تحلیل مفاهیم تربیت اخلاقی و فلسفه اخلاق ضمنی در کتاب های درسی دوره متوسطه اول

محورهای موضوعی : فلسفه اخلاق

علی واشقانی فراهانی ^{1 *} , خسرو باقری ² , فهیمه انصاریان ³

1 - واحد تهران مرکزی
2 - دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران
3 - استادیار گروه علوم تربیتی ، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1404/07/10 تاریخ پذیرش : 1404/08/10 تاریخ انتشار : 1404/08/10

کلید واژه: تربیت اخلاقی, کتاب درسی, فلسفه اخلاق ضمنی, تحلیل محتوای کیفی, تعلیم وتربیت,

چکیده مقاله :

این پژوهش باهدف بررسی مفاهیم تربیت اخلاقی و فلسفه اخلاق ضمنی در کتاب‌های درسی دوره متوسطه اول (1400- 1399 ) انجام شد. روش پژوهش از نوع تحلیل محتوای کیفی و با رویکرد تحلیلی است. برای این منظور ابتدا به کتاب‌های درسی که در مورد تربیت اخلاقی بود، مراجعه شد. داده‌های اولیه با استفاده از تحلیل محتوی کیفی و سند کاوی به دست آمد. نتایج حاصل از متون، بانظرگرفتن و کدگذاری مورد باز تحلیل قرارگرفته است. ابعاد مؤلفه‌های الگوی تربیت اخلاقی در قالب چهارعنصر عوامل مؤثر زمینه‌ساز و بازدارنده پیامدها در حیطه شناختی، عاطفی و مهارتی در ارتباط با عناصر چهارگانه ارتباطی یعنی خدا، خود، دیگران و طبیعت تنظیم شد. براین اساس، مهم‌ترین نتایج تحقیق عبارت‌اند است از: شناسایی مفاهیم تربیت اخلاقی و تبیین فلسفه‌های اخلاق ضمنی ( رشدی- شناختی، فضیلتی، کانتی، مراقبتی) در پس مفاهیم و اهداف تربیت اخلاقی شامل اهداف غایی- واسطی و اهداف آموزشی. اصول تربیت اخلاقی شامل شرافت و ارزشمندی انسان و تأثیر ظاهر بر باطن و کرامت و روش‌هایی برای تحقق این اصول، مانند پرهیز از هم‌نشینی با بدان و تلقین به نفس، تغافل و... ذکرشده است.

چکیده انگلیسی:

Abstract
This study was conducted with the aim of investigating the concepts of moral education and implicit moral philosophy in junior high school textbooks (1400-1399). The research method is qualitative content analysis with an analytical approach. For this purpose, textbooks on moral education were first referred to. Primary data were obtained using qualitative content analysis and document mining. The results obtained from the texts were re-analyzed by considering and coding. The dimensions of the components of the moral education model were organized in the form of four effective factors that create and inhibit outcomes in the cognitive, emotional and skill areas in relation to the four communication elements, namely God, self, others and nature. Accordingly, the most important results of the study are: identifying the concepts of moral education and explaining the implicit moral philosophies (developmental-cognitive, virtuous, Kantian, caring) behind the concepts and goals of moral education, including ultimate-intermediate goals and educational goals. The principles of moral education include the honor and value of man, the influence of the exterior on the interior and dignity, and methods for realizing these principles, such as avoiding association with evil and self-indulgence, negligence, etc., have been mentioned.

منابع و مأخذ:

# قرآن کریم
# نهج‌البلاغه
# صحیفه سجادیه
# ابن‌مسکویه، احمد (1371). تهذیب‌الاخلاق. ترجمه حسین خدیوجم. تهران: خوارزمی.
# احمدی، ح، رضایی، م، و کریمی، س (1398). بررسی تربیت اخلاقی در کتاب‌های دینی متوسطه اول. فصلنامه تعلیم و تربیت اسلامی، 23(1)، 65-88.
# افلاطون (1999). جمهور . ترجمه فؤاد روحانی. تهران: خوارزمی.
# ارسطو (1995). اخلاق نیکوماخوس. ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
# افکاری، فرشته (1393) تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی از منظر توجه به مؤلفه‌های تربیت اخلاقی- رساله دکتری دانشگاه علامه طباطبایی.
# باقری، خسرو (۱۴۰۲). گفت‌وگو درباره فلسفه اخلاق
# حسنی (1391). برنامه‌ریزی درسی تربیت اخلاقی. تهران: سمت
# حسنی، محمد؛ همکاران (1391). مدرسه و تربیت اخلاقی. تهران: انتشارات مدرسه.
# حسنی، محمد (1394). رویکردهای نوین در تربیت اخلاقی. انتشارات مدرسه.
# حقیقت، پریسا (1395). بررسی تحلیل محتوای کتاب هدیه‌های آسمانی پایه چهارم بر اساس توجه به مؤلفه‌های تربیت اخلاقی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
# حقیقت، شهربانو؛ مزیدی، محمد (1387). بررسی و ارزیابی زمینه فلسفی و روش‌های آموزشی چهار رویکرد تربیت اخلاقی- معاصر. اندیشه دینی، شماره 26، ص 134.
# خدایار، نصرالله (1391). بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های تربیت اخلاقی در کتاب‌های درسی مطالعات اجتماعی فارسی و هدیه‌های آسمانی پایه ششم دوره ابتدایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد مرودشت
# داوودی، محمد (1396). اخلاق اسلامی مبانی و مفاهیم. قم: دفتر نشر معارف
# دهقان‌نیا، ر. (1400). تحلیل محتوای کتاب هدیه‌های آسمان از منظر فلسفه اخلاق. *پژوهش‌های تربیتی و اخلاقی، 7(3)، 101-122.
# زارعی، م. (1395). تحلیل محتوای کتاب‌های تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی از منظر تربیت اخلاقی. *فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران، 10*(2)، 85-102.
# راهنمای برنامه درسی ملی (۱۳۹۳).
# سند تحول بنیادین آموزش و پرورش (۱۳۹۰).
# فارابی، ابونصر. (1381). آراء اهل المدینة الفاضلة. ترجمه حسین خدیوجم. تهران: خوارزمی.
# غزالی، محمد. (1383). احیاء علوم‌الدین. قم: دارالکتب الاسلامیة.
# کتاب‌های درسی متوسطه اول (1400). وزارت آموزش و پرورش
# کدیور (1390 ). رشد اخلاقی از دیدگاه پیاژه. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی
# کلبرگ، لارنس (1390). مراحل رشد اخلاقی کودکان. ترجمه کریمی

# Brown, T., Miller, S., & Davis, K. (2017). “Moral education in social studies textbooks: A content analysis”. Journal of Moral Education, 46(4), pp. 451-467.
# Kant, I. (2002). Groundwork of the metaphysics of morals. Trans. Mary Gregor. Cambridge: Cambridge University Press.
# Leibets F. (2010). “Comparative study of moral education in European textbooks”. European Journal of Education, 45(3), pp. 377-393.
# Naibi A. (2015). “Moral values in Malaysian school textbooks: An analysis”. Asian Journal of Education, 35(2), pp. 143-160.
# Noddings N. (2003). Caring: A feminine approach to ethics and moral education. Berkeley: University of California Press.