ارزیابی محیط‏های جست‌وجو در فهرست‏های پیوسته کتابخانه‏های دانشگاه‏های علوم پزشکی ایران و ارائه راه‌کارهای لازم در طراحی آن‌ها

محورهای موضوعی : دانش شناسی

علیرضا رحیمی ¹ , رقیه قضاوی ² , حکیمه پسندیده خو ³ , ناهید میرزایی ⁴

1 - استادیار، کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
2 - کارشناس ارشد، علم‌سنجی، معاونت پژوهشی و فناوری، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، دانشجوی دکترای علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد، علم‌سنجی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
4 - دانشجوی کارشناسی ارشد، علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1393/02/15 تاریخ پذیرش : 1393/04/26 تاریخ انتشار : 1395/03/01

کلید واژه: جست‌وجوی موضوعی, جست‌وجوی کلیدواژه‌ای, جست‌وجوی کنترل‌شده, محیط جست‌وجو, فهرست عمومی پیوسته, کتابخانه‏های دانشگاهی علوم پزشکی,

چکیده مقاله :

هدف: این تحقیق با هدف ارزیابی محیط های جست‌وجوی فهرست های پیوسته کتابخانه های دانشگاه های علوم پزشکی ایران در بازیابی اطلاعات و ارائه راه‌کارهای لازم برای بهبود طراحی آن‌ها جهت انجام جست‌وجوی موضوعی با کیفیتی مطابق با نیاز کاربر انجام ‌شده است. روش پژوهش: روش تحقیق توصیفی - پیمایشی بود که اپک های کل دانشگاه های علوم پزشکی (44 دانشگاه) را به‌صورت سرشماری و از طریق چک‌لیست محقق ساخته‌ای (بر پایه‌ی چک‌لیست لانگ) که روایی آن توسط چند تن از کارشناسان و متخصصین حوزه کتابداری و اطلاع رسانی و پایایی آن نیز با آلفای کرونباخ 74/0 مورد تأیید واقع شد، مورد بررسی قرار گرفت . داده های جمع‌آوری‌شده به‌وسیله نرم‌افزار اس‌پی‌اس‌اس‌ و از طریق آمار توصیفی (جداول فراوانی، درصد فراوانی، نمودار و ...) مورد تجزیه ‌و تحلیل و سپس بر اساس استانداردهای موجود پیشنهادهایی جهت طراحی بهتر و کارآمدتر این‌گونه فهرست ها ارائه شد. یافته ها: بر اساس داده‌های تحقیق، بررسی امکانات و قابلیت های اپک ها نشان داد که وضعیت اپک ها از لحاظ سادگی و جذابیت، به‌کارگیری آیکون های گرافیکی، محدود کردن تعداد رکوردها، استفاده از فنون برجسته سازی، اطلاعات محل، موجودی و وضعیت امانت، مشخص کردن انواع فیلدهای جست‌وجوی کلیدواژه ای، جست‌وجو از طریق شماره رده و قابلیت جست‌وجوی آنلاین در فهرست سرعنوان های موضوعی کتابخانه تقریباً در وضعیت مطلوبی قرار دارد. ولی اطلاع رسانی به کاربر در مورد فهرست موضوعی کنترل‌شده و قابلیت جست‌وجوی کلیدواژه ای از سرعنوان های موضوعی کنترل‌شده به‌طور مطلوب و کارآمد در نظر گرفته نشده است. نتیجه گیری: با توجه به یافته های تحقیق، دسترس‌پذیری به انواع محیط های جست‌وجو در حد ضعیف، هم‌چنین کمتر توجهی به محیط جست‌وجوی کنترل‌شده از لحاظ تعبیه امکانات و قابلیت های ویژه شده است و نیز کیفیت اطلاعات ارائه‌شده در راهنمایی ها و پیشنهادها و دستورالعمل ها در حد مطلوب نیست.

چکیده انگلیسی:

Purpose: The aim of this research was to determine the weak and strong points of online public access catalogues (OPACs) in library of Iranian medical sciences universities in terms of information retrieval. Methodology: Using descriptive survey 44 OPACs of all medical sciences universities were studied by checklist with confirmed reliability (α=0.74) and validity. Collected data were analyzed by SPSS software and descriptive statistics. Finally, some suggestions were presented. Findings: More than 50% of the society had OPAC but it was accessible and searchable only in 20 libraries. The study of possibilities and abilities in OPACs indicated that they are in an acceptable state. Conclusion: Access to search environments is weak. Characteristics and facilities in general search environment and keyword search environment are in good level but these facilities are not considered in controlled search environment. It is necessary for designers, planners and managers to have more attention to provide OPACs in all of libraries, employ web databases standards in the provision of accessing and presenting useful level of possibilities in all types of subject searches (particularly controlled search), and give efficient guidance and education to users in their searches.

منابع و مأخذ:

جعفر نژاد، آ. (1385). آشنایی با بانک‌های اطلاعاتی. تهران: سمت.

جوکار، ع.؛ انواری، س. (1385). بررسی رویکرد‏های موضوعی (زبان کنترل‌شده و طبیعی) در بازیابی اطلاعات از پایگاه‌های پیوسته کتابشناختی. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 36(4)، 151-164.

داور پناه، م.ر. (1385). جست‌وجوی اطلاعات علمی و پژوهشی در منابع چاپی و الکترونیکی. تهران: دنیزش؛ چاپار.

سی. پو دنی سی؛ فراس جی کهوو ک. (1384). جست‌وجوی موضوعی در فهرست‏های رایانه‌ای (اپک). (ترجمه معصومه جعفری). فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 32(4)، 133-162.

شاپوری، س. (1379). مشکلات جست‌وجوی موضوعی استفاده‌کنندگان از فهرست‏های رایانه‌ای کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 3 (2)، 49.

شهبازی، ر. (1379). تجسس ‏موضوعی‏در نظام‏های ‏فهرست ‏پیوسته‏. فصلنامه اطلاع‌رسانی، 16 (1 و 2)، 38- 48.

عباسی، ز. (1384). ملاحظاتی پیرامون جست‌وجوی در فهرست‏های پیوسته. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 32 (4)، 123-132.

کوشا، ک. (1378). بررسی فهرست‏های همگانی و شبکه جهانی وب. فهرست‏های رایانه‌ای کاربرد و توسعه. مجموعه مقالات همایش کاربرد و توسعه فهرست‏های رایانه‌ای در ایران، 1378 آبان 27-28، مشهد، ایران. مشهد: دانشگاه فردوسی مرکز اطلاع‏رسانی و خدمات علمی وزارت جهاد سازندگی. ص 161.

کولائیان، ف. (1381). بررسی وضعیت سایت‌های کتابخانه‏های ایرانی در محیط وب. فصلنامه اطلاع‌رسانی، 17 (3 و 4)، 37-43.

لوسی تی- چو لی (1386). قالب‌های نمایش فهرست همگانی پیوسته (اپک). ترجمه رامین صولتی ماسوله. ص 8.

مؤذن، ع.ر. (1378). بررسی مسائل جست‌وجوی موضوعی در فهرست‏های رایانه‌ای با نگاهی به مشکلات رسم‌الخط زبان فارسی. فهرست‏های رایانه‌ای کاربرد و توسعه. مجموعه مقالات همایش کاربرد و توسعه فهرست‏های رایانه‌ای در ایران؛1378 آبان 27-28، مشهد، ایران. مشهد: دانشگاه فردوسی مرکز اطلاع‏رسانی و خدمات علمی وزارت جهاد سازندگی، 203.

هره رو سولانا، و.؛ دومویا آنگون، ف. (1384). نمایش کتابشناختی اپک‏های مبتنی بر وب: تحلیل چند متغیره‌ی مورد استفاده در فهرست‏های آمریکای لاتین. (مترجم صولتی ماسوله رامین). فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی،30(2)، 115-132.

هوشیار یزدیان، م. (1376). مقایسه قابلیت‏های نرم‏افزاری پارس‏آذرخش و نوسا در حوزه‌ی فراهم‏آوری و سازماندهی مواد و اشاعه اطلاعات. پایان‏نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.

Drabenstott K.M (1991). online catalog user needs and behavior. Think Tank on the Present and Future of the Online Catalog. Proceedings. Chicago:  American Library Association.

Evin L.C (2000). Improving subject search in web-based OPACs: evaluation of the problem and guidelines for design. New York: Haworth information press, 161-162.

Peng L. K., Ramaiah C. and Foo S (2004). Heuristic-based user interface evaluation at Nanyang Technological University in Singapore. Program: Electronic Library andInformation Systems, 38(1), 42-59.

Yee M (1999). Guidelinesfor OPAC displays. Presented in 65th IFLA council and general conference, Bangkok, Thailand, 20-28.