برساخت مفهوم وطن در ادبیات داستانی معاصر افغانستان مطالعه موردی؛ داستان کوتاه «روزی ز سر سنگ عقابی به هوا خاست»

محورهای موضوعی : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مارال رحیمی ¹ , سحر فائقی ² , اکرم هراتیان ³

1 - گروه فلسفه هنر، دانشگاه آزاد اسلامي، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ايران.
2 - گروه مدیریت فرهنگی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران.
3 - استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

تاریخ دریافت : 1403/09/06 تاریخ پذیرش : 1403/11/01 تاریخ انتشار : 1404/02/09

کلید واژه: ادبیات داستانی معاصر افغانستان, ادبیات مهاجرت (دیاسپوریک), تحلیل روایت, زنِ افغانستانی, وطن, هویت معلق.,

چکیده مقاله :

مطالعه حاضر با هدف فهم برساخت مفهوم وطن در ادبیات داستانی معاصر افغانستان با بهره¬مندی از مفهوم نظری کارلینگ، دی¬هاس و هومی بابا انجام شده تا بازنمایی¬ وطن را در ژانر ادبی داستان کوتاه شناسایی و متناظر با بافت فرهنگی افغانستان تفسیر کند. برای نیل به این هدف، داستان کوتاه «روزی زِ سر سنگ عقابی به هوا خاست»، نوشتۀ معصومه جعفری نویسندۀ معاصر افغانستانی به¬عنوان نمونه انتخاب و با استفاده از روش تحلیل روایت «سیمور چتمن» مورد تحلیل قرار گرفت. یافته¬ها نشان داد که مفهوم وطن به¬عنوان برساختی متصور متناسب با گفتمان فرهنگی و سیاسی و موقعیت حاکم بر فضای جامعۀ افغانستان دستخوش تغییر شده و در همین راستا زن مهاجر افغانستانی نیز به¬نوعی هویت به تعلیق درآمده ناشی از وطن¬گریزی را در کابوس¬ و واقعیت تجربه می¬کند و برای رهایی از این بحران به ناچار و عاری از هرگونه آگاهی، دل¬خوش به استعمارگران بیگانه به¬ظاهر ناجی، تن به مهاجرت می¬دهد، در واقع داستان منتخب بیان اندیشه¬ها و حِسیات مهاجر در قبال وطنِ «در حال ترک» است و اضطراب و آوارگی ناشی از وطن¬گریزی با صدای حاشیه¬ای و معترض نویسنده به وضع موجود و متن واقعیت¬های مسلط، بازتاب یافته است.

چکیده انگلیسی:

The present study aims to understand the construction of the concept of homeland in contemporary Afghan fiction, using the theoretical concepts of Carling, DeHaas, and Homi Baba, to identify the representation of homeland in the literary genre of the short story and interpret it in accordance with the cultural context of Afghanistan. To achieve this goal, the short story "One Day an Eagle Flew Up to the Air" written by the contemporary Afghan writer Masoumeh Jafari was selected as a sample and analyzed using the narrative analysis method of "Seymour Chatman". The findings showed that the concept of homeland as a perceived construction in accordance with the cultural and political discourse and the prevailing situation in the Afghan society has undergone changes, and in this regard, the Afghan migrant woman also experiences a kind of suspended identity caused by homelessness in nightmares and reality, and to escape from this crisis, she inevitably and without any awareness, willingly accepts the foreign colonialists as saviors. In fact, the selected story expresses the thoughts and feelings of the migrant towards the homeland that is "being abandoned", and the anxiety and displacement caused by homelessness are reflected in the marginal voice of the author, who protests the current situation and the text of the dominant realities.

منابع و مأخذ:

• احمدزاده، شیده (1391). مهاجرت در ادبیات و هنر (مجموعه مقالات ادبی ـ هنری). تهران: سخن.
• اکو، امبرتو (1390). «مقدمه¬ای بر کتاب جهان ذهن: نظریه نشانه¬شناختی فرهنگ، اثر یوری لوتمان»، (مترجم: فرهاد ساسانی). نشانه¬شناسی فرهنگی (مجموعه مقالات). تهران: علم.
• جعفری، معصومه (1399). چرا تاریکی را خدای خود نکنم. تهران: روزنه.
• جلالی، مینا؛ هاشمیان فر، علی. (1402). وطن آنِ دیگری: روایتی از اشتیاق به مهاجرت. مجله جامعه‌شناسی ایران. 24(1)، 120-97.
• چتمن، سیمور (1390). داستان و گفتمان: ساختار روایی در داستان و فیلم (مترجم: راضیه سادات میر خندان). تهران: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما. (تاریخ اصل اثر 1987)
• حسین انصاری، عارف (1398). سیمای زن در شعر معاصر افغانستان با تأکید بر شاعران منتخب از سال 1360 تاکنون (پایان‌نامهٔ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی). دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه قم، ایران.
• رحیمی، مارال؛ فائقی، سحر و مرتضوی، سید رحمان. (1403). برساخت معنایی زن مهاجر افغانستانی در ادبیات داستانی معاصر افغانستان: مطالعه موردیِ جستار مرز از مجموعه داستان‌های کوتاه «چرا تاریکی را خدای خود نکنم». فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران. 17(1)، 97-127.
• رفیع‌زاده، سرو رسا (1397). نقش زنان نویسنده در ادبیات دیاسپورا یا ادبیات مهاجرت افغانستان. فصلنامهٔ علمی-پژوهشی رنا، 1(11)، 14-1.
• زرافا، میشل (1368). ادبیات داستانی (رمان و واقعیت اجتماعی)، (مترجم: نسرین پروینی). تهران: فروغی (تاریخ اصل اثر 1965).
• صفری ازان اخاری، نرگس (1398). بررسی تطبیقی دو رمان «هزاران خورشید تابان» اثر خالد حسینی و «عیون علی السماء» اثر قماشهٔ العلیان بر اساس جامعه‌شناسی جنسیت (پایان‌نامهٔ کارشناسی ارشد ادبیات معاصر). دانشکدهٔ ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه کاشان، ایران.
• مرادی، ایوب؛ و جمشیدی، علی (1401). بررسی وضعیت مهاجران افغانستانی در مجموعهٔ کورسرخی براساس گفتمان دیاسپورایی. مطالعات بین‌رشته‌ای ادبیات، هنر و علوم انسانی، 2(1)، 183-159.
• مهرآوران، محمود؛ حسین انصاری، عارف. (1401). بازتاب شخصیت و مسائل اجتماعی زنان در شعر معاصر افغانستان. فصلنامه زن و جامعه. 13(49)، 254-239.
• موسوی، ام فروه؛ حسینی، مریم (1399). فضای پسااستعماری در ادبیات مهاجرت افغانستان نمونه موردی: رمان سبز، سرخ، آبی از عارف فرمان. ادبیات پارسی معاصر. 10 (2)، 422-401.
• نجومیان، امیرعلی (1394). بسط تجربهٔ مهاجرت و تخیل کودکی: خوانشی از فیلم بال‌های اشتیاق. ماهنامه فرهنگی-اجتماعی و سیاسی آزما، 114، 63-58.
• نوردکویست، ریچارد (1399). جُستار: یک تاریخچه، یک تعریف (مترجم: نگار قلندر). مجلهٔ اینترنتی خوانش، 2، 8-5.
• نوروزی، زینب؛ اسلام، علیرضا و جعفری، سید علیرضا. (1393). تحلیل جامعه‌شناختی شخصیت در رمان بادبادک‌باز. متن پژوهی ادبی، 18 (60)، 173-144.
• ورزنده، امید؛ ابراهیمی، سید رضا. (1391). مقایسه تطبیقی شکل‌گیری هویت ترا ملی زن شرقی مهاجر در آثار جومپا لاهیری و مهرنوش مزارعی از دیدگاه هومی بابا. فصلنامه زبان و ادبیات فارسی. 4 (11)، 190-159.
• Carling, J.Collins, F L (2018).Aspiration, desire and drivers of migration, Ethnic and Migration Studies, Vol.44, No.6, 909-926