تبیین معرفت‌شناختی عقل و جهل در رهگذر تاریخی عالمان شیعی
محورهای موضوعی : تاریخ حدیث
1 - دکتری علوم قرآن و حدیث و مدرس دانشگاه امام حسین (ع)، تهران، ایران.
کلید واژه: عقل و جهل, سیر تاریخی, معرفت¬شناسی, عالمان شیعی, حدیث امام صادق(ع).,
چکیده مقاله :
با مطالعه آثار و تفکر محدثان و عالمان شیعی در رهگذر تاریخ، می¬توان دریافت که مقوله عقل و جهل، از منظر معرفت¬شناختی مورد تبیین و تاویل قابل توجهی قرار گرفته¬ است. مراد از تبیین معرفت-شناختی عقل و جهل در سیر تاریخی عالمان شیعی آن است که بر مبنای حدیث جنود عقل و جهل از امام صادق (ع) که در چوامع حدیثی شیعی آمده است و در آن حدیث، شناخت عقل و جهل ابزار هدایت انسان معرفی می¬شود و این معنا جز از مسیر ¬شناختی محقق نمی¬شود، محدثان و عالمان شیعی با رویکردهای عرفانی و اخلاقی به تبیین و روشنگری این مقوله پرداخته¬اند. البته مفهوم عقل و جهل و مصادیق متعددی از آن، به منظور شناخت و هدایت بشر در آیات قرآن کریم نیز به چشم می¬خورد و همین موضوع مورد توجه و تاکید عالمان شیعی در بستر زمان تا قرن معاصر بوده است. در این پژوهش که با روش تحلیلی و توصیفی و انتقادی نگارش شده است، نقد و اشکالاتی نیز به این آراء خصوصا در کیفیت خلقت عقل و جهل وارد است. اما با نظر به سیر تفکر عالمان شیعی در رهگذر تاریخ، از کلینی تا عصر مجلسی و تا زمان امام خمینی می توان به مجموعه¬ای از آراء معرفتی و اخلاقی دست یافت که مسیر فکری اهل بیت (ع) را با تبیین و تاویل احادیث در شرح محدثان و عالمان شیعی معلوم می¬کند و این مسیر می¬تواند نقش هدایتگری مطلوبی را در موضوعات معرفتی خصوصا عقل وجهل ایفا نماید. به¬همین خاطر است که این موضوع به پژوهش حاضر، با روش تحلیلی و انتقادی، اصالت نوینی بخشیده است.
By studying the works and thoughts of Shiite scholars throughout history, we can see that the category of reason and ignorance has been explained and interpreted significantly from an epistemological perspective. The meaning of the epistemological explanation of reason and ignorance in the historical course of Shiite scholars is that based on the hadith of reason and ignorance from Imam Sadiq (as) which is mentioned in Shiite hadith collections, in which the knowledge of reason and ignorance is introduced as a tool for guiding humans, and this meaning cannot be realized except through the cognitive path. Shiite scholars have explained and enlightened this category with mystical and ethical approaches. Of course, the concept of reason and ignorance and numerous examples of it are also seen in the verses of the Holy Qur’an for the purpose of understanding and guiding humans, and this issue has been the focus and emphasis of Shiite scholars throughout time until the contemporary century. In this research, which has been written with an analytical, descriptive and critical method, some criticism and objections are also made to these ideas, especially in the quality of the creation of reason and ignorance. However, considering the course of thought of Shiite scholars throughout history, from the Kulayni to the Majlisi era and until the time of Imam Khomeini, it is possible to reach a set of epistemological and ethical ideas that reveal the intellectual path of the Ahl al-Bayt (as) by explaining and interpreting the hadiths in the explanations of the Shiite hadith scholars. This path can play a desirable guiding role in epistemological issues, especially reason and ignorance. That is why this issue has given a new originality to the present research, with an analytical and critical method.