خوف و رجا از منظر امام صادق (ع)
محورهای موضوعی :زیبا طارمی 1 , سیدنادر محمدزاده 2 *
1 - دانشجوی دکتری گروه عرفان اسلامی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
2 - استادیار گروه ادیان و عرفان، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران. نویسنده مسئول: nader.mohamadzadeh@iauz.ac.ir
کلید واژه: کلید واژه‌ها: خوف, رجا, مقام, عرفان.,
چکیده مقاله :
خوف و رجا از مقامات و احوالات عرفانی است و از بُعد معرفت و شناخت در آثار دینی و عرفانی جایگاهی ویژه دارد. مقاله حاضر با محوریت حدیث شریف امام صادق (ع) با موضوع خوف و رجا می‌باشد. ایشان خوف را به ثابت (مقام‌خوف) و معارض (حالت خوف)؛ رجا را به مقیم (مقام رجا) و غیرمقیم (حالت رجا) تقسیم¬کرده‌اند. بنابر فرمایش امام صادق (ع) میزان خوف و رجا واقعی نسبت به معرفت بنده از حقتعالی و مشاهده احوال عجز انسان سنجیده¬می‌شود. این حقیقتِ مهم؛ بسیار متفاوت است از آنچه که انسان‌ها به دلیل غفلت در ذهنشان پرورانده و در خوف و رجای کاذب به¬سر¬میبرند. در این مقاله برای درک بهتر حدیث، ابتدا مفهوم، مراتب،... این دو واژه در قرآن و آثار پیشوایان دین و عرفان کاوش¬شده و سپس رابطه خوف با معرفت، ... و رجا با فضل خداوند، ... مورد بررسی قرارگرفته¬است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی نوشته¬شده¬است. در پایان تحقیق؛ این نتیجه حاصل¬شده که خوف و رجا فقط برای سالکان الی الله باید توازن داشته¬باشد نه برای کسانی که در گناه به¬سر¬میبرند؛ که برای آنان خوف باید بیشتر باشد. خوف و رجا حقیقی باید همراه با عبادت، انفاق، تهجد شبانه، دعا، اصلاح در امور مردم و ریشه‌کن ساختن ظلم باشد و همچنین خوف و رجا بیانگر قهر و رحمت خداوند است؛ البته برای کسانی که بیندیشند. کلید واژه‌ها: خوف، رجا، مقام، عرفان.
Khof (Fear) and Raja (Hope) are mystical authorities and states, and from the dimension of knowledge and understanding in religious works. Mysticism has a special place. The present article is centered on the hadith of Imam Sadiq (PBUH) with the subject. It is Khof and Raja. This important truth; It is very different from what humans do because of neglect. They cultivate their minds. He divided fear into stable (Khof) and opposite (State of Khof); and Raja into They have divided residents (position of hope) and non-residents (state of Raja). According to Imam Sadiq’s viewpoint, the level of Khof and Raja are important in the happiness of man, and in relation to the servant's knowledge of the Almighty and observation of the situation of Human weakness are important. This article has tried to better understand the hadith, we must know the meaning and level of these two words in the Qur'an and explore the works of religious leaders and then examine the relationship between fear and knowledge, and Raja with the grace of God. To do this research is written with a descriptive and analytical method. It is possible that fear and hope are necessary. Those two will not be obtained until the human from Neglect is saved and comes out of fear and false hope. True Khof and Raja should be accompanied by worship, almsgiving, Tahajjod, prayer, reforming people's affairs and eradicating oppression, and so on. Khof and Raja express God's wrath and mercy, of course for those who think. Keywords: Khof (fear), Raja (hope), status, mysticism
منابع و مآخذ
1. ابراهیم (1362).تفسیر عاملی. تهران: نشرکتابفروشی صدوق.
2. ابوالقاسم راز. (1366). منهاج الانوار¬المعرفه.1363 تهران: خانقاه احمدی.
3. احمد. (1377). معراج السعاده. قم: مؤسسه انتشارات هجرت.
4. انصاری، خواجه عبدالله. (1396). صدمیدان. تهران: نشر اساطیر.
5. بحرانی، ابن‌میثم، (1375) ترجمه شرح نهج البلاغه. نشر آستان قدس رضوی.
6. بینا. محسن.(1355). مقامات¬معنوی(ترجمه منازل¬السائرین، لطائف عرفانی حافظ).تهران: اسلامیه.
7. جلاالدین. (1373). تهلیلیه. تهران: موسسه کیهان
8. جمالالدین محمد. (1366). شرح غررالحکم و دررالکلم. تهران: انتشارات دانشگاه.
9. جوادی آملی. عبدالله. (1397). تفسیر تسنیم. چاپ ششم. قم: اسراء.
10. حر عاملی، محمدبن‌حسن. (1394) جهاد با نفس. قم: عصر رهایی.
11. خمینی، روح الله. (1382). شرح حدیث جنود عقل و جهل. تهران: 1388. نشر آثار امام.
12. دزفولیان. کاظم. (1382). شرح گلشن راز. تهران: طلایه.
13. دشتی، محمد. 1379. ترجمه نهج البلاغه (دشتی). قم: مشهور.
14. راغب اصفهانی. حسین بن محمد. (1387). مفردات الفاظ قرآن. تهران: انتشارات نوید.
15. سهروردی، شهاب‌الدین ابوحفض/ اصفهانی. ابومنصور (1375) عوارف¬المعارف. تهران: علمی فرهنگی.
16. صحیفه سجادیه. (1385). ترجمه الهی قمشه‌ای. محی¬الدین مهدی. مشهد: قاسمی.
17. صفی¬الدین محمد. (1377). انیس¬العارفین. تهران: روزبه.
18. طلوع. معصومه. (1389). خوف و رجا. تهران: عروج.
19. طوسی، نصیرالدین. (1369). اوصاف¬الاشراف. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
20. عریان. باباطاهر، همدانی. علی، انصاری. خواجه¬عبدالله، (1370). مقامات عارفان. تهران: کتابخانه مستوفی
21. عطار نیشابوری. فرید الدین. (1905)م. تذکره¬الاولیاء. لیدن: مطبعه لیدن.
22. عمید. حسن. (1389). فرهنگ فارسی. تهران: فرهنگ نما.
23. غزالی، محمد. (1383) کیمیای سعادت. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
24. فرید. مرتضی. (1369). الحدیث: روایات تربیتی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
25. فولادوند. محمدمهدی. (1376). ترجمه قرآن. تهران: دفترمطالعات تاریخ ومعارف اسلامی.
26. فیض کاشانی. ملا محسن. (1379). عرفان مثنوی. تهران. امیرکبیر.
27. فیض¬کاشانی.ملامحسن/عارف¬سیدمحمدصادق.(1372).راه¬روشن.مشهد:آستان¬قدس رضوی.
28. قرآن کریم. (1388). ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای. تهران: صبا.
29. کاشانی، عبدالرزاق. (1377). شرح مصباح الشریعه. قم: پیام حق.
30. کاشفی سبزواری. حسین‌بن‌علی. (1369) مواهب علیه (تفسیر عرفانی) . تهران: اقبال.
31. محمد فؤاد. (1394) المعجم المفهرس الفاظ القرآن الکریم. قم: ژکان.
32. محمدحسین. (1362). ترجمه تفسیرالمیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
33. مرتضی. (1384). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
34. مستملی بخاری. اسماعیل. (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف. تهران: اساطیر.
35. معین. محمد. (1386). فرهنگ فارسی. تهران: زرّین.
36. مفاتیح الجنان. (1384). قمی. عباس.ترجمه الهی قمشه‌ای تهران: چاپخانه قدس.
37. مهدی. (1393). علم اخلاق اسلامی (ترجمه جامع‌السعادات) تهران: نشر حکمت.
38. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. (1371). کشف الاسرار و عده الابرار. تهران: امیرکبیر.
39. نهج البلاغه. (1371). ترجمه مصطفی زمانی. قم: نهضت.
مقالات:
1) آریان. حسین. (1389).خشیت و خوف در قرآن و عرفان. فصلنامه عرفان اسلامی: شماره14. ص193 -216.
2) سیده¬زهرا. (1391). گوناگونی آرا ابلیس درمیان مفسران. فصلنامه عرفان اسلامی. ش34. صص90-65 .
3) کریم‌پور. نسرین. یوسف‌پور. محمدکاظم. (1393) معانی خوف و رجا در قرآن و تآویل آن در مثنوی. فصلنامه علمی- پژوهشی. سال 2. ش 2. صص 83- 104.
4) محمدزاده. سیدنادر. (1393). انسان و عمومیت عرفان از منظر شاه¬آبادی (ره). فصلنامه عرفان اسلامی ش 41. صص 60-35.
5) --------- (1392) قلب در عرفان اسلامی. فصلنامه عرفان اسلامی. ش 38. صص33-13.