شیوه حکمرانی امیرمؤمنان علی علیه السلام در مواجهه با کارگزاران
محورهای موضوعی : بیانیه گام دوم انقلابمهدی یعقوبی 1 * , مریم میدانی 2
1 -
2 - -
کلید واژه: حکومت امیرمؤمنان علیه السلام, حکمرانی, کارگزاران, نصب و عزل کارگزاران و حاکمان متخلف. ,
چکیده مقاله :
دوران حاکمیت امیرمؤمنان علی علیه السلام در زمره درخشانترین حکومتهای دوران تاریخ اسلام است. دوره ای که پس از 25 سال از وفات پیامبر(ص) آغاز شد. جامعه اسلامی در این دوره با مسائل خاصی روبرو شد که تا پیش از آن سابقه نداشت با اینهمه امام علی علیه السلام با دقت و موفقیت امت اسلام را هدایت کرد تا جایی‌که شیوه حکمرانی ایشان در دوران حاکمیت خود همواره مورد توجه حاکمان دوران تاریخ اسلام بوده است. بازگشت به آن دوره آرزویی شیرین برای مسلمانان بویژه شیعیان بشمار می رود. عدالت‌ورزی، دقت در امور مالی و تقسیم بیت المال و توجه به حقوق مسلمانان در زمره اقدامات بی بدیل آنحضرت در حکومت حدود 5 ساله ایشان است.
تحلیل شیوه حکمرانی ایشان در امور مختلف برای حکومت‌داران امروز قابل استفاده است. مسئله مهم درباره حکومت امیرمؤمنان علی علیه السلام این است که «شیوه حکمرانی آنحضرت در مواجهه با کارگزاران حکومت، چگونه بود؟ در این راه پاسخ به اینکه شیوه آنحضرت در عزل و نصب کارگزاران چگونه بود؟ و مواجهه ایشان با کارگزاران متخلف چطور بود؟ می تواند راهگشا باشد.
فرضیه متن پیش رو این است شیوه آنحضرت حکیمانه و بر اساس اصول اسلامی و سیره نبوی استوار بود. این امر بر اساس گزارشهای مستند منابع حدیثی و تاریخی قابل اثبات است. ایشان در انتصاب یا عزل کارگزاران همچنین در مواجهه با حاکمان متخلف بر اصول ثابت اسلامی تکیه می کرد. این شیوه کاملا حکیمانه و کارگشا بود طوری که امروز نیز می تواند راهگشای بسیاری از حاکمان و مدیران باشد. همچنین شیوه حضرت در حکومترانی و حکمرانی، می تواند الگوی کامل حکمرانی مطلوب شمرده شود.
The government of Amir Mu'minan Ali, (a.s), is one of the most brilliant governments in the history of Islam.The period that began 25 years after the death of the Prophet (PBUH). In this period, the Islamic society faced certain issues that had never been seen before, however, Imam Ali (a.s) guided the Islamic Ummah with precision and success to the point where his style of governance during his reign has always been the focus of the rulers of Islamic history. is His way of governance has always been the focus of the governors of Islamic history.
Returning to that period is a sweet wish for Muslims, especially Shiites. Justice, accuracy in financial affairs and distribution of treasury and attention to the rights of Muslims are among the unique actions of His Holiness during his rule of about 5 years.
The analysis of his way of governance in various matters can be used by rulers today.
The important issue about the rule of Amir Mu'minan Ali (a.s) is, "What was the style of his rule in the face of governors"?
In this way, how was the method of His Holiness in dismissing and Appointment of governors?
And how was his encounter with the offending governors?
The hypothesis of the following text is that his method was wise and based on Islamic principles and prophetic ways. This can be proven based on documented reports of hadith and historical sources. He relied on fixed Islamic principles in appointing or dismissing officials, and also in dealing with wrongful rulers. This method was completely wise and effective so that even today it can open the way for many rulers and managers. Also, His Holiness`s way of governance can be considered as a perfect example of good governance.
1. ابن أبي الحديد، عبدالحميد بن هبةالله، شرح شرح نهج البلاغه، تحقيق: ابراهيم، محمد ابوالفضل، قم، مکتبة آيةالله المرعشي، 1404ق.
2. ابن اثير، علي‌بن ابي‌الکرم، أسدالغابة في معرفة الصحابة، بيروت، دارالفکر، 1409ق.
3. ابن اثير، علي‌بن ابي‌الکرم، الکامل في التاريخ، بيروت، دار صادر، 1385ق.
4. ابن اعثم الکوفي، ابومحمد، کتاب الفتوح، تحقيق علي شيري، بيروت، دارالأضواء،1411ق.
5. ابن سعد، محمد، الطبقات‌الکبري، تحقيق محمد عبد القادر عطا، بيروت، دارالکتب العلمية، 1410 ق.
6. ابن عبدالبر، يوسف‌بن عبد الله، الاستيعاب في معرفة الأصحاب، تحقيق علي محمد البجاوي، بيروت، دارالجيل، 1412ق.
7. ابن قتيبه دینوری، أبومحمد عبدالله بن‌مسلم، الإمامة و السياسة، تحقيق علي شيري، بيروت، دارالأضواء، 1410ق.
8. ابن قتيبه دینوری، أبومحمد عبدالله بن‌مسلم، المعارف، تحقيق ثروت عکاشة، ط الثانية، القاهرة، الهيئة المصرية العامة للکتاب،1992م.
9. ابن‌حجر العسقلاني، احمد بن علي، الإصابة في تمييز الصحابة، تحقيق عادل احمد عبدالموجود و علي محمد معوض، بيروت، دارالکتب العلمية، 1415ق.
10. ابن‌عساکر، تاريخ مدينة دمشق، بيروت، دارالفکر، 1415 ق.
11. ابوحنيفه الدينوري، احمد بن داود، الاخبارالطوال، تحقيق عبدالمنعم عامر مراجعه و جمال‌الدين شيال، قم، منشورات الرضي، 1368.
12. پیشوایی، مهدی، تاريخ اسلام(از سقيفه تا کربلا)، قم، معارف، 1393.
13. تاريخ قم، حسن بن محمد بن حسن قمى، ترجمه حسن بن على بن حسن عبد الملك قمى (در 805)، تحقيق سيد جلال الدين تهرانى، تهران، توس، 1361ش.
14. تاريخ گزيده، حمد الله بن ابى بكر بن احمد مستوفى قزوينى، تحقيق عبد الحسين نوايى، تهران، امير كبير، چ سوم، 1364ش.
15. تاريخنامه طبرى ، گردانيده منسوب به بلعمى، تحقيق محمد روشن، تهران، جلد 1و2 سروش، چ دوم، 1378ش، جلد 3،4،5 البرز، چ 3، 1373ش.
16. تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، مرکز نشر الکتاب، تهران، بی‌تا.
17. تميمي آمدي، عبد الواحد بن محمد، غررالحکم و درر الحکم، تحقيق مصطفي درايتي، قم، دفتر تبليغات اسلامي، 1366.
18. ثقفي کوفي، ابراهيم بن محمد، الغارات، تحقيق جلال الدين حسيني ارموي، تهران، انجمن آثار ملي، 1353.
19. حموي، ياقوت بن عبدالله، معجم البلدان، چ دوم، بيروت، دار صادر، 1995م.
20. دلشاد تهراني، مصطفي، تفسير موضوعي نهج البلاغه، چ نهم، قم، معارف، 1392.
21. دلشاد تهراني، مصطفي، دولت آفتاب، ،تهران، دريا، 1379.
22. ذاکري، سيماي کارگزاران علي بن ابيطالب اميرالمؤمنين7، قم، چ پنجم، بوستان کتاب، 1386.
23. سلیمانی امیری، جواد، آزمون خواص، قم، ولاء منتظر، 1390.
24. سیدعلی اکبر خدایی، شریح قاضی، زندگینامه و عملکرد، تاریخ اسلام، ش7، 1380، ص99-124.
25. شهید مطهری، مجموعه آثار، تهران، صدرا، سالهای چاپ مختلف.
26. شيخ مفيد، محمد بن نعمان، الإرشاد في معرفة حجج الله: علي العباد، قم، کنگره شيخ مفيد، 1413 ق.
27. شيخ مفيد، محمد بن نعمان، الجمل النصره لسید العتره، تحقیق علی میرشریفی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1413ق.
28. طبري، محمدبن جرير، تاريخ الطبري(تاريخ الامم و الملوک)، تحقيق محمدابوالفضل ابراهيم، چ دوم، بيروت، دارالتراث، 1387ق.
29. طوسي، محمد بن الحسن، الفهرست(رجال طوسی)، تحقيق جواد قيومي، قم، موسسه نشر اسلامي، 1417ق.
30. علي اصغر الهامي نيا، نظارت بر کارگزاران در حکومت علوي، حکومت اسلامی، شماره 17، 1379، ص238-262.
31. کليني، محمد بن يعقوب بن اسحاق، کتاب الکافي، تحقيق علي‌اکبر غفاري و محمد آخوندي، چ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامية، 1407 ق.
32. مجلسي، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار:، چ دوم، تهران، اسلاميه، 1363.
33. مجلسي، محمدباقر، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، تحقیق حسین موسوی کرمانی و علی پناه اشتهاردی، چ دوم، قم، بنیاد فرهنگ اسلامی، 1406ق.
34. محدث نوري طبرسي، حسين بن محمدتقي، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بيروت، آل البيت:،1408ق.
35. محمد سپهري، زﻧﺪان از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم، ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ، ﻣﻮارد و اﺣﮑﺎم زﻧﺪان، تهران، ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اسلامي، 1373.
36. مسعودي، علي بن الحسين بن علي، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقيق اسعد داغر، چ دوم، قم، دار الهجرة، 1409ق.
37. مسعودی، علی بن الحسین، التنبيه و الإشراف، تصحيح عبد الله اسماعيل الصاوى، القاهرة، دار الصاوي، بى تا( افست قم: مؤسسة نشر المنابع الثقافة الاسلامية).
38. مغربي، قاضي نعمان، شرح الأخبار، تحقيق سيد محمد حسيني جلالي، چ دوم، قم، مؤسسه نشر اسلامي، 1414ق.
39. مهدي تقوي رفسنجاني، نقش سلامت کارگزاران حکومتي در ثبات و کارايي نظامهاي سياسي از ديدگاه اميرالمؤمنين علي(ع)، پژوهشنامه حقوق اسلامي، ش8و9، 1381، ص78-83.
40. يعقوبي، احمدبن أبي يعقوب، تاريخ يعقوبي، بيروت، دار صادر، بي‌تا.