مراتب و ارکان معرفت در مثنوی «مشاهد» شاه داعی شیرازی

محورهای موضوعی : عرفان اسلامی

مسروره مختاری ¹ , سعید آقانژاد صائین ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]
2 - دانش‌اموخته زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل،ایران.

تاریخ دریافت : 1399/05/04 تاریخ پذیرش : 1399/05/04 تاریخ انتشار : 1399/05/01

کلید واژه: Ontology, شاه داعی شیرازی, هستی‌شناسی, مشاهد, ارکان معرفت, Shah Dai Shirazi, mashahed, elements of knowledge,

چکیده مقاله :

شاه داعی شیرازی یکی از شاعرانِ عارف و مبلّغان اندیشۀ وحدت وجودی ابن عربی است که آثار متعدّدی به نظم و نثر از وی باقی مانده است. یکی از آثار منظوم وی ستّۀ شاه داعی است. مثنوی مشاهد اوّلین اثر از مثنوی های شش گانۀ وی است که شاعر متناسب با مشرب فکری خود، آن را در هفت مشهد: طلب، تجرید، ذوق، کشف، معرفت، حقیقت و توحید سروده است. از آن جا که دربارۀ این مثنوی، تاکنون هیچ تحقیق و پژوهشی صورت نگرفته است، تحقیق حاضر، ضمن معرّفی این اثر، یکی از مهم ترین مباحث عرفانی؛ یعنی معرفت و ارکان و مراتب آن را در این مثنوی به شیوۀ تحلیلی _ توصیفی مطالعه کرده است. پژوهش حاضر نشان داد که پیروی شاعر از ابن عربی و بازتاب چشمگیر اندیشۀ هستی شناختیِ وی در عنوان و ساختار اثر، از جمله در بسامد واژه ها و اصطلاحات و همچنین در محتوا قابل تأمّل است. طبق اندیشۀ شاه داعی، معرفت دارای مراتب و مدارجی است. شناخت خویشتن، شناخت هستی و شناخت خداوند مهم ترین ارکان معرفت در مثنوی مشاهد است. طبق اندیشۀ شاه داعی، شناخت انسان با هستی شناسی در ارتباط است و هر دو شناخت یاد شده، انسان را به شناخت خداوند رهنمون می شود. حاصل سخن این که شناخت ذات خداوند برای هیچ سالکی به خاطر امتناع صمدیّت امکان پذیر نیست و سالک با اندیشه در تجلیّات اسماء و صفات الهی و به شیوۀ کشف و شهود می تواند به مرحلۀ توحید برسد.

چکیده انگلیسی:

Shah Dai Shirazi is one of mystic poets and missionaries of Ibn Arabi’ existence unity thought and has written several works including verse and prose. One of his verses is “seteye Shah Dai”. The masnavi “Mashahed” is the first prose of his sextet masnavis in which the poet, considering his thought inclination, has composed in “seven   Mashhad”: request, abstraction, verve, exploration, knowledge, truth, and monotheism. Since no study had been done concerning this masnavi, the present research has introduced this work and studied one of important mystic issues e.g. “knowledge” and its ranks and elements in this Masnavi using analytic- descriptive method. This study indicated   that   following Ibn Arabi   and   impressive   reflection of   his ontological thought in title and structure of the work particularly words, terms frequency, and the content are   notable. According to Shah Dai’s thought,   knowledge   possesses   ranks and degrees.  Knowledge of self, knowledge of existence, and   knowledge of   God are   important elements of knowledge in masnavi Mashahed. Shah Dai argues that knowledge of human is related to ontology and these two lead to knowledge of God. The finding is that knowledge of God   is   not   possible   for   mystic   due   to   refusing   independence   and   the   mystic   can   reach “monotheism” stage thinking about manifestations of divine names and traits using exploration and intuition.