مطالعه و شناسایی طرحوارههای جنسیتی از دید زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد
محورهای موضوعی : روان کاوی، روان پویشی، روان شناسی شناختی و بهداشت روانسمانه شاطرزاده یزدی 1 , مجید توسلی رکن آبادی 2 , سید حسین اطهری 3
1 - دانشجوی دکتری رشته علوم سیاسی، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،
2 - دانشیار گروه علوم سیاسی ، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
3 - دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی ، دانشگاه فردوسی مشهد
کلید واژه: طرحواره جنسیتی, زنان, اشتغال,
چکیده مقاله :
هدف: هدف مقاله حاضر مطالعه و شناسایی طرحوارههای جنسیتی از دید زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد بود. روش: این پژوهش از نوع کیفی با رویکرد تحلیل مضمون انجام شد. جامعه آماری این پژوهش کلیه زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد بودند. حجم نمونه به تعداد 20 نفر از زنان بودند که با نمونهگیری اشباعی یا قضاوتی (هدفمند) انتخاب شدند. ابزار جمعآوری دادهها شامل: روش مطالعه کتابخانهای (با استفاده از ابزار فیش‌برداری) و میدانی (با استفاده از ابزار مصاحبه) بود. یافتهها: یافتهها نشان داد مضامین مردم‌آمیز، عاطفی و حمایتگر سه ویژگی جنسیتی زنانه و مضامین مقتدر، خودمحور و مدیر سه ویژگی جنسیتی مردانه بودند. همچنین اشتغال زنان باعث تغییر طرحوارههای نقش جنسیتی آنها شده و آنها ویژگیهای جنسیتی خود را ترکیبی از طرحوارههای زنانه و مردانه توصیف می‌‌کردند. نتیجهگیری: با توجه به یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت اشتغال می‌تواند بر طرحوارههای نقش جنسیتی اثر بگذارد . لذا پیشنهاد می‌شود سیاستگداران با درنظر گرفتن ملاحظات روانشناختی و به دور از نگاه جنسیتی راهکارهای لازم را در جهت توانمندسازی و اشتغال زنان اتخاذ نمایند کلمات کلیدی: طرحوارههای جنسیتی ، زنان، اشتغال
فصلنامه روانشناسی تحلیلی - شناختی سال.چهاردهم. شماره 55.، زمستان1402 صص: .30-13 |
Journal of Analitical-Cognitive Psycholoy Vol.14/Issue 55/ winter 2024 PP:13-30 |
مطالعه و شناسایی طرحوارههای جنسیتی از دید زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد
Study and identification of gender schemas from the perspective of women working in the executive organs of Mashhad
Samaneh Shaterzadeh Yazdi PhD Candidate in Political Science, Department of Political Science , Faculty of Law, Theology and Political Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran Majid Tavasoliroknabadi (corresponding Aouthor) Associate Professor in Political Science, Department of Political Science , Faculty of Law, Theology and Political Science, Science and Research Branch , Islamic Azad University, Tehran, Iran Email: tavasoli@gmail.com Seyyed Hossein Athari Associate Professor in Political Science, Department of Political Science, Faculty of Law and Political Science, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
Abstract Aim: The purpose of this article was to "study and identify gender schemas from the perspective of women working in the executive organs of Mashhad". Method: This was a qualitative research with a thematic analysis approach. The statistical population of this study was all women working in the executive organs of Mashhad. The sample size was 20 women who were selected by saturated or judgmental (targeted) sampling. Data collection tools included: library study method (using filing tool) and field study (using interview tool). Results: The findings showed that people-oriented, emotional and supportive themes were three feminine gender characteristics and authoritative, self-centered and manager themes were three masculine gender characteristics. Women's employment altered their gender role schemas and they described their gender characteristics as a combination of feminine and masculine schemas.Conclusion: According to the research findings, it can be concluded that employment can affect gender role schemas. Therefore, it is suggested that politicians take into account psychological considerations and take the necessary solutions for the empowerment and employment of women. Keyword: Gender Schemas, Women, Employment |
|
سمانه شاطرزاده یزدی دانشجوي دکتري رشته علوم سياسي، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق، الهيات و علوم سياسي، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران مجید توسلی رکن‌آبادی (نویسنده مسئول) دانشيار گروه علوم سیاسی ، دانشکده حقوق، الهيات و علوم سياسي، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران سید حسین اطهری دانشیار گروه علوم سياسي، دانشکده حقوق و علوم سیاسی ، دانشگاه فردوسي مشهد، مشهد، ايران
چکیده1 هدف: هدف مقاله حاضر «مطالعه و شناسایی طرحوارههای جنسیتی از دید زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد» بود. روش: این پژوهش از نوع کیفی با رویکرد تحلیل مضمون انجام شد. جامعه آماري اين پژوهش کلیه زنان شاغل در دستگاههاي اجرايي شهر مشهد بودند. حجم نمونه به تعداد 20 نفر از زنان بودند که با نمونهگیری اشباعی یا قضاوتی (هدفمند) انتخاب شدند. ابزار جمعآوری دادهها شامل: روش مطالعه کتابخانهای (با استفاده از ابزار فیش‌برداری) و میدانی (با استفاده از ابزار مصاحبه) بود. یافتهها: یافتهها نشان داد مضامین مردم‌آمیز، عاطفی و حمایتگر سه ویژگی جنسیتی زنانه و مضامین مقتدر، خودمحور و مدیر سه ویژگی جنسیتی مردانه بودند. همچنین اشتغال زنان باعث تغییر طرحوارههای نقش جنسیتی آنها شده و آنها ویژگیهای جنسیتی خود را ترکیبی از طرحوارههای زنانه و مردانه توصیف می‌‌کردند.نتیجهگیری: با توجه به یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت اشتغال می‌تواند بر طرحوارههای نقش جنسیتی اثر بگذارد . لذا پیشنهاد می‌شود سیاستگداران با درنظر گرفتن ملاحظات روانشناختی و به دور از نگاه جنسیتی راهکارهای لازم را در جهت توانمندسازی و اشتغال زنان اتخاذ نمایند . کلمات کلیدی: طرحوارههای جنسیتی ، زنان، اشتغال
|
مقدمه
امروزه، علی‌رغم اینکه مساوات میان زنان و مردان امری پذیرفته‌شده محسوب می‌شود؛ لزوم مشارکت زنان در تمام سطوح و ابعاد زندگی اجتماعی به نسبت جمعیت آنها، ضرورت توجه به این موضوع را فراهم میکند. زنان به عنوان نیمی از نیروی انسانی موجود در جوامع بشری می‌توانند نقش قابل توجهی در توسعه جوامع انسانی ایفا کنند؛ اما جوامع تاکنون نخواسته‌اند و یا نتوانسته‌اند از توانمندی‌‌های زنان به شکل بهینه حمایت کنند. از اوایل دهه 1900 زنان برای دستیابی به فرصت برابر در اشتغال و ارتقای شغلی تلاش کردند و در قرن بیستم جهت‌گیری اشتغال زنان از شغل‌های سنتی به سمت مشاغل غیرسنتی و مردانه تغییر یافت (فالکونی2 و همکاران، 2020). با این وجود، در کشورهای در حال توسعه نقش زنان در کارهای بی‌مزد خانه و فعالیت‌های غیررسمی بیشتر مشاهده می‌شود و این در حالی است که حدود نیمی از جمعیت ایران را زنان و دختران تشکیل می‌دهند (کریومبیگل، مائرتنز و وولنی3، 2020). در این خصوص میتوان به جدیدترین «گزارش جهانی شکاف جنسیتی»4 ( 2022) استناد کرد که در مقیاسی بین‌المللی ، جایگاه و رتبه کشورهای جهان را برپایه چهار زیرشاخص « بهداشت و بقا، دستیابی به امکانات آموزشی، فرصت و مشارکت اقتصادی و توانمندسازی سیاسی» نشان می‌دهد. طبق آخرین گزارش، ایران در شاخص شکاف جنسیتی جهانی در سال 2022 رتبه 143 ام و در زیرشاخص « فرصت و مشارکت اقتصادی» رتبه 144 ام را را در میان 146کشور به خود اختصاص داده است (مجمع جهانی اقتصاد5، 2022). خاستگاه و ریشه اصلی این وضعیت را باید تا حدودی در کلیشههای جنسیتی و بازتولید آن از طریق سازوکارهای متعدد جامعه‌پذیری در سطح جامعه جستجو کرد. ( سفیری و راوندی، 1394). در واقع این کلیشه‌ها زنان را به عنوان انسان‌هایی برخوردار از حقوق کامل به رسمیت نمی‌شناسند و بدین ترتیب زنان را از شکوفایی تام توانایی‌های انسانی خود باز‌می‌دارند. از طرفی‌دیگر کلیشههای جنسیتی مردان را از شکوفایی همه جانبه احساسات و انسانیت آنها باز می‌دارند و باعث می‌شوند هرچه بیشتر به سمت خشونت، رقابت، پرخاشگری، بی‌اعتنایی و بی‌احساسی پیش‌روند( مقدم، 1397). از طرفیطبق نظریه تهدید کلیشه‌ای6 کلود استیل7 (1995)، تهدید‌کنندگی کلیشه‌ها بر اعضای گروهی که این کلیشه‌ها در مورد آنها بکار‌برده می‌شود، سبب راه‌اندازی همان رفتارهای منفی می‌شود. (خمسه، 1385). پژوهش‌ها نیز نشان داده‌اند که تبعیض‌های جنسیتی به صورت یک منبع استرس و اضطراب برای زنان عمل می‌کنند ( یعقوبی و الهی،1392). همچنین مطالعات نشان می‌دهد تجربه تبعیض جنسیتی ادراک شده در زنان با افسردگی رابطه مثبت دارد ( ویگاد و روچان8، 2020) . تبعیض جنسیتی بر خودکارآمدی فرد تاثیر منفی می‌گذارد( شاین و لی9 ،2018؛ جونز10 و همکاران، 2014 ) و تقویت کلیشه های جنسیتی منفی به کاهش خصوصیات مثبت برای رشد و تعالی فردی و اجتماعی زنان منجر می‌شود( سفیری و منصوریان، 1394). لذابا توجه تاثیر نامطلوب تجربه‌های تبعیض‌آمیز جنسیتی بر سلامت روان زنان لازم است ضمن آگاه‌کردن زنان ازشیوع این رویدادها در زندگی‌شان، آموزش‌هایی در سطح گسترده و درازمدت برای کاهش تصورات قالبی آسیب‌رسان ارائه شود( یعقوبی و الهی، 1392).
از سویی دیگر مطالعات نشان می‌دهند اشتغال زنان در بیرون از خانه مفید است و برای آنان سلامت روانی، احساس رضایت و عزت نفس فراهم میکند(علی‌اکبری دهکردی و همکاران،1389). ورود زنان به محیط اجتماعی و ایجاد فرصت‌های شغلی سبب تنوع نقش‌های آنان در اجتماع و خانواده شده است(کردی و هادیزاده، 1391). همچنین تغييرات ساختاري جامعه در ايران، از جمله ورود زنان به بازار کار و مشابهت‌هاي رو به افزايش در نقش‌هاي اجتماعي دو جنس، منجر به مشابهت‌هاي روان‌شناختي زنان و مردان شده‌است(قاسمي و ذاکري، 1389). بنابراین، به نظر می‌رسد که اشتغال زنان می‌تواند بر طرحوارههای نقش جنسیتی11 آنها تاثیر بگذارد و این طرحواره‌ها برگرفته از نظریه طرحواره نقش جنسیتی بم12 می‌باشد (بم ، 1981). طرحواره هسته اصلی افکار، باورها و نگرش‌های انسان و بازنمایی دانش، عقاید، عواطف و نگرش‌ها درباره افراد، اشیاء، وقایع و موقعیت‌ها است (مویا و مویا-گاروفانو13، 2021). در تعریفی دیگر میتوان گفت که طرحواره حفظ و ثبات دیدگاهی درباره خود، اشیاء، وقایع و دیگران است؛ حتی اگر آنها نادرست و تحریف‌شده باشند (لویس و لیوپیان14، 2020). طرحوارههای نقش جنسیتی مجموعه‌ای از باورها و نگرش‌ها درباره هویت مردانه و زنانه است که طبق آن افراد اطلاعات و رویدادها را بر اساس جنسیت یا نقش‌های جنسیتی پردازش و تفسیر می‌کنند (سیگنور، سیمینچیوک و استراچان15، 2021). ساندرا بم16علاوه بر مفاهیم مردانگی و زنانگی، مفهوم دوجنسیتی بودن( آندروژنی) 17 را نیز مطرح کرد( بم ، 1981). بطوری‌که هر مرد یا زنی می‌تواند واجد تعدادی از ویژگیهای هر دو طرحوارههای زنانگی و مردانگی باشد. زنانگی و مردانگی به درجه‌ای اطلاق می‌شود که افراد ویژگیهای سنتی مرتبط با مردان و زنان را برآورده می‌سازند (اندندیجک و پورتنگن18، 2022). از نظر بم (1981) افرادی که به دلیل داشتن همزمان طرحوارههای مردانه و زنانه از ویژگی دوگانگی جنسیتی برخوردارند به لحاظ نقش‌های اجتماعی در مقایسه با افرادی که صرفا دارای طرحواره مردانگی یا زنانگی هستند از سلامت روانی بالاتری برخوردار می‌باشند (به نقل از استار و زیوربریگن19، 2017).
پژوهش‌های بسیار اندکی درباره طرحوارههای نقش جنسیتی در گروه‌های مختلف انجام‌شده است. برای مثال طبق نتایج مطالعه توسلی و همکاران (1401) زنان شاغل در ادارات دولتی سیاسی در مقایسه با زنان شاغل در ادارات دولتی غیرسیاسی از طرحوارههای مردانه قوی‌تری برخوردار هستند وویژگی جنسیتی غالب در زنان دو گروه آندروژنی می‌باشد. نتایج پژوهش اسپانیر، کامرون و تیننبیوم20 (2022) درباره کلیشههای جنسیتی در مجلات کودکان خردسال نشان داد مجلاتی که هدف آنها دختران هستند بیشتر به مد و خانه و مجلاتی که هدف آنها پسران هستند بیشتر به شغل می‌پردازند. نتایج مطالعه الغمدی21 (2021) نشان داد تفاوت معناداری در هویت حرفه‌ای معلمان ریاضی از نظر جنسیتی وجود ندارد که نشان می‌دهد فرهنگ عربستان سعودی اجازه مشارکت برابر در ساختن هویت حرفه‌ای را می‌دهد. کوئنیگ22 (2018) ضمن پژوهشی به این نتیجه رسید که زنان بیشتر طرحواره‌ها و کلیشههای جنسیتی اشتراکی و اجتناب از مسلط‌بودن داشتند، اما مردان طرحواره‌ها و کلیشههای جنسیتی عاملیت، مستقل، ظاهر مردانه و علاقه به علم و فناوری و اجتناب از ظاهر ضعیف، احساساتی، خجالتی و زنانه داشتند. دراک، پریمیوکس و توماس23 (2018) نشان دادند که هم مردان و هم زنان گزارش کردند که زنان افرادی احساساتی، ملایم و حساس و مردان افرادی غالب، نیرومند و منطقی هستند. طبق پژوهش امیرخانی و همکاران (1397) سه شاخص اول مشاغل سیاسی شامل نیاز به چانه‌زنی و لابی‌گری سیاسی، نیاز به لحاظ‌کردن ارزش‌های دینی و ملی و ضرورت پاسخگویی سیاسی و سه شاخص اول مشاغل اداری شامل ضرورت پاسخگویی حرفه‌ای شغل، تخصصی‌بودن فعالیت شغل و ضرورت پاسخگویی قانونی شغل بودند. در مطالعه‌ای سعیدی و همکاران (1395) نشان دادند صِرف مواجهه با جنسیت و شغل، به فعال‌شدن تصورات قالبی جنسیتی خودکار در ارتباط با شغل می‌انجامد. طبق مطالعه لیپینسکا و همکاران24 (2010) طرحوارههای اغلب زنان مدیر آندروژنی و مردانه بودند در حالیکه زنان غیر مدیر دارای طرحوارههای زنانه و آندروژنی بودند.
لذا با توجه به اینکه، امروزه زنان نقش قابل توجهی در انجام مشاغل مختلف را برعهده دارند و افزایش میزان مشارکت زنان در زندگی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی همواره مدنظر سیاستگذاران بوده است و کاهش شکاف جنسیتی در حوزه‌های مختلف و به‌طور خاص در حوزه توانمندسازی زنان بهعنوان دغدغه‌ای جهانی و فراگیر ازسوی جوامع پیگیری می‌شود؛ و از آنجا که یکی از متغیرهای روانشناختی قابل بررسی در گروه‌های مختلف طرحوارههای نقش جنسیتی است و به نظر می‌رسد که اشتغال بتواند بر طرحوارههای نقش جنسیتی تاثیر بگذارد؛ بنابراین، ضروری است تا طرحوارههای نقش جنسیتی زنان شاغل مورد مطالعه قرارگیرد چرا که انجام این پژوهش و پژوهش‌های مشابه می‌تواند به متخصصان و برنامه‌ریزان خانواده در طراحی برنامه‌هایی مناسب جهت بهبود طرحوارههای نقش جنسیتی و تدوین قوانین درباره مشاغل زنان کمک کند. یکی از خلأهای موجود با توجه به اهمیت طرحوارههای نقش جنسیتی، پژوهش های محدود درباره مطالعه طرحوارههای نقش جنسیتی زنان در گروه‌های مختلف و انجام پژوهش‌های اندک درباره طرحوارههای نقش جنسیتی در ایران است. لذا پژوهش حاضر با هدف مطالعه و شناسایی طرحوارههای نقش جنسیتی از دید زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد، اهداف جزئی شناسایی طرحوارههای جنسیتی زنانه و مردانه، طرحوارههای جنسیتی تاثیرگذار در تقسیمبندی مشاغل به دو دسته زنانه و مردانه، طرحوارههای جنسیتی زنان شاغل و تاثیر اشتغال بر طرحوارههای نقش جنسیتی ایشان و همچنین طرحوارههای نقش جنسیتی متناسب با مشاغل مدیریتی را مدنظر قرارداد
روش
روش پژوهش مورد استفاده در این پژوهش از نوع روش کیفی با رویکرد «تحلیل مضمون»25یا «تحلیل تم» بود. تحليل مضمون، روشي براي شناخت، تحليل و گزارش الگوهاي موجود در دادههاي كيفي است. اين روش، فرايندي براي تحليل داده هاي متني است و دادههاي پراكنده و متنوع را به دادههایی غنی و تفصیلی تبدیل میکند
جامعه آماري اين پژوهش شامل کلیه زنان شاغل در دستگاههاي اجرايي شهر مشهد بودند. مشارکت‌کنندگان به تعداد 20 نفر از زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد بودند که با استفاده از نمونهگیری اشباعی یا قضاوتی (هدفمند) انتخاب شدند.
پس از جمعآوری دادهها به منظور تجزیه و تحلیل آنها از فرآیند گام به گام تحلیل مضمون براون و کلارک26 استفاده و گام‌های ذیل انجام شد( براون و کلارک، 2006).:
- گام اول: آشنایی با دادهها : برای اینکه پژوهشگر با عمق و غنای محتوای دادهها آشنا شود.
- گام دوم: ایجاد کدهای اولیه و کدگذاری: این مرحله بعد از آشنایی با دادهها آغاز شد. این مرحله شامل ایجاد کدهای اولیه از دادهها بود.
- گام سوم: جستجوی مضمون‌ها: این مرحله بعد از کدگذاری کل متن دادهها شروع شد و شامل دسته‌بندی کدهای مختلف در قالب مضمون‌های بالقوه و مرتب‌کرن همه خلاصه دادههای کدگذاری شده در قالب مضمون‌های مشخص بود.
گام چهارم: بازبینی مضمون‌ها: این مرحله زمانی شروع شد که پژوهشگر مجموعه‌ای از مضامین را ایجاد و مورد بازبینی و پالایش قرارداد.
گام پنجم: تعریف و نام‌گذاری مضمون‌ها: پژوهشگر در این مرحله مضامینی را که برای تحلیل ارائه کرده، تعریف و مورد بازبینی مجدد قرارداد.
گام ششم: تهیه گزارش: نگارش گزارش نهایی پس از ایجاد مضامین نهایی انجام شد.
ابزار
مصاحبه نیمه‌ساختار‌یافته : مصاحبه شامل 4 سوال در زمینه د. (1- ویژگی‌هی جنسیتی زنانه و مردانه و طرحوارههای جنسیتی زنان شاغل 2- طرحوارههای جنسیتی تاثیر گذار در تقسیمبندی مشاغل زنانه و مردانه 3- تاثیر اشتغال بر طرحوارههای زنان شاغل و 4- طرحوارههای متناسب با مشاغل مدیریتی) بود که بر اساس مرور متون در زمینه طرحوارههای جنسیتی و نظریه طرحواره جنسیتی بم به صورت باز‌پاسخ طراحی گردید و روایی( اعتبار) آن با نظر 5 نفر از خبرگان که از اعضای هیئت‌علمی گروه روانشناسی بالینی شاغل در دانشگاه علوم پزشکی مشهد بودند، تایید شد. اجرای پژوهش بعد از تصویب پروپوزال و دریافت کد اخلاق از دانشگاه علوم پزشکی مشهد با شماره IR.MUMS.REC.1397.281 و اخذ تایید فرم مشخصات دموگرافیک و مصاحبه و رضایت آگاهانه از کلیه مشارکت‌کنندگان و مجوز شروع نمونهگیری آغاز و به کلیه مشارکت‌کنندگان ضمن بیان اهمیت و ضرورت پژوهش به آنان درباره رعایت نکات اخلاقی اطمینان‌خاطر داده شد.
یافتهها
مشخصات دموگرافیک زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد که در مصاحبه شرکت کرده بودند به شرح جدول ذیل بود .
جدول 1. مشخصات دموگرافيک زنان شاغل در دستگاههاي اجرايي شرکت کننده در مصاحبه
مشخصات دموگرافيک |
| تعداد |
قوميت | فارس | 18 |
فارس و کرد | 1 | |
فارس و آذری | 1 | |
سطح تحصيلات | کارشناسي | 4 |
کارشناسي ارشد | 8 | |
دکترا | 8 | |
پست سازماني | مدير | 7 |
کارشناس | 13 | |
نوع استخدامي
| رسمي | 12 |
پيماني | 4 | |
قراردادي | 4 | |
وضعيت تأهل | مجرد | 5 |
متأهل | 15 | |
نوع سازمان
| آموزش و پرورش | 3 |
استانداری | 9 | |
فرمانداری مشهد | 1 | |
دانشگاه فردوسي | 1 | |
دانشگاه علوم پزشکي | 5 | |
شرکت پخش فراورده هاي نفتي | 1 |
پس از جمعآوری دادههای حاصل از مصاحبه با زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد (نمونه مورد مطالعه) تحلیل مضمون صورت گرفت و نتایج زیر حاصل شد:
باتوجه به هدف این مقاله مبنی بر «شناسایی طرحوارههای جنسیتی زنانه »؛ در این مرحله دادههای بهدست آمده طبق روش طبقه‌بندی صفات ریموند کتل27 به سه دسته صفات توانشی، خلقی و پویشی تقسیم شدند (شولتز و شولتز، 1393)و بعد از مطالعه عمیق جهت ترسیم مدل (شبکه مضامین)، ازطریق کدگذاری مورد تحلیل قرارگرفتند. نتیجه کدگذریها بهشرح جدول ذیل بود:
جدول2. کدگذاری دادههای مربوط به طرحوارههای جنسیتی زنانه از نظر زنان شاغل
صفات | مفاهیم (مصداق) کد اولیه | مقولهها (تمها) فرعی | مقوله (تم) اصلی |
توانشی | دید عمیق با جزئیات؛ نگاه همهجانبه و کلنگر؛ صریحالکلام؛ قوی؛ نافذ؛ اهل هنر؛ روح قوی؛ زیرک؛ منضبط؛ منظم؛ مولد و خلاق؛ مهارت ایجاد تعادل بین افراد و فضا؛ تاثیرگذار، تعامل عمیق؛ مکار؛ مشارکتکننده؛ روح زندگی؛ صفای زندگی؛ طناز؛ معاشرتی؛ قانعکننده؛ تاثیرگذار؛ دوست داشتنی؛ اجتماعی؛ باوقار؛ توانایی نفوذ در آدمها؛ سرزنده؛ ظرافت جسمانی و روانی؛ ذهنگرا یا سوبژکتیو؛ شهودی؛ قابل پیشبینی؛ قادر به ابراز احساسات؛ متانت، جزئینگر؛ توانایی مدیریت خصوصا در خانواده؛ مدیریت بحرانهای درونی؛ خلاق؛ دقیق؛ | اجتماع خواه باذکاوت و خلاق انضباط شخصی | مردم آمیز |
خلقی | جدی ؛ علاقمند چالش؛ مثبت و خوشبین؛ خودمحور؛ میل به اثبات کردن خودشان؛ پرجرات؛ ریسکپذیر؛ رقابتجو؛ منطقی؛ قاطع؛ فضول؛ دارای انرژی بالا؛ برون‌گرا؛ رقت قلب؛ سازگار؛ لطافت؛ شاداب؛ با حُسن نیت؛ اهل صحبت؛ شاد و سرزنده؛ میل به سفر؛ زیباپسند؛ شخصیتی آرام؛ صبور؛ متواضع؛ شکننده نسبت به استرس و اضطراب؛ خوشبرخورد؛ هیجانی؛ حساس و زودرنج؛ مظلوم؛ خشنود؛ راحت؛ تودار؛ خوش برخورد؛ خونگرم؛ احساساتی؛ کمریسک؛ ملایم؛ مهربان؛ نرمخو؛ نیاز به تکیه احساسی؛ باعاطفه؛ باگذشت؛ بامحبت؛ عاطفی؛ ترس از اشتباه؛ تابع، مطیع، پیرو و مفعول؛ ترسو؛ محافظهکار؛ قابل اعتماد؛ دلسوز؛ نیازمند حمایت؛ انعطاف‌پذیر؛ | سازش پذیر ناپایداری هیجانی حساس و نرم خو قابل اعتماد
| عاطفی |
پویشی | نتیجهگرا؛ فرآیندگرا؛ کمالگرا؛ پُرکار؛ پیگیر؛ مسئولیتپذیر؛ ملاحظه‌کار؛ پاسخگو؛ مستقل؛ پیشگام؛ بخشنده؛ از خودگذشتگی؛ مدارا کردن؛ پویا بودن؛ حمایتگر؛ خدمترسان؛ حمایتکننده؛ همدلی؛ معنوی؛ وفادار؛ سنجیده؛ تحلیلگر قهار؛ استقلال مالی و روانی؛ حسابگر؛ توانایی حل و فصل مسایل؛ خردورزی؛ کارگروهی قوی؛ مراقبت کردن؛ حقیقتجو؛ نظام‌مند؛ درستکار؛ امانتدار؛ اهل تملق کمتر؛ باوجدان؛ پایبندی به اصول اخلاقی؛ توجه به نیازها؛ رازدار؛ محتاط؛ منصفتر؛ | مسئولیت پذیر باوجدان وفادار مراقب | حمایت گر |
برطبق جدول فوق، کلیه دادههای بهدست آمده از مصاحبه، مورد مطالعه عمیق قرار‌گرفته و با تکنیک کدگذاری، مفاهیم اولیه احصاء و پس از استخراج تمهای فرعی، در مرحله بعد این تمها (فرعی) ازنظر مفهوم مشترک و رابطه درونی مفاهیم باهم، ترکیب و تبدیل به مفاهیم یا تمهای اصلی شد و در قالب مدل زیر تبدیل به سه تم اصلی شدند که این سه تم برای ساخت شبکه مضامین بهشرح زیر مورد استفاده قرار گرفت. به عنوان نمونه در پاسخ به پرسش "ویژگیهای جنسیتی زنانه از نظر شما چگونه است؟ " مشارکت کنندگان پاسخ دادند: " این ویژگی‌ها شامل مهربان، دلسوز، مسئولیتپذیر، مطیع، پیرو و ...می‌باشد".
مدل 1. مدل مربوط به طرحوارههای جنسیتی زنانه از دیدگاه زنان شاغل
براساس تحلیل و کدگذاری و همچنین الگوی بهدست آمده، زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد، ویژگیهای جنسیتی زنانه را بهصورت زیر اولویتگذاری نمودند:
جدول3. اولویتگذاری طرحوارههای جنسیتی زنانه
اولویت | طرحواره‌ها | مقوله اصلی |
1 | مهربان | عاطفی |
2 | مسئولیتپذیر | حمایت گر |
3 | دقیق | مردم آمیز |
4 | پایبند به اصول اخلاقی | حمایت گر |
5 | منعطف | عاطفی |
6 | جزء نگر | مردم آمیز |
7 | کمال گرا | حمایت گر |
8 | لطافت | عاطفی |
9 | دلسوز | عاطفی |
10 | احساساتی | عاطفی |
11 | عاطفی | عاطفی |
12 | صبور | عاطفی |
13 | خلاق | مردم آمیز |
14 | با محبت | عاطفی |
15 | هیجانی | عاطفی |
16 | ازخود گذشته | حمایت گر |
براساس جدول فوق، میتوان بیان نمود که مقوله «عاطفی» اولین ویژگی شناسایی شده غالب درخصوص طرحوارههای جنسیتی زنانه از نظر زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد بود. مقوله‌های «حمایتگر» و «مردم‌آمیز» اولویت های بعدی زنان بودند.
باتوجه به هدف این مقاله مبنی بر «شناسایی طرحوارههای جنسیتی مردانه »؛ در این مرحله دادههای بهدست آمده، طبق روش طبقه‌بندی صفات کتل به سه دسته صفات توانشی، خلقی و پویشی تقسیم و بعد از مطالعه عمیق جهت ترسیم مدل (شبکه مضامین)، ازطریق کدگذاری مورد تحلیل قرارگرفتند. نتیجه کدگذریها بهشرح جدول ذیل بود:
جدول4.کدگذاری دادههای مربوط به طرحوارههای جنسیتی مردانه ازنظر زنان شاغل
صفات | مفاهیم (مصداق) کد اولیه | مقولهها (تمها) فرعی | مقوله (تم) اصلی |
توانشی | اقتدار؛ تمرکز؛ کل‌نگری و توجه به جزئیات، بی‌نظمی؛ خلاقیت کمتر؛ ذکاوت و زیرکی؛ رک و صریح؛ قوی، سرعت عمل؛ تصمیمگیری در لحظه، تیز بودن، ؛ قانونگریز؛ خوب بلد نیستند نقش بازی کنند؛ | قدرت جسمانی صراحت ابتکار ذکاوت | مقتدر |
خلقی | بروز ندادن احساس؛ سردی عاطفی یا ناتوانی و عدم بروز عواطف؛ کمحرفی خشمگین؛ خشونتطلب؛ عصبانیت و اهل داد و بیداد؛ شکنندهتر از لحاظ روحی؛ رقت قلب کمتر، قدرت و قدرتطلبی؛ جسارت؛ ؛ غرور؛ جدی؛ منطقی؛ میل به مدیریت؛ حریم شخصی وسیعتر؛ با اعتماد به نفس؛ باجرات؛ خاله زنک؛ دهنبین؛ غیرقابل اعتماد، پرخوری؛ خودخواه؛ خودمحور؛ بیتفاوت نسبت به حل مسایل؛ تعصب؛ بی‌وفا؛ لجباز؛ اعتماد به نفس کاذب؛ قساوت، خشک و نامنعطف؛ کم انعطاف؛ کمتحمل؛ تکبُعدی؛ اعتماد به نفس قوی، شجاع؛ ریسکپذیر؛ رسمی؛ قاطعیت، قدرت و ثبات روحی؛ | سلطه گر جسور بااعتماد به نفس پایداری هیجانی
| خودمحور |
پویشی | قدرت تصمیمگیری؛ قدرت تصمیمگیری خصوصا در شرایط بحرانی، قدرت رهبری؛ توانایی مدیریت؛ قدرت عمل؛ لابیگر؛ کارگروهی، متعهد؛ مستقل؛ مسئولیتپذیر؛ نتیجهگرا؛ عدم مدارا؛ فرصتطلب؛ کمانصافی، نگاه ابزاری به کار؛ کمتر پایبندی به اصول، رازداری؛ رندی؛ مبارزه برای زندگی، کنترل احساس؛ کنترل هیجان؛ چاپلوس؛ زیر آبزن؛ | استقلال فردی توانایی حل مساله فرصت طلب
| مدیر |
برطبق جدول فوق، کلیه دادههای بهدست آمده از مصاحبه، مورد مطالعه عمیق قرار‌گرفته و با تکنیک کدگذاری، مفاهیم اولیه احصاء و پس از استخراج تمهای فرعی، در مرحله بعد این تمها (فرعی) ازنظر مفهوم مشترک و رابطه درونی مفاهیم باهم، ترکیب و تبدیل به مفاهیم یا تمهای اصلی شد و در قالب مدل زیر تبدیل به سه تم اصلی شدند که این سه تم برای ساخت شبکه مضامین بهشرح زیر مورد استفاده قرار گرفت. به عنوان نمونه در پاسخ به پرسش "ویژگیهای جنسیتی مردانه از نظر شما چگونه است؟ " مشارکت کنندگان پاسخ دادند: "این ویژگی‌ها شامل اقتدار، قاطعیت، قدرت رهبری، کارگروهی و ... می‌باشد".
مدل2. مدل مربوط به طرحوارههای جنستیی مردانه ازنظر زنان شاغل
براساس تحلیل و کدگذاری و همچنین الگوی بهدست آمده، اولویتگذاری طرحوارههای جنسیتی مردانه ازنظر زنان شاغل بهصورت زیر بودند:
جدول5. اولویتگذاری طرحوارههای جنسیتی غالب مردانه ازنظر زنان
اولویت | طرحواره‌ها | مقوله اصلی |
1 | خشونت | خودمحور |
2 | قاطعیت | خودمحور |
3 | جسارت | خودمحور |
4 | اقتدار | مقتدر |
5 | قدرت جسمانی | مقتدر |
6 | کم انعطاف | مقتدر |
7 | کنترل هیجان | خود محور |
8 | توانایی مدیریت | مدیر |
9 | با اعتماد به نفس | خودمحور |
10 | کل نگر | مدیر |
11 | قدرت تصمیم گیری | مدیر |
12 | ریسک پذیری | خودمحور |
13 | کم عاطفه | خودمحور |
14 | منطقی | خودمحور |
براساس جدول فوق، میتوان بیان نمود که مقوله «خودمحوری» اولین ویژگی شناسایی شده غالب درخصوص طرحوارههای جنسیتی مردانه از نظر زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد بود. مقوله‌های «مقتدر» و «مدیر» بهعنوان اولویت بعدی زنان بودند.
جدول6. اولویتگذاری طرحوارههای جنسیتی زنان شاغل
اولویت | طرحواره‌ها |
1 | مهربان |
2 | احساساتی |
3 | توانایی مدیریت |
4 | انعطاف پذیر |
5 | حساس و زودرنج |
6 | دلسوز |
7 | مسئولیت پذیر |
8 | کنترل هیجان |
9 | اقتدار |
10 | پایبندی به اصول اخلاقی |
11 | قاطعیت |
12 | قدرت تصمیم گیری |
13 | عدم ریسک پذیری |
14 | محتاط |
15 | دقیق |
16 | از خود گذشته |
با توجه به هدف مقاله مبنی بر «شناسایی طرحوارههای جنسیتی زنان شاغل» ؛ براساس جدول فوق میتوان بیان نمود زنان شاغل ترکیبی از طرحوارههای جنسیتی مردانه و زنانه را در توصیف ویژگیهای جنسیتی خود بیان نمودند.
باتوجه به هدف این مقاله مبنی بر «شناسایی طرحوارههای جنسیتی تاثیرگذار در تقسیمبندی مشاغل مردانه و زنانه»؛ در این مرحله دادههای بهدست آمده، بعد از مطالعه عمیق تحلیل گردید که براساس اولویتهای اعلامی زنان شاغل بهشرح جدول ذیل بودند:
جدول7. اولویتگذاری طرحوارههای جنسیتی تاثیرگذار در تقسیمبندی مشاغل زنانه
اولویت | طرحواره‌ها |
1 | مهربانی |
2 | دلسوزی |
3 | صبر |
4 | مراقبت |
5 | همدلی |
6 | حوصله |
7 | ساعات کاری محدودتر |
8 | مبتنی بر احساسات |
9 | همدردی |
10 | مسئولیتپذیری |
براساس جدول فوق، میتوان بیان نمود که ویژگی «مهربانی» اولین اولویت شناسایی شده غالب درخصوص طرحوارههای جنسیتی تاثیرگذار در تقسیمبندی مشاغل زنانه بود.
جدول8. اولویتگذاری طرحوارههای جنسیتی تاثیرگذار در تقسیمبندی مشاغل مردانه
اولویت | طرحواره‌ها |
1 | قدرت جسمانی |
2 | کنترل احساس |
3 | تصمیمگیری در شرایط بحرانی |
4 | اقتدار |
5 | خشونت |
6 | ساعات کاری |
7 | قدرت تجزیه و تحلیل |
8 | ریسک پذیری |
9 | قساوت |
10 | کنترل هیجان |
11 | مشاغل مدیریتی |
12 | جسارت |
براساس جدول فوق، میتوان بیان نمود که ویژگی «قدرت جسمانی» اولین طرحواره شناسایی شده غالب درخصوص طرحواره‌هایهای جنسیتی تاثیرگذار در تقسیمبندی مشاغل مردانه بود.
باتوجه به هدف این مقاله مبنی بر «شناسایی تاثیر شغل زنان بر طرحوارههای جنسیتی ایشان»؛ در این مرحله دادههای بهدست آمده، بعد از مطالعه عمیق تحلیل شد که براساس اولویتهای اعلامی زنان شاغل بهشرح جدول ذیل بودند:
جدول9. اولویتگذاری تاثیرگذاری شغل زنان بر طرحوارههای جنسیتی
اولویت | طرحواره‌ها |
1 | تقویت تعاملات و ارتباطات |
2 | تقویت ویژگیهای جنسیتی مورد نیاز شغل |
3 | تقویت محافظهکاری |
4 | تقویت رازداری |
5 | تقویت سیاست و کیاست |
6 | تقویت کنترل هیجان |
7 | تقویت اعتماد به نفس |
8 | تقویت صبر |
9 | تقویت قاطعیت |
براساس جدول فوق، میتوان بیان نمود که براساس نظر زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد؛ شغل تحت تصدی آنها تاثیرات قابل توجهی را بر طرحوارههای جنسیتی ایشان گذاشته بود. از نظر آنها، اولین تاثیر و اولویت مربوط به «تقویت تعاملات و ارتباطات» بود.
باتوجه به هدف این مقاله مبنی بر «شناسایی طرحوارههای جنسیتی متناسب با مشاغل مدیریتی»؛ در این مرحله دادههای بهدست آمده، بعد از مطالعه عمیق تحلیل شد که براساس اولویتهای اعلامی زنان شاغل بهشرح جدول ذیل بودند:
جدول10. اولویتگذاری طرحوارههای جنسیتی متناسب با پستهای مدیریتی
اولویت | طرحواره‌ها |
1 | قدرت تصمیمگیری |
2 | قاطعیت |
3 | تعامل قوی |
4 | قدرت مدیرتی |
5 | قدرت رهبری |
6 | کنترل هیجان |
7 | اقتدار |
8 | مدیریت منابع انسانی |
9 | ریسکپذیری |
10 | کلنکری |
11 | جسارت |
12 | کیاست |
13 | صبور |
14 | دقت |
براساس جدول فوق، میتوان بیان نمود که براساس نظر زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد، مشاغل مدیریتی مستلزم طرحوارههای جنسیتی مختلف بودند که اولین اولویت مربوط به «قدرت تصمیمگیری» بود.
بحث و نتیجهگیری
هدف از انجام این پژوهش مطالعه طرحوارههای جنسیتی زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد بود. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد توصیف زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد از ویژگیهای جنسیتی زنانه و مردانه همان نقش‌های جنسیتی کلیشه‌ای زنانه و مردانه بود که به تفکیک صفات توانشی، خلقی و پویشی کتل برای صفات زنانه به ترتیب در سه مضمون اصلی مردم‌آمیز، عاطفی و حمایتگر و برای صفات مردانه به ترتیب در سه مضمون اصلی مقتدر، خودمحور و مدیر قرارگرفتند. همچنین ویژگیهای جنسیتی تاثیرگذار در تفکیک مشاغل زنانه و مردانه را ترکیبی از ویژگیهای کلیشه‌ای جنسیتی زنانه برای مشاغل زنانه و ترکیبی از ویژگیهای کلیشه‌ای جنسیتی مردانه را برای مشاغل مردانه اولویت‌بندی نمودند. از دیدگاه زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد، اشتغال در این دستگاه‌ها منجر به تقویت برخی ویژگیهای مردانه و زنانه در آنها شده بود که براساس شرایط و اقتضائات شغلی برخی از این ویژگی‌ها در آنها غالب‌تر بودند. همچنین زنان شاغل ویژگیهای جنسیتی مورد نیاز برای پستهای مدیریتی را ترکیبی از ویژگیهای جنسیتی زنانه و مردانه و البته بیشتر مردانه را متناسب با تصدی پستهای مدیریتی معرفی نمودند. یافته‌های این پژوهش توسط یافته‌های برخی از پژوهش‌های انجام شده در داخل و خارج از کشور حمایت می‌شود. طبق نتایج مطالعه توسلی و همکاران (1401) زنان شاغل در ادارات دولتی سیاسی در مقایسه با زنان شاغل در ادارات دولتی غیرسیاسی از طرحوارههای مردانه قوی‌تری برخوردار هستند وویژگی جنسیتی غالب در زنان دو گروه به دلیل بالا بودن همزمان نمرات زنانگی و مردانگی، آندروژنی می‌باشد نتایج مطالعه الغمدی (2021) نشان داد تفاوت معناداری در هویت حرفه‌ای معلمان ریاضی از نظر جنسیتی وجود ندارد و معلمان ریاضی زن و مرد هویت حرفه‌ای خود را متفاوت درک نمی‌کنند. کوئنیگ28 (2018) ضمن پژوهشی به این نتیجه رسید که زنان بیشتر طرحواره‌ها و کلیشههای جنسیتی اشتراکی و اجتناب از مسلط‌بودن داشتند، اما مردان طرحواره‌ها و کلیشههای جنسیتی عاملیت، مستقل، ظاهر مردانه و علاقه به علم و فناوری و اجتناب از ظاهر ضعیف، احساساتی، خجالتی و زنانه داشتند. دراک، پریمیوکس و توماس29 (2018) نشان دادند که هم مردان و هم زنان گزارش کردند که زنان افرادی احساساتی، ملایم و حساس و مردان افرادی غالب، نیرومند و منطقی هستند. همچنین نتایج مطالعه لیپینسکا و همکاران (2010) مبنی بر اینکه طرحوارههای اغلب زنان مدیر آندروژنی و مردانه بودند در حالیکه زنان غیر مدیر دارای طرحواره های زنانه و آندروژنی بودند، نیز تأييد کننده نتايج مطالعه حاضر بود.
در تبیین نتایج مطالعات حاضر میتوان به نظریات موجود در خصوص نقش‌آموزی جنسیتی30 اشاره کرد. این نظریات می‌کوشند تا به این سوال پاسخ دهند که آیا نقش‌آموزی جنسیتی صرفا حاصل احکام و انتظارات فرهنگی است یا تا حدودی نیز حاصل رشد طبیعی است؟ فروید با طرح «عقده اودیپ31 » بر اهمیت شناسایی با والد همجنس تاکید کرد. نظریه یادگیری اجتماعی32 بر پاداش‌ها و مجازات‌های صریح برای رفتارهای متناسب با جنس و یادگیری جایگزینی که مشاهده و سرمشق‌گیری می‌تواند فراهم‌کند، تاکید دارد. نظریه رشدی- شناختی33 بر سهم مهم هویت جنسیتی34 در نقش‌آموزی جنسیتی تاکید دارد(بم ، 1985). ساندرا بم با تاکید بر نقش فرهنگ در با اهمیت جلوه دادن تمایز میان زن و مرد، نظریه طرحواره جنسیت را ارائه داد. از نظر بم این فرهنگ است که تمایز میان زن و مرد را تا این حد با اهمیت جلوه می‌دهد، آنقدر با اهمیت که باید این تمایز را به مثابه مجموعه عدسی‌هایی برای نگاه‌کردن به هر چیز تلقی کرد. بم این عدسی‌ها را طرحوارههای جنسیت نامید( بم، 1981). از نظر ساندرا بم تاکید همهجانبه جامعه بر اهمیت عملکرد متمایز جنسیتی منجر به بروز کلیشههای جنسیتی شده است ( لیبن و بیگلر35، 2017) لذا می توان استنباط کرد زنان شاغل بر مبنای محتوای کلیشه‌ها و طرحوارههای جنسیتی رایج، نسبت به ویژگیهای جنسیتی زنانه و مردانه، و اولویت‌بندی آنها و همچنین تفکیک جنسیتی مشاغل و محتوای ویژگیهای مورد نیاز مشاغل مردانه و زنانه اظهار نظر نمودند.
همچنین بر اساس نظریه طرحواره نقش جنسیتی بم با وجود اینکه جنس یعنی مرد بودن یا زن بودن تحت تاثیر عوامل زیستی است اما بر روی شکل‌گیری جنسیت یعنی زنانگی و مردانگی عوامل دیگری نیز موثر هستند (بم، 1981). از منظر او موقعيت فرد در ساختار اجتماعي مي‌تواند شکل‌دهنده باورها، نگرش ها و رفتارهاي اجتماعي وي باشد. از اين‌رو حضور در سازمان‌ها مي‌تواند بر باورها و نگرش هاي نقش جنسيتي افراد تأثير‌گذار باشد(ریاحی،1386). لذا به نظر می‌رسد براساس نتایج مطالعه حاضر می توان استنباط کرد اشتغال زنان در دستگاههای اجرایی و اجرای نقش‌های مربوط به سنخ ناهماهنگ با جنس خود در کنار انجام سایر نقش‌های سنتی در خانواده می‌تواند موجب تقویت همزمان ویژگیهای زنانگی و مردانگی در آنها گردد. همچنین میتوان استنباط کرد زنان شاغل باتوجه به طرحوارههای از پیش موجود خود در خصوص ویژگیهای جنسیتی پستهای مدیریتی و باتوجه به تجارب خود در محیط‌های کاری، ویژگیهای جنسیتی مورد نیاز برای پستهای مدیریتی را ترکیبی از ویژگیهای جنسیتی زنانه و مردانه و البته بیشتر مردانه را متناسب با تصدی پستهای مدیریتی معرفی نمودند.
نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که برخلاف دیدگاه ذات‌گرایان، جنس بیولوژیکی تنها عامل تعریف زن یا مرد بودن نیست. مردانگی و زنانگی بیشتر خصلت های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی می‌باشند و نقش جنسیتی افراد تحت تاثیر ساختارهای اجتماعی که افراد در آنها قرار دارند ملکه ذهن آنها شده و ساختمان ذهنی آنها را شکل می‌دهد و بنابراین زنان در صورت لزوم می‌توانند همانند مردان عمل کنند. همچنین همانگونه که خانم ساندرا بم نیز اظهار دارد: آندروژنی مفهومی است که اقتضای زمان کنونی می باشد و مفهوم آندروژنی جایگزین مناسبی برای نسخه زنانه‌بودن یا مردانه‌بودن با نسخه مضاعف زنانه‌بودن و مردانه‌بودن است. بوردیو نیز تاکید میکند این فقط زنان نیستند که در چنین سیستمی مورد ظلم قرار‌می‌گیرند. امتیاز مردانه دامی است که بهای آن استرس و تنش مداوم برای مرد است چرا که هر لحظه مجبور به اثبات مردانگی خویش است (میرز، 2002 ).
از محدودیت‌های پژوهش حاضر میتوان به تک‌‌جنسیتی بودن نمونه پژوهش، استفاده از ابزارهای خودگزارشی برای گردآوری دادهها و محدودشدن جامعه پژوهش به زنان شاغل در دستگاههای اجرایی شهر مشهد اشاره کرد. همچنین از دیگر محدودیت‌های این پژوهش فقدان مکانی ثابت برای انجام مصاحبه بود و به ناچار مصاحبه‌ها در محل کار شرکت‌کنندگان انجام شد. بنابراین پیشنهاد می‌شود این پژوهش برای هر دو جنس و در سایر استان‌ها و جوامع دارای فرهنگ‌های متفاوت و در مکانی ثابت انجام شود.
تشکر و قدردانی
این مقاله از رساله دانشجویی مقطع دکتری علوم سیاسی با کد اخلاق IR.MUMS.REC.1397.281 که در تاريخ 11/12/1397 در حوزه معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد تصویب شد، استخراج شده است. بدینوسیله بر خود لازم میدانیم از دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه علوم پزشکي مشهد، مسئولين دستگاههاي اجرايي شهر مشهد و شرکت کنندگان در مطالعه حاضر به خاطر همکاری صمیمانه کمال سپاسگزاری و تشکر را ابراز نماییم. همچنین از جناب آقای دکتر مسعود‌کاشانی و سرکار خانم دکتر اعظم سالارحاجی بابت راهنمایی‌های ارزشمندشان در تمام مراحل این پژوهش تشکر و قدردانی ویژه می‌شود.
منابع
توسلی، م؛ شاطرزاده، س؛ اطهری، ح. (1401). مقایسه نقشه‌های ذهن‌درمانی نقش جنسیتی و سلامت روان زنان در شغل‌های مختلف، علوم پزشکی رازی، 29(3) ، 82-71
خمسه‌ای، ا. (1385). بررسی ارتباط میان رفتار جنسی و طرحوارههای نقش جنسیتی در دو گروه از دانشجویان متاهل: مقایسه رفتار جنسی زنان و مردان در خانواده، فصلنامه خانواده‌پژوهی. 2(8)، 327-339.
رياحي، م. (1386). عوامل اجتماعي مؤثر بر ميزان پذيرش کليشه هاي جنسيتي (مطالعه موردي جوانان کاراموز در مراکز آموزش فني و حرفه‌اي استان مازندران). پژوهش زنان، 5(1)، 136-109.
سعیدی، ض؛ نوربالا، ف.؛ حمزوي عابدي، ف. (1395) تصورات قالبی جنسیتی: نگرش‌های ضمنی به مشاغل و اثر مواجهه با نمونه‌های غیرکلیشه‌ای. تازه‌های علوم‌شناختی، 18(10)، 88-79.
سفیری، خ؛ منصوریان راوندی، ف. (1394). کلیشههای جنسیّتی و سلامت اجتماعی، مطالعات اجتماعی روان شناختی زنان، 13(2)، 37-66.
شولتز، دوآن؛ سیدنی آلن شولتز. (1393). نظریه‌های شخصیت. ترجمه‌ی یحیی سید‌محمدی. تهران: نشر ویرایش:349
علي اکبري دهکردي، م؛ شکر کن، ح؛.محتشمي، ط. (1389). رابطه نقش جنسيتي با سلامت رواني و مؤلفه هاي آن در زنان شاغل، فصلنامه روانشناسي باليني و شخصيت. 3(5)، 48-37.
قاسمي، و؛ ذاکري، ز. (1389). تحليل تطبيقي نگرش سياسي زنان و مردان در شهر اصفهان (از محافظه کاري تا آزادي خواهي)، زن در توسعه و سياست (پژوهش زنان)، 8(2)، 37-30.
مقدم، م.(1397). بررسی عوامل اجتماعی موثر بر شکل‌گیری کلیشههای جنسیتی، دو ماهنامه علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم انسانی، 3(5)، 91-104
یعقوبی، ف؛ الهی، ط. (1392). تاثیر تبعیض جنسیتی ادراک‌شده بر سلامت روان زنان، مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان،11(3)، 26-7
Alghamadi Hamad Abdullah J.(2021). Viewing Mathematics Teachers’Professional Identity in the Kingdom of Saudi Arabia Through The Lens of Social Theory of learning and Gender Schema Theory. PSYCHOLOGY AND EDUCATION,58(1):4307-4318
Bem,S. L.(1985).Androgeny and gender schema theory: A conceptual and empirical integration. In T.B. Sonderegger(Ed), Ne-braska symposium on motivation 1984: psycology and gender ( pp.179-226). Lincoln. NE: University of Nebraska Press: 181
Bem, Sandra. Lipsitz. 1981. Gender Schema Theory: A Cognitive Account of Sex Typing. Psychological Review, 88(4): 354-364.
Bem, S. L. 1981. Bem Sex Role Inventory: Professional Manual. Palo Alto, CA, USA: Consulting Psychologists Press.
Braun, Virginia ; Clarke, Victoria (2006). "Using Thematic Analysis in Psychology". Qualitative Research in Psychology,3(2): 77- 101.
Drake CE, Primeaux S, Thomas J. (2018). Comparing implicit gender stereotypes between women and men with the implicit relational assessment procedure. Gender Issues: 35: 3-20.
Endendijk JJ, Portengen CM, 2022. Children’s views about their future career and family involvement: Associations with children’s gender schemas and parents’ involvement in work and family roles. Frontiers in Psychology, 12(789764): 1-11.
Falconi AM, Weber AM, Cullen MR, Stefanick ML, Michael YL, Darmstadt GL. 2020, Shifts in women's paid employment participation during the World War II era and later life health. Journal of Adolescent Health; 66(1): 42-50.
Jones, K; Stewart, k; King, Eden B ( 2014). Negative consequence of benevolent sexism on efficacy and performance. Gender in Management: An International Journal, 29(3): 171-189.
Kordi H, Hadizadeh S, 2013. A survey on employed and non-employed women lifestyle. Quarterly Journal of Woman & Society. 3(12): 21-42.
Koenig AM, 2018. Comparing prescriptive and descriptive gender stereotypes about children, adults, and the elderly. Frontiers in Psychology; 9(1086): 1-13
Krumbiegel K, Maertens M, Wollni M, 2020. Can employment empower women? Female workers in the pineapple sector in Ghana. Journal of Rural Studies; 80: 76-90.
Liben, L; Bigler, R.(2017). Understanding and undermining the development of gender dichotomies: The legacy of Sandra Lipsitz Bem. Sex Role, 76(9-10), 544-555
Lipinska-Grobelny, A., & Wasiak, K. (2010). JOB satisfaction and gender identity of women managers and non-managers. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health, 23(2):161 – 166
Lewis M, Lupyan G. (2020). Gender stereotypes are reflected in the distributional structure of 25 languages. Nature Human Behaviour; 4(10): 1021-1028.
Meyers, Diana. Tietjens. (2002). Gender in the Mirror: Cultural Imagery and Women's Agency. USA: New York: Oxford University Press.
Moya M, Moya-Garofano A,2021. Evolution of gender stereotypes in Spain: From 1985 to 2018. Psicothema; 33(1): 53-59.
Signore A, Semenchuk BN, Strachan SM. ,2021. Self-compassion and reactions to a recalled exercise lapse: The moderating role of gender-role schemas. Journal of Sport and Exercise Psychology; 43(6): 477-487.
Shin, Y., Lee. J. (2018). Predictors of Career Decision Self-Efficacy: Sex, Socioeconomic Status (SES), Classism, Modern Sexism, and Locus of Control. Journal of Career Assessment, 26(2):322-337.
Spinner L, Cameron L, Tenenbaum HR, 2022. Gender stereotypes in young children’s magazines. Mass Communication and Society; In Press.
Starr C, Zurbriggen EL, 2017. Sandra Bem’s gender schema theory after 34 years: A review of its reach and impact. Sex Roles; 76(9-10): 1-13.
Tabarsa GhA, Amirkhani T, Nani S,2018. Identifying and prioritizing the indicators for distinguishing between political and administrative jobs. Quarterly Journal of Public Organizations Management; 6(4): 93-106
Vigod, Simon N; Rochan, Paula A,(2020). The impact of gender discrimination on a woman’s mental health, eClinical Medicine, 20.
WORLD ECONOMIC FORUM, 20 22. https://www.weforum.org/reports/global-gender-gap-report-2022
سوالات صاحبه
1. ویژگیهای جنسیتی زنانه یا مردانه از نظر شما چگونه است؟ به نظر خودتان ویژگیهای شما بیشتر متناسب با کدامیک از این خصوصیات جنسیتی است؟
2. آیا مشاغل را میتوان از نظر تناسب با ویژگیهای جنسیتی به دو دسته مشاغل زنانه و مردانه تقسیم نمود؟ کدامیک از ویژگیهای مشاغل موجب این تقسیمبندی می‌گردد؟
3. آیا ویژگیهای جنسیتی شغل‌تان تاثیری بر ویژگیهای شما داشته است؟ چگونه؟
4. به نظر شما کدامیک از ویژگیهای جنسیتی با پستهای مدیریتی در مشاغل متناسب است؟
[1] تاریخ ارسال: 25/11/1401
تاریخ پذیرش: 04/06/1402
[2] Falconi
[3] Krumbiegel, Maertens & Wollni
[4] World Gender Gap Report
[5] World Economic Forume
[6] Streotype Threat
[7] Claude Steele
[8] Simone N. Vigod & Paula A. Rochon
[9] Shine & Lee
[10] Jones
[11] Gender Role Schema
[12] Bem’ s Gender Schema Theory
[13] Moya & Moya-Garofano
[14] Lewis & Lupyan
[15] Signore, Semenchuk & Strachan
[16] Sandra Bem
[17] Androgyny
[18] Endendijk & Portengen
[19] Starr & Zurbriggen
[20] Spinner, Cameron & Tenenbaum
[21] Alghamdi
[22] Koenig
[23] Drake, Primeaux & Thomas
[24] Lipinska& Wasiak
[25] Thematic Analysis
[26] Braun & Clarke
[27] Raymond Cattell
[28] Koenig
[29] Drake, Primeaux & Thomas
[30] Sex Typing
[31] Oedipus Complex
[32] Social Learning Theory
[33] Developmental-Cognitive Theory
[34] Gender Identity
[35] Liben & Bigler