بررسی مقام توبه در آثار امام خمینی (ره) و امام محمّد غزالی
محورهای موضوعی :جمال صالح¬زاده¬ 1 , سید جاسم پژوهنده 2 * , علی یارحسینی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه عرفان اسلامی و اندیشه های امام خمینی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
2 - استادیار گروه عرفان اسلامی و اندیشه های امام خمینی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران. نویسنده مسئول: pajouhandehseyedjasem@gmail.com
3 - استادیار گروه عرفان اسلامی و اندیشه های امام خمینی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
کلید واژه: کلیدواژه‌ها: عرفان, توبه, امام خمینی (ره), امام محمّد غزالی.,
چکیده مقاله :
مقام «توبه» در عرفان اسلامی، نخستین گام سالک برای وصول به حق تعالی می¬باشد. این مقام از جایگاه ارزشمندی برخوردار است و باب‌الابوابی برای رسیدن به مقام قرب الهی محسوب¬می‌شود. توبه به معنای بازگشت از گناه و رفتن به سوی خدا است. در این زمینه عارفان مختلف نظرات گوناگونی را مطرح¬کردند که هریک به¬نوبه¬ خود قابل¬تأمل و درخور پژوهش و مناقشه است. در این مقاله که با روش توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه¬ای نوشته¬شده، تلاش بر آن است تا دیدگاه¬های عرفانی امام خمینی (ره) و امام محمّد غزالی پیرامون مقام توبه مورد بررسی قرار¬گیرد تا خوانندگان علاوه بر آشنایی با دیدگاه¬های این دو عارف درمورد مقام عرفانی توبه، به تقارب یا تباعد دیدگاه¬های ایشان در زمینه¬ این مقام عرفانی نیز پی¬ببرند. مهم¬ترین نتیجه¬ حاصل آن است که امام خمینی (ره) عقیده دارد که اگر سالک به مقام توبه برسد، سعادت وی محقّق¬می¬گردد و امام محمّد غزالی بر این باور است که اگر سالک توبه¬کند، به این درک می¬رسد که تمام خوبی¬های عالم از سوی خداست و تمام بدی¬ها از ذات الهی به دور است و منشأ دیگری دارد. کلیدواژه‌ها: عرفان، توبه، امام خمینی (ره)، امام محمّد غزالی.
The status of "repentance" in Islamic mysticism is the first step of the seeker to reach the Almighty. This status has a valuable position and is considered the gateway to reach the status of divine nearness. Repentance means turning away from sin and going towards God. In this context, various mystics have put forward various views, each of which is worthy of reflection and research and debate. In this article, which is written using a descriptive-analytical method and using library resources, an attempt is made to examine the mystical views of Imam Khomeini (RA) and Imam Muhammad Ghazali on the status of repentance so that readers, in addition to becoming familiar with the views of these two mystics on the mystical status of repentance, will also understand the convergence or divergence of their views on this mystical status. The most important conclusion is that Imam Khomeini (may Allah have mercy on him) believes that if the seeker reaches the state of repentance, his happiness will be achieved, and Imam Muhammad Ghazali believes that if the seeker repents, he will come to the realization that all the goodness in the world comes from God and all the evil is far from the divine essence and has another origin. Keywords: mysticism, repentance, Imam Mohammed Ghazali, Imam Khomeini.
منابع و مآخذ
1) قرآن کریم
2) ابن حجر عسقلانی، احمد، (1379)، فتح الباری، بیروت: دار صادر.
3) ابن خلکان، ابوالعباس شمس الدین، (بی تا)، وفیات الاعیان، محقق عباس احسان، بیروت: دارالفکر.
4) ابن عربی، محی¬الدّین، (۱۳۸۳)، فرهنگ اصطلاحات عرفانی، ترجمه: گل بابا سعیدی، تهران: نشر شفیعی.
5) ابوهلال عسکری، حسن، (1353)، الفروق الغویه، قاهره: دارالمعارف.
6) انصاری، خواجه عبدالله، (1360)، صد میدان، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: کتابخانه¬ طهوری.
7) ، (1374)، مقامّات معنوی، ترجمه منازل السائرین، چاپ 8، به کوشش محسن بینا، تهران: فرهنگ.
8) جعفرپیشه فرد، مصطفی، (1396)، اخلاق و عرفان غزّالی از نگاه امام خمینی(ره)، مجموعه آثار.
9) جوهری، اسماعیل بن حماد، (۱۳۷۶)، الصحاح، بیروت: دار الکتاب العلمي.
10) خمینی، روح الله، (1371)، شرح چهل حدّیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
11) ، (1376)، مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه، مقدّمه سیدجلال¬الدّین آشتیانی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
12) ، 1(382)، شرح حدّیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
13) ، (1385)، نقطه عطف، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
14) ، (1380)، آداب الصلاة،، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
15) ، (1378)، صحیفۀ امام،، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
16) رازی، نجم الدّین، (1387)، مرصاد العباد، مصحّح: عزیزالله علیزاده، تهران: فردوس.
17) زریّنکوب، عبدالحسین، (1387)، فرار از مدرسه، تهران: امیرکبیر.
18) سبزواری، ملّا هادی، (بی¬تا)، منظومه و شرح آن، قم: مکتبة المصطفی.
19) شریف، میرمحمّد، (1365)، تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه و گردآوری زیر نظر نصرالله پورجوادی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
20) صفا، ذبیح¬الله، (1371)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: انتشارات فردوس.
21) صفی علی شاه، محمّدحسن بن محمّد باقر، (1371)، عرفان الحق، تهران: نشر بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه.
22) طباطبایی، محمد حسین، (بی¬تا)، تفسیر المیزان، بیروت: انتشارات دار احیاء التراث.
23) الطبرسي، فضل بن حسن، (1372)، مجمع¬البيان في تفسير القرآن، تحقيق و تقديم: محمّد جواد بلاغي، الطّبعة الثّالثة، تهران: منشورات ناصر خسرو.
24) طریحي، فخرالدّین بن محمّد، (1375)، مجمع البحرین، تهران: مکتبة المرتضويّه.
25) عطار نیشابوری، فریدالدّین، (1383)، تذکرة الاوّلياء، به کوشش محمّد استعلامی، تهران: نشر زوار.
26) غزّالی، محمّد، (1357)، احیاء علوم الدین، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ.
27) ، (1390)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
28) قُشیری، عبدالکریم بن هوازن، (1388)، رساله قُشیریه، تهران: نشر زوّار.
29) کاشانی، عزالدّین محمود، (1382)، مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، به کوشش عفت کرباسی و محمّدرضا برزگر خالقی، تهران:. نشر زوار.
30) مولوی، جلالالدّین محمّد، (1385)، مثنوی معنوی، به کوشش دکتر پرویز عباسی داکانی، تهران: انتشارات الهام.
31) هجویری، علی¬بن عثمان، (1383)، کشف¬المحجوب، تصحیح محمود عابدی، تهران: انتشارات سروش.
ب) مقالات
1) اقبال، عباس، (1362)، «مجموعه مکاتیب فارسی غزّالی بنام فضائل الانام من مکاتب حجه الاسلام»، مجله دانشکّده ادبیات تهران، سال اوّل، شماره 2.
2) یاحقی، محمّدجعفر، ساکت، سلمان، راشد محصل، محمّدرضا، عابدی، محمود (1391)، ضرورت تصحیح دوباره کیمیای سعادت، فصلنامه جستارهای نوین ادبی، دوره 45، شماره 3.