الگوهای جدید سازماندهی فضا درارتقاء کیفیت معماری شهری؛ گامی نوین درراستای سیاستگذاری شهری (نمونه موردی: مشهد)

محورهای موضوعی : معماری

ملیکا علی زاده حسن آبادی ¹ , مریم غروی الخوانساری ² , محمدباقر کبیر صابر ³ , مهدی جباری نوقابی ⁴

1 - پژوهشگر دکتری، گروه معماری، واحد بین المللی کیش، دانشگاه آزاداسلامی،جزیره کیش،ایران
2 - استادیارمعماری،واحدبین المللی کیش،دانشگاه آزاداسلامی،جزیره کیش،ایران؛استادیارمعماری، دانشگاهتهران،تهران،ایران، نویسنده مسئول)
3 - استادیارمعماری،واحدبین المللی کیش،دانشگاه آزاداسلامی،جزیره کیش،ایران؛استادیارمعماری،دانشگاهتهران،تهران،ایران
4 - دانشیارآمار، واحد بین المللی کیش،دانشگاه آزاداسلامی،جزیره کیش،ایران؛دانشیارآمار، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد،ایران

تاریخ دریافت : 1402/03/17 تاریخ پذیرش : 1402/07/18 تاریخ انتشار : 1403/04/06

کلید واژه: ارتقاءکیفیت, سازماندهی فضایی, توسعه و سیاستگذاری شهری, الگوهای فناوری‌محور دیجیتالی, الگوهای جدید مکمل,

چکیده مقاله :

ایجاد محیطی باکیفیت، نیازمند رویکردی یکپارچه و منطقی درسازماندهی فضا می باشد. در این زمینه استفاده هدفمند از ظرفیت فناوری دیجیتالی و داده‌ها اهمیت خاصی دارد و بعد ارتباطی بین الگوها و معماری شهری نیز بخش مهم دیگری از این یکپارچگی در سیاستگذاری شهری است. درهمین راستا با هدف شناسایی فرایندهای الگویی موثر با رویکرد فناوری دیجیتالی و ارائه مدلی ازآنها پژوهش‌حاضرصورت گرفت که از نظر هدف کاربردی و از نظرماهیت ترکیبی‌ است. ابتدا با روش‌تحلیل‌موضوعی جهت شناسایی مولفه‌ها، معیارها و شاخصهای الگوها از بررسی متون پژوهشی مختلف بهره‌ برده و پرسشنامه‌ای برمبنای سنجش اثرات متقابل شاخصهای این موضوع طراحی و توسط پنج خبره متخصص در دسترس پاسخ-گفته‌شد. در بخش دوم بررسی‌تحلیلی این پرسشنامه به‌روشahp و نرم‌افزار expert choiceصورت‌گرفت. نتایجِ اولویت‌بندی‌شده حاصل‌ و زیرمعیارهای نهایی مربوط به هرشاخص براساس طیف لیکرت توسط خبرگان نظرسنجی‌شد. سپس درجهت اجرایی‌ کردن این مولفه‌ها ازطریق معیارها و شاخصها، با استفاده از استنتاجات منطقی و تکیه بر الگوهای جدیدِ مکمل ارائه شده برای رفع چالشهای شهری توسط سالینگروس، فرایندهای الگویی موثرمشخص‌شده و ساختار ارائه شده پیشنهادی در منطقه یک مشهد به عنوان نمونه مطالعه موردی مورد راستی آزمایی قرار گرفته است. نوآوری اصلی‌کار، روش خاص این پژوهش بود که به تحقق کاربردی الگوهای مکمل انجامید و با استفاده از فناوری دیجیتالی به تبیین فرایندهای الگوییِ سازماندهی فضا در زمینه مولفه‌های اجتماعی فرهنگی و خلاقیت فضا با ده معیار و شانزده شاخص منجرشد و استفاده‌پذیری الگوهای موثر را در قالب بیست و یک رابطه الگویی ملموس، تعریف و ترسیم کرد. این امر منجر به گسترش، سازگاری و تقویت زبان الگوهای دخیل در معماری شهری گردیده و ساختارهای پیوندی باکیفیتی رقم می‌خورد که به یکپارچگی و ارتقاء ساختارشهر و معماری شهری کمک می‌کند. همچنین بر نقش مهم پیشرفتهای نوین فضایی در برنامه‌ریزی و توسعه و سیاستگذاری شهری صحه می‌گذارد و درقیاس با وضعیت موجود منطقه یک، کارآمدی و نیاز به فرایندهای الگویی بدست آمده را نشان می‌دهد.

چکیده انگلیسی:

Making a high-quality space requires an integrated logical organizing approach. Here, fruitful use of the capacities of digital technology and data becomes so significant. Moreover, communication between urban patterns and architecture is another significant feature of integrated urban policy making. Considering the issue, this mixed applied study was done to identify effective pattern processes using digital technology and to introduce a model of them. At the first stage, using thematic analysis method, different researches were explored to identify the components, criteria, and indicators of the patterns. Moreover, a questionnaire was designed by using the mutual effects of the indicators. Then, the questionnaire was answered by five available experts. At the second stage of thematic analysis, AHP method and expert choice were used. The prioritized results and sub-criteria of all indices were analyzed by the experts based on Likert scale. Then, to implement these components through the criteria and indices, by applying logical conclusions and Salingaros’ new presented complementary patterns for the solution of urban challenges, we identified effective patterns processes and tested the proposed structure for District 1 of Mashhad as a case. The major innovation of this study is using a specific method that resulted in the realization of complementary patterns and the explanation of pattern processes of space organization regarding socio-cultural components and space creativity using digital technology, 10 criteria, and 16 indices. Moreover, it depicted clearly the usability of effective patterns by the use of 21 palpable pattern relationships. The result is the expansion, adaptation, and strengthening of the language of patterns that are used in urban architecture. It also makes high quality link structures that would help the integration and improvement of urban architecture and structure. Accordingly, the important role of modern spatial developments in designing and developing urban policies are confirmed. It also shows the effectiveness and the necessity of proposed pattern processes, taking into account the current condition of District 1 of Mashhad

متن کامل:



        

الگوهای جدید سازماندهی فضا درارتقاء کیفیت معماری شهری؛
 گامی نوین درراستای سیاستگذاری شهری (نمونه موردی: مشهد) 

 

چکیده: ایجاد محیطی باکیفیت، نیازمند رویکردی یکپارچه و منطقی درسازماندهی فضا می باشد. در این زمینه استفاده هدفمند از ظرفیت فناوری دیجیتالی و داده­ها اهمیت خاصی دارد و بعد ارتباطی بین الگوها و معماری شهری نیز بخش مهم دیگری از این یکپارچگی در سیاستگذاری شهری است. درهمین راستا با هدف شناسایی فرایندهای الگویی موثر با رویکرد فناوری دیجیتالی و ارائه مدلی ازآنها پژوهش­حاضرصورت گرفت که از نظر هدف کاربردی و از نظرماهیت ترکیبی­ است. ابتدا با روش­تحلیل­موضوعی جهت شناسایی مولفه­ها، معیارها و شاخصهای الگوها از بررسی متون پژوهشی مختلف بهره­ برده و پرسشنامه‌ای برمبنای سنجش اثرات متقابل شاخصهای این موضوع طراحی و توسط پنج خبره متخصص در دسترس پاسخ­گفته­شد. در بخش دوم بررسی­تحلیلی این پرسشنامه به­روشahp و نرم­افزار expert choiceصورت­گرفت. نتایجِ اولویت­بندی­شده حاصل­ و زیرمعیارهای نهایی مربوط به هرشاخص براساس طیف لیکرت توسط خبرگان نظرسنجی­شد. سپس درجهت اجرایی­ کردن این مولفه­ها ازطریق معیارها و شاخصها، با استفاده از استنتاجات منطقی و تکیه بر الگوهای جدیدِ مکمل ارائه شده برای رفع چالشهای شهری توسط سالینگروس، فرایندهای الگویی موثرمشخص­شده و ساختار ارائه شده پیشنهادی در منطقه یک مشهد به عنوان نمونه مطالعه موردی مورد راستی آزمایی قرار گرفته است. نوآوری اصلی­کار، روش خاص این پژوهش بود که به تحقق کاربردی الگوهای مکمل انجامید و با استفاده از فناوری دیجیتالی به تبیین فرایندهای الگوییِ سازماندهی فضا در زمینه مولفه‌های اجتماعی فرهنگی و خلاقیت فضا با ده معیار و شانزده شاخص منجرشد و استفاده­پذیری الگوهای موثر را در قالب بیست و یک رابطه الگویی ملموس، تعریف و ترسیم کرد. این امر منجر به گسترش، سازگاری و تقویت زبان الگوهای دخیل در معماری شهری گردیده و ساختارهای پیوندی باکیفیتی رقم می­خورد که به یکپارچگی و ارتقاء ساختارشهر و معماری شهری کمک می­کند. همچنین بر نقش مهم پیشرفتهای نوین فضایی در برنامه­ریزی و توسعه و سیاستگذاری شهری صحه می­گذارد و درقیاس با وضعیت موجود منطقه یک، کارآمدی و نیاز به فرایندهای الگویی بدست آمده را نشان می­دهد. 

 

واژه‌هاي كليدي: ارتقاءکیفیت، سازماندهی فضایی، توسعه و سیاستگذاری شهری، الگوهای  فناوری محور دیجیتالی، فرایندهای الگوهای مکمل

مقدمه 

چنانچه خواستگاه جهانی شدن را مرحله­ای از توسعه مدرنیته تلقی کنیم در این صورت می­توان گفت که همراه با دگرگونی در فضا و ادراک جدید از زندگی جمعی، در فضاشهرها نیز عصر جدیدی از تعامل میان انسان و محیط پیرامونی وی را رقم خورده است و از ا ین پس طراحی و معماری در شهر، نظام تعاملات اجتماعی، بنیاد فرهنگ عمومی، ارز شهای نوین اقتصادی، دامنه و سطوح انتظارات در ساکنین شهری و سرانجام کیفیت ترتیبات اجتماعی از نوع دیگری برای شهرنشینان فراهم شده که در اساس تفاوت آشکاری با دوران گذشته داشته است. این موضوع مورد اجماع نظریه پردازان شهری قراردارد که ساختار شهر در دوران جدید دارای اصول و قواعد مشترک فراوانی است که در نفس خود نشانه های زیست شهر در سپهر جهانی را بیان می­دارد. کارکرد فنی، اقتصادی، فرهنگی و ارتباطی شهرها به گونه ای قابل توجه این فرضیه را تقویت می­نماید که شهرها در شرایط کنونی و با توجه با ویژگیهای رو به توسعه جهانی شدن در شرایط بسیار پیچیده ای از لحاظ ادامه حیات کنونی خود قراردارند. بویژه در کشورهای در حال توسعه، چالش بر سر ارزشهای سنتی و نوگرایی، تردید در قبال پذیرش الگوهای بیرونی در بعد فضا و فرهنگ، ظهور انواع نوین از نابرابری فضایی وا جتماعی، افزایش دامنه فقر آشکار و مزمن و مهمتر از همه نگرانی در قبال کاهش هویت محیطی سبب شده است که ساختار شهر در شرایط بحرانی قرار گیرد (موسوی،1394 ). این امر ضرورت رسیدن به یک راه حل منطقی در زمینه برنامه­ریزي، مدیریت توسعه و سیاستگذاری شهري را آشکار می­سازد که نتیجه آن، درک پایداری و ایجاد محیطی با کیفیت است و تحقق آن، نیازمند رویکردی یکپارچه بوده که در آن سازماندهی فضا به شکل موثری صورت گیرد و در این زمینه استفاده از ظرفیت فناوری دیجیتالی و داده­ها به صورت هدفمند در جهت تصمیم­گیری مفیدتر و ارائه کیفیت بهتر زندگی از اهمیت خاصی برخورداراست. همچنین بعد ارتباطی بین الگوها و معماری درشهر نیز بخش مهم دیگری از این یکپارپگی می­باشد چرا که از طریق الگوها می­توان راه حلهایی منعطف و هماهنگ برای پیچیدگیهای روابط موجود ارائه کرد. راه­حل­های دیجیتالی از قدرتمندترین و مقرون به صرفه ترین راه­حل­ها بوده و برنامه‌های متصل، اطلاعات بلادرنگ و شفاف را در اختیار کاربران قرار می­دهند تا به آنها در انتخاب بهتر کمک کند. این ابزارها می­توانند زندگی افراد را نجات داده، از بروز جرم جلوگیری کنند و بار بیماریها را کاهش دهند. همچنین باعث صرفه­جویی در وقت، کاهش ضایعات و تقویت ارتباط اجتماعی می شوند. هنگامی که شهرها با کارآیی بیشتری عمل نمایند، به مکان­هایی برای تجارت و تولید ثروت نیز تبدیل می­شوند(مکنزی وکمپانی، 2018)¹. این نگاه نظام­مند و جامع به مسائل و چالش­های جوامع شهری معاصر و توجه و تأکید خاص بر حقوق انسان و حقوق مکان در شهر، در توسعه شهر از طریق پیشرفتهای فضایی(برزگر و فنی،1397) بسیار مهم است. با این همه، نوآوری پژوهش حاضر معطوف به این نکته است که نقش و فرایندهای الگویی موثر در سازماندهی فضاهای شهری و ارتقاء کیفیت معماری شهری را از طریق فناوری دیجیتالی بصورت ملموس مشخص نماید و بر این اساس سوال پژوهش این است که الگوهای سازماندهی فضا در ارتقاء کیفیت معماری شهری با تاکید بر نقش فناوری دیجیتالی و الگوهای مکمل شامل چه مولفه ها، معیارها و شاخص هایی می شوند؟ و فرایندهای موثری که این الگوها را اجرایی می­سازد کدامند؟ و هدف ازانجام این پژوهش شناسایی این مولفه ها، معیارها، شاخص ها و  فرایندهای الگویی و ارائه مدلی از آنهاست تا به ­نوعی بتواند به­گسترش، سازگاری و تقویت زبان الگوهای دخیل در معماری شهری کمک ‌نموده و ساختارهای پیوندی مناسب و باکیفیتی را رقم بزند و بدینسان نقش پیشرفتهای نوین فضایی در برنامه­ریزی، توسعه و سیاستگذاری شهری را نشان دهد.

 پیشینه نظری

مفهوم کیفیت معماری شهری و توسعه

معماری شهری بر ویژگیها و خصوصیات عناصر و هویتهای اصلی فضایی در حوزه شهری تمرکز و بر ارتقاء کیفی در نظام بهره­وری از فضا در حوزه­های عملکردی مختلف در جهت رضایتمندی استفاده­کنندگان از فضاهای طراحی شده تاکید دارد. این امر با درک درست از نیازها، سلیقه­ها، باورهای اجتماعی و اقتصادی، فرهنگی و ... رابطه مستقیم داشته و هر چه شناخت از حوزه­های رفتاری استفاده­کنندگان در حوزه زیستی با ادراک بهتری صورت­گیرد، نیازسنجی و پاسخگویی به نیازها بهتر و بهینه­تر محقق شده و به تقویت و افزایش فرهنگ جامعه نیز کمک می­نماید. تعاریف بین المللی از جمله تعریف دانشگاه دلفت(2022)² از معماری شهری نشان می­دهد که "هدف از معماری شهری با توجه به نقش آن در ترسیم قلمروهای خصوصی، عمومی و جمعی، مقیاس­های مختلف شهر و روابط اصولی؛ کمک به نیاز گسترده به یک تعامل بلندپروازانه، نظری و عملی، برای توسعه مفاهیم، ​​روش‌ها و شیوه‌های جدید تفکر و انجام معماری است که به تحقق کیفیت و ارتقاء آن در معماری شهری بیانحامد". چرا که"کیفیت، مسأله ای بنیادی است که مستقیماً بر درک کاربران فضا و عملکرد آن­ها و اجتماعی شدن فضا تأثیر می­گذارد" (کارمونا، 2003)³ و در این راستا بکارگیری فناوری­های نوین ازجمله فناوری دیجیتالی و راه حلهای جدید از جمله الگوهای مکمل در معماری شهری ضروری می­باشد. از سوی دیگر این امر با ایجاد یکپارچگی لازم به تحقق درخور توسعه شهری⁴ کمک می­کند. فرایند پویای توسعه شهری همواره در حال پیشرفت می­باشد و" هدف اصلی توسعه، افزایش کیفیت زندگی است، و این امر بایستی آگاهانه و با انتخاب مناسبترین راهکارها و استراتژيها با بکارگیری منابع و امکانات در زمان مناسب باشد"(لورنزو جی بلوی،2011).⁵

سیاستگذاری شهری و ارتقاء کیفیت معماری شهری 

سیاستگذاری ‌به‌ عنوان ‌یک‌ پارادایم‌ جدید با دولت، ‌جامعه و‌ مسائل‌عمومی‌آن‌گره ‌خورده‌ و ‌تداعی‌کنندۀ ‌اقدامات‌ دولت ‌در‌ادارۀ‌ صحیح ‌امور‌عمومی‌می­باشد. یکی از حوزه های مهم در سیاست­گذاری عمومی، سیاست­گذاری شهری است. در چند دهه اخیر سیاست­گذاری شهری به عنوان موضوع مهم علمی در کلان شهرهای دنیا مطرح شده و بخش وسیعی از مطالعات شهری را به خود اختصاص داده است. ایجاد تعادل بین مراکز شهری بزرگ و کوچک،  همکاری بین دولت مرکزی، دولت محلی و بخش های عمومی و خصوصی و نیز تدوین راهبرد محلی در زمره سیاستگذاری های شهری پایدار قابل تامل است. گییر(2009)⁶ معتقد است: "سیاست­گذاری شهری، در برنامه­ریزیهای توسعه در شهرها اهمیت بسیاری یافته است". همچنین این امر با کیفیت معماری شهری مرتبط است. در زمینه کیفیت و مؤلفه­های سازنده آن رضوانی (1395) برمبنای بررسي و تحليل بيش از 150 نظريه از طرف صاحبنظران مطرح شهرسازي و معماري به 16 شاخص مهم اشاره می­کند که از آن جمله آسايش، رفاه و امنيت، منظر مطلوب، تعاملات اجتماعي، نظم، سرزندگی، هويت و اصالت، خوانایی، خاطره انگيزي، هماهنگي با محيط طبيعي، حس تعلق، دسترسی، معنا و محتوا، مديريت مردمي، پويايي و تحرك، تنوع، تفريح می­باشد. شاخص­های 16 گانه ذکر شده به منظور ارتقاء کیفیت در معماری شهری بصورت عام در سطح جهانی پذیرفته شده است. علاوه بر آن در طی دو دهه گذشته قدرت متحول­ساز شهرنشینی تا حدودی بواسطه گسترش سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات، و همچنین انقلاب در داده­های شهری تسهیل شده و راه را برای تصمیم­گیری آگاهانه و حرکت به سمت شهرهای هوشمند بازکرده است. همراه این جریان، ارتباط عمیقتر شهرها و شبکه شهرها و شهروندان در دو سطح محلی و جهانی پدیدآمده است و در زمينه تحقق شهر پايدار، شکل­گیری شهر هوشمند پایدار به عنوان سیاستی­جهانی مورد توجه قرارگرفته که در آن زیرساختهای باز و غیرمتمرکز شهری در طراحی شهر هوشمند، نه تنها مربوط به نوآوری محلی بلکه در مورد همکاری جهانی می­باشد و در آن، بهره­وری، نوآوری و شفافیت اولویتهای اساسی هستند. سرعت بالای رشد شهر نیازمند داده­ها و شاخصهای با کیفیت است که برای تصمیم­گیری و رهبری مؤثر بسیار ضروری هستند. آشکار است که در راستای تحقق ظرفیت فناوری اطلاعات و ارتباطات جهت توسعه پایدار،  باید محیطی پرورش دهنده با مدلهای حاکمیت مشارکتی، زیرساختها و عرصه­های فنی مناسب، شامل ظرفیت سازی، فراگیری اجتماعی و دوری از تبعیض دیجیتال ایجاد شود (سازمان ملل متحد و اریکسون،2014)⁷. در دستور کار جدید(2030) به ارتقاء شهرهای همه شمول و پایدار با ظرفیت مشارکت، به همراه برنامه ریزی و مدیریت اسکان انسان‌ها به صورت پایدار و یکپارچه در همه کشورها، تقویت کوشش­های حفاظت­کننده از میراث فرهنگی و طبیعی جهان، توجه به کیفیت و وضعیت شهر و اکوسیستم، دستیابی جهانی به فضای عمومی و سبز، ایمن، همه شمول و قابل­دسترس به­ویژه برای زنان، کودکان، سالمندان و معلولین و حمایت از ارتباطهای مثبت اقتصادی، اجتماعی و محیطی بین شهرها، حومه­های شهرها و روستاها ازطریق تقویت برنامه­ریزی توسعه ملی و منطقه­ای اشاره شده است(سازمان ملل متحد،2015).⁸ بنابراین شاخص های جدیدی که از طریق فناوری دیجیتالی بدست آمده و به شاخصهای قبلی ارتقاء کیفیت در معماری شهری اضافه گردیده است، به تحقق بهتر آنها در ایجاد شهر هوشمند پایدار در ابعاد مختلف اقتصادی، محیط زیست و اجتماعی و فرهنگی کمک می­کند. در این پژوهش با توجه به موضوع مورد بررسی و با تاکید بر تاثیرفناوری دیجیتالی و اهمیت نقش ارتباطات داده­ای حاصل از آن در ایجاد بهره­وری، نوآوری ، شفافیت، تصمیم گیری های آگاهانه و جند مقیاسی و تحلیل­های راهبردی بر شاخصهای بعد اجتماعی و فرهنگی تاکید می شود. که عمدتا به مشارکت و مشورت ، افزایش توانایی اجتماعی، انعطاف پذیری، برنامه های شهروندی تعاملی و ظرفیت های جدید اشاره می­کند و در بخش روش­شناسی به تحلیل و واکاوی آنها پرداخته می شود.

الگو

الگوها در حقيقت يك خردِ جمعي هستند كه از طريق به­ هم­پیوستن و یکپارچگی اكتشافاتي كه بوسیله افراد گوناگون انجام گرفته­اند به وجودآمده­اند. اين فرايند در مورد همة الگوها كاملا عموميت دارد(سالینگروس⁹، 1999). با قبول این تعریف پایه از الگو، در این مقاله برمفهوم جدید الگو تاکید می­شود. در تعریف جدید"الگو، زاییده موضوعات و دانش عصر امروز و ابزار شناخت و تحلیل است و حاصل تلاش برای شناخت جهان، پیچیدگیهای آن و قوانین مستتر درآن می­باشد" و راه­­هایی ساده برای حل مشکلات پیچیده و کنترل پیچیدگی و فرایند آن در موقعیت­های گوناگون ارائه می­نماید (سالینگروس،2000). همچنین هر الگو درساختار خود دارای4 بخش اساسی است (مهدوی نژاد،1390): 1-اصول کلی(مولفه­ها) 2-ابزارها (معیارها و شاخصها) 3- فرآیندها (برنامه انجام عمل) 4- الویتها (تقدم و تاخر انجام­عمل).

 

الگوهای جدیدِ مکمل

سالینگروس و همکاران (2019 ) در" یک زبان ا لگوی جدید برای مناطق درحال رشد: مکان­ها، شبکه­ها، روندها"¹⁰ مجموعه­ای از 80 الگوی جدید برای نسل جدید چالش­های شهری را در ارتباط با "دستورکار جدید شهری"¹¹ ارائه می­کنند که به معنای تکمیل کتاب کلاسیک"یک زبان الگو" از کریستوفر الکساندر است. کتاب جدید"یک زبان الگو برای مناطق در حال رشد" برنامه جدید شهری و اهداف توسعه پایدار از جمله نیاز به تاب آوری شهری، پایداری و کیفیت زندگی را شامل می­شود و شامل الگوهای مقیاس، الگوهای مقیاس چندگانه، و الگوهای فرآیند می باشد. از این الگوها، 40 الگو مربوط به الگوهای مقیاس است گه در ده دسته قرار می­گیرند. 1- الگوهای منطقه‌ای2- الگوهای شهری 3- الگوهای خیابانی4- الگوهای محله 5- الگوهای استفاده ویژه 6- الگوهای فضای عمومی7- الگوهای بلوک و طرح 8- الگوهای نمای خیابان9- الگوهای ساختمان10- الگوهای لبه ساختمان. 20 الگو مربوط به الگوهای مقیاس چندگانه می­باشد که در پنج دسته قرار می­گیرند.1- الگوهای هندسی2- الگوهای مقرون به صرفه بودن 3- الگوهای مقاوم سازی4- الگوهای رشد غیر رسمی5- الگوهای ساخت و ساز. و20 الگو نیز مربوط به الگوهای فرآیند می­باشد. الگوهای فرآیند در پنج دسته قرار می­گیرند.1- الگوهای ابزار پیاده­سازی(برای دستیابی به نتایج موفق) 2- الگوهای اقتصاد پروژه(پشتیبانی جریانهای پولی از کیفیت شهری) 3- الگوهای حاکمیت مکانی(مراحل ایجاد و مدیریت مکان)4- الگوهای مقرون به­صرفه(مقرون به صرفه بودن برای همه درآمدها) 5- الگوهای فناوری جدید(ادغام سیستم­های جدید بدون آسیب رساندن به سیستم­های قدیمی) و در بخش الگوهای فرایند به الگوهای فناوریهای جدید از جمله داده­های شهری اشاره شده است. برخی از ارتباطات الگویی مطرح شده در الگوهای فناوری جدید شامل: 1- داده­های شهروندی2- طراحی واقعیت افزوده 3- هوش جمعی در طراحی4- شبکه هوشمند پیاده 5- خیابانهای قابل قدم زدن 6- فرایند اعطای حقوق برای توسعه شهری 7- مرکز برنامه ریزی محله می باشد که در شکل زیر دیده می­شود و می­توانند در ارتباط با سایر الگوهای این بخش و الگوهای مقیاس و نیز الگوهای مقیاس ویژه قرارگیرند و ترکیب و ارنباطات مورد نیاز و متنوعی را از الگوها فراهم سازند. این ارتباطات الگویی منجر به راه حلهای جدید برای مشکلات شناسایی شده می‌گردد. دراین الگوها روال کار، بر مبنای بیان مساله، بحث و راه حل است. الگوهای مختلف با هم مرتبط بوده و این ارتباطات ناشی از یک سیستم سلسله مراتبی است به اين معني كه به صورت همزمان در مقياسها و سطوح مختلف فرآيندهاي مختلفي شكل مي­گيرند. "درچنين سيستم پيچيده اي ارتباطات هم در يك سطح و هم در بين سطوح مختلف وجود دارند"(مزارویج و ماکو،1970)¹². کاربردهای این الگوها برمبنای پاسخگویی به نیازهای امروزِ مطرح در جامعه انسانی و معماری شهری نوین است. به­عنوان یک مثال، داده­های شهروندی با مرکز برنامه­ریزی محله مرتبط است و مرکز برنامه­ریزی محله نیز در بسیاری از الگوهای فناوری محور دیجیتالی مطرح شده نقش دارد و این ارتباطات با جریانهای الگویی تقویت و گسترده شده و به ارتقاء کیفیت معماری شهری پاسخ می­دهد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل1- نمودار ارتباطات الگویی در الگوهای فناوری جدید، ماخذ: سالینگروس و همکاران،2019

 

ارتباطات الگویی بیشتر از طریق فناوری دیحیتالی

این گفته سالینگروس(2017) که دانشمندان کامپیوتر برای کمک به اداره جامعه مدرن از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات، زبانهای الگویی را درپیش­گرفته­اند موید این نکته است که فناوری اطلاعات و ارتباطات، زمینه چنین امکانی را فراهم­کرده است تا الگوهایی دقیق­تر کشف گردند و در زبانهای الگویی در جایگاه سلسله مراتبی مناسب خود قرار بگیرند. زبان فناوری با ایجاد ارتباطات لازم با الگوهای معماری و الگوهای اجتماعی، کیفیت معماری شهری را تقویت کرده و منجر به قوام کیفیت زندگی انسانها می­گردد. تبادلِ اطلاعات و ارتباطاتِ به­هنگام؛ یکپارچگی در مدیریت منابع، حکمرانی مشارکتی، اعتماد و انسجام اجتماعی را بدنبال داشته و بخشی از ارتباطات بین­الگویی است که می­تواند همسازی و شمول بین الگوها را نشان­دهد و در فضاهای شهری منجر به کیفیاتی چون یکپارچگی، افزایش پیوستگی و نظم شهری، مرکزیت محلی قوی، ارتقاءکیفی محیط­ زیست، رقابت­ اقتصادی، افزایش حس شهروندی و حس هویت و انسجام گردد. با استفاده از فناوری­های دیجیتالی(از جمله تکنیک­های هوشمند داده­کاوی)  می‌توان به کشف نیازها، شناخت کامل از پیچیدگیها و بدست­آوردن اطلاعات جامع و نیز کمک به رفع تضاد نیروهای اجتماعی، شناختی و تکنولوژیکی در ساختارهای معماری شهری پرداخت. این الگوها از طریق ارتباطات داده­ای با یک شبکه(زبان الگویی) پیوند خورده و راه حل ارائه می­کنند(سالینگروس،2017). ساختار يك زبان الگو دقيقا بر مبناي قوانين مدولار نيست چرا که بر اساس فقط چند الگوی پایه، تعریف نشده است و با بالا رفتن مقیاس قوانين جديدي نيز به زبان اضافه مي­شوند. همچنین دريك سيستم سطوح بالاتر به تمامي سطوح پايينتر وابسته هستند ولي عكس اين مطلب صادق نیست(پاسیورا، 1979)¹³. اگر سناریوهایی را که گروه‌ها و دسته‌های مختلفِ الگوها را به یکدیگر متصل می‌نمایند، مرور کنیم، بر کل زبان اشراف می‌یابیم. با دستیابی به این اشرافِ کلی، می‌توان الگوهای مربوط به زبان خود را کشف نمود(صبری،1391).

سازماندهی فضا

برای شناخت بهتر فضا، مدنی پور(2013) می­گوید: آشکار است که با واژگان، انگاره­ها و چارچوب ارجاعهای یک رشتۀ واحد نمی­توان سراغ شناخت­شناسی فضا رفت. طرق جایگزین و نوآورانه­ای برای این مهم با فرارفتن از خطوطی که محدودۀ رشته­های دانشگاهی(جغرافیا، برنامه­ریزی، معماری و علوم اجتماعی) و تخصصهای درگیر در درک و دگرگونی فضا را مشخص می­کنند مقدور می­شوند. در این مسیر گام اول حرکت از هستی­شناسی معماری مدرن به سوی یک هستی­شناسی رابطه­ای است که فضا در آن نه ایستا و خنثی که خود فرآورده و فرآورنده است و گام بعدی روی­آوردن به پارادایمهای بین و ترارشته­ای و گفت وگوی مابین رشته­ها و اعمال مرتبط خواهدبود. بیان­ این­که بين فناوريهاي اطلاعاتي و ارتباطي و شکل­گيري زندگي اجتماعي پيوندي استوار برقرارشده است، مفهومی اغراق­آمیز نیست (گرینبرگ،2005)¹⁴. خانیکی معتقد است اگر چه فناوري نوين، با توجه به وجوه فني و ابزاري تعريف مي­شود، اما نگاه علوم اجتماعي به اين پديده معطوف به زمينه­ها، عملكردها، آثار و نتايج آن است. دنيس مك‌كوايل بر اين باور است كه نيازي نيست که یک جبرگرای فناوری باشیم تا اعتقاد پیدا کنیم قالب فناوري كه متضمن یک وسيله است، مي­تواند تأثير خيلي زيادي بر محتوا و دريافت آن چیزی بگذارد که به ارتباطات و آثار احتمالي­اش مربوط است(مک کوایل،2003)¹⁵. نکته مهم این است که یافته­های حاصل از تحلیلهای تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر تغییر فضایی کدامند و چگونه باید این شاخصهای توسعه­ای را در طراحی عملی در نظر گرفت؟ این سئوالات را همچنین مقامات، سازمانها و مؤسساتی مطرح می­کنند که از فعالیتهای برنامه­ریزی منطقه­ای و شهری حمایت و آنها را تنظیم می­کنند ( تالویتی،2000)¹⁶. فضای مجازی(سایبر) یک فضای استدلالی- برهانی است. " فضایی است که درآنجا بازشناسی اجزای فضا، به وسیله نوشتار و المانهای بصری قراردادی میسر می­گردد. فضای سایبر و فضای واقعی دو روی یک سکه هستند که حضور یکی لاجرم به ضعف دیگری با همه پیامدهایش می­انجامد(میترا و شوارتز،2005)¹⁷ فضای سایبر، ظرفیت‌های مستقل و در عین حال، ترکیبهای بسیار گسترده‌ای را فراهم آورده است که قدرت و ظرفیت "جهان جدید" و "شهرهای جدید" را به صورت گسترده و خیره‌کننده‌ای افزایش داده است. برای فهم این فضای تازه، شناختن خصایص اصلی این فضا از جمله "غیرمرکزی‌بودن"، "به‌هم‌پیوستگی"، "دیجیتالی‌بودن"، "قابلیت دسترسی" و "حافظۀ مجازی" اهمیتی اساسی دارد. با فهمیدن ظرفیت‌های این فضا می‌توان با نگاه پارادایمی دوفضایی‌شدن، ارتباط ترکیبی "تکاملی- تعاملی" میان دو فضای فیزیکی و مجازی برقرار کرد که به توسعه فیزیکی- مجازی تمام ابعاد زندگی بشری خواهد انجامید.

فناوری دیجیتالی و الگوی مکان

خانیکی(1390) به این نکته می­پردازد که فناوريهاي اطلاعاتي و ارتباطي به همه فضاهاي اجتماعي، سازمانی و فردی در جوامع بشري وارد شده و شيوه زندگي روزمره، كار و معرفت او را به درجات گوناگون تحت تاثیر قرار داده است برخورداری از این فناوریها به مثابه وقوع یک "چرخش پارادایمی" در زندگي فردي و اجتماعي انسان است كه در آن حتي مفاهيم كهن نيز با هندسه معرفتي جديدي قابل شناخت هستند. شاهیوندی(1396) نقل می­کند به سبب انقلاب دیجیتالی و نقش فناوری اطلاعات در ایجاد تقابل بین فضای واقعی و فضای دیجیتالی(سایبر) و خلق فضای ترکیبی(فضای سایبرنتیک) که واجد خصوصیات هر دو فضای واقعی و مجازی است، فضای شهری آینده نیز متحول می شود. با توجه به تأثیر زیرساخت جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات، کالبد، سیمای شهری، ساختار و روند توسعه شهر نیز متحول خواهد شد(اوریگی و گراهام¹⁸، 2000). طراحی مكانهای با كیفیت كه گروه نخبه را به خود جذب می­كند، ضامن اجتماعات محلی در مقابل هجوم دیگران در برابر حركت جهانی سازی است(میچل¹⁹،2000). برخی از صاحبنظران بر این عقیده­اند كه مكان نابود نمی‌شود و تنها الگوهای مكان هستند كه بنابر نیازهای زمانی و تأثیرات فناوری با تغییراتی مواجه می­شوند. اقتصاد کلان و دگرگونی سیاسی با گسترش جامعه پساصنعتی یا جامعه اطلاعات محور در ارتباط است و درجایی بین دو سطح فوق شاهد تغییراتی در به­كارگیری و طراحی قلمروهای عمومی مسیرهای پیاده، مغازه ها و فروشگاههای بزرگ هستیم، و در سطح خرد نیز شاهد تغییراتی در چگونگی درك و به كارگیری قلمرو خصوصی خانه از سوی مردم می باشیم (زیاری²⁰،2010). وظیفه طراحان شهری در عصر اطلاعات این است که با استفاده از اطلاعات مکانی و اطلاعات کیفی و گزارشات و آمارهای رسمی که وجود دارد به کمک ابزارهای الکترونیکی بهترین فضاها را خلق­کنند که حداقل صرف هزینه، انرژی، مسافرت و غیره را برای متولیان شهری و شهروندان داشته باشد. الکساندر(1977) معتقد است مردم درطراحی­محیطشان همواره ازالگوهای مشخصی پیروی‌می­کنند که همچون زبانی که باآن تکلم‌ می­شود، امکان بیان و انتقال مفاهیم را فراهم­می­سازد و در ادامه آن سالینگروس (1990، 2019) اعتقاد دارد ابداع يك زبان الگوي جديد مستلزم جابجايي وجايگزيني كامل آن بايك زبان الگوي قديمي ­نيست. همزيستي الگوهاي رقيب و يا مكمل معمولامطلوب وحتي ضروري نیز می باشد. مخصوصا اگرالگوهاي جديد(بافعاليت درمقياسهاي مختلف) درسلسله­ مراتب­زبان ­جايگاههاي ­متفاوتي ­داشته باشند. اگراين­الگوهاي­جديد به­نحومناسبي بايكديگرمتصل­شوند، سيستمهاي پيچيدۀ غني­تر و پايدارتري شكل­خواهندگرفت. این انتظامات و ارتباطات جدید موحب گستردگی زبان الگو و تقویت یکپارچگی در معماری شهری می­شود. خانیکی و بابایی(1390) در مقاله " فضاي سايبر و شبکه­هاي اجتماعي" به این نکته اشاره می کنند که جذابيتهای جریان آزاد اطلاعات و امكاناتي كه فناوريهاي نوين در اختيار طيف گسترده كنشگران قرارمي­دهند، بسياري از مقاومتهاي اوليه را در هم مي­شكند و چالشهاي بزرگي را در حوزه­هاي فرهنگي، سياسي و اجتماعي پيش روي دولتها قرار می­دهد(فردیناند²¹،2000). "مایکل هایم" واقعيت مجازي را كه برآمده از چنين فناوري است، تکامل فرایندی می­داند كه براي مدتي كوتاه در فناوري و براي مدتي طولاني در انديشه غرب به حركت درآمده است. او به ريشه­هاي اين توسعه بازمي­گردد و اين موضوع را پي مي­گيرد كه چگونه هر تغييري در فناوري دانش منجر به تغيير در روابط ما با دانش و در نهايت نگاه به خود می­شود(هایم، 1390) کاستلز این دگرگونی بنیادین و دراز دامن را در حوزه معرفت و زندگی بشری محصول پنج مولفه تغییر می­داند: 1- محوريت يافتن اطلاعات،2- شمول و فراگيري ارتباطات،3- منطق شبكه­اي،4- انعطاف­ و 5- همگرايي عام (کاستلز،1380). بر این پایه، جامعه و جهان کنونی در معرض تلاقی سه فرایند مستقل تاریخی قرار گرفته است: 1- انقلاب اطلاعات؛ 2- تجديد ساختار سرمايه داري؛ و3- جنبش­هاي نوين­ اجتماعي. می­توان سرمشق فناوري اطلاعات را چشم­اندازي دانست که در آن فناوری­های نوين اطلاعات و ارتباطات و جنبش­هاي اجتماعي به صورت پيوسته­اي بر همديگر تأثير مي­گذارند و از یکديگر تأثير مي­پذيرند. توماس هورن²²(2000) استدلال می­کند که شهرها می­توانند هم مجازی و هم قابل زندگی باشند و از فناوری الکترونیکی می­توان برای ایجاد مکانهای دیجیتالی مفید استفاده کرد که هم افراد و هم مشاغل را به خود جلب کند. مکان­های دیجیتالی می­توانند در سه سطح زمینه­ای، جامعه و منطقه­ای ایجاد شوند و ماهیت در حال تغییر مکان و آنچه انجام می­دهیم بر طراحی تأثیر می­گذارد، یکپارچه­سازی طرحهای جدید با کاربردهای سنتی مکانها و اینکه چگونه طیف وسیعی از کاربران می­توانند در روند ایجاد طراحی مکانهای دیجیتالی نقش داشته باشند از اهمیت برخوردار است. سالینگروس(2000) معتقد است معماران امروزي به نحوی پرورش یافته­اند كه تنها از واژگان محدودي كه مشتمل بر فرمها، مصالح وسطوح ساده­اي هستند، استفاده كنند. تركيباتي كه آنها مي­توانند با استفاده از واژگان اين زبان بسازند حتي براي نزديك شدن به ساختار يك زبان الگو نيز كافي نيستند. اين واژگان يك ادبيات ديگر را جايگزين زبان الگوها مي­كند. ادبیاتی كه تجربه هاي انساني و زندگي را به صورت چكيده در يك قالب جاي داده­اند. با اين حال تنها افراد اندكي مي­دانند كه تطابق دادن يك واژگان طراحي خاص با يك جامعه چه عواقب اجتماعي وخيمي را در پي­ خواهد داشت. برعكس آنچه كه غالبا گفته مي­شود، تأثير يك ساختمان صرفا درحد يك اثر هنري نيست كه چشمان شخصي را به خود خيره كند و تصميمات متأثر از سبكهاي معماري در نهايت بر فرهنگهاي محيط خود تأثير خواهند گذارد. بنابراين مي­توان گفت كه يك قالب بصري دقيقا به همان ترتيبي كه يك ويروس كشنده عمل مي­كند، باعث نابودي يك فرهنگ خواهد شد. وی اذعان می­کند در يك ساماندهی جديد بايد الگو را به همان صورتي كه به نظر مي­آيند درآورد. با اين كار بنيان و استخوان­بندي انتظام و ساماندهی جديد شكل مي­گيرد و مي­توان پيشرفتها وتوسعه­هاي بعدي را از طريق آن پشتيباني نمود. شناخت الگوهاي بنيادي اين انتظام، سرعت پيشرفت زبان را بالا خواهد برد و آن­را به راه درست هدايت خواهدكرد. شايد با مطالعه الگوها در انواع انتظاماتي كه تاكنون داير شده­اند بتوان از رشته­اي كه هنوز زبان الگويي ندارد شناخت بيشتري پيداكرد. فضاي راه حل با يك فضاي پارامتري فرق مي­كند و ندرتا به صورت تك بعدي است. اين بدان معني است كه اگر بدانيم چه چيزي خوب كارنمي­كند آنگاه صرفا با انجام دادن عكس آن نمي­توانيم به پاسخ مناسب برسيم زيرا شايد راه حلهايي كه بدين­گونه برعكس تعريف مي­شوند نامحدود باشند. الگوها دريك زبان با هم وابستگي پيچيده اي دارند و حذف عجولانه الگوهايي كه اشتباها "زايد" پنداشته مي­شوند شايد در انسجام زبان ايجاد اختلال كند چرا که وجود اين الگوها براي انسجام يك سيستم و كل بودن آن لازم است و حذف اين الگوها در دراز مدت نتايج منفي و مهمي را در پي­خواهد داشت. طراحي خوب در واقع ايجاد نوعي تعادل بين اين دو ديدگاه است. این ایده های کلی مي­توانند براي تعميم الگوهاي شهري در قالب يك شهرالكترونيكي(و هوشمند) نيز بکار آیند. انديشة ايجاد يك" محيط هوشمند" پيوستگي و ار تباطات شهريِ مربوط به هزارة جديد را مطرح مي سازد. ساختار راه موجود براي دستيابي به اين منظور توسط الگوهاي الكساندر فراهم آمده است(سالینگروس،1998) كه در رأس آن بايد قوانين مربوط به پيوستگي و ارتباط الگوها را توسعه و پرورش داد(گراهام و ماوین²³، 1996؛ دریگی²⁴،1997). براي تعريف يك بافت شهري كه بتواند به شكل منسجمي كار كند زبان الگويِ ارتباطات الكترونيكي و هوشمند(كه هم­ اينك درحال­ گسترش و توسعه است) بايد با زبان الگوي ارتباطات فيزيكي به صورت يكپارچه­اي درآميزد. 

پیشینه تجربی

هاشم نژاد (1389) به موضوع" الگوی طراحی معماری مجازی" پرداخته و درصدد رسیدن به یک الگوی معماری مجازی بوده که بتواند در محیط­های مجازی یک تعامل اجتماعی و فرهنگی را بین استفاده­کنندگان ایحاد کند و مشارکت گروه­های مختلف مردم را در سطح جامعه افزایش دهد. این تحقیق در دو حوزه مطالعاتی و میدانی صورت گرفته­است و جامعه نمونه آماری قسمتی از جامعه معماری کشور می­باشد. متغیرهای مستقل، سن، جنسیت و ویژگی­های معماری و کالبدی و متغیر وابسته میزان مشارکت و تعامل اجتماعی می­باشد. آنها معتقدند كه استفاده از تكنولوژی واقعیت مجازی می­تواند امكان مشاركت فزاینده مردم از گروهها و تشكلات مختلف را به وجودآورد و یك محیط جوابگو با كیفیات مردم محور ایجادكند و در عین­حال دریچه­های جدیدی از ارتباطات بین مردم، تكنولوژی و معماری بگشاید. الگوی مطرح شده دارای ویژگی­هایی چون سیالیت، انعطاف، عمومی بودن و نسبی بودن فضا، پتانسیل عرضه هویت جدید به کاربر و ارتباطات قوی می­باشد.  مهدوی­نژاد (1389) به کاربرد الگوی مقداری در همسازی معماری و سازه پرداخته و معتقداست: پیچیدگی و گستردگی داده‌های طراحی موجب می‌شود که برخلاف گذشته کنترل تمامی بخش‌های طراحی از دستان طراح خارج شده، و روند طراحی به بخش هایی تقسیم شود که هر کدام جداگانه پیش برده می‌شوند و یکی از زمینه‌های مهمی که آسیب دیده، هماهنگی معماری و سازه است. به این منظور در دهه اخیر روش­های مقداری(با استفاده از قابلیت های فناوری و کامپیوتر) به عنوان ابزاری رو به رشد در اختیار طراحان قرارگرفته، که می­تواند یاری­رسان توسعه دانش و مهارت طراحی معماری باشد. ماهیت روش­های مقداری برقراری رابطه یکپارچه میان داده­های مسئله است. چارچوب پیشنهادی مقاله با نگاه خاص خود به فرآیند طراحی، عوامل سازه­ای و عوامل طراحی معماری را در کنار هم مطالعه نموده و کلیه عوامل درگیر در حل مساله طراحی مانند فضا، عملکرد، فرم و سازه، بصورت یکپارچه و همزمان حرکت می­کنند. همچنین به اجزای الگو شامل اصول کلی، ابزارها، فرایندها و اولویتها اشاره می‌شود. والس²⁵ (2018) از دانشگاه پلی­تکنیک کاتالانیا بارسلون اسپانیا در تحقیقی با عنوان "داده­های شهری و طراحی شهری: رویکرد داده­کاوی برای آموزش معماری" نشان می­دهد پیکربندی پروژه­های شهری با استفاده از فناوری­های اطلاعات و ارتباطات جنبه اساسی در آموزش معماران آینده دارد. دانشجویان باید فناوری­هایی را بشناسند که پیشرفت تحصیلی و حرفه­ای آنها و همچنین پیش­بینی نیازهای شهروندان و الزامات طرح­های آنها را تسهیل کند. در این مقاله از یک روش داده­کاوی برای تشریح نیازهای استراتژیک برای یک پروژه طراحی شهری در یک دوره معماری با استفاده از یک استراتژی یادگیری مبتنی بر پروژه استفاده شده است. داده­های غیررسمی(داده های اجتماعی) مربوط به میدان گیلت در لندن، انگلستان از دو شبکه اجتماعی (فلیکر و توییتر) و وب­سایت رسمی آن گرفته­ شده­ است. این تجزیه و تحلیل متمرکز بر الگوهای معنایی(اکتشاف محتوای معنایی با تحلیل داده­های متنی)، الگوهای زمانی و مکانی رویدادها(هر رویداد با شش قسمت: خلاصه، توضیحات، تاریخ شروع، زمان شروع، تاریخ پایان و زمان پایان) بررسی شده است، جنبه­هایی که معمولاً در رویکردهای سنتی نادیده گرفته می­شود. از تکنیک­های استخراج متن برای ارتباط معنایی استفاده شده است و داده­های زمانی، با تمرکز بر چرخه­های فصلی و هفتگی(اوقات فراغت)، و الگوهای جغرافیایی از تصاویر جغرافیایی و نیز با استفاده از مختصات مکان های جغرافیایی کاربر استخراج می­شوند و به فرمت نرم افزاری مناسب برای داده­کاوی تبدیل می­شوند. نتایج نشان­داد كه به­منظور تعيين كاربردها و نيازهاي معماري يك فضاي شهري، مي­توان داده­ها و اطلاعات ارزشمندي را بدست آورد و استخراج­كرد، اما چنين داده­ها و اطلاعاتي براي بازيافت، ساختار، تحليل و تجسم مي­تواند چالش­برانگيز باشد. هدف اصلی مقاله ترسیم یک استراتژی و ارائه تصویری از نتایج است، بنابراین تجزیه و تحلیل انجام شده ممکن است در سایر زمینه­های داده­های شهری قابل تکرار باشد. گیل و همکاران از هلند و پرتغال به موضوع کشف گونه­شناسی شهری (داده کاویِ ویژگی چندبعدی محله) پرداخته­اند. در این مقاله یک روش داده­کاوی ارائه شده­است که به مجموعه داده­های محیط زیست شهری اعمال می‌شود تا نوع شناسی از زمینه سایت در مرحله قبل از طراحی را مشخص و طراحی مبتنی بر قاعده پارامتری را تعریف نماید. در انجام این کار، مقیاس پیچیده چند بعدی و ماهیت چند سطحی مرتبط با محیطهای شهری از الزامات کیفی و کمی کار است. وانگ²⁶ (2018) از دانشگاه ووهان چین به مطالعه موردی در مورد داده­کاوی فضا- زمانی از وقایع مدیریت اجتماعی شهری(مدیریت جمعیت، امنیت عمومی، خدمات معیشت، نگهداری زیرساختها، مدیریت بهداشت محیط ، مدیریت شهری و حل اختلافات) در شهر چینگدائو، بر اساس استدلال معنایی مبتنی برهستی­شناسی پرداخته‌است. داده­های گسترده مدیریت اجتماعی شهری با مختصات جغرافیایی از بازرسان، داوطلبان و شهروندان شهر منبع جدیدی از داده های مکانی- زمانی است که می­توان از آنها برای داده­کاوی مدیریت شهر و سیر تحولات استفاده­کرد و حاکمیت جامع شهری را بهبود بخشید. در این مطالعه با استفاده از یک مدل معنایی هستی­شناسی، حوادث مؤثر مدیریت اجتماعی را از ساختاری دقیق استخراج­کرده و به تجزیه و تحلیل داده­های مکانی اکتشافی مبتنی بر "رویداد- رویداد" و "رویداد- مکان" از جنبه­های مکانی و زمانی به منظور استخراج اطلاعات پرداخته­اندکه می­تواند کارایی مدیریت خدمات شهری و ادارات شهرداری را برای تصمیم گیری بهبود بخشد. مارسال²⁷ (2013) از اسپانیا به موضوع برنامه­ریزی شهری از طریق روش مبتنی بر شهروندی، روش برنامه­ریزی شهری هوشمند پرداخته و روشی برای به­روزرسانی شهریِ سنتی پیشنهاد شده ­است. این روش برنامه‌ریزی مبتنی بر ورودی از سوی شهروندان در مورد نیازهای شهریِ آینده(خدمات و امکانات) که به طور خاص، مبتنی بر وب شهروند است، می باشد. نظرسنجی در مورد چگونگی نیازهای شهری در استان جیرونا به عنوان یک منطقه آزمایشی صورت­گرفته و از ابزارهای داده­کاوی برای پردازش داده­های جمع­آوری­شده استفاده می­کند. روش هوشمندانه برنامه‌ریزی شهری ارائه شده در اینجا به شکل مدل، توسعه­یافته­است. در این مدل از نظرسنجی برای به­دست­آوردن مشارکت شهروندان استفاده می­کند. یکپارچگی مورد نیاز را پوشش می­دهد و مدل­نهایی تجسم داده­های شهری براساس تکنولوژی است و مشارکت عمومی معنادار در برنامه­ریزی شهری را نشان می­دهد. در زمینه برنامه­ریزی شهری و اهميتي كه فناوری اطلاعات و ارتباطات در تغییرات ساختاري و فضايي شهرها دارد، خدارحم بزی(1392) به بررسي تأثير فناوری اطلاعات و ارتباطات بر آشفتگي فضا و ساختار شهري؛ نمونه موردي شهر كرمان می‌پردازد و با استفاده از روش توصيفي- تحليلي با ابزار پرسشنامه و بکارگیری مدل سلسله مراتبی²⁸ نشان می‌دهدکه فناوری اطلاعات و ارتباطات به ساماندهي ساختار شهري کمک کرده است. شاهیوندی(1395) به اثرگذاری فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی بر ساختار کالبدی-  فضایی شهر اصفهان می­پردازد و روابط بین عوامل شهر خلاق و فناوریهای نوین را با روش مدلسازی معادلات ساختاری می­سنجد. نتیجه آن که عامل به­روزبودن بر همه ابعاد شهر خلاق یعنی خلاقیت و توان بومی، ساختار کالبدی- فیزیکی شهر و ویژگیهای اجتماعی- اقتصادی تأثیرگذار است.

جدول1- نقش و تاثیر فناوری دیجیتالی در ساماندهی ساختار شهری بررسی شده در پیشینه

نقش فناوری دیجیتالی(فناوری اطلاعات و ارتباطات)	تاثیر در ساماندهي ساختار شهري
فناوری واقعیت مجازی	یك محیط جوابگو با كیفیات مردم محور
الگوی مقداری	برقراری رابطه یکپارچه میان داده­های مسئله
داده­های شهری	پیکربندی پروژه­های شهری
داده­کاوی	تشریح نیازهای استراتژیک برای پروژه های طراحی شهری
الگوهای معنایی	تعيين كاربردها و نيازهاي معماري يك فضاي شهري
داده کاوی	حاکمیت جامع شهری
برنامه­ریزی شهری هوشمند	مشارکت عمومی معنادار
تأثير فناوری دیحیتالی بر آشفتگي فضا	ساماندهي ساختار فضایی – کالبدی شهري
به روز بودن	خلاقیت فضا

براساس پژوهشهای انجام شده نقش فناوری دیجیتالی(فناوری اطلاعات و ارتباطات) درتوسعه، برنامه ریزی و سیاستگذاری شهری مشهود و ضروری است. اما ازآنجا که امروزه، الگوهای مکان تغییریافته‌است، این شکاف دانشی احساس می‌گردد که برای سازماندهی فضاهای شهری با استفاده از فناوری دیجیتالی بایستی به ارائه راهکارهای موثر در قالب الگوهایی ملموس و متاثر از فناوری اطلاعات و ارتباطات پرداخت که سازماندهی فضا را به شکل پيوستگي و ارتباطات شهريِ منسجم رقم زند و دراین پژوهش به آن پرداخته شد. درادامه به بیان محورهای مستخرج از مبانی نظری و پیشینه در راستای تحقق اهداف پژوهش پرداخته شد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 2- نمودار محورهای مستخرج از مبانی نظری در راستای تحقق اهداف پژوهش

 

روش شناسی پژوهش

این پژوهش ترکیبی(کمی و کیفی) می‌باشد وشامل دو بخش است. در بخش اول به جهت شناسایی ساختارالگوهای موثر شامل مولفه­ها، معیارها و شاخصهای آنها از بررسی متون، پژوهشهای پیشین و منابع مختلف استفاده کرد و درارتباط با موضوع پژوهش، مفاهیم، اصول، نظریات، مدلها و تئوری­های مختلفی در منابع فارسی و انگلیسی از ابعاد مرتبط به طریق"تحلیل موضوعی" بررسی، تحلیل وجمع­بندی گردید. برهمین اساس، تجزیه و تحلیل محتوا بصورت کیفی و با تمرکز بر روی تفسیر و درک متن در آثار بسیاری از صاحبنظران و خبرگان در ابعاد کیفیت بخشی و فناوری و با جامعیت نظری بالا²⁹ انجام شد. دراین روش با توجه به هدف پژوهش، همه منابع داده در دسترس فارسی و انگلیسی از حدود سال 1970 تاکنون، بررسی و مضامین کل داده‌ها به منظورشناسایی مضامین اصلی وفرعی، تحلیل و تفسیر شد. بطوریکه با تفکیک به بخشهای کوچکتر و انتخاب ویژگیهای مناسب درداده­ها، مقوله‌های فراگیر(مولفه­ها)، سازمان‌دهنده (معیارها) و پایه (شاخصها)مشخص­گردید.³⁰ این کار برای تمام منابع اطلاعاتی صورت گرفت بطوری که اطلاعات مشابهی بدست آمد. فرایند انجام کار شامل مرحله 1-  آشنایی با داده ها ( جستجوی معانی و الگوها) مرحله 2-  ایجاد کدهای اولیه (معرفی یک ویژگی داده­ها) مرحله 3- جستجوی کدهای گزینشی (دسته بندی کدهای مختلف و حذف کدهای نامرتبط) مرحله 4-  شکل گیری مضمون های فرعی (1- بازبینی در سطح خلاصه های کدگذاری شده 2- اعتبار مضمونهای فرعی در رابطه با مجموعه داده ها) مرحله 5- تعریف و نام گذاری مضمونهای اصلی و تحلیل داده_های داخل آن و  مرحله 6- تحلیل پایانی  است . تحلیل موضوعی نشان داد الگوهای موثرکه با استفاده از فناوری دیجیتالی به ارتقاء کیفیت معماری شهری کمک می­کنند شامل چهار مولفه اصلی می‌باشد و 1- مولفه اجتماعی – فرهنگی، 2- مولفه درک تازه از فضا و سازماندهی فضا از طریق خلاقیت،3- مولفه طریق ساخت با نوآوریهای فناورانه و 4- مولفه کارایی و سودمندی از طریق تحولات دیجیتالی را شامل می گردد که خود شامل معیارها و شاخص­های متعددی است. همچنین خبرگان اهمیت درجه اول میان مولفه­ها را برای بعد اجتماعی-فرهنگی قائل شدند که با در نظرگرفتن هدف، رویکرد و نوع داده مورد نیاز در این پژوهش، این مولفه درکنار مولفه درک تازه از فضا و سازماندهی فضا از طریق خلاقیت مورد بررسی قرار گرفت. در جدول دو به تحلیل و واکاوی مولفه­های مربوط به الگوهای موثر مورد بررسی دراین پژوهش پرداخته شد و به بعضی ازمنابع مهم درآن اشاره گردید.

جدول 2- تحلیل و واکاوی مولفه­های مربوط به الگوهای  پژوهش موثر در سازماندهی فضا، ماخذ: نگارندگان

مولفه ها	معیارها	شاخصها
تعریف رابطه فناوری و معماری از طریق تکنولوژی منطبق بر زمینه فرهنگی و اجتماعی (خاص گرایی فرهنگی در کنار عام گرایی فرهنگی)     (هایدگر،1954)، (ایلول،1964)،(هابرمن،1968) ،(تفوری،1980)،(فینبرگ،1991)،(گیدنز،1370)،(گل­محمدی،1381)،(کاستلز، 1385)،(گلن،1388)،(گلابچی،1389)، (پورجعفر،1390)،(فیضی،1394)، (دیلن برگر،2017)،	·       کیفیت (Kronenburg,2007),( Schnädelbach, et al., 2007), (Bullivant,2005), (Harper, 2003), , )Erin Milfeit,2003),)Paulknox,2002(,(Streitz ,et al.,1999), (Zellner,1999),	1.       تعاملی و پاسخگو (Kronenburg,2007; Schnädelbach, et al., 2007; Bullivant,2005; Harper, 2003;Streitz ,et al.,1999; Zellner,1999)
	·       هماهنگی و انعطاف پذیری (Kronenburg,2007; Schnädelbach, et al., 2007; Bullivant,2005; Harper, 2003;Streitz ,et al.,1999; Zellner,1999)  (علی محمدی، 1385)،( حسینی،389 )،	1. هوشمند و متناسب با سبک زندگی 2. تغییر­پذیر و سازگار (Kronenburg,2007; Schnädelbach, et al., 2007; Bullivant,2005; Harper, 2003;Streitz ,et al.,1999; Zellner,1999)
	·        انسجام (Kronenburg,2007; Schnädelbach, et al., 2007; Bullivant,2005; Harper, 2003;Streitz ,et al.,1999; Zellner,1999)، )Ben-Yehuda,2007( (مارک پاستر، 1377)، )،(گل­محمدی،1381)،	1. همکار و رسانه (Kronenburg,2007; Ben-Yehuda,2007؛Schnädelbach, et al., 2007; Bullivant,2005; Harper, 2003;Streitz ,et al.,1999; Zellner,1999) (مک­لوهان،1950)،
درک تازه از فضا و سازماندهی فضا از طریق خلاقیت و حركت از یك كیفیت مادي به یك كیفيت روحي (كم كردن ماده و افزايش فضا)     (شولتز،1965،1941)،(گیدیون،1960)،(کالینز،1965)،(هاروی،1973)،(گیدنز،1984)،(میرمیران، 1375)،(لوفور،1991)،(آرنهایم،1382)، (mitra & Schwartz,2005), (کولهاس،2006)،(کاستلز،2008)،  (Berner & Keil ,2008),، (ضرغامی،1394) )steve, 2011)،(مدنی پور،2013),	·       فضای جریانها و چرخش پارادایمی(پارادایم فناوری اطلاعات)   (Ferdinand,2000)،(کاستلز،1388)،(آصفی،1390)،(خانیکی و بابایی،1390)،(هایم،1390)،	1. فضای فرآورده و فرآورنده 2. فضای ترکیبی(فضای سایبرنتیک)  )Haney,2006)،(Folsom,، (2007 (بل،1389)،
	·       پیوند میان مکانها و ارتباط درونی   (ایکنبری،1388)، (2003 (McQuail, ،(2005Gripenberg,)،(کاستلز،2008)،	1. زیرساخت جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات وجفرافیای نامرئی دانش با استفاده از اینترنت (کاستلز،2008)،
	·       ساختار فرکتالی و همبستگی ارگانیک  (محمودی نژاد،1388)،(سروزاده،1390)،(بویل،1392)، (مستغنی،1395)	1. ساختارهای هندسی و سرزندگی 2. ایجاد تعاملهای درونی و جابجایی­ها و فضای سبز (Fenger,2012), (محمودی نژاد،1388)،(سروزاده،1390)، (بویل،1392)،(مستغنی،1395)
	·       هوشمندی  ( Eger,2009), (Albino& et al,2015),( Zaheer& et al,2018),( Mckinsey & company,2018), (بهبود شاخصهای مهم کیفیت زندگی با برنامه های کاربردی شهر هوشمند در گزارش مکنزی،2018)	1. تحول در کالبد، سیمای شهری، ساختار و روند توسعه شهر 2. طراحی مكانهای با كیفیت با استفاده از تأثیر ICT   (Aurigi & Graham,2000), (Mitchell,2000),  (Talvitie,2000) ,(Caragliu,2009),(Ziari,2010), (شاهیوندی،1396)،
	·       برنامه‌ريزى و سياست گذارى حول محور بهره ورى و كارايى (Sen,1999),( North,2005), ( Mckinsey & company,2018), (Stiles,2019)	1. تغییر الگوهای مكان 2. مکان­های دیجیتالی در سه سطح زمینه­ای، جامعه و منطقه­ای (توماس هورن،2000)،( Mckinsey & company,2018)
	·       روابط مدرن بین افراد  (Fenger,2012), (McKinsey Global Institute analysis,2018)	1. مشارکت در انواع شبکه ها، شهروندی دیجیتال و بودجه مشارکتی 2. دسترسی بلادرنگ به داده های انبوه و پردازش و تحلیل برخط آنها) (شربتدار، 1395)، )Fenger,2012(,( Mckinsey & company,2018), (بهبود شاخصهای مهم کیفیت زندگی با برنامه های کاربردی شهر هوشمند در گزارش مکنزی،2018)
	·       همراهی دانشهای تکنولوژیک و هنرهای اجتماعی (Rendell,2006), (رهبرنیا، 1396)، (رهنورد، 1396)، (موسوی، 1381)	1. پیوند هنرهای تعاملی و محیط شهری از طریق تکنولوژی (رهبرنیا، 1396)، (رهنورد، 1396)،(Alexander et al,1377) (موسوی، 1381)،

منابع:

 (Macko,Mesarovic & et al.,1970), ( Fathy,1973), (Stringer,1975), ( Alexander,1979,2002), (Kishino,1994), (Milgram & Kishino,1994), (Graham& Marvin,1996), (Droege, 1997), (Salingaros,1998,2000,2017), (Streitz ,et al.,1999), (Zellner,1999), (Sen,1999), (Ferdinand,2000), (Aurigi & Graham,2000), (Mitchell,2000), (Talvitie,2000) , (Milgram & Salingaros,2000), )Paulknox,2002(,(Harper, 2003), )Erin Milfeit,2003), (McQuail,2003), (Bullivant,2005), (mitra & Schwartz,2005), (Gripenberg,2005), ( North,2005), (Haney,2006), (Rendell,2006), (Ben-Yehuda,2007(, (Kronenburg,2007),( Schnädelbach, et al., 2007), ) Folsom,(2007 , (Berner & Keil ,2008), (Caragliu,2009), ( Eger,2009), (Ziari,2010), (Silk & Appleby, 2010), (steve,2011), (Fenger,2012), (Picciano, 2012), (The Large programme Nanotechnology and Advanced Materials –2021, NANO Research Council of Norway, Oslo2013), (Mark,2014), (Turner,2014), (Albino & et al,2015), ( Schwab,2016), (Benjamin Dillenburger,2017), ( Salingaros,2017), ( Zaheer& et al,2018), ( Mckinsey & company,2018), (Stiles,2019),

(شولتز،1965،1941)، (مک­لوهان،1950)، (هایدگر،1954،1977)، (گیدیون،1960)، (ایلول،1964)، (پیرلوئیجینروی،1965)، (کالینز،1965)، (هابرمن،1968) ،(هاروی،1973)، (آرنهایم،1977)، (تفوری،1980)، (گیدنز،1984)، (ماریوسالوادوری،1986)، (لوفور،1991)، (فینبرگ،1991)،( (هایم،1993)، (مارک پاستر، 1995)، (توماس هورن،2000)،(کولهاس،2006)، (بل،2007) ،(کاستلز، 2009)، (گزارش وضعیت شهرهای جهان،2016)، (کمیسیون بین المللی الکتروتکنیک" توجه خاص به شبکه وزیرساختهای شهری هوشمند"،2016)،( اتحادیه بین المللی ارتباط ازراه دور" شهر مبتکر"،2016)،( گروزینگروهمکاران، 2017)،(بهبود شاخصهای مهم کیفیت زندگی با برنامه­های کاربردی شهر هوشمند در گزارش مکنزی،2018)، (گزارش مشترک ریبا و مایکروسافت، 2018)، (سناریوی سیاستهای جدیدانرژی وارزیابی نتایج اجرایی آن درزمینه تولیدبرق توسط تکنولوژی درجهان تا سال 2040،2018)، (شبکۀ سیاستی انرژی تجدید ­پذیربرای قرن بیست و یکم،2019)، / (میرمیران، 1375)، (گل­محمدی،1381)، (موسوی، 1381)، (گلابچي،1384)، (علی محمدی،1385)، (محمودینژاد،1388)، (تقیزاده،1388)، (تجویدی،1388)،(صانعی،1388)، ( حسینی،1389)،(پاکزاد،1389)، (گلابچی،1389)، (پورجعفر،1390)،(سروزاده،1390)، (آصفی،1390)،(خانیکیو بابایی،1390)،(مهدوی نژاد،1390،1394) ،(بخشهاومؤلفه های چارچوب معماری سازمانی ایران،1390)، (کیانی،1390)،(صبری،1391)، (مدنی پور،1391)، (هوایی، 1393)، (فیضی،1394)، (ضرغامی،1394)،(گزارش کاهش مصرف انرژي ساختمان به روش بهینه سازيپارامتریک درفازطراحی معماري، 1394)، (مستغنی،1395)، (شربتدار، 1395)،(شاهیوندی،1396)، (رهبرنیا، 1396)، (رهنورد، 1396)،...

 

در بخش دوم، تجزیه و تحلیل اطلاعات در این پژوهش براساس دو گام صورت­گرفت. در گام اول، با توجه به هدف و رویکرد پژوهش و نوع داده مورد نیاز و به منظور رسیدن به ساختار الگوهای پژوهش شامل مولفه­ها، معیارها و شاخصها با حفظ الویت­گذاری، پرسشنامه‌ای ویژه خبرگان بر مبنای سنجش اثرات متقابل شاخصهای این موضوع طراحی شد. که با توجه به محدودیت متخصصین پاسخگو در زمینه موضوع پژوهش، توسط پنج خبره متخصص پاسخ گفته شد.³¹ بررسی تحلیلی این پرسشنامه به کمک روش" فرایند تحلیل سلسله مراتبی"³²و نرم افزار" اکسپرت چویس"³³صورت گرفت و نتایجِ اولویت بندی­شده حاصل گردید. همچنین به­ منظور بررسی زیرمعیارهای نهایی مربوط به هر شاخص براساس طیف لیکرت ازخبرگان نظرسنجی شد. سپس در گام دوم، پس از بررسی دقیق توام با استنتاجات منطقی از روابط مورد نیاز در جهت اجرایی کردن این مولفه­ها به همراه معیارها و شاخصهای آنها و با تکیه بر الگوهای جدید و مکمل ارائه شده برای رفع چالشهای شهری توسط سالینگروس و همکاران مشخص­شد که در انتظام الگویی مورد نیاز به منظور سازماندهی فضا، چه الگوها و روابطی بایستی شکل­بگیرند، به عبارت دیگر، الگوهای مکمل به عنوان راه حل های استاندارد، مبنای این انتظام قرار گرفته و پس از بررسی دقیق این الگوها که بر مبنای بیان مساله، بحث و راه حل برای آن است با دید کاربردی و مشابهت شرایط به منظور اجرای مولفه­های پژوهش همراه با معیارها و شاخصهای آنها استفاده شده است. به این ترتیب فرایندهای مربوط به الگوها مشخص شد. فرایندها، مولفه­ها را به همراه معیارها و بویژه شاخصها در عمل اجرا­ می­کنند که در ادامه به آنها پرداخته شده ا ست. 

 

 

یافته­های پژوهش

دراین قسمت بررسی و تحلیل پرسشنامۀ خبرگان به کمک روش رتبه­بندی AHP و نرم­افزار Expert Choice مورد تحلیل قرارگرفت. هدف رتبه­بندی عوامل و زیرعامل­هایی بود که ازدیدگاه خبرگان بر موضوع ارتقاء کیفیت معماری شهری درابعاد سارماندهی فضا موثربوده­ است.

* تحلیل نتایج پرسشنامه خبرگان

تحلیل سلسله مراتبیahp

این فرایند یکی از معروفترین فنون تصمیم­گیری چندمعیاره است که توسط توماس­ال ساعتی در دهه1970 بوجودآمد. این روش هنگامی­که عمل تصمیم­گیری با چند گزینه وشاخص روبه­رو است می­تواند سودمند باشد. شاخصها می­توانند کمی ویا کیفی باشند. اساس این روش بر مقایسات زوجی بنا نهاده شده است. فرآیند رتبه­بندی گزینه­ها شامل مراحل زیر می باشد.

1.       ساخت سلسله مراتبی : در این مرحله مسئله تعریف شده و هدف ازتصمیم­گیری به صورت سلسله مراتبی از عوامل وعناصرتشکیل­دهنده تصمیم ترسیم می شود. این فرایند نیازمند شکستن مساله تصمیم با چندین شاخص از سلسله مراتبی ازسطوح است. برای این منظور ازدرخت تصمیم استفاده می­شود که شامل چهار سطح است.

·       هدف از تصمیم­گیری 

·       معیارهای کلی تصمیم­گیری

·       زیرمعیارها

·       گزینه­های تصمیم

2.       مقایسه­های زوجی: در این مرحله خبرگان مقایسه­هایی را بین معیارها و زیرمعیارهای تصمیم­گیری انجام داده و امتیاز آن ها را نسبت به یکدیگر تعیین می­کنند.

3.       محاسبه وزن نسبی: برای محاسبه­وزن نسبی از روشهای مختلفی استفاده می­شود. از جمله پرکاربردترین این روشها، روش بردار ویژه می­باشد. پس از محاسبه وزن معیارها و زیرمعیارها این مقادیرنرمال شده و در مورد رتبه­بندی شاخصها تصمیم گرفته می­شود.

4.       محاسبه وزن نهایی گزینه­ها: در یک فرآیند سلسله مراتبی وزن نهایی گزینه ها از مجموع حاصلضرب اهمیت معیارها دروزن گزینه­ها بدست می­آید.

اگزل و ساعتی (1983) استفاده از روش میانگین هندسی را بهترین روش برای ترکیب مقایسات زوجی معرفی کرده­اند، پس ازآنکه درهرماتریس مقایسات زوجی ازداده­های هرسطر میانگین هندسی گرفته­شد، نرمال­سازی مقادیربایستی انجام شود. منظوراز وزن نرمال آن است که جمع اوزان محاسبه شده برابر 1 باشد. بنابراین میانگین هندسی بدست­آمده درهرسطراز ماتریس مقایسات زوجی را برمجموع عناصر ستون میانگین هندسی تقسیم­نموده و وزن نرمال شده، محاسبه می­شود. این مقادیرکه شامل وزن­های نرمال شدۀ هرمعیارهستند بردار ویژه یا همان وزن نهایی نامیده می­شود(اگزل و ساعتی،1983).

 رتبه بندی زیرمعیارهای مربوط به تعریف رابطه فناوری و معماری ازطریق تکنولوژی منطبق برزمینه  فرهنگی و اجتماعی
جدول3- رتبه­بندی زیر معیارهای معیار رابطه فناوری و معماری ازطریق تکنولوژی منطبق برزمینه فرهنگی واجتماعی، ماخذ: نگارندگان

 

نام زیر عامل	وزن نهایی	وزن نرمال	رتبه
کیفیت	333/0	1	1
هماهنگی و انعطاف پذیری	333/0	1	1
انسجام	333/0	1	1

 

در زیرعامل­های مورد بررسی، زیرعامل­های مربوط به تعریف رابطه فناوری و معماری ازطریق تکنولوژی منطبق بر زمینه فرهنگی واجتماعی از دیدگاه خبرگان تفاوتی با یکدیگرنداشته­اند و هرسه زیرعامل کیفیت، هماهنگی و انعطاف­پذیری و انسجام رتبه یکسان داشته­اند.

رتبه بندی زیرمعیارهای مربوط به درک تازه از فضا و سازماندهی فضا از طریق خلاقیت وحركت ازیك كیفیت مادي به یك كیفيت روحي(كم كردن ماده وافزايش فضا)
جدول3- رتبه بندی زیر معیارهای معیار درک تازه از فضا و سازماندهی فضا از طریق خلاقیت، ماخذ: نگارندگان

نام زیر عامل وزن نهایی وزن نرمال رتبه فضای جریانها و چرخش پارادایمی(پارادایم فناوری اطلاعات) 141/0 623/0 4 پیوند میان مکانها و ارتباط درونی 105/0 463/0 5 ساختار فرکتالی و همبستگی ارگانیک 088/0 386/0 6 هوشمندی 226/0 998/0 2 برنامه‌ريزىو سياستگذاری حول محوربهره ورى وكارايى 227/0 1 1 روابط مدرن بین افراد 065/0 287/0 7 همراهی دانشهای تکنولوژیک و هنرهای اجتماعی 148/0 651/0 3

در زیرعامل­های مورد بررسی، اهمیت زیرعامل­ها به این ترتیب حاصل شده است: برنامه‌ريزى و سياستگذاری حول محور بهره­ورى وكارايى، هوشمندی، همراهی دانشهای تکنولوژیک و هنرهای اجتماعی، فضای جریانها و چرخش پارادایمی(پارادایم فناوری اطلاعات)، پیوند میان مکانها و ارتباط درونی، ساختارفرکتالی و همبستگی ارگانیک و روابط مدرن بین افراد.

بررسی زیرشاخصها

دراین بخش به­منظور بررسی زیرمعیارهای نهایی مربوط به هرشاخص براساس طیف لیکرت ازخبرگان نظرسنجی به عمل آمده است. نتایج حاصل اهمیت بالای هر یک از این زیرمعیارها را نشان می­دهد.

جدول4- بررسی زیرمعیارهای نهایی مربوط به هر شاخص، ماخذ: نگارندگان

مولفه ها معیارها شاخص ها میانگین         میانه انحراف معیار تعریف رابطه فناوری و معماری از طریق تکنولوژی منطبق بر زمینه فرهنگی و اجتماعی(خاص گرایی فرهنگی در کنار عام گرایی فرهنگی) ·       کیفیت 1. تعاملی و پاسخگو 4 4 0 ·       هماهنگی و انعطاف پذیری 1. هوشمند و متناسب با سبک زندگی 5 5 0 2. تغییر­ پذیر و سازگار 5 5 0 ·       انسجام 1. همکار و رسانه 4 4 0   درک تازه از فضا، سازماندهی فضا از طریق خلاقیت وحركت ازیك كیفیت مادي به یك كیفيت روحي(كم كردن ماده وافزايش فضا)   ·       فضای جریانها و چرخش پارادایمی(پارادایم فناوری اطلاعات) 1. فضای فرآورده و فرآورنده   4 4 0 2. فضای ترکیبی(فضای سایبرنتیک) 4 4 0 ·       پیوندمیان مکانهاوارتباط درونی   1. زیرساخت جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات و جفرافیای نامرئی دانش با استفاده از اینترنت 4 4 0 ·       ساختار فرکتالی و همبستگی ارگانیک 1. ساختارهای هندسی و سرزندگی 4 4 0 2. ایجادتعاملهای درونی وجابجایی­ها و فضای سبز 4/333333 4 0/57735 ·       هوشمندی 1. تحول در کالبد،سیمای شهری، ساختار­و روندتوسعه شهر 4 4 0 2. طراحی مكانهای باكیفیت با استفاده از تأثیرICT 4/666667 5 0/57735 ·       برنامه‌ريزىو سياستگذارى حول محور بهره ورىوكارايى 1.تغییر الگوهای مكان 4 4 0 2. مکان­های دیجیتالی درسه سطح زمینه­ای، جامعه و منطقه­ای 4/666667 5 0/57735 ·       روابط مدرن بین افراد 1. مشارکت درانواع شبکه ها، شهروندی دیجیتال و بودجه مشارکتی 4 4 0 2. دسترسی بلادرنگ به داده های انبوه و پردازش و تحلیل برخط آنها) 4/666667 5 0/57735 ·       همراهی دانشهای تکنولوژیک و هنرهای اجتماعی   1. پیوند هنرهای تعاملی و محیط شهری از طریق تکنولوژی   4 4 0

 

در ادامه به دیاگرام اولویتگذاری شده از مولفه، معیارها و شاخصهای بررسی شده توسط خبرگان پرداخته شد.

 

 

 

       شکل3- مدل اولویتگذاری شده از مولفه فرهنگی و اجتماعی و مولفه خلاقیت فضا با معیارها و شاخصهای بررسی شده آنها توسط خبرگان، ماخذ: نگارندگان

 

*فرایندهای (ارتباط و انتظام) مربوط به الگوهای سازماندهی فضا

فرایندها یا برنامه عمل به عنوان جزء چهام از ساختار الگوهای پژوهش، به بررسی­ رابطه بین معیارها و شاخصهای مربوط به هرکدام از مولفه­ها بصورت جامع می­پردازد، بنحوی که مولفه­ را به همراه معیارها و بویژه شاخصها در عمل اجرا­ کنند. پس از بررسی دقیق توام با استنتاجات منطقی از روابط مورد نیاز، مشخص­گردید که در انتظام الگویی مورد نیاز، چه الگوها و روابطی بایستی شکل­بگیرند. که در این انتظامِ مشخص­شده از الگوهای تعریف­شده جدید(سالینگروس وهمکاران، 2019)³⁴به عنوان راه­حلهای استاندارداستفاده شد که از آن جمله می­توان به الگوهای داده­های شهروندی- طراحی واقعیت افزوده - هوش جمعی درطراحی- شبکه هوشمند پیاده- خیابانهای قابل قدم زدن – فراینداعطای حقوق برای توسعه شهری و مرکز برنامه­ریزی محله³⁵ اشاره کرد. همچنین دربعضی ازروابط به الگوهایی اشاره گردید که با استنتاج منطقی از ارتباطات الگویی مورد نیاز و توام با الگوهای تعریف شده جدیدسالینگروس شکل می­­پذیرند. در ادامه فرایندها را مشخص کردیم و دراین کار، ابتدا مسیر شکل­گیری مشخص­ شد و سپس بر مبنای آن، دیاگرام ارتباطات بیان گردید که درآن الگوهای رنگی تاثیرگذاری بیشتری را در شکل­گیری فرایند نشان می­دهد.

ارتباط و انتظام الگوهای فرهنگی- اجتماعی

در این بخش با کمک فناوری دیجیتالی و با استناد به الگوهای مطرح شده جدید به تعریف روابط الگوهایی پرداخته شد که بویژه شاخصهای هوشمند ومتناسب با سبک زندگی، تغییرپذیروسازگار/ تعاملی وپاسخگو/ همکارورسانه را در راستای تحقق معیارهای کیفیت، هماهنگی و انعطاف پذیری، و انسجام  تامین نماید. این امر با اتکاء به داده­های شهروندی و مشارکت فعال ساکنان شکل­گرفت. چرا که مطالعه نشان داد ورود تکنولوژی های نوین به یک جامعه، چالش هایی را در زمینه­های سیاسی ، اقتصادی و بویژه فرهنگی- اجتماعی بدنبال دارد که حفظ فرهنگ و هویت ملی و بومی را ضروری می نماید و در این زمینه، معیارها و شاخص­های دخیل به معنای بستری امن برای هویت سازی(کیفیت) همراه با توانایی تاثیرپذیری غیرانفعالی وغیرتقلیدی از دیگر فرهنگ­ها(هماهنگی و انعطاف پذیری) وحفظ هویت­سازی مکان به منظور جلوگیری از بحران هویت در فضای فرهنگی پیچیده بوجود آمده (انسجام) است و این امر ابتدا ازخود مردم شروع می­شود. در این زمینه، الگوهای زیرنقش موثری ایفا می­کند.

1-       داده های شهروندی: الگوهای فناوری جدید داده­های شهروندی مرکزبرنامه­ریزی محله طراحی واقعیت افزوده

2-       طراحی واقعیت افزوده: الگوهای فناوری جدید طراحی واقعیت افزوده داده­های شهروندی

3-       شبیه­سازی تغییرات شهری(هوش جمعی درطراحی): الگوهای ابزارپیاده­سازی شبیه­سازی تغییرات شهری و مرکزبرنامه­ریزی محله طراحی واقعیت افزوده

4-       فراینداعطای حقوق برای توسعه شهری: الگوهای ابزارهای پیاده­سازی ساده­سازی حقوق با مشارکت ذینفعان شبیه­سازی تغییرات شهری طراحی واقعیت افزوده

5-       فراینداعطای حقوق برای توسعه شهری: الگوهای ابزارهای پیاده­سازی ساده­سازی حقوق با مشارکت ذینفعان مرکزبرنامه­ریزی محله داده های شهروندی و طراحی واقعیت افزوده

6-       ساده سازی حقوق با مشارکت ذینفعان: الگوهای مقاوم سازی الگوهای بازآفرینی الگوهای ابزارپیاده سازی ساده­سازی حقوق شبیه­سازی تغییرات شهری طراحی واقعیت افزوده

7-        مرکزبرنامه­ریزی محله: الگوهای مقاوم­سازی الگوهای بازآفرینی داده­های شهروندی مرکزبرنامه ریزی محله طراحی واقعیت افزوده.

8-       شبکه هوشمند پیاده: الگوهای فناوری جدید شبکه هوشمند پیاده داده­های شهروندی مرکزبرنامه­ریزی محله طراحی واقعیت افزوده

9-       شبکه هوشمند پیاده: الگوهای مقیاس الگوهای شهری شبکه قابل پیاده روی شبکه هوشمند پیاده داده های شهروندی مرکزبرنامه ریزی محله طراحی واقعیت افزوده

10- خیابانهای قابل­قدم­زدن: الگوهای فضای عمومی خیابانهای قابل قدم زدن شبیه­سازی تغییرات شهری طراحی واقعیت افزوده.

در ادامه مدل این ارتباطات الگویی موثر به قرار زیر است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل4- مدل ارتباطات الگویی در الگوهای موثر(فناوری محور دیحیتالی) بعد فرهنگی- اجتماعی، ماخذ نگارندگان

روابط الگویی نشان داد که داده­های شهروندی با استفاده از فناوی دیجیتالی، از طریق گوناگون و با مشارکت مردم حاصل شده­اند و الگوهای موثر دیگری مانند الگوهای مقاوم سازی که زیر گروه الگوهای مقیاس چندگانه است، الگوهای ابزار پیاده سازی که زیرگروه الگوهای فرایند می­باشد و یا الگوی شبکه هوشمند پیاده که زیر گروه الگوهای شهری است نیز از طریق فناوری دیحیتالی، داده­های شهروندی را گسترده­تر می­کنند. آنچه مهم است نقش فناوری دیجیتالی در جمع آوری داده­ها و تحلیل و شناخت الگوهای شکل­گرفته در داده­های شهروندی است که با ایجاد ارتباطات به­هنگام با الگوهای دیگر بتواند به ارتقاء کیفیت کمک کند و مولفه مورد بحث را از طریق معیارها و شاخص­های آن به اجرا درآورد. از سوی دیگر، داده­های شهروندی در مرکز برنامه ریزی محله و از طریق طراحی واقعیت افزوده، مشارکت را تقویت می کند. با توجه به گستردگی شهرهای امروزی، اداره شهر نیازمند روشهای جدید و سیاست­گذاری های نوین³⁶ می باشد. جرج فرگوسن(2013)³⁷ شهردار بریستول بریتانیا معتقد است استفاده از مطالعات زندگی همگانی به عنوان یک ابزار سیاست­گذاری می­تواند مبنای تغییرات عمده در فضای شهری شود. زندگی شهری پیچیده است ولی به وسیله ابزارهای ساده و پژوهشهای نظام­مند، قابل فهمتر می­شود. هنگامی که ما تصویر شفافتری از وضعیت زندگی در شهرها داشته­باشیم و شروع به تمرکز بر روی شکل و سبک زندگی همگانی به طورهمه جانبه نمائیم؛ می­توانیم درباره آنچه که می­خواهیم پرسشهای کیفی بیشتری بپرسیم. دراین صورت است که مطالعات زندگی همگانی می­توانند یک ابزار سیاستی برای تغییر باشند. مطالعات زندگی همگانی رویکردی میان رشته­ای را برای برنامه­ریزی و طراحی شهرها ارائه می­دهد.

ارتباط و انتظام الگوهای خلاقیت فضا

در این بخش با کمک فناوری دیجیتالی و با استناد به الگوهای مطرح شده جدید به تعریف روابط الگوهایی پرداختیم که شاخصهای مربوط به این الگوها را تامین نماید. این امر با اتکاء به داده­های شهروندی، ارتباطات هوشمند و داده­کاوی، و داده های طراحی معماری شکل­ گرفت. در این زمینه الگوهای زیر می­تواند نقش موثری ایفا می­کند.

1-       داده های شهروندی: الگوهای فناوری جدید داده های شهروندی مرکز برنامه ریزی محله طراحی واقعیت افزوده.

2-       طراحی واقعیت افزوده: الگوهای فناوری جدید طراحی واقعیت افزوده داده های شهروندی

3-       شبیه سازی تغییرات شهری(هوش جمعی در طراحی): الگوهای ابزار پیاده سازی شبیه سازی تغییرات شهری و مرکز برنامه ریزی محله      طراحی واقعیت افزوده

4-        الگوی حکمرانی مکان: الگوی مدیریت مکان عمومی- خصوصی سیستم فضای عمومی و نظارت غیر رسمی مرکز برنامه ریزی محله

5-       الگوی حکمرانی مکان: الگوهای شهری سیستم فضای عمومی الگوی مدیریت مکان عمومی- خصوصی نظارت غیر رسمی مرکز برنامه ریزی محله

6-       الگوی حکمرانی مکان: نظارت غیر رسمی مرکز برنامه ریزی محله

7-       الگوی حکمرانی مکان: حکمرانی چندمرکزی نظارت غیر رسمی مرکز برنامه ریزی محله

8 - الگوی یکپارچه سازی طرح های جدید با کاربردهای سنتی مکانها: الگوهای فناوری محور دیجیتالی داده­های(دیجیتال) طراحی معماری(عملکرد، کارایی،...)

-9  الگوی طراحی مکانهای دیجیتالی: الگوهای ابزار پیاده سازی شبیه سازی تغییرات شهری و مرکز برنامه ریزی محله      طراحی واقعیت افزوده

-10 الگوی برنامه های شهروندی تعاملی: الگوهای فناوری محور دیجیتالی برنامه ها و سیستم عامل های دیجیتال

11- الگوی ساختارهای هندسی(فرکتال): الگوهای مقیاس چندگانه الگوهای شهری شهرسازی بیوفیلیک فناوری های نوین و ابزارهای محاسباتی و رایانشی.

در ادامه مدل این ارتباطات الگویی موثر به قرار زیر است.

 

شکل5- مدل ارتباطات الگویی درالگوهای موثر(فناوری­محور دیجیتالی) بعد خلاقیت فضا، ماخذ نگارندگان

در این زمینه، هندسه، موقعیت، اتصال یا ارتباط با الگوهای دیگر مهم است و بسیاری ازاین موارد باتوجه به ملاحظات فنی، عملی وحقوقی هدایت می­شوند. مادامی که اصول علمی الگوها وترکیب­کننده­های آنهارعایت شود، می­توان ازبین بینهایت گزینه­های مختلف و با روش بازگشتی درمقیاسهای متفاوت، به همان اندازه ترکیب خوب وموفقیت­آمیزانتخاب­کرد. به گفته الکساندر(1999) مشکلات سیستمی در معماری شهری را نمی­توان بااصلاحات صنعتی- فناوری نجات داد، بلکه این امرباطراحی کارآمد وبرنامه­ریزی هوشمندانه­ امکان­پذیر است. الگوهای طراحی، قوانینی قابل درک و با کاربردآسان برای ایجادساختمانهای انسانی وشهرهاهستند. آنها پادزهر طولانی مدتِ چالشها و روندهای اخیرمانندقطع درختان شهری، جزایرگرمایی ایجاد شده وبرپایی بناهای بلند مرتبه شیشه وفولاد رافراهم می­کنند. شهرهای ما تنهادرصورتی زنده می مانندکه ساختارآنها ازالگوها پیروی کند. به اعتقاد الکساندر(2017) تنظیمات هندسی خاص، فضاها، ساختارها وسطوح به عنوان کاتالیزور برای تماس با انسان عمل می­کنند. این تنظیمات ویژه اجتماعی- هندسی الگوهای طراحی را تعریف می­کند که ازطریق هندسه وچارچوب های پیوندی یک اثرالتیام بخش ایجادمی نماید. الگوها افراد را باهندسه محیط ساخته شده پیوندمی­دهند تا ازطریق تعاملات،رفاه ایجادکنند. الگوهای خوب افراد را ازفشارهای محیطی که می­تواند احساس نگرانی و ناراحتی در ما ایجاد کند، رها می­کند این امر با ایجاد فضاهایی با کیفیت به تحقق اهداف و اصول حکمرانی خوب³⁸ درمدیریت منابع اقتصادی و اجتماعی نیز منجر می­گردد. 

نمونه موردی منطقه یک مشهد

پژوهش حاضر بر شناسایی ساختار الگوها و بیان مولفه­ها، معیارها، شاخصها و فرایندهای الگویی سازماندهی فضا در ارتقاء کیفیت معماری شهری تاکید کرده است. مطالعه موردی مرتبط با این پژوهش قبلا انجام شده و برتری مدل پیشنهادی مبتنی بر داده های شهروندی و مشارکت فعال  بر نتایج اجرای روشهای رایج فعلی را نشان داده است. بنابراین در این مقاله به بیان صحت سنجی مدل در مقایسه با معضلات موجود و عدم کارایی مناسب روشهای جاری پرداخته می شود. مقاله نمونه موردی مربوط، در مجلّة جغرافیا و توسعة فضای شهری دانشگاه فردوسی مشهد، سال نهم، شمارۀ3 ، پاییز 1401 ، شمارۀ پیاپی 18 به چاپ رسید³⁹. به منظور مطالعه موردی، قلمروی مکانی تحقیق، منطقه یک شهرداری در شهر مشهد انتخاب شد. شهر مشهد براساس مناطق شهرداری به سیزده منطقه تقسیم می­گردد. دوازده منطقه با شماره­های یک تا دوازده نامگذاری شده­ و منطقه اطراف حرم مطهر نیز به نام منطقه ثامن معروف است. در طی گذر زمان و در سالهای متفاوت بخش­هایی از حاشیه شهر به محدوده مشهد اضافه شده، که این امر مرز برخی از مناطق را دچار تغییرات کمی کرده است. مساحت منطقه در حدود 1505هکتار و جمعیت آن طبق سرشماری سال 1395 برابر 167013 است⁴⁰. این منطقه به سه ناحیه تقسیم می‌شود و دارای سه ناحیه و  یازده محله می­باشد. 1- ناحیه یک(محله بهشتی، راهنمائی، احمد آباد)، 2- ناحیه دو (محله آبکوه، ششصددستگاه، سجاد، فلسطین)، 3- ناحیه سه(خیابان کلاهدوز، گوهرشاد، سعد آباد، سناباد) را شامل می­شود. شهرداری مشهد در سال 1399 در دسته­بندی انواع بافت و زمینه، منطقه یک را در زمینه همخوانی و تاثیر پذیری از بافت زمینه­ای در دسته شکل هندسی و تناسبات مناسب قطعات و عرض معابر، ارزش اقتصادی متوسط به بالای زمین و امکان افزایش ارتفاع قرار داده است.

مطالعه موردی با تکیه  بر نقش مهم داده­های شهروندی و همکاری و مشارکت فعال ساکنان به شناسایی الگوهای نیازمندیهای اجتماعی- فرهنگی حس‌مکان با تاکید برتاثیرفناوری‌دیجیتالی درارتقاء کیفیت‌ معماری‌شهری در منطقه یک مشهد از طریق 2000 پرسشنامه آنلاین پرداخته است. باتوجه­ به ­اهمیت­ ارتباطات الگویی و به منظورگسترش­ وتقویت زبان الگو درمعماری شهری، پرسیدن نظرات­ مردم وآگاهی ­از دانش­مکنون­موجود در داده­های شهروندی ازطریق فناوری‌دیجیتالی دراین پژوهش مورد­تاکیدقرارگرفه بطوریکه الگوهای اجتماعی و فرهنگی بدست‌آمده درنواحی ­به افراد مسئول کمک­می‌نماید تا با درنظرگرفتن نیازهای حقیقی مردم به مدیریت، طراحی و تقویت و توسعه فضاها و معماری شهری بپردازد. پژوهش نشان داده است فناوری‌دیجیتال ازطریق انتظام داده‌های شهری(بویژه دربعد اجتماعی- فرهنگی) و نیز در گام ­بعدی­ ترکیب ­و نمایش ­الگوها و مشارکت ساکنان می‌تواند به نحو شایسته‌ای معماری شهری را پوشش‌دهد. در ادامه مدل­نهایی در ارتباط باشناسایی­ عوامل­موثر برارتقاءکیفیت معماری شهری ازدیدگاه شهروندان آورده می شود. 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 6- نقشه عمومی منطقه یک شهرداری مشهد، ماخذ: شهرداری مشهد

جدول5- مدل نهایی عوامل موثر بر ارتقاء کیفیت معماری شهری از دیدگاه شهروندان

نام عامل اصلی		نام زیر عامل		بار عاملی استاندارد شده		درصد توان دوم بار عاملی
انسجام و همبستگی اجتماعی		اعتماد اجتماعی		0/621		38/56
		همبستگی اجتماعی		0/657		43/16
		روابط اجتماعی		0/553		30/58
		سرمایه اجتماعی		0/761		57/91
		مشارکت		0/535		28/62
تحرک و پویایی		فعالیتهای انتخابی		0/524		27/46
		فضای مخصوص		0/64		40/96
		فضای ارتباط رودررو		0/724		52/42
		فضای فعالیت خاص		0/692		47/89
حس تعلق		تنوع فعالیتها		0/342		11/70
		ایمنی		0/774		59/91
		عناصر طبیعی		0/874		76/39
		انعطاف پذیری و انطباق فضا		0/44		19/36
خوانایی		نمادها و ارزش هنری		0/514		26/42
		مراکز چند منظوره		0/559		31/25
		ارتباط مردمی		0/727		52/85
		ارتباط با مسئولین		0/724		52/42
هویت و اصالت		همبستگی اجتماعی		0/575		33/06
		نمادهای بصری		0/568		32/26
		عناصر شاخص و هویتمند		0/674		45/43
		رویدادهای فرهنگی		0/68		46/24
نظم و سیمای مطلوب		شالوده هندسی			0/531		28/20
		انطباق فرم و عملکرد			0/674		45/43
		کیفیت مصالح			0/62		38/44
		تراکم مطلوب			0/691		47/75
		نما و تداوم بصری			0/624		38/94

و در ادامه آن جدول فراوانی پاسخ ها آمده است.

 

جدول6- فراوانی­ودرصد فراوانی پاسخ­ها در هریک از گروهها با پاسخ کمتراز حد میانه یا بیش از آن

نام شاخص	کمتر از حد میانه	بیش از حد میانه
انسجام و همبستگی اجتماعی	(3/78)1509	(7/21) 419
تحرک و پویایی	(5/92) 1784	(5/7) 144
حس تعلق	(5/89) 1725	(5/10) 203
خوانایی	(8/89) 1732	(2/10) 196
هویت و اصالت	(7/90) 1748	(3/9) 180
نظم و سیمای مطلوب	(8/90) 1750	(2/9) 178

همانطورکه در نتایج شاخصهای موردنظر نیز ملاحظه می‌شود گرایش پاسخ‌ها به سمت نظراتی­است که میزان این شاخصها­را درمحله خود­ کمترازحدمیانه برآوردمی‌کنند. به­عبارت­دیگرازدیدگاه­ پاسخ­دهندگان­هریک ازشاخصهای­انسجام­وهمبستگی­اجتماعی،تحرک­وپویایی،حس­تعلق،خوانایی،هویت­واصالت­ونظم­وسیمای مطلوب در محلات مختلف کمتر ازحد میانه اتفاق می‌افتد. پس‌ازآن شاخصهای6گانه این الگو ومتغیرهای کیفی چون کدنواحی، وضعیت مالکیت و ویژگی‌های فردی(شخصیتی و کارآمدی) به الگوریتم داده‌کاوی اپریوری⁴¹ وارد واز طریق ارتباط بین آنها بصورت خودکار، قوانین و الگوهای شرطی هرناحیه بدست آمد. همچنین دراکثراین­محلات و درسه ناحیه صورت‌گرفته قوانین والگوهای بدست‌آمده از داده­کاوی(در ناحیه یک،28 الگو، در ناحیه دو،20 الگو و در ناحیه سه نیز20 الگو)، وضعیت‌های مختلف پی‌آمد درمورد وضعیت موجود هرکدام ازشاخصهای 6گانه مقداری کمترازحدمتوسط را مشخص کرد. در این زمینه مثالی از ناحیه یک آورده می شود.

جدول 7- بررسی قوانین وابستگی(الگوهای) شاخصهای ارتقاء کیفیت معماری شهری در ناحیه یکف منطقه یک مشهد

شماره	پیشین	پی آیند	درصد پشتیبان	درصد اطمینان	بهبود
14	خودکارآمدی= متوسط	خوانایی= کم	0/490843	0/878689	1/03845
17	خودکارآمدی= متوسط	حس تعلق= کم	0/549451	0/983607	1/00571
18	خودکارآمدی= متوسط	تحرک و پویایی= کم	0/549451	0/983607	0/996381
24	مالکیت= ملکی	تحرک و پویایی= کم	0/582418	0/987578	1/000403
28	خودکارآمدی= متوسط و نوع مالکیت= ملکی	تحرک و پویایی= کم	0/331502	0/989071	1/001916

دراین­ناحیه بیشترین میزان همبستگی مثبت مربوط به قانون14 ام است که بیانگر پی‌آمد خوانایی کم درحالت خودکارآمدی متوسط است. بیشترین میزان همبستگی منفی مربوط افراد با شخصیت دلپذیر بودن(A) است که حس تعلق کمی را دارا بوده‌اند. مطالعه موردی نشان داد که استفاده از فناوری‌دیجیتال و داده‌کاوی می‌تواند منجر به پیدایش الگوهایی­گردد که یادآور عمیق‌ترین خواسته‌های ساکنان است. گام بعدی ترکیب این الگوها با الگوهای­ طراحی است به­نحوی که اصولی، علمی و مطابق با نیازهای شناسایی‌شده فرهنگی و اجتماعی و حساسیتهای­انسانی(سالینگروس،2006) باشد که این­امر می‌تواند به ارتقاء کیفیت درمعماری‌شهری و رضایت‌شهروندان بیانجامد. علاوه براین،  براساس بررسی اطلاعات و پژوهشهای صورت گرفته از دیدگاه معماری شهری، معماری مشهد به عنوان یک شهر معنوی، فاقد الگو و هویت معماری(مهدی‌نیا،1400)⁴² و دارای یک معماری چند سویه است. این وضعیت حاکی از نوعی کشمکش در حوزه معماری است که موجب تنوع و گوناگونی شده است و فقط نسبت کمی از کل معماری مشهد که از معماری مدرن پیروی کرده تا حدودی خوب بوده است (فیض، 1401). منطقه یک شهرداری مشهد نیز از این وضعیت رنج می­برد و نیازمند راه حلهای فرهنگی و مشارکت مردم و متخصصین در حوزه معماری و شهرسازی است. مشکلات این منطقه در آثار دیگر پژوهشگران نیز بررسی شده است از جمله می­توان به پژوهش رهنما(1398) در زمینه احیای محله آبکوه در منطقه یک اشاره کرد. تحقیق رضوانی(1391) در زمینه عدم وجود خوانایی ، بحران‌هويت تاريخي و کمبود فضاهاي عمومي شهري مشهد، تحقیق صابری فر(1391) شکاف بین انتظارات مردم وخدمات ارائه شده شهرداری مشهد نیز دال بر وجود مشکلات  و ناکارآمدی در سازماندهی فضایی مناسب و کمبود  روشهای نوین در زمینه ارتقاء کیفیت معماری شهری است که این نتایج نیاز به فرایندهای الگویی سازماندهی فضا در معماری شهری را  با نگاه همه جانبه و مشارکت محور و تکیه بر فناوریهای روز از جمله فناوری دیجیتالی بخوبی نشان می­دهدکه در این پژوهش به آن پرداخته شد و فرایندهای الگویی پیشنهاد گردید.

 نتیجه‎گیری و پیشنهادها

دیجیتالی سازی با الگوهایی که در این پژوهش ارائه گردید، نیاز به الگوهایی فراتر از الگوهای کلاسیک طراحی را نشان داد که در مقایسه با تحقیقات سالینگروس و همکاران در" یک زبان الگوی جدید برای مناطق در حال رشد: مکان ها، شبکه ها، روندها"(2019) مطابقت نشان داده و آن را تایید می­کند. وی در این مجموعه، در بخش الگوهای فرایندی بر الگوهای فناوریهای جدید از جمله اهمیت داده­های شهری تاکید می­کند. اثرگذاری فناوریهای نوین دیجیتالی( اطلاعاتی و ارتباطی) در تنظیم ابعاد مختلف ساماندهي ساختار شهري در تحقیقات پیشین از جمله در تحقیق شاهیوندی(1395)، میچل(2000)، زیاری(2010) و ... دیده می­شود که این امر نیاز روز افزون به انسجام عملی و استفاده ازالگوها را در زمینه بکارگیری فناوریهای دیجیتالی در سازماندهی فضا بخوبی نشان می­دهد. پژوهش نشان داد روابط الگویی در زمینه اجنماعی- فرهنگی در رتبه نخست قراردارد و داده­های شهروندی و مشارکت مردم از اهمیت درجه اول برخوردار است و از این منظر، براهمیت توجه مجدد به نيازهاي اجتماعي- فرهنگی وسازماندهی مجدد فضا که ازطرف انديشمندان ­وصاحبنظرانی چون الکساندر و سالینگروس مطرح بوده است همراستایی نشان می­دهد. همچنین الگوی معماری مجازی  هاشم نژاد را تاییدمی‌کند. برقراری رابطه یکپارچه میان داده­های مسئله  و اجزای الگوی مقداری در همسازی معماری و سازه مهدوی نژاد نیز تاکید می‌شود. این پژوهش با استفاده از فناوری دیجیتالی به تبیین فرایندهای الگویی درسازماندهی فضا در زمینه کیفیت بخشی معماری شهری پرداخت و استفاده پذیری و کاربرد الگوها را در قالب روابط الگویی ملموس روشن ساخت که سابقه قبلی ندارد و نوآوری محسوب می­گردد. در این پژوهش با بهره­گیری از فناوری دیجیتالی، فرایندهای الگویی در سازماندهی فضا به منظور ارتقاء کیفیت معماری شهری بدست آمد. بدین منظوردرپاسخ به سوال پژوهش، ابتدا از طریق کیفی و تحلیل موضوعی به مولفه‌ها، معیارها و شاخصهای مهم الگوهای موثر پرداخته شد و توسط خبرگان اولویت بندی گردید. پس از آن، فرایندهای الگویی که بتواند این مولفه ها را به همراه معیارها و شاخصهای آن اجرایی کند از طریق اسنتاجات منطقی از انتظام الگویی مورد نیاز و با تکیه بر الگوهای استاندارد و جدید ارائه شده توسط سالینگروس مشخص گردید و به هدف پژوهش پاسخ گفته شد. نوآوری اصلی کار،  روش خاص این پژوهش بود  که به تحقق عملی و کاربردی الگوهای استاندارد جدید که توسط سالینگروس و همکاران(2019) برای نسل جدید چالشهای شهری ارائه شده منجر گردید و با استفاده از فناوری دیجیتالی به تبیین فرایندهای الگویی در سازماندهی فضا در زمینه کیفیت بخشی معماری شهری پرداخت که استفاده پذیری و کاربرد الگوها را در قالب روابط الگویی روشن ساخت. سالینگروس معتقد است ساختار راه موجود براي دستيابي به اين منظور توسط الگوهاي الكساندر فراهم آمده است كه در رأس آن بايد قوانين مربوط به پيوستگي و ارتباط الگوها را توسعه و پرورش داد. به­ این ترتیب به گسترش، سازگاری وتقویت زبان الگوهای دخیل درمعماری شهری کمک ‌نموده وساختارهای پیوندی مناسب و باکیفیتی رقم می­خورد. این پژوهش نیز بر همین مبنا صورت گرفت و فرایندهای الگویی موثر در سازماندهی فضا را در معماری شهری با رویکرد فناوری دیجیتالی مورد بررسی قرار داد. نتیحه نشان داد مسیر این الگوها با استفاده از رویکرد فناوری دیجیتالی با گسترده کردن و انتظام الگوهای موثر، به یکپارچگی ساختارشهر و معماری شهری کمک کرده و آن را ارتقاء می دهد و این امر، نقش مهم پیشرفتهای نوین فضایی در برنامه­ریزی، توسعه و سیاستگذاری شهری را یادآور می­شود، چرا که توسعه با انتخاب آگاهانة مناسبترین راهکارها و استراتژيها و با بکارگیری منابع و امکانات در زمان مناسب اتفاق افتاده و کیفیت زندگی را افزایش می­دهد. به منظور صحت سنجی ساختار پیشنهادی و مرتبط با این پژوهش در نمونه موردی صورت گرفته در منطقه یک مشهد، نقش مهم داده های شهروندی و مشارکت فعال ساکنان نشان داده شد بطوری که با کمک فناوری دیجیتالی به شناسایی نیازهای احتماعی-فرهنگی مردم در زمینه تحقیق و کشف دانش مکنون و الگوهای موجود در داده­های شهروندی پرداخت و نشان داد وضعیت موجود از دیدگاه شهروندان پایینتر از حد انتظار آنان است. این امر نیاز به راه حلهای جامع نگر از جمله تعریف نوین الگوها با رویکرد دیجیتالی به عنوان ابزاری توانمند ­دركنترل فرآيندهاي پيچيده را  در سازماندهی فضا نشان می دهد و بر مدلهای پیشنهادی صحه می گذارد. چرا که الگوهای دقیقتردر پیوند با الگوهای موثردیگر شکل گرفته و نارسایی ها و مشکلات سازماندهی فضایی را در زمینه کیفیت بخشی معماری شهری پاسخ می­دهد. سالینگروس معتقد است:" شهرهای ما تنها درصورتی زنده می­مانند که ساختار آنها از الگوها تبعیت کند." این پژوهش نیز در همین راستا و با استفاده ار ترکیبات الگویی درصدد بود تا با شناسایی ساختار الگوهای مورد بحث در معماری شهری بتواند به ساده شدن روابط، شناسایی مسائل و ارائه راه حل بپردازد. علاوه بر این، این امر می­تواند در مسیر پیاده سازی اهداف اصول سیاست­گذاری شهری نوین نیز همسو و مثمرثمر باشد و به برنامه­ریزی و توسعه شهری کمک نماید. به منظور تحقق بهتر اهداف پژوهش در زمینه ارتقاء کیفیت معماری شهریِ همراستا با برنامه­ریزی، توسعه و سیاستگذاری شهری پویا؛ بررسی مولفه­های مرتبط دیگرِ الگوهای موثر با تاکید بر فناوری دیحیتالی پیشنهاد می­شود:  1- مولفه طریق ساخت با نوآوریهای فناورانه 2- مولفه یکپارچه سازی، بهینه سازی و ساده ترکردن کارها از طریق تحولات دیجیتالی؛ که این امر به گسترده شدن ارتباطات الگویی، توام با همسازی و شمول الگوهای موثر در ارتقاء کیفیت معماری شهری و سیاستگذاری شهری و توسعه آن کمک می­کند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل6 – الگوی کلی سازماندهی فضا در ارتقاء کیفیت معماری شهری با تاکید بر فناوری دیجیتالی و الگوهای مکمل

 

References

1- Alexander, Christopher., (1977), Pattern Language: Cities. Edited by: Hamid Khademi, translated by R. Karbalai Nouri, Tehran: Urban Planning and Architecture Study and Research Center, 2017. (in Persian)  

2- Alexander, Christopher., (1981), Cafe Lintz, translated by R. s. Sabri, A. Akbari, Parham Naqsh Publications with the support of Shahid Beheshti University Qutb Design, 2013.. . (in Persian)  

   3- Barzegar, Sadegh, Fani, Zohra, (2018), Analysis of point of view on planning and sustainable spatial development with an emphasis on strengthening small cities, Strategic Studies Quarterly of Public Policy,Volume 8, Number 27

4-Bezi, Khodarahm, Dolatit, Razia, (2012), investigating the impact of ICT on the disturbance of urban space and structure; A case study of Kerman city, Quarterly Journal of Urban Planning Studies, 1st year, 3rd issue, pp. 121-99. . (in Persian)  

5- Pourjafar, Mohammadreza, Taqvaie, Ali Akbar, Hosseinabadi, Mostafa, Faizabadi, Mahmoud, (2009), The impact of construction technology in urban architecture on rural migration, scientific-research monthly Payam Mohandas, number 51, pp. 8-4. . (in Persian)  

6- Khaniki, Hadi, Babaei, Mahmoud, (2013), cyber space and social networks; Concept and Functions, Quarterly Journal of the Iranian Society of Information Society Studies, Volume 1, Number 1. . (in Persian)  

7- Khaniki, Hadi, (2014), speech at the 4th meeting of Iran Shahr Thought, House of City and Architecture Discourse (Vartan House). (in Persian)  

 8-Rezvani, Alireza, (2016), the spirit of the city, a redefinition of the city, space, urban space and determination of the soul-giving indicators of the city, Green Architecture Chapter, second year, number 4, pp. 55-79. . (in Persian)  

 9-Ziari, Karamatallah, Rezaei Kochi, Mahmoud, Beyk Mohammadi, Hassan, (2016), investigating the role of citizens' participation in increasing the success of urban management in Shiraz, Shoshtar Social Sciences, year 11, number 4. . (in Persian)  

  10-   Salingros, Nicholas. (2000), The structure of model languages, translated by: S. Zarin Mehr, University of Texas, San Antonio, arq-   Architecture Research Quaterly Volume 4(2000) . (in Persian)  

11- United Nations, State of the World's Cities Report 2016, Urbanization and Development: The Future Ahead, translated by G. Hamrahi, first edition, Tehran: Farhang and Tamdan publishing.  (in Persian)  

12- Schultz, Christian Norberg. (2012), Spirit of Place, translated by M. Shirazi, Tehran, Rokhdad Nou Publications. . (in Persian)  

 13-Shultz, Christian Norberg. (2012), a selection of architecture: meaning and place, translation and. Nowruz Barazjani, Tehran, Jan Jahan Publishing House, first edition. (in Persian)  

14- Shahivandi, Ahmad, Mousavipour, Elham, 2016, the effect of new information and communication technologies on the physical-spatial structure of the city with the creative city approach (case study: Isfahan city), scientific-research journal of urban studies, number 25. . (in Persian)  

15-Gulabchi, Mahmoud, Andaji Garmarodi, Ali, Bastani, Hossein, (2012), Digital Architecture, University of Tehran Publications. (in Persian)  

16- Madanipour, Ali, (2007), Public and Private Spaces of the City, Urban Processing and Planning Company. (in Persian)  

17- Mousavi, Yaqub, (2014), Globalization of our cities, Silk Road publication, special issue with a sociological approach, Ministry of Roads and Urban Development, number 2. . (in Persian)  

18- Mahdavinejad, Mohammad Javad, Rafalian, Ghazal, (2013), Application of Quantitative Model in Integration of Architecture and Structure, Journal of Iran Scientific Association, Architecture and Urban Development, second year, number 2, pp. 61-68. . (in Persian)  

 19-Mirmiran, Hadi, (1377), A Journey from Matter to Spirit, Journal of Architecture and Urban Development, No. 42, 43. (in Persian)  

20- Hashemnejad, Hashem, Shangepour, Soran (2018), virtual architecture design model, Fine Arts - Architecture and Urbanism magazine, number 44, pp. 5-14. . (in Persian)  

 

 21-Albino, V., Berardi, U.,Dangelico, R. M.(2015). "Smart cities: definitions,dimensions performance and Initiatives." Journal Of Urban Technology. Vol. 22, No. 1, 3-21

22- Alexander, Ch.(1979), The Timeless Way of Building, Oxford University Press, ISBN 0-19-502402-8

    23-Amayo Caldwell,E., Smith,C., Clift,E.(2016), Digital Futures and the City of Today (New Technologies and Physical Spaces), The University of Chicago Press.

24- Anderson,P., Salomon,D.,(2010), The Architecture of Patterns, W. W. Norton & Company; Illustrated edition. 

    25-Bloomberg, Michael R., Oliver,K., Asher,T., Coffey, Christopher M., Sterne,R.,(2013), New York City’sDigital      Leadership, 2013 roadmap, http://www.nyc.gov/html/media/media/PDF/90dayreport.pdf.

   26- Bolay.J.C. & Kern.A. (2011),Technology and Cities: What Type of Development Is Appropriate for Cities of the South?, Journal of Urban Technology, 18:3, 25-43. 

 27-   CARAGLIU,A., DEL BO,CH., NIJKAMP,P. (2009), Smart cities in Europe, 3rd Central European Conference in Regional Science –  CERS  

  28-  Carmona, M.,Heath,T.,Oc,T., Tiesdell,S. (2003), Public Places ,Urban Spaces: The Dimensions of Urban Design, Architectural press. 
 29-   Center for an Urban Future,(2016), website (http://www.nycfuture.org).

    30-Elkan,c. "Magical Thinking in Data Mining: Lessons from CoIL Challenge 2000," in Proc. of SIGKDD01, 2001

   31- Eger, J. (2009). Cyberspace and cyber place: "Building the smart communities of tomorrow".  
   32- Ellaway, A. & Macintyre, S. (1996). Does where you live predict health related behaviours?: A case study in Glasgow.

       Health Bulletin, 54, 443-446.  
    33- Feenberg, A., (1991), Critical Theory of Technology, New York, Oxford University Press.  

    34-  Fenger,M.,(2012).DECONSTRUCTING SOCIAL COHESION:TOWARDS AN ANALYTICAL FRAMEWORK FOR

               ASSESSING SOCIAL COHESION POLICIES, Erasmus University, Rotterdam, CORVINUS JOURNAL OF SOCIOLOGY AND    SOCIAL POLICY 2 (2012).

     35-Geyer , H. S.(2009). International Handbook of Urban Policy, Issues in the Development World, Volume 2,Edgard Elder,Cheltenham,       Uk , Northampton,MA, USA.
36- Gehl, J. (1987) Life between Buildings: Using Public Space, translated by Koch, Van Nostrand Reinhold New York.

     37- Gil,J.,Montenegro,N.,Nuno Beirao,J.,Pinto Duarte,J.,(2018) On the Discovery of Urban Typologies (Data Mining the Multi-dimensional      Character of Neighbourhoods(,eCAADe 27 - Session 08: City Modelling.

     38- Horan, Thomas A.(2000) Digital Places: Building Our City of Bits, Urban Land Institute,ISBN:0874208459

    39- Kumbhar, Minakshi S., Yalagi, Pratibha S., (2016), Urban Resources for Smart City Application, International Journal of Engineering Trends and Technology (IJETT) – Volume-40 Number-6.

     40- Mark.G.,(2014), Future Details of Architecture, wiley-Academy. available : http://eu.wiley.com/.

41- Marsal-Llacuna, M., (2013), Smarter Urban Planning through a citizen-based approach,The Smart Urban Planning Method, Thesis submitted for the Degree of Doctor of Philosophy at the University of Girona.

  42- McCarter.R, Phaidon,(2018), Grafton Architects, Spring Books.

43-Milgram,P & Kishino, A. F. ‘Taxonomy of Mixed Reality Visual Displays’, IEICE Transactions on Information and

    Systems, pp. 1321–1329, 1994.

 44-Mitrache,G.(2012), Architecture, art, public space, “Ion Mincu” University of Architecture and Urbanism,18-49.

       Academiei Str., Bucharest, 010014, Romania, Procedia - Social and Behavioral Sciences 51 ( 2012 ) 562 –Available online

  at www.sciencedirect.com .

45-Moughtin ,C. & others.(1999), Urban design:methods and techniques,Oxford Auckland Boston Johannesburg Melbourne

        New Delhi. 
 46-Norberg-Schulz, Ch.(1996), Architecture: Presence, Language & Place ,milan, Skira, Paperback.(2000), ASIN :

             B008CMS014. 
        47- Reffat,R.M.(2008). Investigating Patterns of Contemporary Architecture using Data Mining Techniques. Dhahran,

    31261, Saudi Arabia.

    48-  Relph, E. (1976),"Place and Placelessness", London: Pion.
     49- Rendell, J.(2006), Art and Architecture: A Place Between, London: IB Tauris.
           ohe, W.M. & Stegman, M.A. (1994). The Impact of Home Ownership on the Social and Political Involvement of Low-

          income  People. Urban Affairs, 30(1), 152-172. 
    50- Richardson, W. J. (1963), "Heidegger: Through Phenomenology to Thought", The Hague, Netherlands: Martinus

        Nijhoff,.
   51 -  Salingaros ,Nikos A.,(2006), A Theory of Architecture, Umbau-Verlag, Solingen, ISBN 3-937954-07-4. 
   52- Salingaros ,Nikos A., , (2017),Pattern Language, https://doi.org/10.1002/9781118430873.est0504 
   53- Salingaros ,Nikos A.,(2018), The Legacy of Christopher Alexander: Form Language, Pattern    Language, and

 Complexity, Building Beauty, Sant'Anna Insitute, Sorrento, Italy.
 54-Shamai, S. (1991)," Sense of place: An empirical measurement", Isreael, Geoforum, Volume 22, Issue 3, Pages 347- 358. 
55-Sime, J. D. (1986)," Creating Places or Designing Spaces", Journal of Environmental Psychology, no.6,pp. 49-52

56-Smith, D. W.,(2018), "Phenomenology", The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta (ed.), https://plato.stanford.edu/archives/sum2018/entries/phenomenology.
57- Stedman, R. (2002), Toward a social psychology of place: Predictive behavior from place-based cognitions, attitudes, and identity, Environmental Behavior, No. 34, 561-581
58-Steele, F. (1981)," The Sense of Place", Boston, CBI Publishing Company.
59-Stiles,R.,(2019), UrbSpace, institute for Urban Design and Landscape architecture, University of technology,Vienna,

   available: http://urbanspace.rec.org,(2019) .60-Trancik,R.,(1986), Finding Lost Space: Theories of Urban Design, New York, Wiley publishing company.
61-Tuan, Y.F., (2001), "Space and Place: The Perspective of Experience", Minneapolis ,University of Minnesota Press.
62-Ujang, N., Khalilah,Z.(2014), The Notion of Place, Place Meaning and Identity in Urban Regeneration, Procedia – Social and 63-Behavioral Sciences 170 ( 2015 ) 709 – 717. 
63-Ujang, N. (2012). Place attachment and continuity of urban place identity. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 49, 156-167. 
64-Urbaczewski,L., Mrdalj,S.,(2006), A Comparision OF Enterprise Architecture Frameworks, Issues in Information

   Systems, Volume VII, No. 2, https://doi.org/10.48009/2_iis_2006_18-23. 
65-Valls,F.,Redondo,E.,Fonseca,D.,Torres-Kompenb,R. Villagrasa ,S., Martí,N. (2018). Urban data and urban design: A

  data mining approach to architecture education, Telematics and Informatics 35 (2018) 1039–1052
66-Villa,N.& Wagener,W.(2008). Connecting Cities: Achieving Sustainability Through Innovationt, Cisco Internet

   Business Solutions Group, Connected Urban Development Global Conference 2008.
67-Villa,N.& Wagener,W.(2010). Connecting Cities: Achieving Sustainability Through Innovationt, Cisco Internet Business Solutions   Group.
68-Wang,SH., Liu,X.,Wang,H.,&Hu,Q., (2018), A Case Study on Spatio-Temporal Data Mining of Urban Social

         Management Events Based on Ontology Semantic Analysis, (CC BY) license. (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/)
69-Zaheer,A., Newman,P.,(2018). "Redefining the smart city: Culture, metabolism and governance." Smart Cities, Vol.

   1,No. 1, 4-2

---

[1]  Mckinsey & company

[2]  دانشگاه صنعتی دلفت که با نام TU Delft نیز شناخته می شود، قدیمی­ترین و بزرگترین دانشگاه فنی دولتی هلند است که در دلفت هلند واقع شده است. از سال 2022 توسط رتبه­بندی دانشگاه­های جهانی QS در بین 10 دانشگاه برتر مهندسی و فناوری در جهان رتبه­بندی شده است.

[3]  Carmona.2003

[4]  توسعه به معنای رویدادی چند بعدی است که مرحله جدیدی از یک وضعیت در حال تغییر یا فرایندِ تغییر ذاتی را تشکیل می­دهد. اگر شرایط لازم را نداشته باشیم،  توسعه به طور ضمنی به عنوان امری مثبت یا مطلوب در نظرگرفته می­شود. در ارتباط با شهر " توسعه شهری" معمولا به معنای بهبود در شرایط عمومی سیستم یا در برخی از عناصر تشکیل­دهنده آن است.

[5]  Bellu, Lorenzo G,2011

اقتصاددان و مسئول بخش پشتیبانی توسعه سیاست و برنامه­های سازمان مواد غذایی و کشاورزی ملل متحد

(FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS)

 

[6]  Geyer,2009:3

[7]  UN-Habitat and Ericsson, 2014.

[8]  United Nations, 2015a.

[9]  Nikos A. Salingarosاستاد ریاضیات، نظریه پرداز معماری و شهرنشینی، مشاور طراحی بیوفیلی و شهرسازی در مقیاس انسانی.

 

 

[10] http://npl.wiki/view/welcome-visitors/view/growing-regions

[11] این مجموعه جدید به عنوان مشارکت درهمکاری 5 ساله باUN-Habitatدراجرای "دستورکارجدیدشهری"،یک سندچارچوب مصوب بااجماع توسط 193 کشورسازمان ملل متحداست. بااین وجود، همچنان نیاز مبرم به اجرای آرمانهای انسانی آن، استفاده ازابزارها و استراتژیهای مستند تحقیقات و نیز تجدیدنظر، اصلاح وافزودن یافته­های جدید توسط همکاران جدید وجوددارد.

[12]  Mesarovic, Macko & et al., 1970

[13]  PASSIOURA, 1979

[14]  Gripenberg

[15]  McQuail, 2003

[16]  Talvitie

[17]  mitra & Schwartz

[18]  Aurigi & Graham

[19]  Mitchell

[20]  Ziari

[21]  Ferdinand

[22]  Thomas A. Horan

[23]  Graham& Marvin

[24]  Droege

[25]  Valls

[26]  Wang

[27]  Marsal

[28]  AHP

[29]  در بردارنده شمول اولیه بطوری که در آثار بررسی شده بسیاری از اندیشمندان و خبرگان اشاره شده است. گلکار(1379) در مقاله"مؤلفه های سازنده کیفیت طراحی شهری" مدل مکان پایدار خود را از همین طریق ارائه و ثابت می­کند. 

[30] از دیدگاه براون و کلارک (2006) قاعده کاملاً مشخصی درباره شناخت مضمون وجود ندارد. اما می‌توان جهت تعریف و شناخت آن از اصول راهنمای مناسبی استفاده کرد. برخی از آن‌ها عبارت اند از1- اینکه شناخت مضمون هرگز به معنی صرفاً یافتن نکته جالبی در داده‌ها نیست، بلکه مستلزم آن است که پژوهشگر مشخص­کند در داده‌ها باید دنبال چه چیزی باشد؟ از چه چیزهایی باید صرف نظر و چگونه باید داده‌ها را تحلیل و تفسیر کند؟2- واژه «مضمون» به طور ضمنی و تا حدی، مبین «تکرار» است. بنابراین مقوله‌ای که یک بار صرفاً یکبار در متنِ داده‌ها ظاهر شود نمیتوان «مضمون» به حساب آورد. مگر آنکه نقش برجسته و مهمی در تحلیل نهایی داده‌ها داشته باشد. به طور معمول، تکرار به معنی مشاهده و ظاهر شدن در دو یا چند مورد در متن است.

[31]  لازم به ذکر است با توجه به محدودیت همکاری متخصصین خبره در زمینه موضوع تحقیق، سرشماری جامعه خبرگان امکان پذیر نبود و با تایید استاد مشاور دیتای رساله تعداد خبرگان پاسخگوی در دسترس از 3 نفر به بالا تایید شد..

 

 

[32] Analytical Hierarchy Process) ahp(

این روش یکی ازروش‌های پرکاربرد برای رتبه‌بندی وتعیین اهمیت عوامل است که بااستفاده ازمقایسات زوجی گزینه‌ها به اولویت­بندی هریک ازمعیارهاپرداخته می‌شود.

[33] expert choiceنرم افزاري براي تصمیم‌گیری فرآیند سلسله مراتبی

[34]  روال کلی الگوهای جدید، طرح مسئله و ارائه راه حل در بافت آن است. طبق تعریف الگو در این پژوهش به مولفه ها، معیارها، شاخصها و اولویت­بندیها پرداخته شد و در قسمت بیان فرایندها به منظور اجرای مولفه ها به همراه معیارها و شاخصهای آن از الگوهای استاندارد تعریف شده سالینگروس و همکاران(2019) استفاده گردید.

http://npl.wiki/view/welcome-visitors/view/growing-regions

[35]  این الگوهای مکمل در بخش الگوهای فرایند و فناوری های جدید در استاندارد جهانی وجود دارد.

[36]  

[37]  George Ferguson

[38]  از جمله اصول حکمرانی خوب که توسط انجمن بین المللی تأمین اجتماعی(ISSA) بیان گردیده است پیش بینی و مشارکت، شفافیت، پاسخگویی و پویایی است. این اصول مهم با استفاده از فناوریهای نوین دیجیتالی از جمله ICT  می تواند به نحو جامع­تری به حاکمیت بر فرایندها، ساختارها و ترتیبات مربوط به اداره یک نهاد یا واحد سازمانی متمرکز شده و در نتیجه فضایی با کیفیت برای یک حکمرانی خوب ایجاد می­شود. در این زمینه مشارکت معنادار ذینفعان به دسترسی آنها به اطلاعات مربوط و درک و عمل به این اطلاعات و پویایی به تغییر و بهبود وضعیت موجود، با انجام کارهایی با کارآیی بیشتر و عادلانه تر، و پاسخ به نیازهای در حال تکامل اعضای برنامه با کمک فناوری های دیجیتال و طرفیت داده ها منجر می­گردد.

 

[39]  DOI: 10.22067/JGUSD.2021.47296.0مقاله پژوهشی

[40]  اطلاعات آماری برگرفته از سایت شهرداری مشهدمنطقه یک، به آدرس زیر و در قسمت معرفی منطقه می­باشد

https://zone1.mashhad.ir/

[41]  Apriori

[42]  رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر مشهد