تحلیل انتقادی آموزه های تربیتی قصیدۀ تعلیمی تحفة النصایح به مثابه یک متن درسی دینی در شبه قاره هند
محورهای موضوعی : آموزه های اخلاقی و تربیتی
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
کلید واژه: تحفة النصایح, ادبیات فارسی, متون درسی, آموزش دینی, ,
چکیده مقاله :
تحفة النصایح، منظومه‌ای تعلیمی، اخلاقی و فقهی از راجوقتال، شاعر و عارف قرن هشتم هجری در هند است که به زبان فارسی سروده شده و در قالب نصایح پدری برای فرزندش سامان یافته است. این مقاله با هدف تحلیل انتقادی آموزه‌های تربیتی این اثر، آن را به‌مثابه یک متن درسی در سنت آموزش دینی و اخلاقی شبه‌قاره بررسی می‌کند. روش تحقیق بر تحلیل محتوای ابیات اثر بر اساس شاخص‌های موضوعی، نحوی، و مخاطب‌محور استوار است. داده ها با اتکا به نسخه چاپ سنگی بمبئی (۱۳۲۶ق) و بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا، و با بررسی ۷۷۶ بیت (متن کامل)در پنج محور اصلی: عقاید (۳۲٪)، عبادات (۲۰٪)، اخلاق فردی (۱۷٪)، رفتار اجتماعی (۱۵٪) و احکام فقهی (۱۵٪) یافته‌ها در این بخش نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد ابیات ناظر به آموزه‌های دینی و عبادی‌اند و تحلیل نحوی و زبانی ابیات نیز نشان داد که حدود ۵۷٪ جملات با در خواست مستقیم (ترکیبی ز امر و نهی) و ۴۳٪ با ساختارهای غیرمستقیم ترغیبی و شرطی به انتقال پیام‌های تربیتی پرداخته‌اند. اثر از نظر مخاطب‌شناسی، آموزه‌هایی متناسب با سه سطح سنی ـ تربیتی (کودکان، والدین، دینداران عمومی) ارائه می‌دهد. تحلیل متن همچنین نشان می‌دهد که سراینده با تلفیق آموزه‌های عرفانی، فقهی و بلاغت تربیتی، الگویی تربیتی منسجم مبتنی بر اخلاق اسلامی و سنت صوفیانه چشتیه عرضه کرده است. بر این اساس، تحفة النصایحرا می‌توان به‌مثابه یک متن درسی غیررسمی در نظام تربیتی مسلمانان شبه‌قاره تحلیل کرد.
Tohfat al-Nasa'ih is a didactic, ethical, and jurisprudential Persian poem composed by Raju Qattal, an 8th-century AH mystic and poet in India. Written in the form of paternal advice to his son, the work holds a unique place in the educational and moral tradition of Muslims in the Indian subcontinent. This article presents a critical analysis of its educational teachings, treating the poem as an informal textbook within the context of religious and moral instruction. Employing content analysis of all 776 couplets based on thematic, syntactic, and audience-oriented indicators, and using the lithographic edition published in Bombay (1326 AH), the findings reveal that over 70% of the verses focus on religious and devotional teachings: beliefs (32%), rituals (20%), personal ethics (17%), social behavior (15%), and legal rulings (15%). Syntactically, approximately 57% of the sentences convey messages through direct speech acts (commands and prohibitions), while 43% use indirect structures such as conditional or persuasive forms. The poem addresses three educational levels of audience: children, parents, and the general Muslim public. The analysis further shows that the author integrates Sufi, legal, and rhetorical elements to construct a cohesive educational model grounded in Islamic ethics and the Chishti Sufi tradition. Therefore, Tohfat al-Nasa'ih can be considered an unofficial yet influential educational text in the pedagogical heritage of the Indian subcontinent.
منابع و مآخذ
اسلم بیگ، ش. (۱۳۸۰). راجو قتال. در گروه ویراستاران، دانشنامه جهان اسلام، جلد ۱۹، صفحات ۶۲۸–۶۳۰. تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
درایتی، م. (۱۳۸۹). فهرستواره دست نوشته‌های ایران (دنا). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
راجوقتال، ی. (۱۳۲۶ق). تحفة النصایح(چاپ سنگی). بمبئی: مطبع کریمی.
شفیعی کدکنی، م. (۱۳۸۶). زمینۀ اجتماعی شعر فارسی. تهران: اختران زمانه.
شمیسا، س. (۱۳۸۹). انواع ادبی. تهران: فردوس.
صدرایی خویی، ع.، مرادی، ا.، و ذبیحی فر، ح. (۱۴۰۰). میراث مشترک ایران و هند: کتابشناسی کتاب‌های چاپی کهن فارسی و عربی شبه‌قاره در کتابخانه بزرگ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی. قم: کتابخانه بزرگ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
فلاح، م. و درایتی، م. (۱۳۹۴). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
مالملی، پ.، یلمه‌ها، ا.، و داوری، پ. (۱۴۰۱). بررسی مضامین تعلیمی در مثنوی ناشناختۀ ظهیر کرمانی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، ۱–۲۰.
منزوی، ا. (۱۳۶۵). فهرست مشترک نسخه‌های خطی پاکستان. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
نوشاهی، ع. (۱۳۶۵). فهرست کتاب‌های فارسی چاپ سنگی و کمیاب کتابخانه گنج بخش. لاهور: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
نوشاهی، ع. (۱۳۹۱). کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه‌قاره هند، پاکستان، بنگلادش. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
Alam, M. (2019). The success of Yusuf Gada’s Tuhfa-yi Nasa'ih. In N. Green (Ed.), The Persianate world: The frontiers of a Eurasian lingua franca (pp. 182–203). University of California Press. https://doi.org/10.1525/luminos.74.e
Digby, S. E. (1984). The Tuhfa i nasa’ih of Yusuf Gada: An ethical treatise in verse from the late fourteenth century Delhi Sultanate. In B. D. Metcalf (Ed.), Moral conduct and authority: The place of ʿadab in South Asian Islam (pp. 91–123). University of California Press.
Green, N. (Ed.). (2019). The Persianate World: The Frontiers of a Eurasian Lingua Franca. University of California Press.
Hadi, N. (1995). Dictionary of Indo-Persian literature. New Delhi: Indira Gandhi National Centre for the Arts.