروی انسانی آن است. سازمان آموزش و پرورش، یكی از نهادهای بخش عمومی کشور است که رویكرد آن ارتقاء دانش و فرهنگ عامه مردم است. سازمان‌های آموزشی به‎عنوان یكی از مهمترین نهادهای اجتماعی با توجه به رسالتی که در پیشبرد اهداف علمی، اقتصادی، اجتماعی، ورزشی و فرهنگی از لحاظ کیفی و کمی دارند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند (وثوق و همکاران، 1395). فرآیند آموزش، از پیدایش انسان بر زمین آغاز شده و به باور برخی آموزش و پرورش (یا گونه‌ای از آن) از نظر قدمت دومین پیشه انسان‌ها بوده‌ است. هیچ جامعه انسانی‌ وجود نداشته که اهمیت و مرکزیت آموزش را رد کند (هاروی1 و همکاران، 2018). پس از بیانیه جهانی حقوق بشر در سال 2004 توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو2) مبنی بر این که کیفیت آموزش به‎طور کلی در همه کشورها رو به زوال است (سیسلاقی و هایسه3، 2020)، مجدداً کیفیت آموزش در سراسر جهان مورد توجه قرار گرفته است. کیفیت آموزش، به معنای مناسب بودن کلیه ویژگی‌های آموزش (ورودی‌ها، فرآیندها و خروجی‌ها) می‌باشد و اکنون در قلب هر نظام آموزشی بعد از سال 2015 در سراسر جهان رواج پیدا کرده است (زجده4، 2020). ارتقای کیفیت آموزشی و پرورشی در مقطع متوسطه به‎عنوان سنگ ‌بنای توسعه فردی و اجتماعی، از اهداف کلیدی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران (۱۳۹۰) است.

حرکت به سمت تأمین کیفیت آموزش همراه با مداخلات آموزشی مختلفی برای اهداف اصلاحی بوده است که در ارائه دانش و مهارت کافی به جوانان و نیز حفظ رشد اقتصادی و اجتماعی کشورها ضروری است (آدابی و همکاران، 1401). کیفیت؛ به معنای رسیدن به استانداردهای از پیش‎تعیین شده و پاسخ دادن به نیازها و انتظارات افراد است. شناسایی ابعاد و شاخص‌های کیفیت و تعیین قطعی اثرگذاری این عوامل، غیرممکن است؛ زیرا، در مرحله اجرایی تعریف جامعی از آن وجود ندارد. در نتیجه توافقی در مورد بهترین روش برای اندازه‌گیری کیفیت خدمات وجود ندارد (ووس5 و همکاران، 2007). مفهوم کیفیت آموزشی شامل چهار بعد کارکردها و فعالیت‌های مدرسه نظیر فرآیند یاددهی-یادگیری دانش‌آموزان؛ معلمان و دست‌اندرکاران آموزشی؛ دانش‌آموزان و مخاطبان؛ امکانات و تجهیزات آموزشی است (بهارلو، 1396). منفرد (1402) معتقد است که کیفیت آموزشی عاملی کلیدی در رقابت پنهان بین کشورهاست چرا که کیفیت محصولات و خدمات بویژه خدمات آموزشی در هر کشور براساس نحوه تفکر، عمل و تصمیم‌گیری مدیران، معلمان، اقتصاددانان و سایر گروه‌های تحصیل‌ کرده جامعه شکل می‌گیرد. با این وجود، کیفیت و فرآیند تکوین و استمرار آن امری اتفاقی نیست و منوط به داشتن سازکاری منسجم و برنامه‌ریزی ‌شده با اعتبارسنجی است که طی مراحل درونی و بیرونی صورت می‌گیرد. بلوم6 (1956) كیفیت را مهمترین متغیر آموزشی بر‌شمرد و معتقد بود روابط معلم و دانش‌آموز و دانش‌آموزان با هم، مواد آموزشی، تنظیم محتوا و هدف‌های آموزشی، در دسترس بودن، زمان و منابع لازم برای آموزش، عوامل مؤثر بر كیفیت هستند كه بر اجزای كیفیت تأثیرگذارند و نیرومندترین شاخص كیفیت آموزش، سطح مشاركت دانش‌آموزان در امر یادگیری است. اگرینک7 و همکاران (2015) دریافتند که توجه به کیفیت در مدارس از موارد اساسی و حیاتی مؤثر بر سرنوشت جوامع است. زیرا کیفیت مانند ترکیبی از کارایی، بهره‌وری، اثربخشی، پاسخ‎گویی، توان نوآوری و شرایط آموزشی است. از سوي ديگر اندیشمندان، دوره متوسطه را دوران طوفان، فشار و نقطه عطف زندگی می‌دانند و در گزارش نهایی اجلاس منطقه‌ای یونسکو در قالب دوره‌ای انتقالی بین آموزش عمومی غیرتخصصی و دوره آموزش عالی هم معرفی شد و در نظام تعلیم و تربیت کشورهای مختلف جهان اهمیت استراتژیک دارد (ایمانی و همکاران، 1396).

نظام آموزش و پرورش، به‎عنوان رکن اساسی توسعه جوامع، نقشی بی‌بدیل در تربیت نیروی انسانی کارآمد و تعالی‌بخش ایفا می‌کند. در این میان، مدارس متوسطه به دلیل قرار گرفتن در مقطع حساسی از رشد و شکل‌گیری هویت دانش‌آموزان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. کیفیت آموزشی و پرورشی این مدارس، نه تنها بر موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان تأثیرگذار است، بلکه آینده شغلی، اجتماعی و فرهنگی آنان را نیز رقم می‌زند (سازمان همکاری و توسعه اقتصادی8، 2023). با این حال، مدارس متوسطه دولتی عادی در استان مازندران با چالش‌های متعددی در زمینه کیفیت آموزشی و پرورشی مواجه هستند که نیازمند بررسی و ارائه راهکارهای بهبود است. بررسی‌های میدانی و گزارش‌های رسمی حاکی از آن است که مدارس متوسطه دولتی عادی در استان مازندران در زمینه‌های مختلفی از جمله عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان، انگیزش و مشارکت آنان در فعالیت‌های آموزشی و پرورشی، کیفیت تدریس معلمان، اثربخشی برنامه‌های درسی و فعالیت‌های فوق‌برنامه، و همچنین رضایت ذی‌نفعان (دانش‌آموزان، والدین، معلمان و مدیران) با مشکلاتی روبرو هستند (اداره کل آموزش و پرورش استان مازندران، 1402). غفاری‌اسمعیلی و همکاران (1402) نیز در نتایج پژوهشی خویش تأکید نمودند که استان مازندران برای دستیابی به برابری در دسترسی به فرصت‌های آموزشی، نیازمند بازبینی در بسیاری از برنامه‌ها و ارتقای شاخص‌های آموزشی (درونداد، فرآیند و برونداد) است. این مشکلات می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله کمبود منابع مالی و تجهیزات، تراکم بالای دانش‌آموزان در کلاس‌ها، عدم تناسب برنامه‌های درسی با نیازهای دانش‌آموزان، ضعف در مهارت‌های حرفه‌ای معلمان، و عدم مشارکت فعال والدین در فرآیند آموزش و پرورش باشد. علي‌رغم وجود نتايج پژوهشی کمی و پیمایشی متعدد پیرامون چالش‌ها و ویژگی‌های مدارس متوسطه در استان مازندران، درک عمیق و جامعی از دیدگاه‌ها و تجربیات ذی‌نفعان وجود ندارد. بنابراین، نیاز به پژوهشی کیفی و بومی‌سازی ‌شده احساس می‌شود که با استفاده از روش‌های اکتشافی، به شناسایی عوامل مؤثر بر کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی در مازندران بپردازد و الگویی جامع و کاربردی برای بهبود آن ارائه دهد. زیرا نتایج آن می‌تواند به مدیران و سیاست‌گذاران آموزش و پرورش در استان کمک کند تا با شناسایی دقیق چالش‌ها و فرصت‌های موجود، برنامه‌ها و سیاست‌های مؤثرتری را برای بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی تدوین و اجرا کنند. همچنین، این پژوهش می‌تواند به معلمان و مدیران مدارس کمک کند تا با آگاهی از عوامل مؤثر بر کیفیت، راهکارهای عملی و نوآورانه‌ای را برای ارتقای عملکرد خود و بهبود یادگیری دانش‌آموزان به‎کار گیرند. علاوه بر این، این پژوهش می‌تواند به دانش‌آموزان و والدین کمک کند تا با شناخت حقوق و مسؤولیت‌های خود، نقش فعال‌تری در فرآیند آموزش و پرورش ایفا کنند و از فرصت‌های آموزشی بهتری بهره‌مند شوند. بهبود کیفیت آموزشی مدارس دولتی نه تنها به افزایش عدالت آموزشی کمک می‌کند، بلکه پایه‌ای برای کاهش نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی در استان مازندران است.

بررسی پیشینه‎های پژوهشی در این زمینه، حاکی از انجام پژوهش‎هایی مشابه می‎باشد. زیبایی و همکاران (1403) نشان دادند که شش بعد مدیریت و هبری؛ اعتقاد به خرد جمعی؛ سطح سلامت، بهداشت و ایمنی در مدرسه؛ توانمندسازی نیروی انسانی؛ استقرار نظام یاددهی- یاگیری و بعد فعالیت‎‌های فوق برنامه از مهمترین ابعاد کیفیت‌بخشی دبیرستان‌های شهر تهران هستند. رمضانی و همکاران (1403) بیان کردند که بازیگران فعال شامل مدیران، معلمان، انجمن‌ اولیا و مربیان اثربخش؛ فرآیند یاددهی و یادگیری آموزش اثربخش؛ و اجزا و عناصر ارزیابی عملکردی شامل تعیین استانداردها و شاخص‌های ارزیابی، شیوه‌های ارزیابی، مجریان ارزیابی، حوزه‌های ارزیابی عملکردی، ابزارهای ارزیابی؛ تنظیم تقویم اجرایی، و شرایط انجام ارزیابی؛ در ارزیابی عملکردی مدارس اثربخش مؤثرند. همچنین اصول و ارزش‌های مدرسه اثربخش عبارتند از: انطباق با معیارهای ایرانی اسلامی، خردورزی، برقراری اعتدال و انسجام، تکریم کنشگران آموزشی، دوراندیشی و نتایج ارزیابی (مشخص شدن وضعیت موجود و مطلوب آموزشی). 

صادق‌زاده و همکاران (1402) اظهار داشتند که پنج بعد الزامات شامل آموزشی، زیباشناختی، محتوایی، مشارکت‌ برون‌سازمانی و فرآیندی و 12 مؤلفه تعامل با سایر گروه‌های آموزشی مجازی، اختصاص ساعات بیشتر آموزش آنلاین، انعطاف‌پذیری، عوامل تکنولوژیکی، قابلیت‌های کاهش محدودیت آنلاین، سامانه مدیریت یادگیری الکترونیکی، محتوای دروس متناسب، زیرساخت‌های نظام آموزش مجازی، کیفیت نظام ارائه خدمات، کیفیت پشتیبانی ادراک ‌شده، کیفیت رفتار متولیان آموزش مجازی و بکارگیری استانداردهای آموزش مجازی، در کیفیت خدمات آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی استان بوشهر مؤثر هستند. آدابی و همکاران (1401) ده مقوله اصلی شامل معلمان، مدیریت و مدارس، تشکیلات سازمانی مدارس، فضای مدرسه، امکانات مدرسه، محتوای درسی، اعتبارات، سطح رضایت، پیشرفت تحصیلی، انگیزش تحصیلی و دو راهبرد شامل بودجه مدارس و سطح رضایت معلمان مدارس و دو پیامد شامل پیشرفت و انگیزش تحصیلی جهت ارتقای کیفیت آموزش مدارس شهرستان اهواز را گزارش نمودند. چناری و همکاران (1399) نیز دو بعد (عوامل درون و برون سازمانی) و 11 مؤلفه در طراحی الگوی کیفیت آموزشی (اهداف و رسالت‌های آموزش ابتدایی، مدیریت و رهبری، معلمان، دانش‌آموزان، فضای آموزشی، محتوای آموزشی، فرآیندهای یادگیری- یاددهی، زیرساخت‌های آموزشی، خانواده، فرهنگ، اجتماع و سیاست) معرفی نمودند. 

مقسمی (1399) عوامل محیطی، ویژگی‌های معلم و دانش‌آموز، امکانات و تجهیزات، مدیر مدرسه، روابط انسانی خانواده، اهداف آموزشی و محتوای تدریس، منابع و روش تدریس را مهمترین عوامل مؤثر بر کیفیت مدارس ذکر کرد. سیامسیه9 (2024) نشان داد استفاده از فناوری، بویژه برنامه‌های کاربردی مبتنی بر وب و تلفن همراه، بر تسهیل ارتباط و همکاری بین اعضای تیم آموزشی در مدرسه کمک می‌کند و مشارکت با جوامع محلی نیز به‎طور خاص کیفیت خدمات و تلاش‌های آموزشی را تقویت می‌کند. عیسی10 و همکاران (2024) به این نتیجه رسیدند که کیفیت مواد آموزشی با حرفه‌ای بودن معلمان و بکارگیری راهبردهای آموزشی مانند یادگیری مبتنی بر فناوری و یادگیری مشارکتی، در ارتباط است. نتایج پژوهش‌های مختلف نشان دهنده محیط پیچیده در مدارس جهت بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی دانش‌آموزان دبیرستانی است و شناسایی چالش‌ها و نیازهای آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه، تنها با مشارکت ذی‌نفعان (مدیران، معلمان، دانش‌آموزان و والدین) و فرآیندهای یاددهی و یادگیری و ارزیابی عملکرد، امکان‌پذیر است.

با توجه به موارد فوق، پژوهش درباره کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه مازندران از جمله مسائل مهمی است که از یک سو بازخورد مناسب برای تجزیه و تحلیل مسائل آموزشی، تصمیم‌گیری‌های اساسی و برنامه‌ریزی‌های راهبردی در اختیار مسؤولان آموزش و پرورش استان قرار می‌دهد و از سوی دیگر، دبیران با آگاهی از کیفیت عملکرد خود در کلاس آموزشی می‌توانند به اصلاح شیوه‌ها و روش‌های آموزشی و در نتیجه، افزایش کیفیت تدریس خود بپردازند. همچنين عملكرد اداره کل آموزش و پرورش استان مازندران به‎عنوان متولي اصلي آموزش و تربیت در كليه ابعاد تربيتي و زندگی فرزندان و آینده مردم استان، اثرگذار است. بنابراين مطالعه حاضر مي‌تواند براي موفقيت سازمان و آینده‌سازان استان مفيد باشد. در این راستا، با توجه و تأکید اسناد بالادستی نظیر سند تحول بنیادین به مفهوم کیفیت آموزشی در مدارس، این پژوهش در پی پاسخ‎گویی به این پرسش است که الگوی مطلوب بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران چگونه است؟

روش‎شناسی

این ﭘﮋوﻫﺶ از نظر استراتژی کیفی و اکتشافی بود که از روش، نظریه‌ سازی داده بنیاد11 با رویکرد نظام‌مند اشتراوس و کوربین12 به شناسایی و تدوین الگوی پارادایمی بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران از طریق کدگذاری‌های باز، محوری و انتخابی اسناد و مطالعات پیشین و مصاحبه‌های نیمه‌ساختار یافته پرداخت. جامعه‌ آماری شامل خبرگان علمی و عملی متشکل از پژوهشگران و استادان دانشگاه، مدیران و معاونان آموزشی مدارس آموزش و پرورش شهرستان‌های منتخب استان مازندران بود. پژوهش به روش استقرایی تا رسیدن به اشباع نظری جهت شناسایی پدیده ‌اصلی و مرکزی، شرایط علی، شرایط زمینه‌ای، شرایط مداخله‌گر، راهبردها و پیامدهای بهبود کیفیت‌ بخشی آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دوم انجام شد. تعداد خبرگان مشارکت‌کننده در پژوهش 23 نفر تا رسیدن به اشباع نظری از طریق مصاحبه‌های نیمه ساختارمند و 12 سند پژوهشی بود؛ یعنی از نفر بیست و سوم، داده‌ها تکراری شد و برای اطمینان بیشتر مصاحبه‌ها تا صاحب‌نظر بیست و پنجم هم انجام گرفت، اما کد باز (گویه) جدیدی اضافه نشد. نمونه‌گیری برای انتخاب خبرگان، صاحب‌نظران و اسناد پژوهشی، به‎طور هدفمند با روش نظری (قضاوتی) انجام شد، زیرا انتخاب این افراد و اسناد براساس داوری و قضاوت گروه پژوهشی صورت گرفت و نمونه‌هایی انتخاب ‌شدند که به نظر گروه پژوهش برای ارائه اطلاعات مورد نیاز در بهترین موقعیت قرار داشتند. به این شکل هرگاه بخشی از یک جامعه آماری بر اساس داوری و قضاوت افراد خاص یا پژوهشگران برای بررسی انتخاب شوند، نمونه‌گیری نظری (قضاوتی) و هدفمند نامیده می‌شود. این روش، بیشتر زمانی استفاده می‌شود که نیاز به نمونه‌های خبره باشد.

ابزار گردآوری داده‌های پژوهش شامل مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته و برگه‌های کدگذاری مبتنی بر دستورالعمل محقق‌ساخته بود که به منظور انجام کدگذاری باز، محوری و انتخابی در تحلیل داده‌های حاصل از مطالعات کتابخانه‌ای و مصاحبه‌های مکرر با صاحب‌نظران گروه پژوهش (در بیش از سه مرحله مصاحبه، رایزنی و هم‌فکری) طراحی و اجرا شد. در ادامه، داده‌ها در چارچوب شش مؤلفه الگوی پارادایمی نظام‌مند اشتراوس و کوربین تحلیل و در نهایت دسته‌بندی شدند.

جدول 1. ویژگی جمعیت‌شناختی مصاحبه‌شوندگان در مصاحبه‌ها

 

 

 

صاحب‌نظران دانشگاهی مدیریت آموزشی استان

مدیران و معاونان آموزشی ادارات منتخب

مدیران و معاونان دبیرستان‌های منتخب

معلمان و دبیران منتخب

مجموع

جنسیت

مرد

زن

مرد

زن

مرد

زن

مرد

زن

سطح تحصیلات

کارشناسی

0

0

2

0

1

1

0

0

4

کارشناسی‌ارشد

0

0

2

2

1

2

1

1

9

دکتری

4

2

0

1

1

0

1

1

10

مجموع

(*4)‌ 6

(*3)7

(*3)‌ 6

(*3)‌ 4

23

* ارقام داخل پرانتز به اطلاع‌رسانی‌هایی اشاره دارد که به منظور اطمینان از اشباع نظری انجام شده‌اند.

 

با توجه به مطالعه سوابق و مستندات، مبانی نظري و ادبیات پیشینه، کتب، مقالات و پایان‌نامه‌ها و مشاوره و بررسی آراء و نظرات متخصصان در سه گام به صورت کیفی انجام گرفت: گام 1. مطالعات کتابخانه‌اي و تدوین پرسش‌های پژوهشی مصاحبه؛ گام 2. گردآوری داده‌ها با مصاحبه تا رسیدن به اشباع نظری و گام 3. پس از اشباع نظری، تجزیه و تحلیل داده‌های کیفی و اجماع. 

جهت اطمینان از روایی (راستی) داده‌های پژوهش، از تطبیق توسط اعضاء13، روش ممیزی14، مشارکتی بودن پژوهش15 و کثرت‌گرایی16 استفاده گردید و در تعیین پایایی (درستی) آن از طریق تهیه و به‌کارگیری چارچوبی مدون برای مصاحبه، با ضریب توافق بین کدگذاران (معیار پی‎اسکات17) کنترل شد. یعنی به‎طور تصادفی، کدگذاری چهار مصاحبه طبق دستورالعمل برگه‌های کدگذاری محقق‌ساخته به دو کدگذار مجرب (دانش‌آموخته دکتری مدیریت آموزشی) داده شد و در پایان ضریب توافق ایشان90/0 محاسبه شد.

یافته‎ها

تجمیع و خلاصه مصاحبه‌ها (برآیند پاسخ‌های مورد تأیید گروه پژوهش) پس از اجماع و اشباع نظری، در جداول 2 الی 7 ارائه شده است. با توجه به راهنمای نظام‌مند کوربین و اشتراوس در انجام کدگذاری باز و محوری،‌ ابتدا با تفکیک متن مصاحبه به عناصر دارای پیام در داخل خطوط یا پاراگراف‌ها تلاش شد تا کدهای باز در قالب دستورالعمل برگه‌های کدگذاری استخراج شوند و در مرحله بعدی آن مفاهیم در قالب مقوله‌های بزرگتری قرار گرفتند.‌ بعد از این مرحله سعی شد که مقولات نیز در قالب دسته‌های بزرگ مفهومی طبقه‌بندی گردند. در مرحله دوم که کدگذاری محوری (موانع بازدارنده‌ها، پیشران‌ها، محرک‌ها و ملزومات اصلی) در بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران به روش استقرایی18 (جزء به کل) مقوله‌های اصلی هر سازه تعیین و در قالب 6 سازه اصلی شامل شرایط علی، پدیده مرکزی،‌ راهبردها،‌ شرایط زمینه‌ای،‌ شرایط مداخله‌ای محیطی و پیامدها دسته‌بندی شدند. در نهایت، در مرحله کدگذاری گزینشی روابط بین مقولات آشکار، الگوی پارادایمی و نظریه‌ها فراهم آمد. به دلیل گستردگی کدهای باز تنها به مفاهیم و تعداد کدهای باز (گویه‌های) آن و کدهای انتخابی و درصد توافق مصاحبه‌شوندگان درباره کدگذاری‌ها در دور آخر مصاحبه، در جداول 2 الی 7 اشاره شده است.

 

جدول 2. اجماع نظرات گروه پژوهش در خصوص مقوله‎ها و محورهای پدیده اصلی بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی

ردیف

مفاهیم پدیده اصلی و مرکزی ایده

مقوله‌ها‌ی پدیده اصلی

درصد توافق

1

1. تربیت (آموزش) پیشرفت تحصیلی 2. آموزش تخصصی
3. تربیت (پرورش) عمومی مهارت‌های زندگی 4. مفهوم کیفیت (4 مفهوم و 19 گویه)

تعریف و مفهوم تربیت 
در مدارس متوسطه

30/91

2

1. کار گروهی و مشارکتی 2. ابزارهای سنجش و اندازه‌گیری کیفیت 3. انطباق با استانداردهای آموزشی (3 مفهوم، 9 گویه)

الزام به رعایت و پایبندی به استانداردهای آموزشی و پرورشی در مدارس متوسطه

100

3

1. رضایت ذی‌نفعان 2. مهارت‌ها، صلاحیت‌ها و شایستگی‌های حرفه‌ای عوامل انسانی یا دست‌اندرکاران آموزشی (معلمان و مدیران، دانش‌آموزان و مخاطبان در مدارس) 3. عوامل نرم‌افزاری: محتوای برنامه‌های درسی و گزارش‌های آموزشی واحد آموزشی 4. عوامل سخت‌افزاری: کلاس‌های درس و فعالیت‌های آموزشی امکانات و تجهیزات آموزشی (4 مفهوم و 20 گویه)

شاخص‌های کیفیت

65/95

همان‌طور که در جدول 2 مشاهده می‌شود، 3 مقوله، 4 محور، 11 مفهوم و 48 گویه برای پدیده اصلی و مرکزی ایده استخراج شده است. پدیده اصلی و مرکزی ایده، رخدادی است که مفاهیم و مقوله‌ها حول آن شکل گرفته و سلسله کنش‌هایی برای کنترل و اداره آن وجود دارد و به آن مرتبط می‌باشد. همچنین، همان‌طور که در جدول ملاحظه می‌شود، درصد توافق برای مقوله الزام به رعایت و پایبندی به استانداردهای آموزشی و پرورشی در مدارس متوسطه؛ بیش از سایر مقوله‌ها است.

 

جدول 3. اجماع نظرات گروه پژوهش در خصوص مقوله‎ها و محورهای شرایط علی بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی

ردیف

مفاهیم و تعدادگویه‌های شرایط علی

مقوله‌های
شرایط علی

درصد توافق

1

1. زیرساخت‌های سخت‌افزاری (فیزیکی) 2. زیرساخت‌های نرم‌افزاری
3. زیرساخت‌های انسانی (3 مفهوم و 19 گویه)

زیرساخت‌ها

100

 

2

1. چالش‌هاي مديريتی، ساختار و تشكيلات 2. چالش‌هاي برنامه‌هاي درسي و آموزشي دوره متوسطه 3. چالش‌هاي معلم و نيروي انساني 4. چالش‌هاي تربیت (آموزش و پرورش) خلاق، كارآمد و پویا 5. چالش‌هاي تأمين و تخصيص منابع مالي (5 مفهوم و 44 گویه).

چالش‌هاي عمده آموزش و پرورش

95/86

3

1. تجارب یادگیری 2. نگرش‌ها 3. ویژگی‌های معلم (دبیر) 4. ویژگی‌های مخاطبان (دانش‌آموزان) (4 مفهوم و 6 گویه)

عوامل فردی ذی‌نفعان

65/95

4

1. نیازسنجی و تحلیل محتوای آموزشی 2. موانع درون سازمانی 3. عدالت آموزشی 4. قوانین و مقررات آموزشی 5. ساختار تشکیلانی غیرمستقل،
6. نیروی انسانی (6 مفهوم و 11 گویه)

عوامل سازمانی

95/86

5

1. ارتباط سازنده کادر آموزشی مدارس با دانش‌آموزان 2. فناوری‌های آموزشی و ارتباطی (2 مفهوم و 5 گویه)

تعامل و ارتباطات در روابط انسانی

100

6

1. ورودي‌هاي نظام مدرسه 2. فرايندهاي مدرسه 3. متغیرهای آموزشی
4. متغیرهای پرورشی 5. متغیرهای جو کلاسی 6. موانع آموزشی (6 مفهوم و 10 گویه)

عوامل مدرسه‌ای

100

 

همان‌طور که در جدول 3 مشاهده می‌شود، شرایط علی مؤثر بر بهبود کیفیت شامل ۶ مقوله، ۴ محور، ۲۶ مفهوم و ۹۵ گویه است. منظور از شرایط علی، آن دسته از عوامل کلیدی و بنیادینی است که به‌صورت مستقیم و تعیین‌کننده بر پدیده مرکزی اثر می‌گذارند و عامل اصلی پیدایش یا ظهور پدیده مورد مطالعه محسوب می‌شوند. همچنین، درصد توافق برای مقوله‌های زیرساخت‌ها، تعامل و ارتباطات در روابط انسانی، و عوامل مدرسه‌ای بیش از سایر مقوله‌ها بود.

 

جدول 4. اجماع نظرات اعضای گروه پژوهش درباره مقوله‌ها و محورهای شرایط زمینه‌ای (بسترساز) مؤثر در بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی

ردیف

مفاهیم و تعداد گویه‌های شرایط زمینه‌ای (بسترساز)

مقوله‌های شرایط زمینه‌ای

درصد توافق

1

1. فرهنگ حمایت سازمانی 2. فرهنگ مدرسه (2 مفهوم و 4 گویه)

فرهنگ سازمانی

65/95

2

1. فضای اطلاعاتی در دسترس 2. کیفیت روانی و اجتماعی مدرسه 3. کمیت و کیفیت فیزیکی مدرسه (3 مفهوم و 7 گویه)

کمیت و کیفیت فضای یادگیری مدارس

100

3

1. دانش‌آموز (عملکرد دانش‌آموز) 2. مدرس (تدریس مدرسان) 3. فض معیارهای ارزشیابی 4. امکانات و تجهیزات آموزشی (تخصیص منابع) (4 مفهوم و 9 گویه)

عوامل مؤثر بر کیفیت آموزش

65/95

4

1. ناكارآمدی مدیریت منابع انسانی 2. ناكارآمدی مدیریت اداری و مالی 3. فقدان پاسخگویی شفاف و کمی‌نگری سنجش 4. رضایت شغلی پایین (4 مفهوم و 17 گویه)

مشكلات درون سازمانی نظام آموزش و پرورش

65/95

5

1. موانع ساختاری و اطلاعاتی 2. عوامل آموزشی و مالی 3. مسائل مدیریتی و سبک مدیریت 4. حاکمیت برنامه‌محوری و اخلاقی 5. عوامل حمایت مالی آموزشی و پرورشی 6. ویژگی‌های آموزشی مدیر و دبیران 7. ویژگی‌های پرورشی مدیر و دبیران 8. ویژگی‌های پژوهشی مدیر و دبیران 9. ویژگی‌های سازمانی و مدیریتی مدیر و دبیران (9 مفهوم و 31 گویه)

عوامل مدیریتی 
و سازمانی

95/86

6

1. تعهد دانش‌آموزان و معلمان 2. ارزیابی استاندارد و استانداردسازی (2 مفهوم و 4 گویه)

تعهد به استانداردهای نظام آموزشی

65/95

7

1. کمیت عوامل تربیتی 2. کیفیت عوامل تربیتی (2 مفهوم و 3 گویه)

کمیت و کیفیت عوامل تربیتی

100

8

1. مدیریت کلاس درس 2. برنامه‌ریزی درسی و تدریس 3. سنجش و ارزشیابی تحصیلی 4. رفتارهای تربیتی معلم در کلاس 5. رفتارهای شغلی و اخلاقی معلم در کلاس (5 مفهوم و 24 گویه)

رفتار و عملکرد معلم

65/95

همان‌گونه که در جدول 4 مشاهده می‌شود، برای شرایط زمینه‌ای مؤثر در بهبود کیفیت، 8 مقوله، 4 محور، 31 مفهوم و 99 گویه شناسایی گردید. شرایط زمینه‌ای یا بسترساز، نمایانگر موقعیت‌ها و بسترهای خاصی است که پدیده در آنها واقع شده است؛ به عبارت دیگر، این شرایط محل وقوع حوادث و وقایع مرتبط با پدیده بوده و کنش‌های متقابل در جهت کنترل، اداره و پاسخ‌گویی به پدیده در آنها شکل می‌گیرد و تأثیر قابل توجهی بر شکل‌گیری راهبردها دارد. بیشترین درصد توافق در میان مقوله‌ها به کمیت و کیفیت فضای یادگیری مدارس، و کمیت و کیفیت عوامل تربیتی اختصاص داشت.

 

جدول 5. اجماع نظرات گروه پژوهش در خصوص مقوله‎ها و محورهای شرایط مداخله‌گر بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی

ردیف

مفاهیم و تعدادگویه‌های مرتبط با شرایط مداخله‌گر

مقوله‌های 
شرایط مداخله‌گر

درصد توافق

1

1. نگرش گروه‌هاي حكمران 2. افراط در آموزش دینی (2 مفهوم و 3 گویه)

بسترهاي ايدئولوژيكي

95/86

2

1. مشارکت و حمایت اجتماعی فعال 2. آسیب‌های اجتماعی 3. ریسک‌های مخفی محیطی ایستا و پویا 4. عدم مسئولیت‌پذیری خانواده‌ها در تربیت 5. طبقه اجتماعی دانش‌آموز 6. خصوصیات اقلیمی و منطقه‌ای 7. تغییرات اجتماعی- فرهنگی (7 مفهوم و 14 گویه)

عوامل اجتماعی و محیطی

65/95

3

1. كمبود منابع مالی 2. ناهمسویی قوانین با رفتار 3. كنكور سراسری (3 مفهوم و 5 گویه)

مشكلات بیرون سازمانی نظام آموزش و پرورش

30/91

4

1. محدودیت‌های مالی مدارس 2. اقتصاد منطقه‌ای 3. اتکا به منابع مالی دولتی 4. موانع اقتصادی (4 مفهوم و 6 گویه)

عوامل اقتصادی

100

5

1. دخالت سیاست 2. شعارزدگی عملکرد حکمرانی در آموزش و پرورش 
3. حمایت‌های سیاسی (3 مفهوم و 10 گویه)

عوامل سیاسی و حکمرانی

65/95

6

1. فرهنگ محلی- استانی 2. ناهمسویی قوانین با رفتار 3. كنكور سراسری (3 مفهوم و 6 گویه)

عوامل فرهنگی

100

7

1. نوآوری‌های فناوری 2. موانع و چالش‌های فرهنگی 3. نوآوری‌های آموزشی (2 مفهوم و 4 گویه)

فناوری نوین آموزشی

100

 

همانگونه که در جدول 5 مشاهده می‎شود، 7 مقوله، 4 محور، 24 مفهوم و 48 گویه برای شرایط مداخله‌گر مؤثر بر وقوع راهبردهای بهبود کیفیت شناسایی شد. منظور از شرایط مداخله‌گر، شرایط وسیع و عام محیطی است که به عنوان تسهیل کننده یا محدود کننده راهبردها عمل می‌کند. درصد توافق برای عوامل اقتصادی؛ عوامل فرهنگی؛ و فناوری نوین آموزشی بیشتر از سایر مقوله‌های شرایط مداخله‌گر بود.

 

جدول 6. اجماع نظرات گروه پژوهش در خصوص مقوله‎ها و محورهای راهبردهای بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی

ردیف

مفاهیم و تعدادگویه‌های مربوط به راهبردها

مقوله‌های مرتبط
با راهبردها

درصد توافق

1

1. حمایت دولت و حکمرانی 2. راهبردهای برنامه‌هاي درسي و آموزشي 
3. ارتقاء منزلت اجتماعي 4. باز طراحی صلاحیت دبیران 5. تدوین ابعاد استانداردهای عملکرد معلم 6. تدوين نظام جامع گزينش و جذب نيرو 
7. نظام تضمین کیفیت 8. راهبردهای مدیریتی برون سازمانی 9. تقويت جايگاه تخصصي و حرفه‌اي مدير و دبیران آموزشي 10. تدوین مقوله‌های بهبود کیفیت در نظام تربیتی 11. برنامه‌ریزی راهبردی برای بهبود کیفیت
 12. پایش و ارزیابی کیفیت (12 مفهوم و 80 گویه)

راهبردهای کلان

100

2

1. راهبردهای ارزیابی كيفيت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه
2. طراحی اهداف و دستیار آنلاین 3. باز طراحی شایستگی‌های حرفه‌ای معلمان 4. ارتقاء زیرساخت‌های (ICT) 5. راهبردهای درون سازمانی 
6. بازنگری قوانین و مقررات تربیتی (6 مفهوم و 41 گویه)

راهبردهای میانی

65/95

3

1. جلب مشارکت‌ها در مدرسه 2. حمایت مدیریتی قوی در توانمندی معلمان 3. توسعه حرفه‌ای معلمان 4. توسعه فرایند یاددهی ــ یادگیری 5. راهبردهای آموزشی، پرورشی و مدیریتی 6. راهبردهای درون مدرسه‌ای (6 مفهوم و 46 گویه)

راهبردهای خرد (عملیاتی)

100

 

همان‌طور که در جدول 6 مشاهده می‌شود، برای راهبردهای بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی، 3 مقوله، 3 محور، 24 مفهوم و 167 گویه شناسایی گردید. راهبردها به کنش‌ها و واکنش‌هایی هدفمند اشاره دارند که برای کنترل، اداره و مدیریت پدیده مورد نظر طراحی شده‌اند. درصد توافق برای عوامل اقتصادی، عوامل فرهنگی و فناوری نوین آموزشی نسبت به سایر مقوله‌های شرایط مداخله‌گر بیشتر بود. همچنین، در میان راهبردهای شناسایی شده، راهبردهای میانی نسبت به دو راهبرد دیگر از میزان توافق کمتری برخوردار بودند.

 

جدول 7. اجماع نظرات گروه پژوهش در خصوص مقوله‎ها و محورهای پیامدهای بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی

ردیف

مفاهیم و تعدادگویه‌های پیامدها

مقوله‌های پیامدها

درصد توافق

1

1. کارآمدی جسمی، ذهنی و روانی دانش‌آموزان 2. رشد مهارت‌های دانش‌آموزان 3. رشد انگیزه و علاقه‌مندی دانش‌آموزان (3 مفهوم و 7 گویه)

بهبود عملکرد دانش‌آموزان دبیرستانی

100

2

1. افزایش رضایت 2. افزایش مشارکت (2 مفهوم و 2 گویه)

رضایتمندی والدین

65/95

3

1. رضایت شغلی و توانمندی 2. اثربخشی معلمان و مدیران 3. بهبود سلامت و ارتباط 4. باروری انديشه‌ها و تغییر نگرش (4 مفهوم و 9 گویه)

رضایتمندی فرهنگیان

30/91

4

1. تحول در محتوا و محیط 2. رواج فناوری نوین و متخصص 3. رفع نیازهای تربیتی (3 مفهوم و 4 گویه)

بهبود محتوا و برنامه درسی دوره متوسطه

100

5

1. بهره‌وری و تحول سازمان 2. پیامدهای آموزشی 3. پیامدهای پرورشی
4. پیامدهای اجتماعی 5. بهبود زیرساخت‌های تربیتی، اداری، ارتباطی و مالی 6. حمایت از افزایش کیفیت مستمر (6 مفهوم و 15 گویه)

تحول سازمانی آموزش و پرورش استان

65/95

6

1. ارتقاء جامعه مدرن و پویا 2. اعتماد عمومی (2 مفهوم و 2 گویه)

ارتقاء جامعه مدرن
و پویا

65/95

7

1. نتایج کمی 2. نتایج کیفی (2 مفهوم و 5 گویه)

نتایج کمی و کیفی

100

 

همان‌طور که در جدول 7 نشان داده شده است، برای پیامدهای بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی، 7 مقوله، 3 محور، 23 مفهوم و 44 گویه شناسایی گردید که تمرکز آنها بر نتایج به‌دست آمده از به‌کارگیری راهبردها است. از میان پیامدهای شناسایی شده، درصد توافق فرهنگیان برای رضایتمندی نسبت به سایر راهبردها کمتر بود.

در نهایت، بعد از بررسی‌های بسیار و مشورت با استادان دانشگاه و دیگر صاحب‌نظران، اجماع گروه پژوهش و مصاحبه با بیش از 85 درصد توافق داده‌های مذکور در در قالب 34 مقوله، 139 کد مفهومی و 501 گویه مشخص شد و در دل سازه‌های ۶ گانه الگوی پارادایمی به صورت شرایط علی (6 مقوله، 26 گویه و 95 مفهوم)، پدیده اصلی و مرکزی توسعه و بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران، (3 مقوله، 48 گویه و 11 مفهوم)، راهبردها (3 مقوله، 167 گویه و 24 مفهوم)، شرایط زمینه‌ای (8 مقوله، 99 گویه و 31 مفهوم)، ‌شرایط مداخله‌گر یا میانجی (7 مقوله، 48 گویه و 24 مفهوم)، و پیامدها (7 مقوله، 44 گویه و 23 مفهوم) جای گرفتند (شکل 1).

 

شرایط علی: 1. «زیرساخت‌ها» 2. «چالش‌هاي عمده آموزش و پرورش» 3. «عوامل فردی ذی‌نفعان» 4. «عوامل سازمانی» 5. «تعامل و ارتباطات در روابط انسانی» 6. «عوامل مدرسه‌ای»

 

 

 

 

 

 

شرایط‌ مداخله‌گر

1. فضای حقیقی و مجازی

2. عوامل بازاریابی

3. عوامل اقتصادی و تجاری

4.حکمرانی و سیاسی

5.چالش‌های محیط

 

شرایط زمینه‌ای

1. فرهنگ سازمانی 2. کمیت و کیفیت فضای یادگیری مدارس 3. عوامل مؤثر بر کیفیت آموزش 4.مشكلات درون سازمانی نظام آموزش و پرورش 5. عوامل مدیریتی و سازمانی 6. تعهد به استانداردهای نظام آموزشی 7. کمیت و کیفیت عوامل تربیتی، 8. رفتار و عملکرد معلم

پدیده اصلی و مرکزی: 1. «تعریف و مفهوم تربیت در مدارس متوسطه» 2.«الزام به رعایت و پایبندی به استانداردهای آموزشی و پرورشی در مدارس متوسطه» 3. «شاخص‌های کیفیت»

 

 

 

 

 

 

 

راهبردها: 1. راهبردهای کلان 2. راهبردهای میانی 3. راهبردهای عملیاتی

 

 

 

 

پیامدها: 1.«بهبود عملکرد دانش‌آموزان دبیرستانی» 2.«رضایتمندی والدین» 3.«رضایتمندی فرهنگیان» 4. «بهبود محتوا و برنامه درسی دوره متوسطه» 5. «تحول سازمانی آموزش و پرورش استان» 6. «ارتقاء جامعه مدرن و پویا» 7. «نتایج کمی و کیفی»

 

 

 

 

 

شکل 1. الگوی پارادایمی بهبود مطلوب کیفیت آموزشی و پروررشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران

 

در اين بخش، بر اساس فرآيند کدگذاري محوری جهت تدوين گزاره‌هاي حکمي يا قضاياي پژوهش اقدام شده است. اين گزاره‌ها به روابط بين مقوله‌ها اشاره دارند که در ادامه بررسی می‎شوند.

قضيه اول: مقوله‌های «تعریف و مفهوم تربیت در مدارس متوسطه»، «الزام به رعایت و پایبندی به استانداردهای آموزشی و پرورشی در مدارس متوسطه»، «شاخص‌های کیفیت» به‎عنوان عوامل اصلی و مرکزی در الگوی توسعه و بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران شناخته می‌شوند.

قضيه دوم: مقوله‌های «زیرساخت‌ها»، «چالش‌هاي عمده آموزش و پرورش»، «عوامل فردی ذی‌نفعان»، «عوامل سازمانی»، «تعامل و ارتباطات در روابط انسانی»، «عوامل مدرسه‌ای» به‎عنوان عوامل علي در «الگوی توسعه و بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران» نقش ایفا می‌کنند.

قضيه سوم: راهبردهای «کلان»، «میانی» و «عملیاتی»، کنش‌هایی برای تحقق الگوی توسعه و بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران هستند.

قضيه چهارم: محیط درونی (داخلی) به‎عنوان شرایط زمینه‌ای بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران در ایران، شامل: «فرهنگ سازمانی»، «کمیت و کیفیت فضای یادگیری مدارس»، «عوامل مؤثر بر کیفیت آموزش»، «مشكلات درون سازمانی نظام آموزش و پرورش»، «عوامل مدیریتی و سازمانی»، «تعهد به استانداردهای نظام آموزشی»، «کمیت و کیفیت عوامل تربیتی»، «رفتار و عملکرد معلم» بستري خاص براي اجرای راهبردهای توسعه و بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران فراهم مي‌آورند.

قضيه پنجم: محیط بیرونی، به‎عنوان شرایط مداخله‌گر (میانجی) بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران، شامل: «بسترهاي ايدئولوژيكي»، «عوامل اجتماعی و محیطی»، «مشكلات بیرون سازمانی نظام آموزش و پرورش»، «عوامل اقتصادی»، «عوامل سیاسی و حکمرانی»، «عوامل فرهنگی»، «فناوری نوین آموزشی» بستري عام برای اجرای راهبردهای الگوی توسعه و بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران فراهم مي‌آورند.

قضيه ششم: اجرای راهبردهای کلان، میانی و عملیاتی «الگوی توسعه و بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران»، پیامدهای «بهبود عملکرد دانش‌آموزان دبیرستانی»، «رضایتمندی والدین»، «رضایتمندی فرهنگیان»، «بهبود محتوا و برنامه درسی دوره متوسطه»، «تحول سازمانی آموزش و پرورش استان»، «ارتقاء جامعه مدرن و پویا»، «نتایج کمی و کیفی» را در پی خواهند داشت.

بحث و نتیجه‎گیری

هدف این پژوهش طراحی الگوی بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران به‎عنوان یک عامل اثرگذار بر عدالت آموزشی و برخورداری آموزشی دارای مزایای مهمی از جمله: بهره‌وری تحصیلی دانش‌آموزان، میزان رضایت ذی‌نفعان و دستیابی به استانداردهای ملی، افزایش تعامل والدین با مدرسه و پشتیبانی از فرآیند آموزشی، توزیع مناسب منابع، افزایش کیفیت فضاهای آموزشی و پرورشی و فرآیندهای تصمیم‌گیری بهینه است. بنابراین تبیین نتایج در هر سازه با توجه به مقوله‌ها، مفاهیم و گویه‌های اکتشافی آن قابل انجام است. برای بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی عادی استان مازندران طبق یافته‌های پژوهش تبیین مقوله‌ها به تفکیک هر سازه عبارتند از:

مقوله‌های سازه پدیده اصلی و مرکزی: شامل «تعریف و مفهوم تربیت در مدارس متوسطه»، «الزام به رعایت و پایبندی به استانداردهای آموزشی و پرورشی در مدارس متوسطه» و «شاخص‌های کیفیت» می‎باشند. این سه مقوله، نقش کلیدی در ارتقاء کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه استان مازندران ایفا می کنند. شاخص‌های کیفیت، اصول و معیارهای سنجش کیفیت آموزشی هستند که شامل رضایت بخشی ذی‌نفعان، سطح مهارت‌ها و شایستگی‌های حرفه‌ای عوامل آموزشی (معلمان و مدیران) و نیز محتوا و کیفیت برنامه‌های درسی می‌شوند. وجود شاخص‌های کیفیت مؤثر و قابل اندازه‌گیری می‌تواند به نظام آموزشی کمک کند تا نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کرده و بر اساس آن برنامه‌ریزی و اقدام کند. این شاخص‌ها همچنین می‌توانند مبنای تصمیم‌گیری‌های آتی قرار گیرند و به ارتقای آسیب‌پذیری سیستم آموزشی کمک کنند. با رعایت و پایبندی به استانداردها در مدارس می‌توان تأثیر آن بر کیفیت آموزش و پرورش دانش‌آموزان دبیرستانی را سنجید. الزامات شامل رعایت استانداردها و استفاده از ابزارهای لازم برای سنجش کیفیت آموزشی است که در نهایت به ایجاد یک محیط یادگیری مؤثر و کارآمد کمک می‌کند. از دیدگاه نظری، اجرای استانداردها باعث افزایش انسجام و همسویی میان هدف‌ها و برنامه‌های آموزشی و پرورشی می‌شود و زمینه را برای دستیابی به نتایج بهتری در زمینه‌های آموزشی فراهم می‌کند. نتایج پژوهشی تأکید کرده‌اند در مدارسی که استانداردهای مشخصی را رعایت می‌کنند، تمایل بیشتری به بهبود مستمر و نوآوری در روش‌های آموزشی وجود دارد. تربیت صحیح می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا در محیط‌های مختلف خود را به‎خوبی تطبیق دهند و به یک شهروند فعال و مسؤول تبدیل شوند. در واقع، تربیت نه تنها باید متناسب با نیازهای فرهنگی، اجتماعی و آموزشی جوامع طراحی و تبیین شود. بلکه تربیت بایستی با توجه به اصول انسانی و اجتماعی با تأکید بر ابعاد روحی، اجتماعی و اخلاقی انسان طراحی شود.

 نتایج پژوهش در این سازه، با نتایج رمضانی و همکاران (1403) در استانداردها و شاخص‌های ارزیابی، آدابی و همکاران (1401) در سطح رضایت ذی‌نفعان، پیشرفت تحصیلی و تجهیزات سخت‌افزاری، مقسمی (1399) در امکانات و تجهیزات، همخوان و همسو بود اما در این پژوهش بر پایبندی به استانداردهای آموزشی در آموزش و سنجش تأکید شد. از نظر پژوهشگران متغیرهایی همچون تعریف تربیت، پایبندی به استانداردها و شاخص‌های کیفیت به‌عنوان ارکان اصلی این مفهوم (کیفیت آموزشی و پرورشی) هستند؛ یعنی برای بهبود کیفیت آموزشی، باید ابتدا مفهوم و معیارهای آن به‌روشنی مشخص شوند. فقدان یک تعریف واضح، ممکن است به سردرگمی در اجرای برنامه‌ها و سیاست‌ها منجر شود. از این حیث، این سازه به‌عنوان مبنای علمی و عملی برای سایر اجزا بسیار مهم است.

مقوله‌های سازه شرایط علی: «زیرساخت‌ها»، «چالش‌هاي عمده آموزش و پرورش»، «عوامل فردی ذی‌نفعان»، «عوامل سازمانی»، «تعامل و ارتباطات در روابط انسانی» و «عوامل مدرسه‌ای» هستند که با چالش‌های مرتبط با کیفت‌بخشی آموزشی و پرورشی در دبیرستان‌ها درگیر هستند. عوامل سازمانی: به ساختارها، سیاست‌ها و رویه‌های موجود در محیط آموزشی اشاره دارد. شناسایی چالش‌های مدیریتی و ساختاری به‎عنوان موانع اصلی بهبود، برای تحلیل مشکلات نظام آموزشی ضروری است. مدیران مدارس باید به شناسایی و حل چالش‌های موجود در نظام آموزشی و پرورشی در دبیرستان بپردازند. زیرا چالش‌های مذکور در نظام آموزشی می‌تواند منجر به کاهش انگیزه دانش‌آموزان و معلمان و در نتیجه پایین آمدن کیفیت یادگیری شود. تعامل و ارتباطات در میان معلمان، دانش‌آموزان و والدین به‌عنوان یک عامل حیاتی در ایجاد محیطی تسهیل‌گر برای یادگیری و پرورش توصیف می‌شود. عوامل فردی شامل ویژگی‌های شخصیتی، انگیزه‌ها و تجربیات ذی‌نفعان (دانش‌آموزان، معلمان و والدین) بر کیفیت آموزشی تأثیرگذار هستند. مطالعات نشان می‌دهد که انگیزه و نگرش مثبت افراد نسبت به یادگیری و آموزش می‌تواند به افزایش مشارکت و یادگیری عمیق‌تری منجر شود. عوامل مدرسه‌ای: به ساختار و محیط فیزیکی مدارس، کیفیت امکانات آموزشی و برنامه‌های درسی اشاره دارند. وجود یک محیط آموزشی مطلوب و امن می‌تواند منجر به افزایش تمرکز و یادگیری مؤثرتر دانش‌آموزان شود. زیرساخت‌ها: از جنبه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بسیار حائز اهمیت هستند؛ چرا که فناوری و تجهیزات مؤثر می‌تواند به کیفیت آموزش و پرورش شتاب ببخشد. بنابراین تأمین زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری باید یکی از اولویت‌ها در مدارس مازندران قرار گیرد. به مدیران اداره کل آموزش و پرورش استان مازندران توصیه می‎گردد که با تحلیل دقیق وضعیت زیرساخت‌های آموزشی و تدوین برنامه‌های توسعه‌ای برای رفع چالش‌های موجود تلاش نمایند.‎ نخستین گام، شناسایی و تقویت عوامل فردی ذی‌نفعان (معلمان، والدین و دانش‌آموزان) به‌منظور مشارکت فعال‌تر آنها در فرآیند آموزشی است.

 نتایج پژوهش در سازه شرایط علی، همسو و همراستا با نتایج پژوهش‌های رمضانی و همکاران (1403) در فرآیند یادهی و یادگیری، صادق‌زاده و همکاران (1402) در زیرساخت‌های نظام آموزش مجازی، الزامات سازمانی و فرآیندی، آدابی و همکاران (1401) در فضای و امکانات مدرسه، محتوای درس و تشکیلات سازمانی؛ چناری و همکاران (1399) در عوامل درون سازمانی، مقسمی (1399) در روابط انسانی خانواده، سلطانی بود. اما نوآوری این پژوهش تأکید بر زیرساخت‌های آموزشی و انسانی، چالش‌های عمده آموزش و پرورش در برقراری عدالت آموزشی و ساختار تشکیلاتی غیرمستقل در فرآیندهای مدرسه بود.

مقوله‌های سازه راهبردها: راهبردهای کلان، با تمرکز بلند مدت شامل حمایت دولت و حکمرانی، باز طراحی صلاحیت دبیران و تدوین نظام جامع گزینش و جذب نیرو می‌شوند. وجود سیاست‌های حمایتی قوی از جانب دولت می‌تواند به تقویت نظام آموزشی و کاهش نابرابری‌ها کمک کند. راهبردهای میانی، با تمرکز میان ‌مدت مانند ارزیابی کیفیت آموزشی و پرورشی، طراحی اهداف و دستیار آنلاین، و ارتقاء زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد توجه قرار می‌گیرند. بر اساس مطالعات، ارزیابی مستمر کیفیت آموزشی می‌تواند به شناسایی نقاط قوت و ضعف نظام آموزشی کمک کند و به ایجاد تغییرات مثبت منجر شود. همچنین، با طراحی دستیارهای آنلاین و سیستم‌های مبتنی بر فناوری، می‌توان به ارتقاء سهولت دسترسی به منابع آموزشی و بهبود توانایی یادگیری کمک کرد. ارتقاء زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز در عصر کنونی امری اجتناب‌ناپذیری است و بخصوص در دوران پسا ویروس کرونا، اهمیت بیشتری پیدا کرده است. راهبردهای عملیاتی در سطوح خرد، با تمرکز کوتاه مدت، شامل جلب مشارکت‌ها در مدرسه، حمایت مدیریتی قوی، توسعه حرفه‌ای معلمان و بهبود فرآیند یاددهی- یادگیری هستند که همگی بر ارتقاء کیفیت مدرسه تمرکز دارند. پژوهش‎های زیادی نشان داده‌اند که مشارکت فعال خانواده‌ها و جامعه در فرآیندهای آموزشی به نتایج مثبت آموزشی کمک می‌کند. در این راستا، مدیریت قوی و حمایت مدیریتی می‌تواند فضایی را فراهم کند که معلمان به توسعه حرفه‌ای خود بپردازند. همچنین، بهبود فرآیند یاددهی- یادگیری از طریق استفاده از روش‌های نوین و تکنیک‌های آموزشی می‌تواند به ارتقای کیفیت یادگیری دانش‌آموزان منجر شود.

 راهبردهای پژوهش‌ با نتایج رمضانی و همکاران (1403) در ارزیابی عملکردی شامل تعیین (استانداردها و شاخص‌های ارزیابی، شیوه‌های ارزیابی، مجریان ارزیابی، حوزه‌های ارزیابی عملکردی، ابزارهای ارزیابی)؛ آدابی و همکاران (1401) در دو راهبرد بودجه مدارس و سطح رضایت معلمان مدارس؛ سیامسیه (2024) در استفاده از فناوری، بویژه برنامه‌های کاربردی مبتنی بر وب و تلفن همراه، به تسهیل ارتباط و همکاری بین اعضای تیم آموزشی در مدرسه، تربیت و توسعه مربیان مدارس، تقویت مشارکت با جوامع محلی؛ افزایش ارتباط اولیاء و مربیان و هم‎افزایی کار گروهی در بهبود خدمات آموزشی و عیسی و همکاران (2024) در بهبود کیفیت در توسعه حرفه‌ای معلمان با کیفیت مواد آموزشی و راهبردهای آموزشی مانند یادگیری مبتنی بر فناوری و یادگیری مشارکتی، همخوان و همراستا بود. نتایج پژوهشی که کاملاً موافق یا مغایر با نتایج این پژوهش باشد، مشاهده نگردید. در این راستا، شناسایی راهبردهای اثرگذار در سطوح کلان، میانی و خرد می‌توانند به‎طور انحصاری در بهبود تجربه کیفیت‌بخشی ذی‌نفعان آموزش و پروررش در مدارس متوسطه مازندران کمک کند.

مقوله‌های سازه شرایط زمینه‌ای: عوامل«فرهنگ سازمانی»، «کمیت و کیفیت فضای یادگیری مدارس»، «عوامل مؤثر بر کیفیت آموزش»، «مشكلات درون سازمانی نظام آموزش و پرورش»، «عوامل مدیریتی و سازمانی»، «تعهد به استانداردهای نظام آموزشی»، «کمیت و کیفیت عوامل تربیتی» و «رفتار و عملکرد معلم»، بستري خاص براي تحقق راهبردهای «کلان»، «میانی» و «عملیاتی» جهت توسعه و بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس مازندران فراهم مي‌آورند. عوامل مدیریتی و سازمانی به ساختار و فرآیندهای مدیریت در مدارس اشاره دارد که تأثیر عمیقی بر کیفیت آموزشی دارند. بر اساس نظریه‌های مدیریت آموزشی، وجود یک رهبری مؤثر و راهبردی می‌تواند به ایجاد یک محیط یادگیری پویا و مؤثر کمک کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که معلمان با رفتار مثبت و حرفه‌ای می‌توانند انگیزه و تعامل بیشتری را در کلاس درس ایجاد کنند. به همین ترتیب، کیفیت تدریس و تسلط معلمان به مفاهیم و روش‌های نوین آموزشی، نقش تعیین‌کننده‌ای در افزایش یادگیری دانش‌آموزان دارد. فضای یادگیری، شامل فضاهای فیزیکی و اجتماعی، تأثیر بسزایی بر جو مدرسه و کیفیت یادگیری دارد. عوامل مؤثر بر کیفیت آموزش، شامل: تکنیک‌ها، ابزارها و مواد آموزشی است که در فرآیند یاددهی و یادگیری به‏کار می‌روند و در صورت سازگار با نیازهای دانش‌آموزان می‌تواند به بهبود یادگیری کمک کند. مشكلات درون سازمانی نظام آموزش و پرورش: نظیر ناکارآمدی در ساختار اداری و عدم هماهنگی بین بخش‌های مختلف، ناکارآمدی‌ها در مدیریت منابع انسانی و مالی می‌تواند موانعی جدی و اصلی بر وقوع راهبردهای کیفیت‌بخشی، باشند. فرهنگ سازمانی و اداری حاکم بر مدارس می‌تواند به‌عنوان یک عامل تقویت‌کننده یا تضعیف‌کننده کیفیت آموزشی عمل کند. فرهنگ مثبت، می‌تواند انگیزه و روحیه همکاری را در بین کارکنان و دانش‌آموزان افزایش دهد. عوامل تربیتی، شامل فعالیت‌های غیردرسی و تفریحی، مکمل فرآیند یاددهی و یادگیری هستند. تعهد به استانداردهای نظام آموزشی و پیروی از آنها، بی‌تردید یکی از عوامل کلیدی در ارتقای کیفیت آموزشی محسوب می‌شود. سازمان‌هایی که به‎طور جدی به استانداردها پایبند هستند، معمولاً عملکرد بهتری دارند و در ارزیابی‌های داخلی و خارجی نیز موفق‌تر عمل می‌کنند. پیشنهاد می‌گردد که مدیران استانی، سعی در افزایش درگیری کارکنان و مشارکت مدیران مدارس متوسطه در تمامی امور سازمانی (از فرآیند تصمیم‌گیری گرفته تا ارزیابی عملکرد) فعالیت‌های معلمان خود نمایند.

 نتایج پژوهش در این سازه با یافته‌های پژوهش‌های سیامسیه (2024) در ارتباط و همکاری بین اعضای تیم آموزشی، ارتباط اولیاء و مربیان و یادگیری مشارکتی؛ عیسی و همکاران (2024) در کیفیت مواد آموزشی، مربیان (معلمان) مدارس و مشارکت اولیای دانش‌آموزان؛ رمضانی و همکاران (1403)؛ صادق‌زاده و همکاران (1402) در الزامات آموزشی و محتوایی؛ چناری و همکاران (1399) در عوامل درون سازمانی و مقسمی (1399) در ویژگی‌های معلم، مدیر مدرسه و دانش‌آموز؛ همخوان و همراستا بود. اما نوآوری این پژوهش بر تدوین بسترهای ایدئولوژیکی، افراط در آموزش‌های دینی و آسیب‌های اجتماعی، چالش‌های عمده آموزش و پرورش در برقراری عدالت آموزشی و ساختار تشکیلاتی غیرمستقل در فرآیندهای مدرسه، تعهد دانش‌آموزان و معلمان تأکید داشت. بنابراین به مدیران مذکور پیشنهاد می‌شود که: با آماده‌سازی محیط سالم و پویای آموزشی و پرورشی در مدارس متوسطه و ایجاد شرایط مناسب برای تفکر انتقادی، مشارکت و همکاری گروهی در حل مسئله، تعامل بین والدین و معلمان و مدیران دبیرستان‌ها را تقویت و تسهیل نمایند.

مقوله‌های سازه شرایط مداخله‌گر: عوامل«بسترهاي ايدئولوژيكي»، «عوامل اجتماعی و محیطی»، «مشكلات بیرون سازمانی نظام آموزش و پرورش»، «عوامل اقتصادی»، «عوامل سیاسی و حکمرانی»، «عوامل فرهنگی» و «فناوری نوین آموزشی»، در آموزش و پروررش مازندران هستند. در واقع این عوامل به‎عنوان بستر محیطی و زمینه‌ساز وقوع راهبردهای توسعه مطلوب کیفیت آموزشی و پروررشی دبیرستان‌های مازندران هستند. در واقع شناسایی عوامل بیرونی مانند مسائل اجتماعی و اقتصادی، نشان‌دهنده این است که کیفیت آموزش تنها به عوامل داخلی محدود نمی‌شود و نیاز به توجه به محیط اطراف دارد. یعنی این عوامل می‌توانند به‎عنوان چالش‌هایی برای اجرای راهبردها عمل کنند. عوامل سیاسی و حکمرانی: به ساختارها و تصمیم‌گیری‌های مدیریتی اشاره دارد که به‌طور مستقیم بر نظام آموزشی تأثیر می‌گذارند. مطالعات نشان می‌دهند که سیاست‌های دولتی و تصمیمات حکومتی می‌توانند منجر به تخصیص منابع بهتر، اصلاحات آموزشی و تغییرات مثبت در کیفیت آموزش شوند. فرهنگ داشته‌های غیرمادی انسان است و فرهنگ جامعه تأثیر عظیمی بر فرآیند یادگیری و تدریس دارد. فرهنگ آموزشی که شامل ارزش‌ها، اعتقادات و رفتارهای رایج در یک جامعه است، می‌تواند بر انگیزه دانش‌آموزان و معلمان تأثیر بگذارد. عوامل اجتماعی و محیطی: نظیر شرایط اجتماعی، اقتصادی و ساختاری جامعه، بر کیفیت آموزش تأثیر مستقیم دارند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که پیوند بین خانواده و مدرسه، همچنین معیارهای اجتماعی مانند فقر و نابرابری، می‌توانند بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان تأثیر بگذارند. مشکلاتی که خارج از کنترل نظام آموزش و پرورش قرار دارند؛ مانند ناپایداری‌های اجتماعی، بحران‌های اقتصادی و دیگر عوامل می‌توانند به کیفیت آموزشی آسیب برسانند. برای مثال، بحران اقتصادی به معنای کاهش بودجه و منابع آموزشی و تأثیر منفی بر محیط یادگیری است. وضعیت اقتصادی کشور و همچنین میزان بودجه اختصاص‌یافته به آموزش و پرورش، یکی از عوامل کلیدی در کیفیت آموزش است. بودجه‌های ناکافی می‌تواند به کمبود دبیران با کیفیت، امکانات آموزشی ضعیف و کاهش فعالیت‌های پرورشی منجر شود. ایدئولوژی‌های حاکم بر نظام آموزشی و فرهنگی یک جامعه می‌توانند بر اهداف، روش‌های تدریس و ارزش‌های آموزشی تأثیرگذار باشند. نتایج پژوهش‌های پیشین نشان می‌دهند که ایدئولوژی‌های استبدادی معمولاً به محدود شدن انعطاف‌پذیری آموزشی و کاهش مشارکت ذی‌نفعان منجر می‌شوند، در حالی که ایدئولوژی‌های دموکراتیک (مردم‌سالار) و مشارکتی می‌توانند به تقویت خلاقیت و نوآوری در آموزش بیانجامند. فناوری‌های جدید، سمینارها و آموزش‌های آنلاین می‌توانند به بهبود کیفیت آموزشی کمک کنند و سرعت دسترسی به منابع آموزشی را افزایش دهند. در مجموع، این عوامل به‌طور متقابل بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند و درک صحیح از این متغیرها و تأثیرات آنها بر فرآیند آموزشی و پرورشی می‌تواند راهکارهای مؤثری را برای بهبود کیفیت آموزش و پرورش ارائه دهد و به توسعه پایدار نظام آموزشی کمک کند.

 نتایج پژوهش در این سازه، همسو با نتایج صادق‌زاده و همکاران (1402) در الزامات مشارکت‌ برون‌سازمانی و عوامل تکنولوژیکی؛ آدابی و همکاران (1401) در معلمان، مدیریت و مدارس، محتوای درسی و اعتبارات مالی؛ مقسمی (1399) در عوامل محیطی؛ چناری و همکاران (1399) در عوامل برون سازمانی و فرهنگ، اجتماع و سیاست بود. اما تأکید نوآوری این پژوهش بر بسترهای ایدئولوژیکی، افراط در آموزش‌های دینی و آسیب‌های اجتماعی، چالش‌های عمده آموزش و پرورش در برقراری عدالت آموزشی و ساختار تشکیلاتی غیرمستقل در فرآیندهای مدرسه بود. بنابراین شناخت و مدنظر قرار دادن این شرایط مداخله‌گر، به مدیران نظام آموزشی و پرورشی کمک می‌کند تا در برابر چالش‌های بیرونی مقاوم‌تر شود. همچنین، به برنامه‌ریزان آموزشی و پرورشی این امکان را می‌دهد که به‌طور هوشمندانه‌تری برنامه‌ها را طراحی و اجرا کنند. مانند: تدوین برنامه‌های آموزشی که تأثیر عوامل بیرونی را تحلیل و راهکارهای مقابله با آنها را پیش‌بینی کنند و همکاری با سازمان‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به‌منظور ایجاد بستری حمایت‌کننده از نظام آموزشی.

مقوله‌های سازه پیامدها: اجرای راهبردهای کلان، میانی و عملیاتی الگوی پژوهش، پیامدهای «بهبود عملکرد دانش‌آموزان دبیرستانی»، «رضایتمندی والدین»، «رضایتمندی فرهنگیان»، «بهبود محتوا و برنامه درسی دوره متوسطه»، «تحول سازمانی آموزش و پرورش استان»، «ارتقاء جامعه مدرن و پویا» و «نتایج کمی و کیفی» در آموزش و پروررش مازندران را به دنبال دارد. در واقع تحول سازمانی در آموزش و پرورش به معنای تغییرات ساختاری و فرهنگی در نظام آموزشی و پرورشی دانش‌آموزان است که منجر به بهبود عملکرد و پاسخ‎گویی بهتر به نیازهای جامعه می‌شود. براساس نظریه‌های مدیریت تغییر، تحول سازمانی مستلزم وجود چارچوب‌های مشخصی است که به کارکنان و معلمان کمک کند تا تغییرات را بپذیرند و در راستای تحقق اهداف آموزشی فعالانه عمل کنند. رضایتمندی فرهنگیان یکی از عوامل کلیدی در بهبود کیفیت آموزشی است. نتایج پژوهش‌ها نشان داده‌اند که وقتی معلمان از وضعیت شغلی خود رضایت دارند، در نتیجه انگیزه بیشتری برای عملکرد بهتر دارند. نتایج کمی معمولاً با استفاده از آزمون‌ها و نمرات دانش‌آموزان سنجیده می‌شود، در حالی که نتایج کیفی به تحلیل تجارب یادگیری و احساسات دانش‌آموزان بستگی دارد. توسعه رویکردهای ارزیابی جامع که همواره به ترکیب داده‌های کمی و کیفی می‌پردازد، می‌تواند به بهبود فرآیند یادگیری و تدریس کمک کند و تصویری دقیق‌تر از کیفیت آموزش در مدارس ارائه دهد. بهبود محتوای آموزشی و برنامه درسی برای تطابق با نیازهای روز جامعه و بازار کار امری ضروری است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که برنامه‌های درسی بازطراحی شده که ضمن ارتقای مهارت‌های تحصیلی، به مهارت‌های عملی و نرم نیز توجه دارند، می‌توانند به افزایش انگیزه و توانمندی‌های دانش‌آموزان کمک کنند. عملکرد دانش‌آموزان به‎عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های کیفیت آموزشی، تحت تأثیر عوامل متعددی مانند محتوای آموزشی، روش‌های تدریس و شرایط آموزشی قرار دارد. براساس پژوهش‎ها، مدارس با محیط‌های حمایتی و آموزشی مثبت، نتایج بهتری در عملکرد دانش‌آموزان دارند. آموزش باکیفیت به ایجاد توانمندی‌های لازم برای حل مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در جوامع امروز کمک می‌کند و شهروندانی آگاه و مسؤولیت‌پذیر را تربیت می‌کند که می‌توانند در توسعه پایدار جامعه مشارکت کنند. نتایج پشینه پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ارتباط مؤثر بین والدین و مدرسه می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس و کاهش رفتارهای هرج و مرج در دانش‌آموزان منجر شود. برگزاری جلسات منظم برای تبادل نظر بین والدین و معلمان می‌تواند به ایجاد این اعتماد و ارتقاء کیفیت آموزش کمک کند. به مدیران آموزش و پرورش مازندران پیشنهاد می‌شود که نخست کمیته‌های تحول شامل تشکیل تیم‌های تخصصی در سطوح مختلف برای شناسایی نیازها و اولویت‌های تحول در نظام آموزشی را مشخص نمایند.

 پیامدهای پژوهش با نتایج سیامسیه (2024) در افزایش همکاری مؤثر در مدرسه؛ عیسی و همکاران (2024) در توسعه حرفه‌ای معلمان؛ رمضانی و همکاران (1403) در تکریم کنشگران آموزشی؛ آدابی و همکاران (1401) در ارتقاء کیفیت آموزش با افزایش سطح رضایت، پیشرفت تحصیلی و انگیزش تحصیلی و چناری و همکاران (1399) در بهبود فضا و محتوای آموزشی، فرآیند‌های یادگیری و یاددهی، همخوان و همراستا بود. با توجه به رویکرد اکتشافی پژوهش، پژوهشی که نتایجش مغایر با نتایج مذکور باشد، مشاهده نگردید. نوآوری پژوهش در تأکید بر بهره‌وری و تحول سازمانی آموزش و پرورش در برقراری اعتماد عمومی و حمایت از افزایش کیفیت مستمر در جامعه‌ای مدرن و پویا بود.

 ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮐﺪﮔﺬاري مطالعات اسناد پژوهشی و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎي پژوهش، به دلیل رویکرد اکتشافی در شناسایی و طراحی الگوی بهبود کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه مازندران به روش گراندد تئوری با رویکرد نظام‌مند اشتراس و کوربین، منحصربه‌فرد هستند. مقوله‌های شناسایی شده در شش سازه نظام‌مند پژوهش می‌توانند به‌عنوان یک پایه علمی که از آن برای ارتقاء منافع آموزشی استفاده شود و می‌تواند به‌عنوان یک نقشه راه برای برنامه‌ریزی و اجرای اقداماتی برای ارتقاء کیفیت آموزشی در مدارس متوسطه مازندران محسوب شود. لازم است این مدل به‌طور گسترده‌ای مورد نظر قرار گیرد و در نظام آموزشی پیاده‌سازی شود. در پایان، این پژوهش به سیاست‌گذاران و مدیران آموزشی توصیه می‌کند که با توجه به یافته‌های علمی، برنامه‌های آموزشی و پرورشی خود را بر اساس نیازها و چالش‌های موجود طراحی و تدوین نمایند. توجه به فرهنگ سازمانی و مدیریت مؤثر نیز از دیگر عوامل کلیدی در موفقیت این برنامه‌ها خواهد بود. الگوی پژوهش حاضر، ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ معتبرترین الگوی پارادایمی توسعه کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه‌ دولتی عادی استان مازندران ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻴﺰﺍﻥ ﺻﺤﺖ ﺑﺮﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﺗﻠﻘﻲ پژوهش پژوهشگران ﺍﺯ مطالعات کتابخانه‌ای و مصاحبه با خبرگان و نیز ﺍﺑﺘﻜﺎﺭ و خلاقیت ایشان ﺩﺭ کدگذاری ﻭ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻱ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﺁنها می‌باشد که بایستی با آزمون برازش مدل از دیدگاه ذی‌نفعان آموزش و پرورش در سطوح مختلف ستادی، میانی و اجرایی در استان در ﻣﻌﺮﺽ نظرسنجی و ﻗﻀﺎﻭﺕ جدی ﻗﺮﺍﺭ ﮔﻴﺮﺩ. اما از آنجا که همه‌ مدل‌ها و یافته‌های نظری- پژوهشی کیفی تا زمانی که در بوته آزمایش و اجرا قرار نگیرند و در محیط و جامعه مورد مطالعه در این پژوهش (دبیرستان‌های استان مازندران) اجرا و پیاده‌سازی نشوند، نمی‌توان به یقین گفت که مفید هستند یا خیر؛ زیرا نقشه جغرافیایی یک کشور، همان قلمرو و سرزمین آن کشور نیست؛ یافته‌های کیفی این پژوهش هم چیزی نیست، به جز احتمال تقریبی هر آنچه ممکن است رخ دهد. این موارد در چارچوب زمان‌بندی و محدودیت‌های پژوهشی که برای طراحی الگوی نظام‌مند مذکور در نظر گرفته شده است، مطرح شده‌اند.

برای اجرای پروژه‌های بهبود کیفی آموزشی و پرورشی در مدارس، پیشنهاد می‌شود: 

·       تیمی متشکل از مدیر، معلمان، اولیاء دانش‌آموزان، مشاوران و سایر ذی‌نفعان تشکیل شود تا با جمع‌آوری داده‌ها، تشخیص مشکلات، تعیین هدف‌ها و طراحی راهکارهای بهبود کیفیت تدریس و فرآیندهای یادگیری، برنامه‌ای نظام‌مند تدوین گردد. این برنامه با برگزاری جلسات آموزشی و هم‌اندیشی برای آگاه‌سازی و بازنگری در فعالیت‌های مدرسه آغاز شده و با تعهد مدیریت در حمایت و نظارت مستمر بر اجرای پروژه ادامه می‌یابد. پایش مستمر پیشرفت‌ها و حل مسائل در مسیر اجرا، همراه با نهادینه‌سازی فرایندهای موفق به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌های مدرسه، از دیگر مراحل مهم است. همچنین، ایجاد نظام ردیابی و پشتیبانی از یادگیری‌های از دست رفته دانش‌آموزان به منظور جبران کمبودها و اطلاع‌رسانی مستمر به دانش‌آموزان و والدین ضروری است.

از سوی دیگر، نقش مدیریت مدرسه به عنوان عامل کلیدی موفقیت و ارتقاء کیفیت آموزشی و پرورشی برجسته است، زیرا مدیران مسئولیت سازماندهی، برنامه‌ریزی، نظارت، انگیزش و هماهنگی منابع انسانی و مادی را بر عهده دارند. در نظام آموزش و پرورش استان مازندران، نبود نظام حرفه‌ای و تخصصی دانشگاهی برای آماده‌سازی مدیران مدارس، به ویژه در دوره متوسطه، مشکل‌زا است. لذا پیشنهاد می‌شود: 

·       برای بهبود کیفیت مدیریت مدارس، شرایط احراز پست مدیریت و گواهینامه‌های صلاحیت رهبری مدرسه به‌روز و دوره‌ای طراحی و اجرا شود. همچنین، تمرکززدایی در برنامه درسی دوره متوسطه، مشارکت فعال مدیران و معلمان در تصمیم‌گیری‌های آموزشی و پرورشی، مسئله‌محوری در حل مشکلات منطقه‌ای، بازنگری نظام گزینش و تربیت دانشجو معلمان و پژوهش‌های تطبیقی در زمینه مدیریت بحران و تحول سازمانی، از محورهای اساسی جهت ارتقای مستمر کیفیت آموزش و پرورش در دبیرستان‌های استان به شمار می‌آیند.

سپاسگزاری

این مقاله حاصل نتایج طرح پژوهشی با کد رهگیری 218440-15444 می‌باشد که با حمایت مالی اداره کل آموزش و پرورش استان مازندران انجام شده است. بدین‌وسیله از حمایت‌های ارزشمند این سازمان و همچنین همکاری‌های علمی و اجرایی تمامی مدیران، کارشناسان، معلمان و خبرگان در آموزش و پرورش که طی فرآیند گردآوری داده‌ها و تحلیل نتایج مشارکت داشته‌اند، صمیمانه قدردانی می‌شود. نتایج پژوهش می‌تواند به‌عنوان مبنایی برای تصمیم‌گیری‌های کلان و راهبردی در راستای ارتقای کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس متوسطه دولتی استفاده گردد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

آدابی، لیلا، برکت، غلام‎حسین و بهمئی، لیلا. (۱۴۰۱). ارائه الگوی ارتقاء کیفیت آموزش مدارس شهرستان اهواز با استفاده از روش داده‌ بنیاد. طلوع بهداشت، ۲۱(5)، ۱۰۶-۱۲۳.

بهارلو، منیژه. (۱۳۹۶). بررسی کیفیت آموزش و پرورش و ارایه راهکارهایی جهت ارتقای آن. همایش علمی پژوهشی استانی راهبردها و راهکارهای ارتقاء کیفیت در آموزش و پرورش، میناب.

چناری، زمرد، بهمئی، لیلا و برکت، غلامحسین. (۱۳۹۹). ارائه الگویی برای سنجش کیفیت آموزشی در مدارس ابتدایی: مورد مطالعه شهرستان‌ اندیمشک. آموزش و ارزشیابی، ۱۳(۵۲)، ۱۶۱-۱۸۵. 

دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی (۱۳۹۰). سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران. 

رمضانی، رویا، برزگر، نادر، حکیم‌زاده، رضوان، دشمن‌زیاری، اسفندیار و شفیعی، ناهید. (۱۴۰۳). واکاوی ابعاد و مؤلفه‌های ارزیابی عملکردی مدارس اثربخش از دیدگاه متخصصان خارجی و داخلی: یک پژوهش کیفی با رویکرد فراترکیب. پژوهش‌های برنامه‌ریزی درسی و آموزشی، ۲(۱۵)، ۸۳-۹۹. 

زیبایی، سعیده، افراسیابی، رویا و بهرام‌زاده، حسینعلی. (۱۴۰۳). ارائه مدل ارتقای کیفی مدارس متوسطه دوم ایران (مطالعه موردی: مدارس شهر تهران). مدیریت بر آموزش سازمان‌ها، ۱۳(۱)، ۱۳-۴۶. 

صادق‌زاده، فریده، معظمی، مجتبی، احمدی، امینه و جاهد، حسینعلی. (۱۴۰۲). ارائه مدل کیفیت خدمات آموزشی در سیستم آموزش مجازی دانشگاه آزاد اسلامی استان بوشهر. پژوهش‌های برنامه‌ریزی درسی و آموزشی، ۱(۱۳)، ۱۸۹-۲۰۴. 

غفاری‌اسمعیلی، سید علی، حسنی، محمد و قلاوندی، حسن. (۱۴۰۲). شناسایی عوامل و مؤلفه‌های نابرابری آموزشی در مناطق آموزش و پرورش استان مازندران به منظور ارائه الگوی بهینه. تعلیم و تربیت، 39(۴)، ۱۵۱-۱۷۲.

گفاری اسمعیلی، سید علی، حسنی، محمد و قلاوندی، حسن. (۱۴۰۲). شناسایی عوامل و مؤلفه‌های نابرابری آموزشی در مناطق آموزش و پرورش استان مازندران به منظور ارائه الگوی بهینه. تعلیم و تربیت، ۳۹(4)، ۱۵۱-۱۷۲.

مقسیمی، مجید. (۱۳۹۹). بررسی کیفیت مدارس و شناسایی عوامل مؤثر بر آن. پنجمین همایش بین‌المللی افق‌های نوین در علوم تربیتی، روانشناسی و آسیب‎های اجتماعی، تهران. 

منفرد، لیلا. (۱۴۰۲). بررسی عوامل مؤثر بر کیفیت آموزشی در مدارس ایران. اولین همایش بین‌المللی جامعه‌شناسی، علوم اجتماعی و آموزش و پرورش با رویکرد نگاهی به آینده، بوشهر. 

وزارت آموزش و پرورش. (۱۴۰۰). سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش. تهران: انتشارات وزارت آموزش و پرورش.

Bloom, B. S. (1956). Taxonomy of educational objectives: The classification of educational goals. Handbook I: Cognitive domain. New York: David McKay.

Dornyei, Z. (2007). Research methods in applied linguistics: Quantitative, qualitative, and mixed methodologies. Oxford University Press.

Downe-Wamboldt, B. (1992). Content analysis: Method, applications, and issues. Health Care for Women International, 13(3), 313-321. https://doi.org/10.1080/07399339209516006

Earley, M. A. (2014). A Synthesis of the literature on research methods education. Teaching in Higher Education, 19(3), 242-253. https://doi.org/10.1080/1356 2517.2013.860105

Elo, S., & Kyngäs, H. (2008). The qualitative content analysis process. Journal of Advanced Nursing, 62(1), 107-115. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2007.04569.x

Fisher, S., & Justwan, F. (2018). Scaffolding assignments and activities for undergraduate research methods. Journal of Political Science Education, 14(1), 63-71. https://doi.org/10.1080/15512169.2017.1367301

Gonulal, T., Loewen, S., & Plonsky, L. (2017). The development of statistical literacy in applied linguistics graduate students. International Journal of Applied Linguistics, 168(1), 5-133.

Gurung, R. A. R., & Stoa, R. (2020). A national survey of teaching and learning research methods: Important concepts and faculty and student perspectives. Teaching of Psychology, 47(2), 111-120. https://doi.org/10.1177/009862832 0901374

Harvey, S., Phillips, D. C., & Callan, E. (2018). Philosophy of education. In E. N. Zalta (Ed.), The Stanford encyclopedia of philosophy (Winter 2018 Edition). Retrieved from https://plato.stanford.edu/archives/win2018/entries/ education-philosophy

Hatch, E., & Farhady, H. (1982). Research design and statistics for applied linguistics. Newbury House Publishers.

Hesse-Biber, S. (2015). The problems and prospects in the teaching of mixed methods research. International Journal of Social Research Methodology, 18(5), 463-477.

Hodson, R. D. (1999). Analyzing Documentary Accounts. Sage Publications.

Hsieh, H.-F., & Shannon, S. E. (2005). Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative Health Research, 15(9), 1277-1288.

Hudson, T., & Liosa, L. (2015). Design issues and inference in experimental L2 research. Language Learning, 65(S1), 76.

Isa, M., Neliwati, N., & Hadijaya, Y. (2024). Quality improvement management in teacher professional development. Munaddhomah: Jurnal Manajemen Pendidikan Islam, 5(2), 136-147. https://doi.org/10.31538/munaddhomah.V 5i2.782

Jenkins, A. (2000). The relationship between teaching and research: Where does geography stand and deliver? Journal of Geography in Higher Education, 24(3), 325–351. https://doi.org/10.1080/713677414

Kilburn, D., Nind, M., & Wiles, R. (2014). Learning as researchers and teachers: The development of a pedagogical culture for social science research methods? British Journal of Educational Studies, 62(2), 191-207.

Lehti, S., & Lehtinen, E. (2005). Computer‐supported problem‐based learning in the research methodology domain. Scandinavian Journal of Educational Research, 49(3), 297-324. https://doi.org/10.1080/00313830500109618

Lewthwaite, S., & Nind, M. (2016). Teaching research methods in the social sciences: Expert perspectives on pedagogy and practice. British Journal of Educational Studies, 64(4), 413-430.

Liebscher, P. (1998). Quantity with quality? Teaching quantitative and qualitative methods in an LIS master’s program. Library Trends, 46(4), 668-680.

Mackey, A., & Gass, S. M. (2016). Second language research: Methodology and design. Routledge.

Neuendorf, K. A. (2002). The Content Analysis Guidebook. Sage Publications.

OECD. (2023). Education at a glance 2023: OECD indicators. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/e13bef63-en.

Ogrinc, G., Davies, L., Goodman, D., Batalden, P., Davidoff, F., & Stevens, D. (2015). SQUIRE 2.0 (Standards for quality improvement reporting excellence): Revised publication guidelines from a detailed consensus process. American Journal of Critical Care, 24(6), 466-473.

Plonsky, L. (2014). Study quality in quantitative L2 Research (1990-2010): A methodological synthesis and call for reform. Modern Language Journal, 98(1), 450-470. https://doi.org/10.1111/j.1540-4781.2014.12058.x

Polit, D. F., & Beck, C. T. (2004). Nursing research: Principles and methods. Lippincott Williams and Wilkins.

Purpura, J., Brown, J, D., & Schoonen, R. (2015). Improving the validity of quantitative measures in applied linguistics research. Language Learning, 65(S1), 37-75.

Ross, K., & Call-Cummings, M. (2020). Reflections on failure: Teaching research methodology. International Journal of Research and Method in Education, 43(5), 498-511. https://doi.org/10.1080/1743727x.2020.1719060

Sizemore, O. J., & Lewandowski Jr., G. W. (2009). Learning might not equal liking: Research methods course changes knowledge but not attitudes. Teaching of Psychology, 36(2), 90-95. https://doi.org/10.1080/00986280902 739727

Stark, J. S., & Lattuca, L. R. (1997). Shaping the college curriculum: Academic plans in action. Allyn and Bacon.

Sweifach, J. (2014). Group work education today: A content analysis of MSW group work course syllabi. Social Work with Groups, 37(1), 8-22. https://doi.org/10.1080/01609513.2013.816920

Syamsiyah, M. (2024). Improving the quality of educational services through effective collaboration in madrasah. In Proceeding of International Conference on Education, Society and Humanity, 2(1), 1408-1416. Retrieved from https://ejournal.unuja.ac.id/index.php/icesh/article/view/8049

UNESCO. (2022). Global education monitoring report: Non-state actors in education.

Voss, R., Roediger, H. L., Gruber, H., & Szmigin, I. (2007). Service quality in higher education: The role of student expectations. Journal of Business Research, 60(9), 949-959. Retrieved from https://ideas.repec.org/a/eee/jbres e/v60y2007i9p949-959.html

Zajda, J. I. (2020). Human rights education globally. Dordrecht: Springer. Retrieved from https://link.springer.com/book/10.1007/978-94-024-1913-9

[1] 1. Harvey

[2] 2. UNESCO

[3] 3. Cislaghi & Heise

[4] 4. Zajda

[5] 5. Voss

[6] 1. Bloom

[7] 2. Ogrinc

[8] 3. OECD: Organization for Economic Co-operation and Development

[9] 1. Syamsiyah

[10] 2. Isa

[11] 1. Grounded theory

[12] 2. Strauss & Corbin

[13] 1. Member check

[14] 2. Auditing

[15] 3. Participatory

[16] 4. Triangulation

[17] 5. Scott’s pi

[18] 1. Inductive approaches


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1404-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]