کد مقاله : 140302181119188 بازدید : 173 صفحه: 67 - 88

نوع مقاله: پژوهشی

کاربست تلفیقی از GIS و RS در تعیین نقاط حادثه خیز جاده ای در بزرگراه کربلا با تاکید بر توسعه گردشگری مذهبی

محورهای موضوعی : جغرافیا ومخاطرات

دکتر محمد رحمانی ¹ , محسن بهرامی ² , فریبرز رضائی ³

1 - استادیار، گروه شهرسازی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت شهری، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری ومنطقه‌ای، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

تاریخ دریافت : 1403/02/18 تاریخ پذیرش : 1403/04/06 تاریخ انتشار : 1403/05/21

کلید واژه: RS, GIS, نقاط حادثه خیز, بزرگراه, گردشگری مذهبی,

چکیده مقاله :

ازدیرباز خطرات جاده‌ای به اشکال گوناگون یکی از معضلات و مشکلات سفر بوده است. امروزه با توسعه حمل و نقل جاده‌ای و گسترش راه‌ها تحول اساسی در زمینه کیفیت سفر رخ داده، که این تحول منجر به افزایش تقاضای سفر با انگیزه های مختلف شده است. علیرغم منافع بیشمار حاصل از رونق گردشگری معضل تصادفات جاده ای با تحمیل خسارات مادی و معنوی بسیار، رخ نموده است. و سالانه هزینه های گزافی را بر جوامع مختلف بویژه در کشورهای در حال توسعه تحمیل کرده است. یکی از بزرگترین بخشهای بازار مصرفی سفر در کشورهای مسلمان، از جمله ایران گردشگری مذهبی است. بخشی از این سفرها در ایران، مسافرت مسلمانان شیعه است که به هدف زیارت اماکن مذهبی کشور عراق صورت میگیرد. با پایان یافتن جنگ ایران و عراق و بهبود روابط بین این دو کشور، این سفرها افزایش یافته است. حجم اعظمی از این سفرها، از طریق بزرگراه کربلا، که بعنوان شاهراه ارتباطی بین ایران و اماکن مذهبی عراق، تهران را از طریق ساوه، همدان، کرمانشاه و قصرشیرین به مرزهای عراق وصل میکند، انجام می‌پذیرد . در این تحقیق کاربردی، محقق در بخشی از این بزرگراه در حوزه استحفاظی شهر همدان بر پایه آمار تصادفات در سال های 1391 -1392 با استفاده از اطلاعات منتشر شده پلیس راه در خصوص تصادفات منجر به جرح و فوت و با برداشت میدانی این نقاط و شناسایی آنها بر روی عکس‌های هوایی و تحلیل آن از طریق نرم افزار ARC GIS پهنه های امن و حادثه خیز جاده را شناسایی و راه‌کارهای اساسی را در کاهش تصادفات جاده ای به هدف توسعه گردشگری مذهبی ارائه نموده است.

چکیده انگلیسی:

For a long time, road hazards in various forms have been one of the major issues and problems associated with travel. Today, with the development of road transportation and the expansion of road networks, there has been a fundamental transformation in travel quality, leading to an increase in travel demand for various purposes. Despite the numerous benefits derived from the growth of tourism, the issue of road accidents, which impose significant material and spiritual losses, has emerged. Annually, these accidents impose substantial costs on various societies, especially in developing countries. One of the largest segments of the travel market in Muslim countries, including Iran, is religious tourism. Part of this travel in Iran involves Shia Muslims visiting religious sites in Iraq. With the end of the Iran-Iraq war and the improvement in relations between these two countries, the volume of such travel has increased. A significant portion of this travel occurs via the Karbala Highway, which serves as the main route connecting Iran to religious sites in Iraq, linking Tehran to the Iraqi borders through Saveh, Hamedan, Kermanshah, and Qasr-e Shirin.In this applied research, the researcher focuses on a section of this highway within the jurisdiction of Hamedan, based on accident statistics from the years 2012-2013 (1391-1392 in the Iranian calendar). Using data published by the road police regarding accidents resulting in injuries and fatalities, combined with field observations, these points were identified on aerial photographs and analyzed using ARC GIS software. The study identifies safe and accident-prone zones on the highway and offers key solutions for reducing road accidents, aiming to promote religious tourism.

منابع و مأخذ:

1) آﻗﺎپوری، محمدرضا ، ولیزاده، خلیل، رسولی، علی اکبر، وداود مختاری(1403). ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎﻟﻘﻮه وﻗﻮع ﺣﻮادث ﺟﺎده ای در محورهای ترانزیتی استان آذربایجان غربی. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ پژوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ حمل و نقل، 21(78).
2) آیین نامه مدیریت ایمنی حمل و نقل و سوانح رانندگی،مصوب 4/6/1388، وزارت کشور ـ وزارت راه و ترابری ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ، وزارت صنایع و معادن ـ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت امور اقتصادی و دارایی ـ جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران.
3) بیراوند، محمد، وندیمی، نوید(1397). شناسایی و رتبه بندی عوامل مؤثر بر تصادفات رانندگی با استفاده از روش topsis (مطالعه موردی: آزاد راه تهران کرج). کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام.
4) تولایی، سیمین(1386). جغرافیای اقتصادی(صنعت، حمل و نقل، انرژی). تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی.
5) ساعدي، حسين، و ديواندري، حسن(1397). مدل سازي سرعت عملكردي و ارائه ی راهكار اقتصادي به منظور افزايش ايمني در قوس‌هاي افقي(مطالعه موردي: محور مشهد-تربت حیدریه). فصلنامه علمی راهور، 7(92)، 24-67.
6) سلمانی، محمد، محمدی، زینب ، وحیدری، زهرا(1397). تحلیل حوادث جاده ای در راستای ارتقاء امنیت در جاده ه‌ای گردشگری(مورد شناسی: محور کرج-چالوس). نشریه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه ای، 8(27)، 204-187.
7) شیخ زین‌الدین، میثم، و نادری دهگردی، محمد(1395). پیش‌بینی شدت تصادفات جاده‌ای با استفاده از شبکه عصبی فازی ANFIS. کنفرانس بین المللی مهندسی و کامپیوتر.
8) جعفری، مهدی، کرمرودی، محمود، وامینی شیرازی، حامد(1389). ارایه مدل ارزیابی شاخص مبنا جهت اندازه گیری سطح پایداری حمل و نقل در برنامه ریزی و مدیریت یکپارچه شهری. اولین کنفرانس بین المللی مدیریت شهری با رویکرد توسعه پایدار، مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ایران.
9) حسنی، ویدا، وشعبانی، نیما(1398). تحلیل فضایی و مکانی رانندگان درون شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل فازی نمونه موردی کرمان. دو فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهر، 6(1)، 57-71.
10) حيدرپور، افشین(1402). واكاوى ماليه عمومي در بخش حمل و نقل ايران. فصلنامه علمي جاده، 31(115)، 167-194.
11) خدری‌الهام، رضا، وعلی خدایی، امین(1402). بررسی روند مرگ و میرهای ناشی از تصادفات ترافیکی در کشور ایران طی سال های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰. ماهنامه عمران و پروژه، 5(4)، 40-56.
12) دوستی ایرانی، مهناز، وفلاح تفتی، حامد(1401). طراحی مدل پویا جهت پیش بینی قصد سفر مسئولانه بر اساس پیچیدگی های نیازهای مازلو. فصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، 10(20)، 20-27.
13) رحمانی، محمد(1393). طرح جامع تصادفات سازمان حمل و نقل پایانه ها.
14) رستمی، علی، محمدایدی، علیرضا، اسلامبولچی، محمدرضا، و ربیعی، مندجین(1400). مدل گردشگری مذهبی در مرز بین المللی مهران، تحلیل‌ها و راهبردها. فصلنامه‌تحقیقات مدیریت آموزشی، 12(3).
15) رضایی، پرویز، وحق جو، رضا(1395). مطالعه تطبیقی عناصر اقلیمی تاثیر گذار در تصادفات جاده ای محورهای منتهی به شهر رشت. کنفرانس بین المللی عمران ، معماری،مدیریت شهری و محیط زیست.
16) زبیری، محمود، و دالکی، احمد(1395). اصول تفسیر عکس های هوایی باکاربرد در منابع طبیعی، انتشارات دانشگاه تهران، 320صفحه.
17) شیرمحمدی، حمید، ومظاهری، مهدی(1393). کاربرد gis در تعیین نقاط حادثه خیز در جاده های برون شهری.
اولین همایش ملی افق های نوین در توانمند سازی و توسعه پایدار معماری، عمران، گردشگری، انرژی و محیط زیست شهری و روستایی، همدان، 6 صفحه.
18) عالمی راد، حسین(1383). طراحی سیستم های اطلاعات جغرافیایی. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
19) عریانی، مهیار(1385). مهندسی ترافیک. انتشارات دانشگاه گیلان.
20) علیزاده ربیعی، حسن(1383). سنجش از دور،اصول و کاربرد. انتشارات سمت، تهران.
21) فرج زاده اصل، منوچهر(1384). سیستم اطلاعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامه ریزی توریسم. انتشارات سمت ، تهران.
22) کارگر، بهمن، وشاه قلی، محمدصادق(1402 ). تحلیل فضایی تصادفات عابرپیاده درمنطقه 5 تهران. مجله جغرافیایی سرزمین، شماره78، 21 – 39.
23) کاظمی، مهدی(1386). مدیریت گردشگری. انتشارات سمت، تهران.
24) محمدی، حسین، و محمودی، پیمان( 1385). تاثیر پدیده های اقلیمی بر تردد و تصادفات جادهای در جاده سنندج همدان، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 4(1)، 129-154.
25) محمودی، علی(1376). نقل از جعفری(1389). اقتصاد حمل و نقل تهران. نشر اقتصاد نو.
26) محمودی، علی(1362). جغرافیای حمل و نقل، چاپ اول. مرکز نشر دانشگاهی تهران.
27) مداح ،مهدی، رضایی، علی رضا، ومیر فلاح نصیری، سید نعمت الله(1398). گزارش تحلیلی بررسی آمار حوادث و تلفات جاده ای. تهران، پژوهشکده اماری، 13صفحه.
28) مرادی، علی، دارابی، فاطمه، رحمانی، خالد، حسنی، جلیل، وگیلاسی، حمیدرضا(1397). بررسي عوامل خطر مرتبط با سوانح و حوادث ترافیکی در رانندگان شهر کاشان. مجله ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت ها، دوره ششم، 55-66.

29) ملک، محمدرضا، وآهنگرکانی، مهرداد(1399). تهیه نقشه ریسک تصادفات رانندگی مبتنی براطلاعات مکانی مردم گستر با استفاده از روش تصمیم گیری سلسله مراتبی و تحلیل شبکه، نشریه اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، شماره 114 ، 116-99.
30) نگهبان، فرید، وزمانی بروجنی، فرشاد(1397). بهبود سامانه پیشنهادگر سفر و مسیر- مبتنی بر موقعیت‌مکانی با استفاده از الگوریتم‌های کشف الگوهای پرتکرار ترتیبی. فصلنامه علمی پژوهشنامه حمل ونقل.
31) یوسفی، جواد(1397). تحلیل اهمیت-عملکرد خدمات گردشگری مذهبی (مورد مطالعه شهرستان بیرجند). مجله برنامه ریزی و توسعه گردشگری، 7(42)، 85-95.
32) Cooper., A.K. Coetzee., S. Kaczmarek., I. Kourie., D.G. Iwaniak., A. & Kubik., T.(2011). Challenges for quality in volunteered geographical information.
33) Dong., X.L. & Naumann., F.(2009). Data fusion:resolving data conflicts for integration. Proceedings of the VLDB Endowment, 2(2), 1654-1655.
34) Grilli., G. Tyllianakis., E. Luisetti., T. Ferrini., S. & Turner, R.K. (2021). Prospective tourist preferences for sustainable tourism development in Small Island Developing States. Tourism Management, 82, 104178
35) Howard, R.W. (2009). Risky business? Askingtourists what hazards they actually encountered inThailand,Tourism Management, 30(3), 359-366.
36) Rosselló., J. & Oscar Saenz-de-Miera .(2011).Roadaccidents and tourism: The case of the Baleari cIslands (Spain), Accident Analysis & Prevention, 43(3), 675–683.

متن کامل:

کاربست تلفیقی از GIS و RS در تعیین نقاط حادثه خیز

جاده ای در بزرگراه کربلا با تاکید بر توسعه گردشگری مذهبی

محمدرحمانی1

استادیار، گروه شهرسازی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

محسن بهرامی¹

دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت شهری، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

فریبرز رضائی

دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری ومنطقه‌ای، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

چکیده:

کلمات کلیدی: RS، GIS، نقاط حادثه خیز، بزرگراه، گردشگری مذهبی

مقدمه

شبکه حمل ونقل جاده ای متناسب با رشد و توسعه همه جانبه یکی از شاخصه ای ارزیابی توسعه هر جامعه بشمار میرود. ما رشد ارقام تصادفات جادهائی و به تبع آن خسارت مالی و تلفات جانی نیز یکی از معضلات جامعه کنونی به شمار می‌آید(رضایی و همکار،1395)تصادفات امروزه عامل مرگ و میر و یا جراحت افراد زیادی است که در صورت پیش بینی دقیق با استفاده ازتکنیکهای داده کاوی می توان عوامل واقعی و تاثیرگذار آنرا بر اساس اولویت در جهت بهبود شرایط حادثه را مشخص کرد و از آن بصورت مفید استفاده کرد(شیخ زین‌الدین وهمکاران،1395). طبق اعلام پزشکی قانونی، درسال گذشته تعداد تلفات حوادث رانندگی با رشد 2.8 درصدی به 20 هزار و 45 نفررسید که از این تعداد 15 هزار و 854 نفر مرد و چهار هزار و 191 نفر زن هستند.تصادفات جاده ای عامل مرگ و میر سراسر جهان بشمار می رود طی دهه های گذشته سالانه 2/1 میلیون نفر دراثر تصادفات کشته می شوند افزايش تعدادتصادفات نشان دهنده ناکامی مدیریت ترافیکی در اصلاح و رفتار ترافیکی است(سلمانی، 1397: 193). برنامه ریزی برای سفر یکی از مهمترین فعالیتهای آمادگی پیش از سفر است تحقیقات در شناسایی خوشه های مکانی تصادفات رانندگی برون شهری نقش مهمی در بهبود ایمنی و توسعه سفر ایفا می‌کند. تصادفات جاده اي از عوامل مهم مرگ و مير در كشور بوده و صدمات شديد جاني و مالي و آثار سوء و سنگين اجتماعي و اقتصادي آن، جامعه را تحت تاثير قرار مي دهد (ساعدي وديواندري، 1397). آمار‌ها می‌گوید از سال ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۱ در مجموع ۳۵۱ هزار و ۹۹۶ نفر بر اثر تصادفات و حوادث رانندگی در کشور جان خود را از دست داده‌اند و با احتساب حدود ۲۷ هزار مرگ و میر در سال‌های ۸۳-۸۲ می‌توان گفت در دو دهه گذشته یعنی از سال ۱۳۸۲ تا ۱۴۰۱جمعاً ۴۰۵ هزار نفردرحوادث رانندگی کشور جان باخته‌اند؛ عددی که تقریبا دو برابرکل شهدای هشت سال جنگ تحمیلی (۲۱۳ هزار و ۲۵۵ نفر) است. آمار‌ها بسیار قابل تامل است، به‌طوری‌که تعداد مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات در ایران با کل مرگ‌ومیر تصادفات رانندگی در اتحادیه اروپا با ۲۷ کشور و جمعیت ۴۵۰ میلیون نفری برابری می‌کند(https://www.asriran.com). از میان حوادث مختلف مرتبط با شبکه حمل و نقل تصادفات رانندگی به دلیل خصوصیات خاص خود از جمله فراوانی علل، شدت زیاد و شانس درگیر شدن مستقیم تمامی افراد جامعه در آن از اهمیت باالایی برخوردار است که این نمود بیشتری برخوردار می‌باشد. نقش تصادفات در کشورهای در حال توسعه نظیر کشور ایران از یکی از معضلات اجتماعی در جهان و به خصوص در کشورهای در حال توسعه که هر ساله تلفات انسانی و هزینه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زیادی را به جامعه تحمیل می‌کند، تصادفات رانندگی است. بنابراین شناسایی نقاط حادثه خیز تصادفات امری بسیار ضروری است. با توجه به موضوع تصادفات رانندگی در جهان و به خصوص در کشورهای در حال توسعه به دلیل تعداد زیاد تصادفات، تعیین نقاط حادثه خیز و تهیه نقشه حساسیت تصادفات از امور ضروری در تأمین ایمنی جاده هاست(آهنگرکانی وهمکاران، 100:1399). با توجه به مقدمه و آنچه در مبانی نظری بیان خواهد شد هدف این مطالعه ارائه روشی مناسب در اولویت بندی آماری نقاط حادثه خیز تصادفات رانندگی برون شهری می باشد.

پیشینه تحقیق

هاشمی وهمکاران(1403) در مقاله‌ای باعنوان ارزيابي و رتبه بندي عوامل تاثيرگذار در تصادفات جاده‌اي ارزيابي و رتبه بندي عوامل تاثيرگذار در تصادفات جاده اي راه‌هاي استان مركزي با روش ساختار SEM پرداخته‌اند.

خدری وهمکاران(1402)در مقاله‌ای باعنوان بررسی روندمرگ ومیرهای ناشی از تصادفات ترافیکی در کشور ایران طی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰بوده است. طی دوره مورد مطالعه تعداد ۶۶۳۰۳ نفر در تصادفات رانندگی در ایران جان باختند. براساس یافته‌ها، نتایج مقایسه شاخص جانباختگان به هر دو عامل رخداد تصادفات و طول راه در استان های کشور نشان می‌دهد استان های البرز، بوشهر و قم به ترتیب بیشترین میزان این شاخص را دارند.

کارگر وهمکاران(1402) درمقاله ای با عنوان تحلیل فضایی تصادفات عابر پیاده در منطقه 5 تهران این مطالعه رویکردی را ارائه می‌دهد که الگوریتم تابع ‌تراکم‌کرنل و تجزیه‌و‌تحلیل خود همبستگی فضایی را به صورت یکپارچه استفاده نماید تا از این طریق شناسایی مناطق پرتصادف را تسهیل و به طور همزمان اهمیت آماری خوشه‌های متراکم را ارزیابی کند. به‌طور کلی نتایج آمار فضایی بیانگر خوشه‌ای بودن قوی و تشکیل خوشه‌های با تراکم بالای تصادفات در کنار یکدیگر می‌باشد.

حسنی وجهان‌بین( 1398) به تشریح مکان های حادثه خیز و ایجاد مدلی بر حسب شدت تنوع تصادفات با استفاده از سیستم اطلاعات مکانی و مدل فازی درشهر کرمان پرداختند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که سه محدوده میدان آزادی، خیابان مطهری و بلوار جهاد به ترتیب بیشترین مناطق مستعد تصادفات درون شهری می باشند.

سلمانی وهمکاران(1397) نتایج این تحقیق نشان می‌دهد عوامل انسانی مهم‌ترین علل وقوع تصافات جاده‌ای گرد -شگران درجاده ی چالوس است و در رتبه های بعدی عوامل طبیعی, فنی و مدیریتی قرار دارند. همچنین یافته ها بیانگر آن است که با استفاده از برنامه ریزی دقیق و مدیریت صحیح حوادث و همچنین ایجاد امنیت در جاده ها برای گرد -شگران، توسعه گردشگری نیز افزایش خواهد یافت.

نگهبانی وهمکاران(1397) دردنیای امروز رایج‌ترین روش جهت برنامه‌ریزی پیش از سفر، استفاده از سامانه‌های‌ پیشنهاد ‌دهنده سفر می‌باشد. در این مقاله، یک سامانه پیشنهادگر سفر براساس شبکه های اجتماعی مبتنی بر موقعیت مکانی ارائه شده‌است. مشکل اصلی روش‌های پیشین عدم دقت و سرعت کافی در تحلیل و پیشنهاد سفر به کاربر است.

محمدی ومحمودی(1385) در مقاله‌ای به تأثیر پدیده‌های اقلیمی برتردد وتصادفادت جادهای در مسیرسنندج به همدان در ماه‌های سرد سال مورد بررسی قرار دادند و دریافتند که خطرناكترین ماه از لحاظ وزش تندبادها، ماه اسفندو از لحاظ دید کمتر از9555 متر، دی ماه بوده است. انطباق نتایج به دست آمده نشان می‌دهد با کاهش ارتفاع در طول محور مورد مطالعه، به علت شرایط ناهنجار اقلیمی در منطقه، تعداد تصادفات افزایش پیدا می‌کند.

هاوارد²(2009) تحقیق در خصوص تهدید گردشگران در تایلند انجام داده است که نتایج آن حاکی از این مهم است که تصادفات جاده‌ای یکی از اصلی ترین تهدیدات برای گردشگران در تایلند محسوب می گردد.

روسلومیرا³(2001) در تحقیقی در مورد تصادفات و توسعه گردشگری درجزیره بالئارس اسپانیا انجام داده‌اند که نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در اوج سفر گردشگران در این جزیره میزان تصادفات افزایش پیدا می‌کند.

بیان مساله

یکی از بزرگترین بخش های بازار مصرفی سفر در کشور های مسلمان گردشگری مذهبی است. که گاهی با عناوین دیگری همچون گردشگری زیارتی و معنوی نیز از آن یاد می شود در حال حاضر در کشور ما ایران گردشگری زیارتی و مذهبی از جمله پررونق ترین و محبوب ترین اشکال سفر است. بخشی از این سفرها، مسافرت های شیعیانی است که به قصد زیارت اماکن مقدس کشور عراق و شرکت در یادمان ها و آئین های مذهبی به این کشور سفر می کنند پس از پایان یافتن جنگ تحمیلی و بهبود روابط بین دو کشور مسلمان و شیعه مذهب زمینه های این شکل از سفر، افزایش یافت و در چند سال گذشته با تغییر شرایط سیاسی عراق و سهولت صدور روادید برای ورود به این کشور بر تعداد این گردشگران افزوده شده است. تا جائیکه در ایران به دلیل تقاضای فراوان سفر برای زیارت بارگاه امام سوم شیعیان امام حسین علیه السلام بسیاری از راه های زمینی و مرزهای هر دو کشورگشایش و توسعه پیدا کرد. بخشی از این سفرها از طریق جاده های زمینی و بزرگراه کربلا که یکی از مسیرهای اصلی کشور است صورت می گیرد. لذا محقق در این مقاله با توجه به لزوم کاهش آسیب های ناشی از حوادث رانندگی به مطالعه تصادفات رانندگی در بخشی از این بزرگراه که در حوزه استحفاظی پلیس راه شهر همدان قرار گرفته؛ پرداخته و با استفاده از یکی از روش های سنجش از دور که شناسایی و بازیابی عوارض و نقاط بر روی تصاویر هوایی است و تلفیق آن در تحلیل اطلاعات بدست آمده از پلیس راه و سازمان حمل و نقل و پایانه ها در نرم افزار GIS ARC است، به این سوال اصلی پاسخ خواهد داد،این بزرگراه در مسیر همدان – کرمانشاه در چهار طیف، امن، نسبتاً امن، خطر ناك و حادثه خيز دارای چه شرایطی است و نهایت چه راه کارهایی را نیز می تواند جهت کاهش تصادفات ارائه نماید؟

ضرورت تحقیق

از آنجاییکه با توسعه راه‌ها و اهمیت یافتن سفر در سبد مصرفی هزینه های خانوار یکی از موضوعات اصلی برنامه ریزی حمل و نقل در مدیریت شهری است و حفظ سلامت شهروندان در سفر و آگاهی از معایب و چالش های این مهم از ضرورتهای توسعه گردشگری در کشور محسوب می گردد.از سوی دیگر برقرار روابط بین دولت ها از جمله حکومت عراق با ایران پس از جنگ تحمیلی، اهمیت سفر به عتبات عالیات از جمله ائمه بزرگ شیعیه در کربلا را افزایش داده است و این علاقه و دلبستگی شیعیان برای زیارت،موجبات شکل توده ای و انبوهی سفر در گردشگری مذهبی را فراهم آورده است.دولت نیز دردهه گذشته در این راستا برنامه های فراوانی به هدف توسعه این ارتباط و ایجاد تسهیلات لازم برای زائران عزیز فراهم می آورد، لذا مطالعه مسیر کربلا در حوزه های استحفاظی راهور در مناطق مختلف کشور و کاهش آسیب های احتمالی که از تصادفات ناشی می گردد بسیار ضروری و قابل اهمیت است و برای رسیدن به این مهم شناخت کامل نقاط حادثه خیز بصورت پهنه ای و رفع این موانع آن می تواند در این راستا و توسعه گردشگری مذهبی و ارائه سفری ایمن کمک شایان ذکری بنماید.

مبانی نظری

تصادفات رانندگی به دلیل فراوانی بالا شدت زیاد و شانس درگیرشدن مستقیم تمامی افراد جامعه درآن ازاهمیت بالایی برخوردا است که این نقش درکشورهای درحال توسعه نظیر کشور ما ازنمود بیشتری برخوردار است لذا لزوم ارایه ی راهکارهایی جهت شناسایی نقاط تصادف خیز جاده ای و مدیریت آنها ضروری به نظر می رسد بکارگیری سیستم های اطلاعات مکانی درشبکه های حمل و نقل طی سالیان اخیر توسعه فراوانی یافته است بنحوی که عنوان اختصاری gis بصورتی کاملا متداول دراین زمینه مطرح است شناسایی نقاط حادثه خیز درون شهری و برون شهری به همراه اطلاعات جانبی به منظور درک بهتر روندهایی که دراین نقاط اتفاق می افتد جهت تخصیص منابع مناسب درراستای بهبود سطح ایمنی شبکه های حمل و نقل ضروری به نظر می‌رسد دراین راستا Gis یک تکنولوژی مفید جهت ذخیره پردازش و مدیریت اطلاعات مکانی است و دارای پتانسیل بسیاربالایی جهت مدیریت و برنامه ریزی حوادث است(شیرمحمدی ومظاهری،1393: 1).

سنجش از دور

عمل بازیابی، شناسایی و تشخیص عوارض و اشیاء واقع در فاصله دور که با استفاده از تصاویر و ابزار شناسایی انجام میگیرد، که سنجش از دور نامیده می شود(زبیری ودالکی، 1395: 1). ابزار سنجش از دور به طور کلی دارای دو ویژگی متمایز هستند. تصویرگر با داده های تصویری و غیر تصویرگر با داده های رقومی یا غیر تصویری (علیزاده و ربیعی، 1383: 77). در این مقاله بخشی از سنجش از دور که با داده های تصویری سر و کار دارد مورد توجه قرار گرفته است

عکس هوایی

عکس هوایی یکی از اجزا مهم و کاربردی علم سنجش از دور است که در دو رشته بزرگ علمی مانند فتوگرامتری و تهیه نقشه و دیگری تغییر کد شناسایی و تشخیص عوارض از روی تصویر می باشد نقش اساسی دارد.

سیستم اطلاعات جغرافیایی

سیستم اطلاعات جغرافیایی به عنوان یک سیستم کامپیوتری برای ورود، ذخیره سازی، تغییر، مدیریت تحلیل و نمایش داده های جغرافیایی و مشکلات موجود در این رابطه و تهیه نقشه مورد استفاده قرار می گیرد(عالمی راد، 1383). می -توان گفت در سیستم اطلاعات جغرافیایی به طور عمده با دو رویکرد فن آورانه و حل مسئله در استفاده از این سیستم نگریسته شده است. از بعد فناورانه سیستم اطلاعات جغرافیایی مجموعه ای از ابزارها برای وارد کردن، ذخیره و بازیابی، بهنگام سازی، مدیریت، تحلیل و اخذ خروجی از داده های فضایی تعریف می شود که در نهایت، خروجی از نتایج بدست آمده با قوه مهارت ودانش تخصصی اپراتور منجربه دریافت درستی از حل مسئله خواهد شد(فرج زاده اصل، 1384).

تعریف حمل و نقل

مفهوم حمل و نقل به لحاظ اقتصادی به معنی تغییر مکانی اشخاص(حمل و نقل مسافر و حمل و نقل کالا بین منطقه جغرافیایی است. حمل و نقل جریان آمد و شد ویا حرکت انسان و کالا و خدمت بین مناطق مسافرخیز ومسافرپذیر، با استفاده از تسهیلات حمل و نقل قابل حصول به نحو مقبول و نظام یافته است (محمودی، 1376، نقل ازجعفری، 1389: 12). در چرخه اقتصاد يك كشور، حمل و نقل عاملي است كه تمامي اركان اقتصادي از ابتـداي امر توليد تارساندن كالا به بازارهاي مصرف نهائي را تحت تاثير قرار مي دهد.در ادبيات اقتصادي، از بخش حمل و نقل، همواره به عنوان يك بخش زيربنايي و حلقه واسط فرايندهاي توليدي ياد مي شود. از اين منظر، حمل و نقل تاثير فراواني بر فرايند رشد اقتصادي دارد. اين بخش در بردارنده فعاليت‌هايي است كه به شكل گسترده، در تمامي زمينه -هاي توليد، توزيع و مصرف كالا و خدمات جريان دارد و عهده دار نقشي انكارناپذير در مجموعه فعاليت هاي اقتصادي است. در متن سند چشم انداز بيست ساله، ايران كشوري توسعه يافته با جايگاه اول اقتصادي، علمي و فناوري در سطح منطقه، با هويت اسلامي و انقلابي، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بين الملل خواهد بود كه دست يافتن به جايگاه اول اقتصادي، علمي و فناوري در سطح منطقه آسياي جنوب غربي (شامل آسياي ميانه، قفقاز، خاورميانه و كشورهاي همسايه) تأكيد بر جنبش نرم افزاري و توليد علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادي، ارتقاي نسبي سطح درآمد سرانه و رسيدن به اشتغال كامل و توسعه بخش حمل ونقل را ضروري مي -كند(افشین پور،167:1402)

انواع سیستم های حمل و نقل

حمل و نقل از جمله فعالیت های است که به صورت چندگانه (دریایی، هوایی، زمینی و لوله ای) و چند مالکیتی، (دولتی، خصوصی، تعاونی) و چند رشته ای (مهندسی، اقتصاد، مدیریت زیست محیطی، بین المللی، سیاسی) و چند ملیتی و منطقه ای (درون شهری، استانی، ملی، بین المللی) انجام می شود. حمل و نقل زمینی هر نوع حمل و نقلی است که از زمین یا زیرزمین برای حمل کالا و مسافر استفاده می کند. این گروه شامل اتومبیل، اتوبوس، خط آهن، پله برقی، خط لوله و غیره است (تولایی، 1386: 58).

بزرگراه

راهی است که ترافیک دو طرف آن به طور فیزیکی از یکدیگر جداست و در طولهای قابل ملاحظه ای از آن می توان جریان ترافیک را پیوسته فرض کرد. برای تأمین چنین وضعیتی، نحوه صحیح ورود و خروج وسایل نقلیه طراحی میشود. بزرگراه می تواند معدودی تقاطع همسطح داشته باشد به شرطی که فاصله از یکدیگر زیاد(بیش از حدود 5/2 کیلومتر) باشد(همان).

تصادفات رانندگي

انواع وقايع منجر به جرح، فوت، خسارت و يا تركيبي از آنها كه در نتيجه برخورد يك يا چند وسيله نقليه با يكديگر و يا انسان، حيوان و شيء به وجود مي‌آيد. تصادف رانندگی به حادثه ترافیک خیابانی و یا جاده اي اتلاق می شود که در آن حداقل یک وسیله نقلیه خیابانی با یک وسیله‌ي نقلیه دیگر، یا با یک کاربر(استفاده کننده) دیگر یا یک جسم ثابت در کنار جاده، ویا با خودرو دیگر که معمولاً آسیب مالی یا جانی در پی دارد برخورد کرده باشد(رحمانی، 1393: 17).

سوانح رانندگي

وقايعي علاوه بر تصادفات رانندگي كه وسيله نقليه يا سرنشينان آن متحمل خسارتهاي جاني و مالي شوند از قبيل سقوط، واژگوني، ريزش بهمن، ريزش كوه، رانش زمين و وقوع سيل(آیین نامه مدیریت ایمنی حمل و نقل و سوانح رانندگی، مصوب 4/6/1388). علل و عوامل وقوع سوانح رانندگی چند بعدی و با ید تمام عوامل آن مورد توجه قرار گیرد. در بروز سوانح و حوادث راه،وسیله نقلیه و راننده هر کدام بسته به نوع سانح ای که رخ می دهد از سهم متفاوتی برخوردارند. کشور ما به لحاظ سوانح ترافیکی به عنوان یکی از مهمترین کشورهای دارای بیشترین آمار تصادفات و مرگ ناشی از آن معرفی شده است سوانح ترافیکی در ایران دومین علت مرگ و میر پس از سکته و بیماری های عروقی است و از جمله مسائلی است که کشورمان را تهدید می کند میزان سوانح ترافیکی در دنیا به ازای هر ده هزار خودرو سه نفر است،این در حالی است که این رقم در ایران 33 نفر است(علی و همکاران،:56:1397).

عوامل مختلف موثر بر تصادفات جاده ای

در بروز یک تصادف عوامل گوناگونی می توانند دخیل باشند که می توان آنها را تحت سه عامل اصلی مورد بررسی قرار داد. (عامل انسانی، عامل خودروف عامل راه و محیط) و مهمترین آنها هم عامل انسانی است؛ لازم به ذکر است که این مساله را می توان به صورت دقیقتر مورد تحلیل قرار داد به گونهای که پروفسور آگدن معتقد است که به جای نسبت دادن تصادف به آخرین علت (آخرین حلقه زنجیر) تصادف را در مجموع علت های آن از زمانهای خیلی قبل از لحظه تصادف علت یابی کنیم(رحمانی، 1393: 32).

نقاط حادثه خیز

تاکنون تعاریف زیادی ازنقاط حادثه خیز شده است،تعاریف مانند موقعیت های خطرناک،راه , مکان های ریسک بالا موقعیت های سانحه پذیر و مکان های نیازمند بهسازی که در ادامه می خواهیم این موضوع رو با شرح بیشتری مورد توجه قرار دهیم(آقاپور و همکاران ،261:1403). اما باید دید چه تعریفی در منابع مختلف از نقاط حادثه خیز آورده می‌شود. گاهی از نقاط حادثه خیز به نقاطی از جاده اطلاق می شوند که خطر وقوع تصادفات در آنها بیشتر از سایر نقاط باشد ومحل هایی که تعداد زیاد و غیر معمولی از تصادفات رادارند، به صورت نقاط تمرکز تصادف، پر خطر یا سانحه خیزتوصیف می‌شوند. در واقع، نقاط حادثه خیز، نقاطی از جاده هستند که بیشترین نیاز به عملکرد صحیح راننده را دارند و در آن نقاط، عوامل ریسک طرح هندسی و ترافیکی، سهم زیادی را در تصادفات دارا می –باشند. طبق تحقیقات انجام شده، شناسایی، تحلیل و مدیریت نقاط حادثه خیز روشی مؤثر در کاهش خسارات و تلفات رانندگی می‌باشند. بنابراین، شناسایی صحیح نقاط حاثه خیزدر ایمن سازی راه ها، حائز اهمیت است(آهنگر کانی وهمکاران،103: 1399). با وجود پیشرفتهای مهم در زمینه افزایش ایمنی در بزرگراه ها و آزادراه ها، تصادف های قابل توجهی با شدتهای زیاد کماکان در بزرگراه ها و آزادراه ها رخ می دهند که انجام مدل سازی می تواند مهندسان را قادر به شناسایی میزان تاثیر عوامل موثر در تصادف ها سازد.عوامل موثر در رخداد تصادفات با شدت های گوناگون می تواند مربوط به جریان ترافیک وطرح هندسی راه باشد. رعایت معیارها و استانداردهای طراحی کلان راهها برای تامین ایمنی راهها ضروری است.(بیرانوند و همکاران،1397). عوامل مؤثر در تصادفات به طور کلی به سه دسته :1) عامل انسانی (عدم توجه به جلو،سبقت های غیرمجاز، عدم رعایت فاصله طولی و عرضی). 2)عامل وسیله نقلیه، مانند: نقص در وسائل نقلیه و 3) عامل راه و محیط (شامل عرض و مشخصات هندسی مسیر، تقاطع ها، میدان ها، پل های عابر پیاده، تابلوها و دیگر ابزارهای کنترل مسیر، وضعیت روشنایی مسیر، موانع دید راننده، فقدان حفاظ، وجود مراکز جمعیتی و غیره) دسته بندی می‌شوند. در این بین توجه به نکات دیگر در راستای کاهش تصادفات ضروری است. کاهش هدف دار و سیستماتیک تصادفات به مدیریت جامع ایمنی راه نیازمند است. معرفی نقاط حادثه خیز گام اول در فرایند مدیریت ایمنی راه محسوب می شود. نقاط حادثه خیزگاهی با تعاریفی نظیر:

- موقعیت های خطرناک راه

- مکان های با ریسک بالا

- موقعیت های سانح پذیر

- مکان های نیازمند بهسازی و غیره شناخته می شوند((Dong & Naumann2009; Montella, 2010.

با مشخص شدن این نقاط و امکان شناخت عوامل مؤثر بر تصادفات، با رفع این عوامل می توان در جهت کاهش معضل تصادفات اقدام کرد. شناسایی نقاط حادثه خیز مستلزم شناخت عوامل مؤثر بر وقوع تصادفات استCooper et al., 2011; Elvik, 2007 )).اما در این باب باید توجه داشت بررسي و مطالعه نقاط حادثه خيز در ايران، به علت نبود يك برنامه ريزي مدون در شناسايي و اولویت بندی اين نقاط و بانك اطلاعاتي مناسبي كه شناسنامه نقاط حادثه خيز در ايران، به علت نبود يك برنامه ريزي مدون در شناسايي واولویت بندی اين نقاط و بانك اطلاعاتي مناسبي كه شناسنامه نقاط حادثه خيز كشور درآن ثبت شده و پس از تأمين اعتبار و اجراي اقدامات اصلاحي داده هاي آن نابهنگام شوند، در سطحي پايين و ناكافي قرار دارند. هدف از شناسايي نقاط حادثه خيز مشخص نمودن محل هايي است كه تصادفات ترافيكي در آنها به كرات رخ مي دهد تا بتوان با اقدامات اصلاحي از مشكلات آنها كاست.يك نقطه حادثه خيز به عنوان مكاني كه ريسك تصادف آن بالاست يا يك شاخص ايمني آن به دلايل فاكتورهاي ريسك محلي مانند شرايط هندسي يا ترافيكي به نحوه غير قابل قبول بالا بوده و اقدامات اصلاحي ايمنسازي بيشترين بهبود را تضمين مي نمايد تعريف شده است(هاشمی و همکاران،1402: 311).

جمع آوری اطلاعات وگزارش تصادفات

برای موثر بودن مطالعات حوزه حمل و نقل و افزایش ایمنی راه باید اطلاعاتی در مورد محل وقوع، تعداد تصادفات، شدت آنها و نوع تصادف، داشته باشیم. هرچه این اطلاعات کاملتر و توضیحات حادثه دقیقتر باشد تعیین علت وقوع تصادف و ارائه معیارهایی برای اصلاح شرایط و افزایش ایمنی سادهتر خواهد شد(عریانی، 1385: 63).

گردشگر

گردشگری می‌تواند آثار مثبت و منفی متعددی در زمینه های اقتصادی،زیست محیطی، اجتماعی , فرهنگی و ... به همراه داشته باشد، ازجمله این آثار عبارتنداز:

-اشتغال -بهرهمندی اقتصادی -شهرت مقصد -درمعرض خطرقرارگرفتن حیات گیاهان وجانوران

-نابرابری اقتصادی -کالایی شدن‌فرهنگ –نارضایتی‌جامعه‌محلی(گریلی و همکاران،2021).

تعریف گردشگری را باید درمضمون و عوامل تاثیر گذار آن پیدا کرد. این عوامل می توانند تعریف را با تقاضا از نیاز به فرصت تبدیل کنند. از طرفی عموما تقاضا برای گردشگری از یک سری عوامل کششی و رانشی نشأت می گیرد، جاذبه ها خصوصیات مقصد و ویژگی های خاص یک نوع گردشگری و نیازهای و فرصت ها و امکانات گردشگر از جمله این عوامل هستند، در این میان،آنچه که میتواند به خوبی بین این عوامل پیوند برقرار کند و فرد را به سمت تقاضا سوق دهد(ایرانی دوستی،50:1401) .

گردشگری مذهبی

گردشگری مذهبی به عنوان یکی از مهمترین زیر مجموعه های بزرگ صنعت گردشگری از جایگاه ویژهای در رشد اقتصادی کشورها برخوردار است، ایران مذهبی به لحاظ وجود اماکن مذهبی و زیارتی، در صورت توجه به این صنعت، اشتغال زایی و و توسعه پایدار اقتصادی را به دنبال خواهد داشت(رستمی وهمکاران،167:1400). از منظرگذران اوقات فراغت، زیارت وگردشگری مذهبی که ریشه درباورها واعتقادات دینی مذهبی دارند به مفهوم تخصصی خود فراتر از وابستگی به زمان و اوقات فراغت، و به عنوان عامل مهم جغرافیای انسانی درشکل گیری مسافرت، ایجاد تمرکز و چشم اندازفرهنگی است(یوسفی،1397: 43). علاوه برجنبه های گفته شده گردشگری مذهبی می تواند آرامش بیشتری به انسان مدرن بدهد ونقش تسکین بخشی ایفا نماید. یکی ازمهمترین دلیل و انگیزه های مسافران و گردشگران از سفر و گردشگری،انگیزه های مذهبی و زیارتی می باشد و می توان گردشگران مذهبی را افرادی دانست که برای زیارت اماکن،آثار و یادمان های دینی و مذهبی و همچنین انجام اعمال دینی و مذهبی به مسافرت می‌روند. وجود مراکز دینی و مذهبی دارای جایگاه منحصر به فردی بوده به نحوی که می توان بیان نمود که وجود این مراکز(مراکز دینی ومذهبی) از دلایل‌عمده توسعه‌ی شهرها ورشد گردشگری به شمار می‌رود (رستمی وهمکاران ، 171:1400).

روش شناسی تحقیق

نوع و روش تحقیق

روش گردآوری داده ها در این تحقیق میدانی و به صورت مشاهده مستقیم و غیر مستقیم بوده است. روش تحلیل داده ها توصیفی بوده و از نظر نوع تحلیل همبستگی دو متغیره است. این تحقیق از نوع کاربردی محسوب می گردد. زیرا نتایج آن برای گروه های متفاوت برنامه ریزان و مدیران قابل استفاده است.

اهداف پژوهش

هدف اصلی

- دستیابی به نتایج کاربردی در خصوص کاهش تصادفات جهت توسعه گردشگری مذهبی

اهداف فرعی

- بررسی نقاط حادثه خیز منجر به جرح و فوت در بزرگراه کربلا

- شناسایی و تعیین پهنه های امن و خطر ناک در بزرگراه کربلا

- ارائه راهکارهای پیشنهادی جهت کاهش تصادفات در بزرگراه کربلا

سوالات پژوهش

سوال اصلی

چگونه می توان به نتایج کاربردی در خصوص کاهش تصادفات جهت توسعه گردشگری مذهبی رسید؟

سوالات جزئی

- نقاط حادثه خیز منجر به جرح و فوت در بزرگراه کربلا کدام نقاط اند؟

- پهنه های امن و خطر ناک در بزرگراه کربلا کدام پهنه ها هستند؟

- راهکار کاهش تصادفات چیست؟

ابزار گردآوری اطلاعات

در این پژوهش ابزار گردآوری اطلاعات ،نقشه، عکس های هوایی و همینطور اطلاعات اسنادی موجود در پلیس راه استان همدان است.

متغیرهای تحقیق

- متغیرهای مستقل: تصادفات جاده ای

- متغیر وابسته: دلایل انسانی و طبیعی در بروز تصادفات

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات، بررسی نقاط وقوع حوادث رانندگی منجر به جرح و فوت با استفاده از سنجش از دور جغرافیا و سیستم اطلاعات جغرفیایی .(GIS)

معرفی محدوده مورد مطالعه

بزرگراه کربلا یکی از مسیرهای اصلی کشور است که ایران را به عراق وصل می‌کند. این بزرگراه از تهران شروع و با عبور از ساوه، همدان، کرمانشاه و قصرشیرین، به مرز های غربی کشور ایران با کشور عراق رسیده و بعد از آن با ورود به خاک عراق، نهایتا به شهر مقدس کربلا ختم می‌شود. بزرگراه کربلا یکی از پروژه‌های مهم مواصلاتی کشور است که تا کنون نقش بسزایی را در توسعه اقتصادی کشور داشته است. زیرا این بزرگراه نقش مهمی در سهولت ترانزیت کالا و مسافر به ویژه گردشگران مذهبی سفر کننده به عراق دارد. با همه تلاشی که در سال های مختلف برای توسعه بخش های مختلف این بزرگراه ها صورت گرفته است بنا به دلایل مختلفی که در ادامه پژوهش به آن خواهیم پرداخت همواره شاهد بروز تصادفات و حوادث ناگواری در این مسیر هستیم لذا در این مقاله محقق با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی تصادفات جاده ای منجر به جرح و فوت را بصورت نقطه ای و پهنه ای در سال های 92 و 91 در بخشی از این بزرگراه در حوزه استحفاظی پلیس راه همدان بررسی و نتایج آن را تحلیل و شرایط را به طور دقیق ترسیم خواهد نمود.

بحث و یافته‌ها

تحلیلی بر تصادفات منجر به جرح به تفکیک ماه در سال های 1392-1391

در این بخش محقق برای سهولت در امر درک بهتر موضوع ، به بررسی و تحلیل تصادفات صورت گرفته منجر به جرح و مرگ پرداخته است. تحلیل و بررسی های اطلاعات بدست آمده بیشترین تعداد مجروحین در این بخش از بزرگراه در طول تابستان و در اوج سفرهای تابستانی یعنی تیر ماه نشان می دهد. این اطلاعات ضمنا مشخص می کند بیشترین تعداد مجروحین در سال 1391و بیشترین میانگین افراد مجروح شده در هر دو سال در فصل تابستان و تیرماه بوده است و در اردیبهشت ماه که پایان مسافرتهای نوروزی است به شدت از میزان تصادفات جرحی کاسته شده است. و به نظر می‌رسد این شرایط تابعی از آغاز مسافرتهای تابستانی و نوروزی است که می‌بایست در این خصوص توجه لازم را داشت.

جدول و نمودار1: مقایسه تعداد مجروحین تصادفات جاده ای به تفکیک ماه در سالهای 91 و 92

مآخذ: پلیس راهوراستان همدان

تحلیلی بر تصادفات منجر به فوت به تفکیک ماه در سال‌های 1391-1392

جدول و نمودار شماره2 اطلاعات تصادفات منجر به فوت را در هر دو سال 91 و 92 به نمایش گذاشته است. بررسي این اطلاعات نشان مي دهد بیشترین تعداد فوتی‌ها در سال 1392 مربوط به شهریور ماه این سال بوده و میانگین تعداد افراد فوتي در سال‌های مورد نظر نيز شهريور را مرگبارترين ماه سال نشان مي‌دهد. با آغاز فصل زمستان در دی ماه هر دو سال تصادف منجر به فوت وجود نداشته است.

جدول و نمودار(2): مقایسه تعداد فوتی های تصادفات جاده ای به تفکیک ماه در سالهای 91و92

مآخذ: پلیس راهوراستان همدان

آنچه در بررسي تحليلي تصادفات منجر به جرح و فوت در بزرگراه کربلا در این مسیر قابل توجه است اين موضوع مي باشد كه در هر دو شكل از نوع خسارات بيشترين تصادفات در فصل تابستان است اما با این تفاوت که بيشترين خسارات جرحي در آغاز تعطيلات تابستاني و در تير ماه صورت مي گيرد و بيشترين تصادف منجر به مرگ در پايان تعطيلات تابستاني و در ماه شهريور به وقوع مي پيوندد. ميانگين ميزان تعداد تصادفات، شرایطی را بوجود می آورد كه شهريور ماه هر سال از حيث شكل برنامه ريزي جهت كاهش تصادفات و تلفات جاده ای بايد بيشتر مورد توجه برنامه ریزان و مسئولان مربوطه قرار گيرد.

تعیین وتحلیل پهنه‌ای تصادفات در بزرگراه کربلا در حوزه استحفاظی شهر همدان با بهره‌گیری ازعکس‌های هوایی و نرم افزار ARC GIS

در تحليل اطلاعات مربوط به تعداد تصادفات فوتی و جرحی در اين مسیر، نحوه ورود اطلاعات در دیتابیس نرم افزار ARC GIS ، براساس توزيع فضايي و حجم و ميزان تصادفات منجر به فوت و جرح در نقاط مختلف دراین محور صورت گرفت. و برای تنظیم طیف معینی از 4 باند مشخص بر روی محور که از نقاط امن تا حادثه خیز مورد نظر بوده است تعداد تصادفات فوتی و جرحی بر روی محور دقیقا بررسی و شمارش گردید و بیشترین تعداد تصادفات صورت گرفته منجر به فوت با اعمال ضریب (به جهت اهمیت بیشتر) وجمع آن باتعداد تصادفات جرحی درهر نقطه ای از طول مسیر که بیشترین فراوانی تصادفات حادث شده در آن رخ داده است. مبنای تعیین فاصله طبقاتی، جهت پهنه بندی تصادفات بر روی محور مورد مطالعه، در نظر گرفته شد.. پس از آنالیز اطلاعات با نرم افزار مورد نظر نحوه توزيع و پراکندگی نقاط منجر به بروز تصادف، به وسیله طيفي از تن رنگ (از رنگ زرد تا رنگ قرمز) در قالب 4 پهنه ای که از آن یاد شد بر روی نقشه هوایی مسیر تعیین گردید. رنگ زرد پهنه امن مسیر است که کمترین تصادف جرحی و فوتی را داشته است . با افزایش حوادث، مسیرتن این رنگ افزوده شده و به رنگ قرمز به معنی پهنه ی حادثه خیز ختم می گردد.

تعيين و تحلیل پهنه ای تصادفات در بزرگراه کربلا در حوزه استحفاظی شهر همدان با بهره گیری از نرم افزار ARC GIS درسال 1391

همانطور که در بخش قبل بیان شد دسته بندی نقاط تصادفات در سال 1391، توسط نرم افزار با انتخاب بیشترین تعداد تصادفات (حاصل جمع تصادفات مجروحی و فوتی با در نظرگرفتن ضریبی که به تعداد آمار فوت شدگان داده شده) می باشد. مجموع افراد فوتی و جرحی در سال 1391 بعنوان بالاترین خسارات وارد شده، پس از اعمال ضریب مورد نظر 40 به دست آمده است که مطابق آن فاصله طبقاتی در تعیین حدود نقاط امن تا حادثه خیز 10 محاسبه می گردد.

جدول3- فاصله طبقاتی از مجموع فراوانی تصادفات منجر به فوت و جرح در تعیین سطوح پهنه ها درسال (1391)
نوع پهنه	امن	نسبتا امن	خطرناک	حادثه خیز
فاصله	10-0	20-10	30-20	40-30

مآخذ: پلیس راهور استان همدان تذکر : عدد40 مجموع تصادفات فوتی با ضریب و تصادفات جرحی می باشد

با توجه به تجزیه و تحلیلی که بر اساس جمع حوادث منجر به فوت و جرح در سال 1391 صورت گرفته و توسط نرم افزار ARC GIS تحليل شده است. نقاط خطرناک تا کیلومتر 30 و نقاط حادثه خيز تا کیلومتر 20 در نقاط مختلفي به شرح آنچه در جدول (4) آورده شده در طول مسير پراكنده شده است.

جدول 4- تعیین نقاط تصادفات منجر به فوت و جرح بر اساس سطوح پهنه ای مشخص شده (1391)
نسبتا امن	36-24-23-22-17-12-7-6
خطرناک	30-25-18-16-5-2-1
حادثه خیز	20-14-13-10-8-4-3

مآخذ: نگارندگان، براساس آمار پلیس راهور استان همدان

نقشه 1- توزیع فضایی و مکانی نقاط حادثه خیز بر حسب تعداد جرحی و فوتی در سال 1391

مآخذ: نگارندگان

تعيين و تحلیل پهنه ای تصادفات در بزرگراه کربلا در حوزه استحفاظی شهر همدان با بهره گیری از نرم افزار ARC GIS در سال 1392

در بررسی تصادفات منجر به جرح و فوت در سال 92 با احتساب 16 تصادف منجر به جرح و 8 تصادف منجر به فوت پس از اعمال ضریب 3 برای تصادفات منجر به فوت، به فراوانی تجمعی 40 تصادف منجر به جرح و فوت دست خواهیم یافت که بر این اساس فاصله طبقات 10 خواهد بود.

جدول5- فاصله طبقاتی از مجموع فراوانی تصادفات منجر به فوت و جرح در تعیین سطوح پهنه ها در سال(1392)
نوع پهنه	امن	نسبتا امن	خطرناک	حادثه خیز
فاصله	10-0	20-10	30-20	40-30

مآخذ: پلیس راهور استان همدان

تحليل آمار تصادفات منجر به جرح و فوت در سال 1392 در طول این مسیر توسط نرم افزار ARC GIS کیلومتر 8 و 10 را به عنوان پرحادثه ترین نقاط حادثه خیز این مسیر معین می کند. كه بي شك اين نقاط از جمله نقاطي است كه منتهي به دسترسي به خانه هاي سازماني ارتش، پادگان هاي نظامي، مسير تقاطع ها و روستاهاي يكن آباد و مهدي آباد و همچنين كارخانه سابق لرد مي گردد.

جدول6- تعیین نقاط تصادفات منجر به جرح و فوت بر اساس سطوح پهنه ای مشخص شده (1392)
نسبتا امن	2 ، 15 ، 16 ، 24 ، 27 ،30
خطرناک	3 ، 4 ، 14 ، 18 ، 20 ، 25
حادثه خیز	10 ، 8

مآخذ: نگارندگان بر اساس آمار پلیس راهور استان همدان

نقشه (2): توزیع فضایی و مکانی نقاط حادثه خیز بر حسب تعداد فوتی و جرحی در 1392

دلائل بروز تصادفات در بزرگراه کربلا در حوزه استحفاظی شهر همدان

بررسی دلایل تصادفات در سطوح پهنه ای (1391)

درنقاط نسبتاً امن بعد از عدم توجه به جلو بیشترین دلیل تصادفات طبق بررسي صورت گرفته , تجاوز به چپ رانندگان بوده است. که اين عامل بیشتر نشان از تعجیل و شتابزدگي رانندگان در طي مسير است كه در اين خصوص كنترل و نظارت انتظامي در اين نقاط به عنوان يك امري ضروري و تابلوهاي هشدار دهنده مي تواند بسيار راهگشا و مهم باشد در نقاطی که تحليل اطلاعاتي GIS به عنوان نقاط خطرناک مشخص کرده است، بعد از عدم توجه به جلو بیشترین دلیل تصادفات عدم توانایی راننده گزارش شده است. که ممکن است دلایلی همچون نا آشنایی راننده با جاده و یا نبود مهارتهای لازم و يا مشكلات هندسي و فني جاده در ايجاد و بروز اينگونه تصادفات نقش داشته باشد. در اين مسير در نقاط حادثه خیز در سال مذكور بعد از عدم توجه به جلو دلایلی چون عدم توانایی و حق تقدم به ترتیب به عنوان بیشترین سهم در بروز تصادفات نقش آفريني كرده است، لذا همانطور كه از نتايج بررسي صورت گرفته در اين مسير مشخص مي گردد هر چند كه عدم توجه به جلو در هر شكل از طيف تحليلي از نقاط مشخص شده از نرم افزار Arc GIS به عنوان اولين عامل بروز تصادفات محسوب مي گردد اما با تغيير اين طيف، نسبتاً امن به خطرناك و يا حادثه خيز در بروز تصادفات عوامل ديگري نقش آفريني مي كنند.

جدول 7 و نمودار3 - دلايل دهگانه بروز تصادفات در سطوح پهنه ای 1391

$C:\Users\WURYA\Desktop\نمودار میله ای-1.jpg$

مآخذ: پلیس راهور استان همدان

بررسی دلایل تصادفات در سطوح پهنه ای (1392)

بررسی روی دلایل تصادفات برای سال 1392 نتایج با كمي اختلاف براي اين سال تكرار خواهد شد. در این مسیر در بازه نسبتاً امن در سال 1392 عمده دلایل بروز تصادفات بعد از عدم توجه رانندگان به جلو ،عدم توانایی راننده می باشد و در دیگر بازه و در طیف نقطه ای معین شده حاصل از تحلیل GIS که از آن به عنوان نقاط خطرناک یاد کرده ایم نیز پس از عدم توجه به جلو، عدم توانایی راننده دومین عامل بروز تصادفات در این بخش از بزرگراه کربلا شناخته شده است. شایان ذکر است که دقيقاً همین دلیل بعد از عدم توجه به جلو بیشترین عامل بروز تصادفات در بازه و طیف نقاط حادثه خیز در مسیر ذکر شده می باشد.

جدول8 و نمودار 4- دلايل دهگانه بروز تصافات در سطوح پهنه ای( 1392)

مآخذ: پلیس راهور استان همدان

نتیجه گیری

در این پژوهش بعد از بررسی دلایل دهگانه بروز تصادفات در بزرگراه کربلا در حوزه استحفاظی شهر همدان که به تفکیک هر یک از سال های 1392و 1391 انجام شد. اطلاعات تصادفات هر دو سال را تلفیق و در دیتابیس نرم افزار Arc GIS وارد و نهایت آنالیز این نرم افزار جدول شماره (9) است که در هر طیف از طول مسیر نقاطی که منجر به تصادف می گردد را مشخص کرده است.

جدول 9- تعیین نقاط تصادفات منجر به فوتی و جرحی بر اساس سطوح پهنه ای مشخص شده (92-1391)
نسبتا امن	36-31-26-23-20-18-16-15-10-9-8-7-6
خطرناک	5-4-3-2-1
حادثه خیز	14-13

مآخذ: نگارندگان

در مجموع در هر دو سال عدم توجه به جلو در هر سه بازه و یا طیفی که از آن نام بردیم اعم از بازه نسبتاً امن، خطرناک و حادثه خیز، از عمده ترین دلایل بروز تصادفات در این مسیر محسوب می گردد. همین اطلاعات و بررسی که بر روی نتایج بدست آمده از مجموع دلایل تصادفات در این مسیر استخراج گردیده است، نشان می دهد که بعد از عدم توجه به جلو بیشترین علل تصادفات در هر سه بازه ذکر شده به ترتیب شامل دلایل عدم توانایی راننده و عدم رعایت حق تقدم است که بیش از هر چیز دیگر گویای این است که خطای انسانی و سهل انگاری رانندگان بیشترین سهم را در تصادفات و در نتیجه مرگ و میر جاده ای را در مسیر بزرگراه کربلا در حوزه استحفاظی شهر همدان موجب شده است.

جدول 10 و نمودار5- دلايل دهگانه بروز تصافات در سطوح پهنه سالهای 92و91

$C:\Users\WURYA\Desktop\نمودار میله ای-3.jpg$

مآخذ : پلیس راهور استان همدان

پیشنهادها

- در نقاط معين شده بعنوان نقاط نسبتاً امن كه تعداد تصادفات به نسبت ديگر نقاطي كه نرم افزار Arc GIS براي ما تعيين كرده است كمتر مي باشد، نصب تابلوهاي هشدار دهنده مبني بر توجه بيشتر رانندگان به جلو امري ضروري است. در اين نقاط هشدار دادن به رانندگان براي عدم تجاوز به چپ نيز يكي دیگر از ضرورت ها محسوب می شود.

- در نقاط معين شده به عنوان نقاط خطرناك، علاوه بر هوشياركردن رانندگان براي توجه به جلو، دادن اطلاعات لازم مبني بر بالا بردن توانايي رانندگان نيز از ديگر ضرورت ها مي باشد.

- در نقاط حادثه خيز علاوه بر توجه به جلو موضوع حق تقدم از ضرورت هايي است كه مي بايست به آن توجه لازم گردد.

- در آغاز سفرهاي تابستاني بالاخص در تير ماه، نصب علائم هشدار دهنده ي متناسب براي آگاهي دادن به رانندگان در هر يك از تقاطع هاي منشعب به شهر ها و روستاهاي كنار مسير همدان در هر دو باند با هدف كاهش تصادف منجر به جرح.

- به هدف کاهش تصادفات منجر به فوت ايجاد فضاهاي آرام و مناسب كنار جاده اي براي ايجاد رغبت در توقف و استراحت بوي‍ژه برای مسافراني كه معمولاً در شهريور ماه هر سال براي بازگشت به محل زندگی خود تعجيل می کنند خود یک امر ضروری است.

- هماهنگي در جمع آوري و ساماندهي كارگاههاي توليد كانتينر هاي تريلر و كاميون، در كيلومتر 20 پس از تقاطع صالح آباد.

- برگزاري جلسات آموزشي براي روستاييان و راكبين موتور سيكلت روستاهاي پيراموني تا دهنه ورودی به دهنه گردنه اسد آباد.

- جلوگيري و مخالفت جدي از ورود خودروهاي سنگين به داخل شهرهاي مريانج و صالح آباد و برخي روستاها همچون زاغه و حسن آباد عاشوري.

- اجرای رمپ ورودی و خروجی شهر مریانج در فاصله 1،2،3 كيلومتري از مبدا محور همدان – كرمانشاه

- آسفالت شانه خاکی و تعریف ورودی شركت لرد الكتريك همدان در فاصله 4 كيلومتري از مبدا محور

- جداسازی با نیوجرسی و روشنایی پادگان قدس در 7و5 كيلومتري مسير همدان- كرمانشاه

- تعريض مسير در نقاط 12،13،14 كيلومتري اين محور

- اصلاح تقاطع و نصب علائم در تقاطع زاغه در كيلومتر15،16،17،18 محور مذكور

- اصلاح پيچ گنده جين و ديگر پيچ هاي موجود در اين مسير در كيلومتر 20 تا 25

- و نيز اصلاح پيچ هاي تند در مسير روستاي گنده جين در كيلومتر 30و 36

منابع و ماخذ

1) آﻗﺎپوری، محمدرضا ، ولیزاده، خلیل، رسولی، علی اکبر، وداود مختاری(1403). ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎﻟﻘﻮه وﻗﻮع ﺣﻮادث ﺟﺎده ای در محورهای ترانزیتی استان آذربایجان غربی. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ پژوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ حمل و نقل، 21(78).

2) آیین نامه مدیریت ایمنی حمل و نقل و سوانح رانندگی،مصوب 4/6/1388، وزارت کشور ـ وزارت راه و ترابری ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ، وزارت صنایع و معادن ـ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت امور اقتصادی و دارایی ـ جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران.

3) بیراوند، محمد، وندیمی، نوید(1397). شناسایی و رتبه بندی عوامل مؤثر بر تصادفات رانندگی با استفاده از روش topsis (مطالعه موردی: آزاد راه تهران کرج). کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام.

4) تولایی، سیمین(1386). جغرافیای اقتصادی(صنعت، حمل و نقل، انرژی). تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی.

5) ساعدي، حسين، و ديواندري، حسن(1397). مدل سازي سرعت عملكردي و ارائه ی راهكار اقتصادي به منظور افزايش ايمني در قوس‌هاي افقي(مطالعه موردي: محور مشهد-تربت حیدریه). فصلنامه علمی راهور، 7(92)، 24-67.

6) سلمانی، محمد، محمدی، زینب ، وحیدری، زهرا(1397). تحلیل حوادث جاده ای در راستای ارتقاء امنیت در جاده ه‌ای گردشگری(مورد شناسی: محور کرج-چالوس). نشریه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه ای، 8(27)، 204-187.

7) شیخ زین‌الدین، میثم، و نادری دهگردی، محمد(1395). پیش‌بینی شدت تصادفات جاده‌ای با استفاده از شبکه عصبی فازی ANFIS. کنفرانس بین المللی مهندسی و کامپیوتر.

8) جعفری، مهدی، کرمرودی، محمود، وامینی شیرازی، حامد(1389). ارایه مدل ارزیابی شاخص مبنا جهت اندازه گیری سطح پایداری حمل و نقل در برنامه ریزی و مدیریت یکپارچه شهری. اولین کنفرانس بین المللی مدیریت شهری با رویکرد توسعه پایدار، مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ایران.

9) حسنی، ویدا، وشعبانی، نیما(1398). تحلیل فضایی و مکانی رانندگان درون شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل فازی نمونه موردی کرمان. دو فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهر، 6(1)، 57-71.

10) حيدرپور، افشین(1402). واكاوى ماليه عمومي در بخش حمل و نقل ايران. فصلنامه علمي جاده، 31(115)، 167-194.

11) خدری‌الهام، رضا، وعلی خدایی، امین(1402). بررسی روند مرگ و میرهای ناشی از تصادفات ترافیکی در کشور ایران طی سال های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰. ماهنامه عمران و پروژه، 5(4)، 40-56.

12) دوستی ایرانی، مهناز، وفلاح تفتی، حامد(1401). طراحی مدل پویا جهت پیش بینی قصد سفر مسئولانه بر اساس پیچیدگی های نیازهای مازلو. فصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، 10(20)، 20-27.

13) رحمانی، محمد(1393). طرح جامع تصادفات سازمان حمل و نقل پایانه ها.

14) رستمی، علی، محمدایدی، علیرضا، اسلامبولچی، محمدرضا، و ربیعی، مندجین(1400). مدل گردشگری مذهبی در مرز بین المللی مهران، تحلیل‌ها و راهبردها. فصلنامه‌تحقیقات مدیریت آموزشی، 12(3).

15) رضایی، پرویز، وحق جو، رضا(1395). مطالعه تطبیقی عناصر اقلیمی تاثیر گذار در تصادفات جاده ای محورهای منتهی به شهر رشت. کنفرانس بین المللی عمران ، معماری،مدیریت شهری و محیط زیست.

16) زبیری، محمود، و دالکی، احمد(1395). اصول تفسیر عکس های هوایی باکاربرد در منابع طبیعی، انتشارات دانشگاه تهران، 320صفحه.

17) شیرمحمدی، حمید، ومظاهری، مهدی(1393). کاربرد gis در تعیین نقاط حادثه خیز در جاده های برون شهری.

اولین همایش ملی افق های نوین در توانمند سازی و توسعه پایدار معماری، عمران، گردشگری، انرژی و محیط زیست شهری و روستایی، همدان، 6 صفحه.

18) عالمی راد، حسین(1383). طراحی سیستم های اطلاعات جغرافیایی. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.

19) عریانی، مهیار(1385). مهندسی ترافیک. انتشارات دانشگاه گیلان.

20) علیزاده ربیعی، حسن(1383). سنجش از دور،اصول و کاربرد. انتشارات سمت، تهران.

21) فرج زاده اصل، منوچهر(1384). سیستم اطلاعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامه ریزی توریسم. انتشارات سمت ، تهران.

22) کارگر، بهمن، وشاه قلی، محمدصادق(1402 ). تحلیل فضایی تصادفات عابرپیاده درمنطقه 5 تهران. مجله جغرافیایی سرزمین، شماره78، 21 – 39.

23) کاظمی، مهدی(1386). مدیریت گردشگری. انتشارات سمت، تهران.

24) محمدی، حسین، و محمودی، پیمان( 1385). تاثیر پدیده های اقلیمی بر تردد و تصادفات جادهای در جاده سنندج همدان، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 4(1)، 129-154.

25) محمودی، علی(1376). نقل از جعفری(1389). اقتصاد حمل و نقل تهران. نشر اقتصاد نو.

26) محمودی، علی(1362). جغرافیای حمل و نقل، چاپ اول. مرکز نشر دانشگاهی تهران.

27) مداح ،مهدی، رضایی، علی رضا، ومیر فلاح نصیری، سید نعمت الله(1398). گزارش تحلیلی بررسی آمار حوادث و تلفات جاده ای. تهران، پژوهشکده اماری، 13صفحه.

28) مرادی، علی، دارابی، فاطمه، رحمانی، خالد، حسنی، جلیل، وگیلاسی، حمیدرضا(1397). بررسي عوامل خطر مرتبط با سوانح و حوادث ترافیکی در رانندگان شهر کاشان. مجله ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت ها، دوره ششم، 55-66.

29) ملک، محمدرضا، وآهنگرکانی، مهرداد(1399). تهیه نقشه ریسک تصادفات رانندگی مبتنی براطلاعات مکانی مردم گستر با استفاده از روش تصمیم گیری سلسله مراتبی و تحلیل شبکه، نشریه اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، شماره 114 ، 116-99.

30) نگهبان، فرید، وزمانی بروجنی، فرشاد(1397). بهبود سامانه پیشنهادگر سفر و مسیر- مبتنی بر موقعیت‌مکانی با استفاده از الگوریتم‌های کشف الگوهای پرتکرار ترتیبی. فصلنامه علمی پژوهشنامه حمل ونقل.

31) یوسفی، جواد(1397). تحلیل اهمیت-عملکرد خدمات گردشگری مذهبی (مورد مطالعه شهرستان بیرجند). مجله برنامه ریزی و توسعه گردشگری، 7(42)، 85-95.

32) Cooper., A.K. Coetzee., S. Kaczmarek., I. Kourie., D.G. Iwaniak., A. & Kubik., T.(2011). Challenges for quality in volunteered geographical information.

33) Dong., X.L. & Naumann., F.(2009). Data fusion:resolving data conflicts for integration. Proceedings of the VLDB Endowment, 2(2), 1654-1655.

34) Grilli., G. Tyllianakis., E. Luisetti., T. Ferrini., S. & Turner, R.K. (2021). Prospective tourist preferences for sustainable tourism development in Small Island Developing States. Tourism Management, 82, 104178

35) Howard, R.W. (2009). Risky business? Askingtourists what hazards they actually encountered inThailand,Tourism Management, 30(3), 359-366.

36) Rosselló., J. & Oscar Saenz-de-Miera .(2011).Roadaccidents and tourism: The case of the Baleari cIslands (Spain), Accident Analysis & Prevention, 43(3), 675–683.

[1] 1 . نویسنده مسئول

[2] -Haward

[3] -Roslomyra

مقالات مرتبط

پهنه بندی رخداد زمین لغزش در محدوده چهارگوش نقشه زمین شناسی 1:100000 (نمونه موردی: کیاسر، استان مازندران)
تاریخ چاپ : 1403/06/29

اشتراک گذاری

آدرس مقاله

کاربست تلفیقی از GIS و RS در تعیین نقاط حادثه خیز جاده ای در بزرگراه کربلا با تاکید بر توسعه گردشگری مذهبی