ارزیابی تأثیر مخاطرات محیطی در آسیب‌پذیری گورستان‌های خمره‌ای اشکانی مریوان (مطالعه موردی: گورستان زردویان)
محورهای موضوعی : باستان‌شناسی تاریخیمحمد معصومیان 1 , زیاد احمد 2 , حمید گنجاییان 3 , یانوشا کرپنر 4 , علی بهنیا 5 , نادر کسرایی 6
1 - دانشگاه کردستان، ایران.
2 - دانشگاه صلاح الدین، اربیل، عراق.
3 - گروه ژئومورفولوژی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
4 - استاد، موسسه مطالعات خاورنزدیک باستان و باستان‌شناسی خاورنزدیک، دانشگاه مونستر، آلمان.
5 - دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.
6 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
کلید واژه: مخاطرات محیطی, گورستان زردویان, کریوکلاست, حرکت توده‌ای, حرکت عمودی,
چکیده مقاله :
منطقة مریوان به دلیل دارابودن تعداد بسیار زیادی گورستان‌های خمره‌ای، جهت مطالعات باستان‌شناسی این نوع از سنت تدفینی در دوران‌های مختلف تاریخی بسیار حائز اهمیت است. از طرفی، تمام این منطقه در معرض حجم وسیعی از آسیب‌های انسانی و طبیعی قرار داشته و دارد؛ نکته‌ای که تاکنون توجه چندانی به آن نشده و در عین حال این پرسش را مطرح می‌کند که دلیل یا دلایل چنین حجم عظیمی از آسیب در این محوطه‌ها چیست؟ در راستای پاسخ به این پرسش، ابتدا به بررسی شواهد آسیب‌دیده و عوامل آسیب‌زا در سایت زردویان پرداخته شده و سپس با توسل به رویکردی بین رشته‌ای به منظور ارزیابی عوامل مؤثر بر تخریب محوطه، از شواهد و اطلاعات ژئومورفولوژی، اقلیمی، زمین‌شناسی و همچنین تصاویر راداری سنتینل ۱ استفاده شده است. نتایج ارزیابی‌ها، بیانگر آن است که با توجه به وضعیت ژئومورفولوژیکی منطقه، حرکات دامنه‌ای پیوسته و آرام سبب واردآوردن فشار به خمره‌ها و حرکت در جهت شیب، تخریب و حتی واژگونی آن‌ها شده است؛ همچنین با توجه به وضعیت اقلیمی منطقه، پدیده کریوکلاستی باعث فرسایش خمره‌هایی شده است که نزدیک‌تر به سطح بوده‌اند. افزون بر این، نتایج به دست آمده از روش تداخل‌سنجی راداری و روش سری زمانی SBAS نیز مشخص نمود که محدودة مطالعاتی در طی دوره زمانی ۲ ساله، بین ۷/۶ تا ۸/۴۳ میلی‌متر فرونشست داشته است که این میزان در بلندمدت می‌تواند بسیار قابل توجه باشد و تأثیر مستقیمی در آسیب‌پذیری محوطه نهاده باشد.
Due to its many pithos burial cemeteries, the Marivan region in Iran is very important for archaeological studies of the historical periods. In their studies on the pithos burial cemeteries in Marivan, the authors noticed that this region is encountering a wide range of human and natural damages that have been paid little attention by researchers. The excavations at Zardouyan cemetery properly clarified damaging factors and their amounts to researchers, and the most essential question is “Why is there such a huge amount of damage in these regions?” As a result, given the above-mentioned, we first investigated damaged evidence and damaging factors in the Zardouyan site. Then, to evaluate the factors affecting the region’s damage, geomorphological, climatic, and geological evidence as well as Sentile-1 images were employed. The results suggested that given the region’s geomorphological situation, slow and continuous mass wasting imposed pressure on the pithos to move in the slope direction, damaging and even overthrowing them. Moreover, according to the region’s climate, the cryoclast phenomenon eroded pithos near the surface. Furthermore, the results obtained from the radar interferometry method and SBAS time series method implied that the studied region subsided by 6.7 - 43.8 mm within two years. The number could be significant in the long term and directly affect the region’s vulnerability.
آذرنوش، مسعود (1354). کاوش‌های گورستان محوطة سنگ‌شیر همدان. گزارش‌های چهارمین مجمع سالانه کاوش‌ها و پژوهش‌های باستان‌شناسی در ایران، زیر نظر فیروز باقرزاده، تهران: مرکز باستان‌شناسی ایران.
آقانباتی، سیدعلی (1385). زمین‌شناسی ایران. انتشارات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 586ص.
بهنیا، علی، (1395). گزارش گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و حریم تپه تپه عبدالله بگ ترخان آباد مریوان. مرکز اسناد اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان (منتشر نشده).
بیننده، علی (۱۳۹۷). گزارش فصل اول کاوش به‌منظور لایه‌نگاری در تپة قلعه ننه، مریوان. آرشیو ادارة کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان (منتشر نشده).
دیولافوا، ژان (1371). سفرنامة کاوش‌های باستان‌شناسی در شوش 1886-1884، ترجمة ایرج فره وشی، چاپ سوم. تهران: دانشگاه تهران.
زمانی دادانه، مرتضی (۱۳۹۷). گزارش برنامة بررسی و شناسایی شهرستان مریوان. آرشیو ادارة کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان (منتشر نشده).
سلیمی، صلاح (1394). بررسی محوطه‌‌های اشکانی حاشیة شرقی رودخانه زاب کوچک شهرستان سردشت، نمونه موردی: تپة بالان. پایان‌نامة کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی (منتشر نشده).
سلیمی، صلاح، ده پهلوان، مصطفی (1397). بررسی گورستان‌های خمره‌ای اشکانی حاشیۀ شرقی رودخانه زاب کوچک در شهرستان سردشت، شمال غرب ایران. مطالعات باستان شناسی، ۱۰(۱)، 135 – 154.
فریدونی‌کردستانی، مژده (۱۳۹۵). ارزیابی ژئومورفولوژیکی تناسب زمین برای گسترش کالبدی شهر مریوان. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه خوارزمی تهران، دانشکدة جغرافیا (منتشر نشده).
قندگر، جواد (1382). گزارش مقدماتی کاوش‌های باستان‌شناسی قلعة زهاک (اژدهاک) شهرستان هشترود. آرشیو سازمان میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی (منتشر نشده).
کامبخش‌فرد، سیف الله (1377). گورخمره‌های اشکانی (پیوست مجلة باستان‌شناسی و تاریخ). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کامبخش فرد، سیف الله (1386). کاوش‌ها و پژوهش‌های باستان‌شناسی و احیاء معماری معبد آناهیتای کنگاور و تاق گرا. جلد دوم، تهران: سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری- پژوهشکدة باستان‌شناسی.
محمدخانی، کوروش (1397). گزارش ژئوفیزیک گورستان زردویان مریوان. آرشیو ادارة کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرستان (منتشر نشده).
محمدی‌فر، یعقوب، مترجم، عباس (1381). بررسی باستان‌شناسی شهرستان مریوان. مرکز اسناد ادارة کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان (منتشر نشده).
محمدی‌فر، یعقوب، هژبری نوبری، علیرضا (1383). نگرشی بر آیین تدفین گورخمره‌ای دورة اشکانی در حاشیة غربی زاگرس مرکزی (مریوان). پیام باستان‌شناس، ۱(۲)، 42-29.
محمدی فر یعقوب و عباس مترجم (1388). گزارش نهایی فصل اول کاوش گور خمره‌های حوزه دریاچه زریبار-مریوان. مرکز اسناد اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان (منتشر نشده)
محمدی قصریان، سیروان (1393). گزارش گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و حریم تپة کلین کبود مریوان. مرکز اسناد اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان (منتشر نشده)
معصومیان، محمد، ترووتس، الکساندر، ماهیگیر، ایراندخت (۱۳۹۷). گزارشی کوتاه از فصل اوّل کاوش در گورستان زردویان مریوان، مجموعة مقالات شانزدهمین گردهمایی سالانة باستان‌شناسی ایران، 453-456.
نصراللهی، صالح (1386). گزارش بررسی و شناسایی اتلال، محوطه‌ها و آثار باستانی بخش‌های مرکزی و ننور شهرستان بانه، پاییز. آرشیو میراث فرهنگی استان کردستان (منتشر نشده).
Aslan, G., Cakir, Z., Lasserre, C., & Renard, F. (2019). Investigating Subsidence in the Bursa Plain, Turkey, Using Ascending and Descending Sentinel-1 Satellite Data. Remote Sens. 11(1), 1-17. 85; doi:10.3390/rs11010085.
Chen, M., Tomás, R., Li, Zh., Motagh, M., Li, T., Hu, L., Gong, H., Li, X., Yu, J., & Gong, X. (2016). Imaging Land Subsidence Induced by Groundwater Extraction in Beijing (China) Using Satellite Radar Interferometry, Remote Sens, 8(6), 468.
Declercq, P. Y., Walstra, J., Gérard, P., Pirard, E., Perissin, D., Meyvis, B., & Devleeschouwer, X. (2017). A study of ground movements in Brussels (Belgium) monitored by persistent scatterer interferometry over a 25-year period. Geosciences, 7(4), 115.
Dong, S., Samsonov, S., Yin, H., Ye, S., & Cao, Y. (2014). Time-series analysis of subsidence associated with rapid urbanization in Shanghai, China measured with SBAS InSAR method. Environmental earth sciences, 72, 677-691.
Gruber, S., Huggel, C., & Pike, R. (2009). Modelling mass movements and landslide susceptibility. Developments in Soil Science, 33, 527-550.
Hattanji, T., & Moriwaki, H. (2009). Morphometric analysis of relic landslides using detailed landslide distribution maps: Implications for forecasting travel distance of future landslides. Geomorphology, 103(3), 447-454.
Hu, B., Chen, X., & Zhang, X. (2019). Using Multisensor SAR Datasets to Monitor Land Subsidence in Los Angeles from 2003 to 2017. Journal of Sensors, 2019, 1-15.
Mongait, A. (1959). Archaeology in the U.S.S.R, Moscow. Foreign Languages Publishing House.
Mackay, J. R. (1977). Pulsating pingos, Tuktoyaktuk Peninsula, NWT. Canadian Journal of Earth Sciences, 14(2), 209-222.
Tibaldi, A., Oppizzi, P., Gierke, J., Oommen, T., Tsereteli, N., & Gogoladze, Z. (2019). Landslides near Enguri dam (Caucasus, Georgia) and possible seismotectonic effects. Natural Hazards and Earth System Sciences, 19(1), 71-91.
Tourovets, A., & Masoumian, M. (2018). Excavation in Teppe Zarduyan (near Marivan, Iranian Kurdistan). 11th ICAANE.
Zhang, Y., Liu, Y., Jin, M., Jing, Y., Liu, Y., Liu, Y., ... & Chen, Y. (2019). Monitoring land subsidence in Wuhan city (China) using the SBAS-InSAR method with radarsat-2 imagery data. Sensors, 19(3), 743. doi:10.3390/s19030743
Zhou, Z. (2013). The applications of InSAR time series analysis for monitoring long-term surface change in peatlands. Doctoral dissertation, University of Glasgow.