عوامل جریان تاریخی سنت هلاک در قرآن با استفاده از روش تحلیل مضمون

محورهای موضوعی : تاریخ حدیث

هادی بیاتی ¹ , محمد حسین کاظمی ^{2 *}

1 - استادیار تاریخ، گروه معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، ایران.
2 - دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران (نویسنده مسئول).

تاریخ دریافت : 1403/07/16 تاریخ پذیرش : 1403/09/29 تاریخ انتشار : 1403/09/29

کلید واژه: سنت‌های الهی, سنت هلاک, قرآن, روش تحلیل مضمون.,

چکیده مقاله :

رخدادهای تاریخی مربوط به اقوام گذشته که در قرآن کریم آمده نشان از سنت‌های الهی حاکم بر جامعه دارند. یکی از مهم‌ترین این سنت‌ها که آیات زیادی به آن اختصاص یافته سنت هلاک است. به جریان افتادن این سنت معلول عواملی است که ارتباط زیادی با رفتار انسان داشته و شناخت آن عوامل می‌تواند باعث نجات جامعه از نابودی شود و در عین حال گرایش به معنویت و حرکت به سوی تمدن مطلوب را به ارمغان آورد. پژوهش حاضر با هدف کشف این علل، روشن‌ترین آیات مربوط به آن را گردآوری و داده‌های لازم را از آن‌ها استخراج نموده و با استفاده از روش تحلیل مضمون به تحلیل و سازماندهی آن‌ها می‌پردازد. در این تحقیق مضامین پایه‌‌ای، سازمان دهنده و فراگیر با استفاده از روش تحلیل مضمون به دقت روشن شد و به صورت نقشه‌های شبکه‌ی تارنما درآمد که در نهایت یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که آگاه سازی جامعه توسط فرستادگان الهی برای هدایت مردم و نجات افراد هدایت شده، سرپیچی از تعالیم فرستادگان الهی و مبارزه با آنان، فراگیر شدن ظلم و گناه در جامعه، وقوع هلاک در زمان مقرر بدون اطلاع دقیق مردم علل اصلی و مرکزی جریان سنت هلاک است.

چکیده انگلیسی:

The events of the previous tribes mentioned in the Holy Qur'an show the divine traditions that govern society. One of the most important of these traditions, to which many verses are devoted, is the tradition of perdition. The emergence of this disabled tradition is a factor that has a lot to do with human behavior, and knowing those factors can save society from destruction, a tendency to spirituality, and a move toward a desirable civilization. With the aim of discovering these causes, the present study collects verses related to it and then analyzes and organizes the data using thematic analysis method. The findings of this study indicate that informing the society by divine messengers to guide the people and save the guided people, disobeying the teachings of the divine messengers and fighting them, spreading oppression and sin in the society, the occurrence of destruction in due time without accurate information and the main causes of the flow of tradition are perdition and if it occurs in society, causes the flow of this tradition.

منابع و مأخذ:

- قرآن کریم.
- ابن اثير جزري، مبارك بن محمد، النهايه في غريب الحديث و الاثر، تصحیح: محمود محمد طناحى، قم: موسسه مطبوعاتي اسماعيليان، 1367.
- ابن فارس، احمد، معجم مقاييس اللغه، تصحیح عبد السلام محمد هارون، قم: مكتب الاعلام الاسلامي، 1404ق.
- ابن منظور، محمد بن مكرم‏، لسان العرب، تحقیق: جمال الدین مير دامادى، چاپ سوم، بیروت: دارالفكر - دار صادر، 1414ق.
- احمد حامد مقدم، سنت‌های اجتماعی در قرآن کریم، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1387.
- بابا سیلا، سعید محمد، اسباب هلاک الامم السالفه کما وردت فی القرآن الکریم، لیدز: مجلۀ الحکمه، 2000م.
- خنیفر، حسین، مسلمی، ناهید، اصول و مبانی روش‌های پژوهش کیفی، تهران: انتشارات نگاه دانش، 1396.
- راغب اصفهانى، حسين بن محمد، مفردات الفاظ القرآن،‏ تصحیح: صفوان عدنان داوودى، ‏ چاپ اول، بيروت ـ دمشق: دارالقلم- الدار الشاميه، ‏1412ق.
- زبيدي، محمد مرتضى‏، تاج العروس من جواهر القاموس‏، تصحیح: على هلالی و علی شیری،‏ بیروت: دارالفکر، 1414ق.
- زیدان، عبدالکریم، السنن الالهیه فی الامم و الجماعات و الافراد فی الشریعه الاسلامیه، تهران: دار احسان، 1993م.
- شیخ زاده، محمد، عابدي، جعفري حسن، تسليمي، محمد سعيد، فقيهي، ابوالحسن، «تحليل مضمون و شبکه مضامين: روشي ساده و کارآمد براي تبيين الگوهاي موجود در داده‌هاي کيفي»، فصلنامه اندیشه مدیریت راهبردی، سال پنجم، (شماره دوم)، پاییز و زمستان، 1390، ص 151-198.
- طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه اسماعیلیان، 1383.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، چاپ اول، بیروت: موسسه الاعلمی، 1415ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه النشر الاسلامی، 1371.
- فراهيدى، خليل بن احمد، كتاب العين،‏ قم: نشر هجرت، 1409ق.
- فیروزآبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، تحقیق: عبدالعلیم الطحاوی، قاهره: وزارة الاوقاف، 1412ق.
- فيومى، احمد بن محمد، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير، قم: موسسه دارالهجره، 1414ق.
- محمد عاشور، مجدی محمد، السنن الالهیه فی الامم و الافراد فی القرآن الکریم، قاهره: دارالسلام، 2006م.
- مصباح یزدی، محمد تقی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینی، 1398.
- مصطفوى، حسن‏، التحقيق في كلمات القرآن الكريم‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي‏، 1368.
- مطرزی، ابوالفتح، المغرب في ترتيب المعرب، تحقیق: محمود فاخوری، عبدالحمید مختار، چاپ اول، حلب، 1399ق.
- ولی پور، عبدالله، عابدینی، ناصر، «بررسی عوامل انقراض تمدن‌ها از منظر قرآن مجید با بررسی مصادیق»، مجله حسنا، س 6، (ش 22)، 1393، پاییز.
منابع لاتین
- Attrid-Stirling, J. ‘‘Thematic Networks: An Analytic Tool for Qualitative Research”, Qualitative Research, Vol. 1, ( No. 3), 2001, Pp. 385-405.
- Patton, M.Q, Qualitative evaluation and research methods, Thousand Oaks, CA: Sage, 1990.