تعیین خاستگاه انگاره این‌همانی عیسی و مهدی با تاریخ گذاری روایات

محورهای موضوعی : تاریخ حدیث

انسیه السادات اسکاف ¹ (دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس،تهران، ایران.)
نصرت نیل ساز ² (دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.)
کاظم قاضی زاده ³ (استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.)
حسین خندق آبادی ⁴ (استادیار پژوهشی بنیاد دایرة المعارف اسلام.)

تاریخ دریافت : 1402/10/30 تاریخ پذیرش : 1403/03/28 تاریخ انتشار : 1403/03/30

کلید واژه: منجی موعود, روایات این همانی عیسی و مهدی, تاریخ‌گذاری حدیث, حسن بصری.,

چکیده مقاله :

آخرالزمان‌های ادیان مختلف با باور به منجی موعود سرشته شده است. بر اساس منابع اسلامی و برخی مراجع غیر اسلامی پیامبر اسلام(ص) نویدبخش ظهور یک منجی بوده، هرچند در مورد هویت او دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد؛ دیدگاهی مدعی است منجی مورد نظر پیامبر(ص) از میان امت اسلام نبوده بلکه وی بازگشت «عیسی مسیح(ع)» را بشارت داده اما مسلمانان طی یک سیر تحولی مستمر، «عیسی(ع)» را به حاشیه برده و عنوان آشنای «مهدی» را جایگزین آن کردند. یکی از مستندات این دیدگاه روایت «المهدی عیسی‌بن مریم(ع)» است. در مقاله حاضر به منظور بررسی ادعای انتساب این روایت به پیامبر(ص)، با استفاده از شیوه‌های مختلف تاریخ‌گذاری اعم از کاوش در کهن‌ترین منبع و تحلیل سندی- متنی، مشخص شده است که این عقیده اواخر سده اول هجری توسط حسن بصری در بصره مطرح و سپس از طریق زاهدانی اغلب با پیشینه مسیحی و یا آشنا به آن نقل شده است. در سده دوم توسط محمدبن خالد جندی برای اعتبار بیشتر به پیامبر(ص) منسوب شده و در سرزمین¬هایی مانند عراق، مصر، شام و حجاز و فلسطین نشر یافته است.

چکیده انگلیسی:

In various religions, the concept of the Expected Savior has been ingrained as the culmination of the End times. According to Islamic sources and some non-Islamic references, the Prophet (pbuh) foretold the appearance of a Savior, although there are different perspectives on his identity. Some claim that the anticipated Savior foretold by the Prophet (pbuh) would not arise from within the Islamic community, but rather the return of Jesus Christ was prophesied. However, over the course of a continuous transformation, Muslims marginalized Jesus and replaced him with the familiar designation of Mahdi. One of the documents supporting this perspective is the narrative of al-Mahdi is Jesus son of Mary. The article seeks to investigate the claim of attributing this narrative to the Prophet (pbuh), and through various methods of historical dating, including exploration of the oldest sources and textual-authenticity analysis, it has been established that this belief was introduced by Hasan al-Basri in Basra at the end of the 1st century Hijri, and later disseminated through ascetics, often with a background in Christianity or familiarity with it. In the 2nd century, it was attributed to the Prophet (pbuh) by Mohammad ibn Khalid al-Jundi for further credibility, and it spread in lands such as Iraq, Egypt, Sham, Hejaz, and Palestine.