بررسی مقایسه‌ای نقش روسیه و انگلستان در دو جنبش اجتماعی معاصر ایران: جنبش تنباکو و جنبش مشروطیت

محورهای موضوعی : مسائل ایران

داراب فولادی ¹

1 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آشتیان، گروه علوم سیاسی، ایران، آشتیان

تاریخ دریافت : 1393/08/29 تاریخ پذیرش : 1393/11/04 تاریخ انتشار : 1394/02/15

کلید واژه: جنبش تنباکو, جنبش اجتماعی, جنبش مشروطه, بازیگر بین‌المللی, موازنه قوا,

چکیده مقاله :

در متون تاریخی ابهام‌هایی در مورد نقش انگلستان در شکل‌گیری جنبش مشروطه ایران وجود دارد. این مسئله به شکل این پرسش که چرا قدرت‌های اروپایی در جنبش‌های اجتماعی ایران مداخله کرده اند؟ مطرح شده فرضیه پژوهشی این است که مداخله قدرت‌های اروپایی در عرصه سیاسی کشورهای دیگر در چارچوب منافع ملی آنها در نظام بین‌المللی قابل توجیه است و همسویی آنها با با بازیگران داخلی تابعی است از متغیر منافع مذکور. روش پژوهش توصیفی تحلیلی بوده و در پایان به این نتیجه رسیده است که حمایت روسیه از جنبش تنباکو و حمایت دولت انگلستان از جنبش مشروطه در قالب مفهوم اتحاد طبیعی و در جهت منافع آن قدرت‌ها قابل توضیح است. و در یک داوری علمی و بی‌طرفانه می‌توان گفت: این جنبش‌ها، رهبران و شرکت کنندگان در آنها صرفا ناشی از اراده قدرت‌های بیگانه نبوده اند.

منابع و مأخذ:

منابع فارسی

- آبراهامیان، یرواند (1377)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران، نی.

- آجودانی، ماشاالله (1382)، مشروطه ایرانی، تهران، اختران.

- آقابخشی، علی (1366)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران، بهرنگ.

- اسپوزیتو ، جان و جان وال (1389)، جنبش‌های اسلامی معاصر، ترجمه شجاع احمدوند، تهران، نی.

- امینی، علیرضا و حبیب الله شیرازی (1382) تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، تهران، قومس.

- بشریه، حسین (1372)، انقلاب و بسیج سیاسی، تهران، دانشگاه تهران.

- ترنزیو، پیوکارلو (1359)، رقابت روس و انگلیس در ایران و افغانستان، ترجمه عباس آذرین، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

- تیموری، ابراهیم (1332)، عصر بی خبری یا تاریخ امتیازات در ایران، تهران، اقبال.

- حائری، عبدالهادی(1381)، تشیع و مشروطیت در ایران، تهران، امیرکبیر.

- دوئرتی، جیمز و رابرت فالتزگراف (1372)، نظریه های متعارض در روابط بین الملل، ترجمه علیرضا طیب و وحید بزرگی، تهران، قومس.

- ذوقی، ایرج (1368)، تاریخ روابط سیاسی ایران و قدرت های بزرگ، تهران، پاژنگ.

- رایت، دنیس (1357)، انگلیسیان در ایران، غلامحسین صدری افشار، تهران، دنیا.

- رواسانی، شاپور (بی‌تا)، دولت و حکومت در ایران دوره تسلط استعمار، بی‌جا، نشر شمع.

- زیباکلام، صادق (1379)، سنت و مدرنیته، تهران، روزنه.

- سیف زاده، حسین (1378)، اصول و روابط بین الملل، تهران، دادگستر.

- شجیعی، زهرا (1372)، نخبگان سیاسی ایران، 4 جلد، تهران، سخن.

- عیساوی، چارلز (1369)، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران، گستره.

- فوران، جان (1378)، مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، تهران، رسا.

- قوام, عبدالعلی (1384)، اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل، تهران، سمت.

- کاتوزیان، محمدعلی (1379)، دولت و جامعه در ایران، تهران، مرکز.

- کوئن، بروس (1372)، مبانی جامعه شناسی، ترجمه غلامعباس توسلی و رضا فاضل، تهران، سمت.

- گریمبرگ، کارل (1370)، تاریخ بزرگ جهان جلدهای 12-9، ترجمه حسینعلی هروی، تهران، یزدان.

- لیتل فیلد، هنری و. (1351)، تاریخ اروپا از 1815 به بعد، ترجمه فریده قره‌چه‌داغی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

- محمود محمود (1345)، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلستان، 8 جلد، تهران، اقبال.

- ملک زاده، مهدی (1329)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، 7 جلد، تهران، سقراط و ابن سینا.

- موثقی، احمد (1388)، نوسازی و اصلاحات در ایران، تهران، قومس.

- موروا، آندره (‌بی‌تا)، تاریخ انگلستان، ترجمه م. مسعودی، تهران، گوتنبرگ.