تحلیل عوامل مؤثر بر مدیریت بحران در حوادث کوهنوردی

محورهای موضوعی : رویداد ورزشی

پروین رضایی ¹ , حسین پیمانی زاد ^{2 *} , محمدرضا اسماعیل زاده قندهاری ³

1 - دانشجودکتری مدیریت ورزشی، گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - دانشیار مدیریت ورزشی، گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
3 - استادیار مدیریت ورزشی، گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

تاریخ دریافت : 1402/05/27 تاریخ پذیرش : 1402/08/14 تاریخ انتشار : 1404/04/04

کلید واژه: کوهنوردی, مدیریت بحران, حوادث کوهستان,

چکیده مقاله :

مدیران در شرایط بحران الگوهای ذهنی متفاوتی دارند که این الگوها پایه و اساس اقدامات آنها در زمان وقوع حادقه در کوهستان می‌باشد. از این رو هدف از مطالعه حاضر بررسی عوامل مؤثر بر مدیریت بحران در حوادث کوهنوردی می‌باشد. این مطالعه از نوع مطالعات ترکیبی(کیفی-کمی) می‌باشد که بخش کیفی با مصاحبه از ۱۰ نفر متخصصان در حوزه امداد و نجات کوهستان انجام شد. در بخش کمی نیز داده‌های به دست آمده از روش کیفی با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی و تاییدی مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری در بخش کمی با استفاده از فرمول کوکران تعداد ۳۲۰ نفر به صورت دردسترس انتخاب گردید. نتایج به دست آمده در بخش کیفی نشان داد که ۱۸ مورد به عنوان عوامل مؤثر در مدیریت بحران از دیدگاه متخصصان شناسایی گردید. همچنین در بخش کمی نیز نتایج به دست آمده از مقیاس کیزر و نمودار سنگ‌ریزه نشان داد که ۱۸ عامل به دست آمده درمجموع ۵۶/74 درصد از واریانس کل آزمون را تبیین می-کند. همچنین حاصل شدن 439/0 برای آزمون GOF در تحلیل عاملی تاییدی نشان از برازش کلی قوی مدل طراحی شده داشت. با توجه به نتایج به دست آمده در این مطالعه مدیران مسئول در زمینه مدیریت بحران باید برنامه‌ریزی‌ها و پیش‌بینی‌های لازم در خصوص بحران‌های ناشی از ورزش کوهنوردی را داشته باشند تا بتوانند در زمان وقوع حادثه سریعتر عمل نمایند.

چکیده انگلیسی:

Managers in crisis situations have different mental models, which are the basis of their actions when disaster strikes in the mountains. Therefore, the purpose of this study is to investigate the factors affecting crisis management in mountaineering accidents. This study is a type of mixed studies (qualitative-quantitative) and the qualitative part was conducted by interviewing 10 experts in the field of mountain rescue and relief. In the quantitative part, the data obtained from the qualitative method were analyzed using the exploratory and confirmatory factor analysis method. The statistical population in the quantitative part was selected using Cochran's formula, 320 people were available. The results obtained in the qualitative section showed that 18 cases were identified as effective factors in crisis management from the point of view of experts. Also, in the quantitative part, the results obtained from the Keizer scale and Pebble diagram showed that the 18 obtained factors explain a total of 74.56% of the total variance of the test. Also, the result of 0.439 for the GOF test in the confirmatory factor analysis showed the strong overall fit of the designed model. According to the results obtained in this study, the responsible managers in the field of crisis management should have the necessary plans and forecasts regarding the crises caused by climbing sports so that they can act faster when an accident occurs.

متن کامل:



تحلیل عوامل مؤثر بر مدیریت بحران در حوادث کوهنوردی

پروین رضایی1، حسین پیمانی زاد2*، محمدرضا اسماعیل زاده قندهاری3

1-       دانشجوی دکتری تربیت بدنی، مدیریت ورزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه آزاد واحد مشهد، 2- دانشیار گروه تربیت بدنی،دانشکده مدیریت،دانشگاه آزاد واحد مشهد، ایران، 3- دانشیار گروه تربیت بدنی، دانشکده مدیریت،دانشگاه آزاد واحد مشهد، ایران.

[e-mail]

تاریخ دریافت: 27/05/1402 تاریخ پذیرش: 12/80/1402

چکیده

مدیران در شرایط بحران الگوهای ذهنی متفاوتی دارند که این الگوها پایه و اساس اقدامات آنها در زمان وقوع حادثه در کوهستان است. از این رو هدف از مطالعه حاضر تحلیل عوامل مؤثر بر مدیریت بحران در حوادث کوهنوردی بود. روش تحقیق در این مطالعه از نوع مطالعات ترکیبی (کیفی-کمی) بود که بخش کیفی با مصاحبه از 10 نفر متخصصان در حوزه امداد و نجات کوهستان، به صورت هدفمند به عنوان خبره انتخاب گردید. در بخش کمی نیز داده­های به دست آمده از روش کیفی با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری در بخش کمی تمام افرادی بودند که به صورت منظم به کوهنوردی مشغول بودند. نمونه پژوهش در بخش کمی با استفاده از فرمول کوکران تعداد ۳۲۰ نفر به صورت دردسترس انتخاب گردید. نتایج به دست آمده در بخش کیفی نشان داد که ۱۸ مورد به عنوان عوامل مؤثر در مدیریت بحران از دیدگاه متخصصان شناسایی گردید. همچنین در بخش کمی نیز نتایج به دست آمده از مقیاس کیزر و نمودار سنگ­ریزه نشان داد که ۱۸ عامل به دست آمده درمجموع ۵۶/74 درصد از واریانس کل آزمون را تبیین می­کند. همچنین حاصل شدن 439/0 برای آزمون GOF  در تحلیل عاملی تأییدی نشان از برازش کلی قوی مدل طراحی شده داشت. نتیجه­گیری می­شود بهسازی نیروی انسانی به عنوان بهبود مهارت‌ها، دانش و توانمندی کارکنان در ابعاد ادراکی و عملیاتی جهت افزایش بازدهی عملکرد در یک عملیات بحرانی بسیار مهم خواهد بود.

کلمات کلیدی: مدیریت بحران، حادثه، کوهستان، کوهنوردی، ورزش.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

ورزش کوهنوردی گرما و سرما نمی­شناسد و همیشه کسانی که به دنبال این تجربه ناب هستند؛ اما این ورزش یا تفریح البته آنقدرها هم که برخی­ها فکر می­کنند کار ساده­ای نیست و اگر قواعد و نکات ایمنی آن را به خوبی نشناسیم، حتی ممکن است خطرناک و پر حادثه هم باشد. ایمنی مسئله­ای فراگیر است که در تمامی شئون کار و زندگی ر یشه دوانده است و امروزه توجه بسیاری از مسئولان و مدیران در سطوح مختلف به این نکته معطوف شده است. سوانح و رویدادها همواره با اتلاف منابع مادی و نیروی انسانی قوام بوده است. بدون توجه در برنامه­ر یزی درخصوص مسئله ایمنی، حیات انسان­ها و دسترنج آنها دستخوش حوادث و نابودی قرار می­گیرد. در ضرورت و اهمیت ایمنی همین بس که اندیشمندان آن را استاندارد کار و زندگی نامیده­اند (Javadi et al, 2017). کوهنوردی یک رشته پرمخاطره و جزء فعالیت­های ماورای ورزش محسوب می­شود و اکثر اوقات آسیب­های این قبیل فعالیت­ها، شکستگی و احتمال فلج شدن در اثر آسیب نخاعی یا آسیب مغزی یا حتی مرگ است (Carl, 2000). حوادث و سوانح کوهنوردی بالقوه، بحران محسوب نمي­شوند، بلكه چنانچه خوب مديريت و مهار نشوند، مي­توانند منشأ پيدايش بحران­هاي متعددي شوند. اصولاً بحران در حوادث و به خصوص کوهنوردی به شرايط و رويدادهايي گفته مي­شود كه يا به دست انسان پديد آمده­اند و يا به نحوي از انحاء انسان در پديد آمدن آن­ها نقش داشته است (Miarkolaei et al, 2012). بحران‌های طبیعی بخش جدایی‌ناپذیر زندگی بشری هستند؛ بحران‌های طبیعی ناخواسته به وقوع می‌پیوندند و شاید نتوان از وقوع آنها جلوگیری كرد؛ ولی می‌توان آن­ها را مدیریت كرد تا زمان كمتری را بر جوامع تحمیل كنند؛ چراكه حیات بشر، همواره با ضرورت رویارویی با بحران‌های متعدد همراه بوده است (Gholamzadeh, 2021). زمانی که بحث مديريت بحران در حوادث کوهنوردی به ميان مي­آيد، منظور اين است كه تمام ارگان­ها و سازمان­هايي كه از سامان­دهي تا صعود افراد مؤثر هستند، بايد تحت ­نظر يك مديريت واحد باشند تا بتوانند به گونه­اي متوازن و به دور از ناهماهنگي و دوباره ­كاري­ها، آن بحران را اداره كنند و تمام تلاش خود را در جهت بهبود وضعیت موجود بکار ببندند (Syahbana et al, 2019). بحران وضعيتي است كه يك تغيير ناگهاني در يك يا چند بخش از عوامل متغير يك سيستم ايجاد می‌کند (Amiri, Nasrolahi, 2021). آمادگى براى رويارويى با يك بحران، مستلزم فراهم آوردن تمامى امكاناتي است كه منجر به كاهش احتمالات در امر تصمیم‌گیری شود (Mehryar et al, 2021). در این بین ایران نیز یکی ده كشور بلاخيز دنيا بوده و بعد از كشورهاي هند، بنگلادش و چين مقام چهارم آسيا را دارد (Rahmanzadeh et al, 2017). از سال 1988 تا 1997 حدود 390000 در اثر بلاياي طبيعي در جهان كشته شدند كه 58 درصد براثر سيلاب، 26 درصد براثر زلزله، 16 درصد براثر طوفان و بلاياي ديگر بوده است. خسارات كل در اين 10 سال حدود 700 ميليارد دلار بوده است كه به ترتيب 33،29 و 28 درصد مربوط به سيلاب، طوفان و زلزله بوده است (Rahimi, 2011) بحران‌ها از نظر سرعت وقوع به دو دسته تقسیم می‌شوند: بحران‌های طبیعی ناشی از پدیده‌های آب‌وهوایی، زمین‌شناختی، درحالی‌که بحران‌های دست‌ساز بشر ناشی از اقدامات انسان در زمینه­های صنعتی، بهره‌برداری از منابع طبیعی، مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، ایدئولوژیک و فرهنگی است (Zamoum & Gorpe, 2018). از سوی دیگر صنعتي شدن جوامع و گسترش ارتباطات ماهواره‌ای و نقل و انتقالات اطلاعات به طور وسيع و همچنين بزرگ‌تر شدن سازمان­هاي اجتماعي كه با موفقيت­هاي فراوان تكنولوژيكي و اجتماعي همراه بوده، نه‌تنها ميزان بروز خطرهاي غيرمنتظره را كاهش نداده، بلكه در بسياري موارد زمينة بروز خطرها و بحران‌ها را افزايش نيز داده است. به ‌بیان‌دیگر امروزه بحران‌ها در سازمان­ها نهادینه‌شده و واقعيتي جداناپذیر از ماهيت دروني سازمان­ها شده­اند (Lando, 2014). 

بسیاری از مسائل و بحران‌ها منجر به صدمه مادی جدی می‌شود. مقدار صدمه غیرمادی به‌صورت زیادی به برخورد سازمان در طول بحران بستگی دارد (Liao et al, 2011). ازاین‌رو سازمان­ها مجبورند همراه با افزايش پيچيدگي و توان توليدي خود، توان رويارويي و مواجهه با بحران­هاي مختلف را در خود افزايش دهند. امري كه تنها با برنامه­ريزي­هاي میان‌مدت و بلندمدت ممكن مي­شود (Verhoeven et al, 2014). وجود ارتباط دقیق و مناسب آسیب‌های احتمالی را کاهش داده و اطمینان افراد را حفظ می‌کند (Rajakaruna et al, 2017). از این رو است که مدیریت بحران در دنیای امروز یکی از الزامات اساسی مدیریت به‌حساب می‌آید. مدیریت بحران تلاش کامل، جامع و مداومی که سازمان‌ها به نحوی مؤثر جهت کسب آگاهی و اجتناب از بحران مصروف داشته و سعی می‌کنند تا بحران‌های موجود را به شیوهای صحیح مدیریت کرده و در هر قدمی که برای برنامه‌ریزی و فعالیت برمی‌دارند، منافع متصدیان حوزه را در نظر بگیرند (Santana, 2004). تعریف مدیریت بحران و زمینه‌های مرتبط با آن به دلیل ماهیت میان‌رشته‌ای بودن مفهوم بحران، کار ساده‌ای نیست و اختلاف‌نظر در مورد آنچه بحران را تشکیل می‌دهد، وجود دارد (Zupic, 2014). از سوی دیگر به طور كلي ادبيات پيشينة نشان مي دهد كه ورزش كشور فاقد روش‌های شناسايي بحران‌ها در حوزه ورزش است و محققان به اين نکته مهم كه هر يك از چالش‌ها يا ضعف‌ها و تهديدهاي موجود مي­تواند زمینه‌ساز بروز بحران باشند، توجه نکرده‌اند و در ادبيات پيشينه اين خلأ تحقيقاتي كاملاً مشهود است. مساله مهم و قابل توجه در این حوزه آن است، مطالعه­ای که عوامل مؤثر بر مدیریت بحران در رشته پر حادثه کوهنوردی را مورد بررسی قرار داده باشد یافت نشد و بیشتر در حوزه­های مشابه به فعالیت پرداخته شده است. به طور مثال پژوهش گل محمدی و همکاران (1401) با هدف ارائه الگوی جامع مدیریت بحران در برگزاری رویدادهای ورزشی انجام شد. یافته‌ها نشان داد راهبرد‌های مبتنی بر توجه به الگوی منابع و زیر ساخت‌ها، عوامل بسترساز (تخصص و ویژگی‌های کارکنان و کادر، مدیریت سازمان، انعطاف پذیری و سرعت سازمانی و ارزشیابی از بحران)؛ عوامل مداخله‌گر (قوانین کلان، زیر ساخت‌های موجود و مدیریت کلان) پیامدهای سیاست گذاری راهبردی، مدیریت کارآمد، ارزشیابی، تغییر، تطبیق و سازماندهی را در پی خواهد داشت. پژوهش کریمی و همکاران (1400) با هدف تدوین الگوی مفهومی مدیریت بحران در رویداد‌های ورزشی براساس تحلیل تماتیک انجام شد. ۱۲ مفهوم تولیدشده در فرایند کدگذاری ثانویه در قالب ۳ مقوله عمده یا تم، شامل پیشایند‌های مدیریت بحران در رویداد‌های ورزشی و پیشایند‌های مدیریت بحران در رویداد‌های ورزشی، طبقه‌بندی شدند. فراهانی و همکاران (۱۳۹۷) ۹ عامل مشکلات و ساختارهای قانونی، مسائل مالی، ضعف نیروی انسانی، ضعف نظام ارتباطی، مشکلات زیرساختی، نگرش نامناسب جامعه، عملکرد ضعیف رسانه­ها را به عنوان عوامل بحران در ورزش همگانی شناسایی شدند. سهیلی و همکاران (۱۳۸۹) ۷ عامل اصلی رویکرد سیستمی، راهبرد جبرانی، دولت الکترونیک، سازمان‌های مردم‌نهاد، سیاست‌گذاری مقابله با بحران، حکمرانی بحران و حمایت رسانه‌ای را به عنوان عوامل مؤثر در مدیریت بحران کسب و کارهای ورزشی مورد تایید قرار دادند. 

همچنین هدف پژوهش اکسوی و کاکیسی¹ (2023) بررسی سطوح مدیریت بحران مدیران ورزشی بود. در زیربعد فعالیت‌های پس از بحران در متغیر جنسیت، در زیربعد فعالیت‌های قبل از بحران در متغیر وضعیت تاهل، در فعالیت‌های پس از بحران و نمره کل مقیاس مدیریت بحران، در تمامی زیربعدها تفاوت معنی‌داری مشاهده شد. مجموع نمرات در متغیرهای عنوان و مدت زمان کار در موسسه. مشخص شد که مدیران متاهل و مرد که مدت کار بین 0 تا 5 سال داشتند و شرکت کنندگانی که مدیر منطقه بودند، میانگین نمرات بالایی داشتند. بنابراین وجود مدیرانی که در مدیریت بحران از نظر اجرای منظم و منظم پدیده ورزش موفق باشند بسیار مهم است. مطالعه عثمان² و همکاران (2022) به بررسی توسعه ورزش در نیجریه و چگونگی ارتباط آن با مدیریت بحران در ورزش پرداخت، زیرا مدیریت بحران بستر همزیستی مسالمت آمیز بین کارفرمایان و کارکنان در سازمان­های ورزشی و حتی جامعه در کل را تشکیل می دهد، آن­ها بیان داشتند که مدیریت سازمان‌های ورزشی باید در برنامه‌های مدیریت بحران خود فعال باشند تا مسائلی را که می‌تواند برنامه‌های ورزشی را در بین تیم‌ها یا باشگاه‌های ورزشی کشور از بین ببرد، شناسایی، حل و فصل کرده و به طور مناسب رسیدگی کنند. کلیز³ (۲۰۱۷) به نقش عوامل محیطی (رقابتي، سياسي، نگرش­هاي اجتماعي، اقتصادي و مالي، رسانه­ها) در ايجاد زمينة آشفته و شرايط بحراني تأكيد كرده و بيان مي­دارد در صورت عدم سياست­گذاري­هاي صحيح، اين عوامل مي­توانند به بروز بحران در سازمان منجر شوند. رهبرمهرپو (۱۳۹۸) مهم ترین یافته های تحقیق راهبردهای رسانه ها برای مدیریت بحران و کاهش آن را در رعایت نکات زیر می­داند: عدم تحریف حقایق و اغراق در گستردگی اثرات حادثه، رساندن هشدارهای مربوط به احتمال وقوع گردبادها، طوفان­ها، سیل­ها و آتشفشان­ها به گوش مردم و کم رنگ شدن خصومت با دولت .جکیوز⁴ (۲۰۲۰) به اهميت فرهنگ و نگرش جامعه در ايجاد موقعيت­هاي بحراني اشاره مي­كند و بيان مي­دارد فرهنگ جامعه هم مي­تواند عامل بروز بحران شود و هم به­ عنوان عامل كليدي روي توانايي جامعه يا سازمان براي مديريت مؤثر بحران­هاي سازمان تاثیرگذارد. مییر⁵ و همکاران (۲۰۱۹) در مطالعه­ی خود بيان كردند كه بين يادگيري از نقص­ها و ضعف­ها و آمادگي بحران ارتباط وجود دارد. در واقع يادگيري از نقص­ها و ضعف­ها آمادگي مهمي براي بحران­هاي حال و آينده است و توجه به نقايص و ضعف­هاي موجود در هر زمينه­اي مي­تواند آمادگي مديران را براي رويارويي با بحران­ها افزايش دهد.

ریتچ⁶(۲۰۰۴) مدیریت بحران را ابزاری می‌داند که به‌وسیله آن می‌توان از بروز بحران‌ها پیشگیری کرده و یا در صورت بروز آن را تضعیف کرد و یا از بین برد. نگرش سنتي به مديريت بحران، بر اين باور مبتني بود كه مديريت بحران، يعني فرونشاندن آتش. بر اساس اين نگرش، مديران بحران در انتظار خراب شدن امور می‌نشینند و پس از بروز ويراني، سعي می‌کنند تا ضرر ناشي از خرابی‌ها را محدود سازند. امروزه اين نگرش تغییریافته است. امروزه مديريت بحران اغلب بر پاية شیوه‌ها و رويكردهاي اقتضايي، ابتكاري و هوشمندانه‌ای استوار است كه نيازمند اطلاعات مطلوب و منحصربه‌فردی است كه به‌صورت تحليلي و راه‌حل‌های  عملي در شرايط پيچيده، به‌سرعت استفاده شوند (Al-Zhrani, 2010). مسائل دنیای واقعی معمولاً ساختار پیچیده‌ای دارند که به دلیل وجود ابهام و عدم قطعیت در تعریف و درک آن است. انسان همواره با ابهام در مسائل مختلف اجتماعی، فن و اقتصادی مواجه بوده است (دوبی و همکاران⁷، ۲۰۱۶) که دراین‌بین رویدادهای پیش‌بینی‌نشده هرساله سهم عمده­ای در ایجاد خسارات مالی و جانی در جهان دارند (Yadav, 2016). مسئلة جالبي كه در ارتباط با وقوع بحران­های کوهنوردی در شرايط گوناگون و چگونگي برخورد با آنها توسط افراد وجود دارد اين است كه تمامي بحران­ها به طور چشمگيري با يكديگر مشابه هستند (De Novellis et al, 2019). در این میان ورزش و به‌خصوص کوهنوردی به دلیل ماهیت خود می­تواند به دلایل گوناگون تحت تأثیر عوامل خطرزا قرار گیرد و مشکلاتی را برای جامعه و کشور فراهم نماید، لذا جامعه ورزش نیز از مشکلات و خطراتی که آن را تهدید می‌کند و ممکن است در نهایت برای این جامعه فعال و پویا بحران ایجاد کند به دور نیست (Farahani et al, 2017). یکی از رویدادهای ورزشی که بسیاری از افراد یا به‌صورت حرفه­ای و یا به‌صورت تفریحی به آن می­پردازند، کوهنوردی می‌باشد. بااین‌حال، تاکنون پژوهش­های کمتری در زمینۀ این رشته ورزشی بخصوص درزمینه­ی مدیریت آن انجام‌شده است. این در حالی است که کوهنوردی به دلیل ماهیت آن می­تواند با بحران‌های مختلفی همراه باشد. به‌طوری‌که در هرسال، اخبار زیادی از اتفاقات و حوادث مختلف در این رشته ورزشی منتشر می‌شود. شرايط ارتفاع همچنين مي­تواند مشكلات زيادي به همراه داشته باشد كه از شايع­ترين آنها کوه‌گرفتگی حاد (AMS) است. نشانه­هاي AMS شامل سردرد، بی‌اشتهایی، تهوع يا استفراغ، سستي يا خستگي، سرگيجه، و اختلال در خواب، ممكن است ساعاتي پس از صعود، بروز پیداکرده و سپس با ايجاد سازگاري طي 1 تا 2 روز از بين برود؛ اما در صورت عدم توجه، اين سندروم خود محدود شونده ممكن است پيامدهاي وخيمي در پي داشته باشد (Bartsch, 2000). جالب اين است كه بروز AMS نيز كه به نوبه خود به طرز قابل توجهي عملكرد كوهنوردان را در ارتفاع كاهش مي­دهد تابع تفاوت­هاي فردي است (Basnyat, 2003). همچنین گزارش عملکرد جمعیت هلال احمر در حوادث کوهستان از تاریخ اول آذر 1399 تا 30 آذر 1400 نشان داده که تعداد ماموریت: 2562 عملیات؛ تعداد افراد امدادرسانی شده: 4678 نفر تعداد افراد انتقالی به مراکز درمانی: 780 نفر؛ تعداد درمان سرپایی: 225 نفر؛ بیشترین تعداد ماموریت کوهستان در یک سال اخیر به ترتیب در استانهای تهران (382 عملیات)، فارس (207 عملیات) و البرز (206 عملیات)؛ کمترین ماموریت کوهستان در یک سال اخیر به ترتیب در استان­های هرمزگان (16 عملیات)، زنجان (17 عملیات) و قزوین (21 عملیات) بو.ده است که نشان از مشکلات عمده در این رشته ورزشی است. آمادگى براى رويارويى با يك بحران در حوادث کوهنوردی، مستلزم فراهم آوردن تمامى امكاناتي است كه منجر به كاهش احتمالات در امر تصميم­گيرى شود و اينكه سريعاً بتوان براي پاسخگويى، يك هدف اصلى را در سرلوحه اهداف قرار داد. يكى از مواد سد راه آمادگى، عدم آموزش و ارائه اطلاعات به مردم است. عدم ارزيابى امكانات مالى، اجتماعى، فرهنگي و آموزشى نيز باعث جلوگيرى از برنامه­ريزى در امر آمادگى می­گردد (Wilson et al, 2022). بحران­های کوهنوردی اغلب وقايعى غيرقابل كنترل هستند و همواره در نقاط مختلف از کوه­ها می­تواند به وقوع بپیوندد. از اين­رو مدیران و مسئولانی که به هر نحوی در این مواقع دخیل هستند، در كمك به مصدومين و مجروحان احتمالى بحران­ها، لازم است برنامه­هاى مناسب و منسجم، مقابله با بحران در تمام ابعاد را داشته باشند. اهميت نقش آمادگی برای مدیریت بحران را به خوبي مي­توان در حوادثي کوهنوردی ملاحظه كرد، به طور مثال با حضور به موقع و مديريت اين بحران­ها تا حدود زيادي از عمقيتر شدن اين بلايا كاسته خواهد شد. همچنین مديران موسسات خدماتي، بهداشتي و درماني نیز بايستي ضمن شناخت مخاطرات و به بالابردن توان و استانداردها و كاهش مخاطرات ناشي از حوادث غير مترقبه بپردازند. در واقع در بحران­هاي کوهنوردی، اغلب سازمان­ها با بهره­مندي از پتانسيل­هاي موجود به ويژه نيروهاي انساني توانمند مي­توانند از طريق تبديل تهديدها به فرصت، حركت­هاي شتابدار مثبتي براي سازمان فراهم نموده و نتايج مطلوبي از آنها به دست آورند.

علی­رغم تلاش­هایی که در سال­های اخیر در ارتباط با مدیریت بحران صورت گرفته است ولی همچنان، اطلاعات زیادی در خصوص بحران‌ها و مدیریت بحران در ارتباط با حوادث کوهنوردی در دست نیست. از سوی دیگر در بیشتر سازمان­هایی که بحران سروکار دارند وجود برنامه­های مدون و سیستماتیک بر اساس اصول مدیریت بحران فقط در حد چارت سازمانی دیده می­شود و به طور دقیق مسئولیت افراد در مان وقوع بحران در حوادث کوهنوردی مشخص نشده است. از سوی دیگر با توجه به ویژگی­های رشته کوهنوردی، بسیاری از افراد علی­رغم دانش ناکافی در این حوزه اقدام به صعودهایی می­کنند و یا جتی بسیاری از کوهنوردان حرفه­ای نیز در زمان صعود دچار مشکلاتی می­شوند که می­تواند منجر به بروز بحران شده که مشکلات عمده­ای را پدید خواهد آورد. مشکلاتی از جمله عدم عماهنگی و همکاری سازمان­های مختلف، نقص در قوانین و مقررات جامع در زمان بروز بحران، محدودیت در منابع مالی، مشخص نبودن متولی اصلی مدیریت بحران در اینگونه حوادث و ... که تعمق در شناخت و تحلیل این عوامل را دوچندان می­کند. بر همین اساس مسئله پژوهش عبارت است از اینکه در افراد در ورزش­هایی مانند کوهنوردی دارای مسائل و مشکلات عدیده­ای هستند که با گستردگی و پیچیدگی، علاوه بر مشکلات روزمره؛ موجب بروز بحران و مشکلاتی در مواقع خاص می­گردند که نیاز به نگرش پایدار به این موضوع هستند. از این هدف از پژوهش حاضر پاسخگویی به این سؤال بود که عوامل مؤثر بر مدیریت بحران در رویدادهای کوهنوردی کدام‌اند؟

 

روش تحقیق:

مطالعه حاضر توصیفی تحلیل از نوع ترکیبی (کیفی و کمی) است. در مرحله­ی اول تحقیق مطالعه کیفی انجام شد. جامعه آماری در این قسمت شامل کلیه­ی افراد متخصص و خبره در زمینۀ ورزش (کوهنوردان نخبه؛ مدیران ورزشی؛ ورزشکاران خبره­؛ اساتید دانشگاه­ها، مدیران امداد و نجات کشور و متخصصانی که در این زمینه تألیف و یا مقالاتی دارند) بودند که به روش گلوله برفی (ارجاع زنجیره­ای) انتخاب گردید. ابزار گردآوری اطلاعات در بخش کیفی مصاحبه نیمه­ساختار یافته از نمونه­های پژوهش بود. فرایند مصاحبه و گردآوری و تحلیل داده­ها تا ۷ نفر ادامه داشت که محقق به اشباع نظری رسید و  جهت اطمینان بیشتر مصاحبه­ها تا 10 نفر ادامه داشت. منظور از اشباع، حالتی است که پژوهشگر در آن یه طور ذهنی به این مفاهیم می­رسد که داده­های اطلاعات جدید یا شناخت بیشتری درباره­ی تدوین مقوله­ها به دست نمی­دهد. برای محاسبه پایایی مصاحبه­ها با روش توافق درون موضوعی دو کدگذار از یک دانشجوی دکتری مدیریت ورزشی، که بیشتر از 10 سال سابقه فعالیت در زمینه ورزش کوهنوردی داشت، درخواست شد تا به عنوان همکار در کدگذاری شرکت کند. سپس، محققین به همراه این همکار سه مصاحبه را کدگذاری کردند و درصد توافق درون موضوعی را با استفاده از فرمول(× 100= درصد توافق درون موضوعی) به دست آمد. پایایی باز آزمون برای مصاحبه­های این مطالعه با استفاده از فرمول ذکر شده برابر با 77 درصد بود. با توجه به اینکه میزان پایایی بیشتر از 60 درصد است، قابلیت اعتماد کدگذاری­ها تأیید شد و می­توان ادعا نمود که میزان پایایی مصاحبه­ها مناسب بوده است. مصاحبه­های انجا گرفته از بخش کیفی با روش کدگذاری استقرایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در مرحله اول نتایج به دست آمده از کدگذاری باز نشان داد که تعداد ۲۶۳ مورد کد در مورد عوامل مؤثر بر مدیریت بحران در حوادث کوهستان شناسایی شده است. پس از کدگذاری باز محقق با انجام کدگذاری متمرکز در جهت استخراج مقوله­های عمده و برقراری ارتباط بین مقوله­های تولید شده در مرحله­ کدگذاری باز (یک سطح بالاتر از انتزاع) کدگذاری محوری را انجام داد تا داده­ها را تقلیل داده و درهم ادغام نمود که در نهایت تعداد ۲۸ مقوله به عنوان کدگذاری محوری شناسایی شد. در نهایت با استفاده از کدگذاری گزینشی تعداد ۱۸ کد به عنوان عوامل مؤثر بر مدیریت بحران در حوادث کوهنوردی شناسایی شد که عبارتند از: سطح حادثه، نیروی انسانی متخصص، توانمندسازی، وضعیت اقلیمی، الگوی مدیریت، تجهیزات تخصصی، ایاد امکانات در پایگاه­ تخصصی، عوامل مدیریتی، اصول و وظایف مدیریت، شفافیت قانون، فرهنگ سازی، برنامه­ریزی، اطلاع رسانی، دسترسی، تدوین قانون، عوامل مالی، یکپارچه­سازی مدیریت و بهبود مدیریت را نام برد.

در مرحله­ی دوم مطالعه کمی صورت گرفت. جامعه آماری در این بخش تمامی افرادی بودند که به صورت منظم به کوهنوردی مشغول بودند. روش انتخاب نمونه در بخش کمی به صورت دردسترس بود. برای تعیین حجم نمونه با در نظر گرفتن این نکته که آمار دقیقی از تعداد کوهنوردان، در دست نبود و واریانس جامعۀ مورد بررسی نیز نامشخص بود، لذا برای بدست آوردن حجم نمونۀ مناسب طی مطالعۀ اولیه­ای با استفاده از فرمول­های آماری کوکران حجم نمونۀ مناسب تخمین زده شد. بدین سبب 30 پرسشنامه در بین جامعه آماری توزیع شد و پس از به دست آوردن انحراف معیار نمونۀ مذکور از فرمول   استفاده شد. در این رابطه، Z مقدار احتمال نرمال استاندارد (که براساس جدول احتمال­های نرمال استاندارد و با توجه به دو دامنه بودن آزمون برای 99% برابر با 2.58 است)، سطح خطا، ε دقت مورد نظر و  انحراف معیار بود. با در نظر گرفتن سطح اطمینان 99%، دقت ۰۵/۰و انحراف معیار ۵۷۸/۰ حجم نمونه ۳۲۰ نفر برآورد شد. ابزار اندازه­گیری پرسشنامه طراحی شده از نتایج مصاحبه­ها بود. برای سنجش روایی این ابزار از روش نسبت روایی محتوا و شاخص روایی محتوا استفاده شد. نسبت روایی محتوا، با استفاده از جدول لاوشه⁸(۱۹۷۵) مورد ارزیابی قرار گرفت. به این صورت که پرسشنامه طراحی شده به همراه اهداف پژوهش در اختیار 10 تن از مدرسین و متخصصان مدیریت ورزشی قرار گرفت. نتایج به دست آمده برای پرسشنامه طراحی شده 72/0به دست آمد. همچنین برای اندازه­گیری شاخص روایی محتوا از روش ولتز و همکاران⁹ استفاده شد. لذا در این مطالعه مقیاس طراحی شده توسط 10 تن از مدرسین و متخصصان مدیریت ورزشی مورد ارزیابی قرار گرفت. در این شاخص ابتدا هر عبارت، ‌بر اساس شاخص سه بخشی با چهار نمره (1 تا 4) ارزیابی گردید. در صورتی که نمره­ مربوط بودن عبارت­ها در مقیاس بیشتر یا مساوی 79/0 درصد بود، عبارت مورد نظر در مقیاس حفظ ­گردید. در مطالعه حاضر شاخص روایی محتوا برای پرسشنامه­­ ۸۹/0 به دست آمد. تجزیه و تحلیل داده­ها در بخش کیفی از طریق کدگذاری انجام گرفت و در بخش کمی نیز برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده­ها در بخش کمی با استفاده نرم­افزارهای spss24 و smartPLS انجام گرفت.

یافته­های پژوهش

نتایج به دست آمده از آمار توصیفی در جدول (1) نشان داد که 135 نفر از نمونه ­پژوهش زن و 185 نفر مرد بودند. همچنین به لحاظ مدرک تحصیلی1/18 درصد لیسانس به پایین؛ 6/53 درصد لیسانس؛ 4/23 درصد فوق لیسانس و 9/4 درصد نیز دارای مدرک دکتری بودند. 105 نفر از نمونه­های پژوهش مجرد و 215 نفر متأهل بود. 2/24 درصد از نمونه­ها کمتر از 5 سال؛ 6/38 درصد 10-6 سال؛ 21 درصد 15-11 سال؛ 2/16 درصد نیز بیشتر از 15 سال فعالیت بدنی داشتند. 136 نفر از نمونه­ها هفته­ای 1 بار؛ 99  نفر هفته­ای دوبار، 51  هفته­ای سه بار و 34 نفر نیز ببیشتر از 3 بار در هفته فعالیت ورزشی داشتند.

 

جدول1- ویژگی جمعیت شناختی کمی و کیفی

ردیف	سمت	تحصیلات	رشته تحصیلی	حوزه فعالیت
				دانشگاهی	اجرایی
1	کارشناس حقوق قضایی	دکتری	مدیریت ورزشی	-	
2	مدیر	دکتری	مدیریت	-	
3	معاون عملیات امداد و نجات کشور	دکتری	مدیریت اجرایی	-	
4	امددگر کوهستان	کارشناسی ارشد	مدیریت اجرایی	-	
5	مربی کوهنوردی	دکتری	دکتری راه­سازی		-
6	عضو هیات علمی دانشگاه آزاد	دکتری	مدیریت ورزشی		
7	معاون مديريت ورزش شهرداري تهران	دانشجوی دکتری	مدیریت ورزشی		
آمار توصیفی نمونه بخش کمی
1	جنسیت	زن 135نفر
		مرد 185نفر
2	تأهل	215نفر متآهل
		105نفر مجرد
3	مدرک تحصیلی	بیشترین تعداد 149 نفر زیر دیپلم
4	سابقه ورزشی	بیشترین تعداد 137نفر 6تا10 سال سابقه
5	فعالیت ورزشی در هفته	بیشترین تعداد 136 نفر هفته ای 1بار

 

برای سنجش اعتبار عوامل شناسایی شده در مرحله کیفی از روش تحلیل عاملی اکتشافی و تایید استفاده شد. در بخش تحلیل عاملی اکتشافی، برای بررسی مناسب بودن داده­ها، از آزمون اندازه­گیری کفایت نمونه­گیری کیزر¹⁰ و بارتلت¹¹ استفاده شد. با استفاده از آزمون بارتلت می­توان از کفایت نمونه­گیری اطمینان پیدا کرد. نتایج به دست آمده از این 2 آزمون در جدول ۱ نشان داده شده است. نتایج به دست آمده از آزمون KMO نشان داد که مقدار آن برابر با 988/0 بود که برای انجام تحلیل عاملی مناسب بود. همچنین نتیجه­ آزمون بارتلت در سطح خطای کوچکتر از 01/0 معنا­دار می­باشد. به این معنا که ماتریس همبستگی بین گویه­ها ماتریس واحدی نمی­باشد یعنی از یک طرف بین عبارت­های داخل هر عامل همبستگی بالایی وجود دارد و از طرف دیگر، بین عبارت های یک عامل با عبارت­های عامل­های دیگر، هیچگونه همبستگی وجود ندارد.

 

جدول 2- آزمون Kmo  و Bartlett

آزمون کفایت نمونه­گیری		925/0
آزمون بارتلت	Chi square	765/20793
	درجه­ی آزادی	1035
	سطح معنا­داری	001/0

 

نتایج تحلیل عاملی اکتشافی، 192 عبارت و ۱۸ زیر­مقیاس سطح حادثه، نیروی انسانی متخصص، توانمندسازی، وضعیت اقلیمی، الگوی مدیریت، تجهیزات تخصصی، ایجاد امکانات در پایگاه تخصصی، مدیریتی، اصول و وظایف مدیریت، شفافیت قانون، فرهنگ سازی، برنامه­ریزی، اطلاع رسانی، دسترسی، تدوین قانون، مالی، یکپارچه سازی مدیریت و بهبود مدیریت  را نشان داد. همچنین در اجرای تحلیل عاملی نتایج مربوط به تعداد عامل­های قابل استخراج برای چرخش می­باشد. جهت تعیین اینکه چند عامل مناسب برای چرخش وجود دارد از ملاک­های مختلفی همانند ملاک کیزر و نمودار سنگ­ریزه استفاده‌شد. بر پایه این ملاک عواملی که دارای ارزش ویژه یک و یا بیشتر از آن باشند به عنوان قابل استخراج تعیین می­شوند. همان‌طور که در جدول ۲ نشان داده‌شده سازه­های به دست آمده از تحلیل کیفی ۱۸ عامل دارای ارزش بزرگ‌تر از یک بوده و قابل استخراج می­باشند. نتایج به دست آمده از مقیاس کیزر و نمودار سنگ­ریزه نشان می­دهد که ۱۸ عامل به دست آمده درمجموع ۵۶/74 درصد از واریانس کل آزمون را تبیین می­کند.

 

جدول 3- واریانس استخراج‌شده با استفاده از مقادیر ویژه

مجموع مجذورات استخراج‌شده پس از چرخش			ارزش­های ویژه اولیه			عامل­ها
درصد تراکمی واریانس	درصد واریانس	ارزش ویژه	درصد تراکمی واریانس	درصد واریانس	ارزش ویژه
612/8	612/6	961/3	202/27	202/27	۵۱۳/۱۲	۱
469/15	884/6	167/3	352/35	150/8	۷۴۹/۳	۲
231/22	736/6	098/3	624/39	272/4	۹۶۵/۱	۳
738/27	507/5	533/2	703/43	089/4	۸۷۶/۱	4
143/33	404/5	486/2	287/47	584/3	۶۴۹/۱	5
166/38	023/5	311/2	329/53	042/3	۳۹۹/۱	6
570/42	404/4	026/2	848/52	519/2	۱۵۹/۱	7
799/46	229/4	945/1	321/55	473/2	۱۳۷/۱	8
307/50	508/3	614/1	707/57	386/2	۹۰۷/۱	9
792/53	485/3	603/1	883/59	176/2	۰۰۱/۱	10
140/57	348/3	540/1	001/62	117/2	۹۴۷/۰	11
349/60	209/3	476/1	994/63	995/1	۹۱۸/۰	12
542/63	193/3	469/1	945/65	951/1	۸۹۷/۰	13
445/66	903/2	335/1	851/67	905/1	۸۷۶/۰	14
027/69	583/2	188/1	631/69	780/1	۸۱۹/۰	15
365/71	338/2	076/1	365/71	734/1	۷۹۸/0	16
۲۴۹/۷۳	۴۵۳/۲	۵۶۷/۱	۲۴۹/۷۳	۶۱۴/۱	۸۱۴/۰	۱۷
۵۶۳/۷۴	۳۸۱/۲	۸۷۴/۱	۵۶۳/۷۴	۳۱۴/۱	۸۵۱/۰	۱۸

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل ۱- عامل­های استخراج‌شده با استفاده از نمودار سنگ­ریزه

 

همچنین، نتایج بدست آمده از سنجش روایی سازه به روش تحلیل عاملی تاییدی که با استفاده از رویکرد حداقل مربعات جزئی در شکل 2 نشان داده شد، بر اساس نتایج به دست آمده از شکل می­توان استنباط نمود که هر ۱۸ زیرمقیاس شناسایی شده می‌توانند به ‌عنوان نشانگرهای عوامل مؤثر بر مدیریت بحران در حوادث کوهستان عمل نمایند.

 

 

 

 

 

 

 

شکل ۲- خروجی نرم افزار PLS در حالت استاندارد و معنی داری برای تحلیل عاملی تاییدی

 

نتایج سنجش پایایی به روش همسانی درونی با محاسبه ضریب آلفا کرونباخ و پایایی مرکب هم به شرح ذیل، مورد تایید قرار گرفت (جدول 4).

جدول4- وضعیت همبستگی درونی

متغیرها	وضعیت سازگاری درونی
	آلفای کرونباخ	پایایی مرکب	میانگین واریانس مستخرج
سطح حادثه	77/0	87/۰	63/0
نیروی انسانی متخصص	92/0	94/۰	74/0
توانمندسازی	85/0	90/0	70/0
وضعیت اقلیمی	88/۰	91/0	73/0
الگوی مدیریت	88/0	92/0	80/0
تجهیزات تخصصی	81/۰	89/۰	71/۰
ایجاد امکانات در پایگاه تخصصی	80/۰	88/۰	69/۰
مدیریتی	75/۰	87/۰	68/۰
اصول و وظایف مدیریت	77/۰	86/۰	65/۰
شفافیت قانون	73/۰	85/۰	78/۰
فرهنگ سازی	86/۰	91/۰	73/۰
برنامه­ریزی	76/0	78/0	48/0
اطلاع رسانی	89/0	92/0	70/0
دسترسی	79/0	73/0	60/0
تدوین قانون	72/0	82/0	61/0
مالی	82/0	86/0	45/0
یکپارچه سازی مدیریت	86/۰	91/۰	73/۰
بهبود مدیریت	85/0	90/0	70/0

 

برای تعیین برازش ساختاری مدل معادلات با رویکرد حداقل مربعات جزئی از شاخص­های، ضریب تعیین R2 ، شاخص Q2 و آماره GOF استفاده شد.مقدار R2  تنها برای متغیرهای درون‌زای مدل ارائه می‌شود و در مورد سازه‌های برون‌زا مقدار آن برابر صفر است. هرچه مقدار R2  مربوط به سازه‌های درون‌زای مدل بیشتر باشد، نشان از برازش بهتر مدل است. چین¹²(۱۹۹۸) سه مقدار ۱۹/۰ ، ۳۳/۰ و ۶۷/۰ را به عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برای برازش مدل معرفی کرده است. همچنین شاخص Q2  قدرت پیش بینی الگو در سازه‌های درون‌زا را مشخص می‌کند.‌ الگوهایی که دارای برازش ساختاری قابل قبول هستند، باید قابلیت پیش‌بینی متغیرهای درون‌زای الگو را داشته باشند. بدین معنا که اگر در یک الگو، روابط بین سازه‌ها به درستی تعریف شده باشند، سازه‌ها تاثیر کافی بر یکدیگر گذاشته و از این راه فرضیه‌ها به درستی تأیید شوند. هنسلر و همکاران¹³(۲۰۰۹) سه مقدار 15/0 ، 2/0 و 35/0 را به عنوان قدرت پیش­بینی کم، متوسط و قوی تعیین نموده­اند.

 

جدول 5. نتایج برازش ساختاری مدل

شاخص	نتیجه	وضعیت
R2	۵۴۲/۰	متوسط
Q2	۴۲۷/۰	قوی

 

در نهایت برازش مدل کلی تنها از یک معیار GOF استفاده می­شود که این متغیر از طریق فرمول =GOF به دست می­آید. Wetzelsو همکاران (2009) سه مقدار 01/0، 25/0 و 36/0 را به عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برای GOF معرفی نموده­اند. بنابراین حاصل شدن 439/0 برای GOF نشان از برازش کلی قوی مدل دارد.

 

بحث و نتیجه­گیری

هدف از مطالعه حاضر تحلیل عوامل مؤثر بر مدیریت بحران در حوادث کوهنوردی بود. نتایج به دست آمده از تحلیل عاملی اکتشافی در این مطالعه نشان داد که نشانگرهای شناسایی شده در مدیریت بحران از اعتبار کافی برخوردار هستند و شامل سطح حادثه، نیروی انسانی متخصص، توانمندسازی، وضعیت اقلیمی، الگوی مدیریت، تجهیزات تخصصی، مدیریتی، اصول و وظابف مدیریت، شفافیت قانون، فرهنگ سازی، برنامه­ریزی، اطلاع رسانی، دسترسی، تدوین قانون، مالی، یکپارچه سازی مدیریت، ویژگی کوهستان، می­باشد. در این زمینه باید اذعان کرد که در مرحله­ی اول داشتن سازمانی که بتواند به صورت تخصصی بحران­های ناشی از حوادث کوهنوردی را مدیریت نماید یکی از نیازهای اساسی در این زمینه است. در تبیین این یافته می­توان بیان نمود که در زمان وقوع بحران در کوهستان بسیار مشاهده شده که سازمان­های متولی از مسئولیت­های خود شانه خالی می­کنند. از سوی دیگر برای این منظور در نظام­های مدیریتی کنونی توسعه امکانات و ارتقای نیروی انسانی یکی از اهداف عمده سازمان‌های است که متولی مدیریت بحران باید توجه ویژه­ای به آنها داشته باشد. به همین دلیل در نظر گرفتن راهکارهای مدیریتی مناسب به ‌منظور ایجاد فضاها و امکانات هم از لحاظ علمی و هم از لحاظ عملی ضروری به نظر می­رسد. آنچه مسلم است در حوادث غير مترقبه مدیران نياز مبـرم بـه نيـروي انساني متخصص آموزش ديده دارند كه با علم و دانش و مهارت و تجربه خود پاسـخگوي ارائـه خدمات امداد و نجات باشد. به همین دلیل است که بهسازی نیروی انسانی به عنوان بهبود مهارت‌ها، دانش و توانمندی کارکنان در ابعاد ادراکی و عملیاتی جهت افزایش بازدهی عملکرد در یک عملیات بسیار مهم خواهد بود. از سوی دیگر نیروی انسانی متخصص و امکانات و تجهیزات استاندارد و منابع و اعتبارات مالی نقش بسیار مهمی در عملکرد بهینه مدیریت بحران خواهد داشت که با نتایج مطالعات گل محمدی و همکاران (1401)، کریمی و همکاران (1400)، اکسوی و کاکیسی (2023)، عثمان و همکاران (2022) و جکیوز (۲۰۲۰) نیز همسو و همخوانی دارد. یکی از مهم‌ترین عوامل شناسایی شده در زمینه­ امکانات و تجهیزات برای مدیریت بحران در حوادث کوهستان است که می­تواند شامل فراهم سازی زیرساخت­ها، دسترسی و حمل نقل و رسیدن به محل وقوع بحران ­باشد. بنابراين، اگر امكانات مناسب مدیریت بحران و یا امداد و نجات کوهستان موجود نباشد در بسياري موارد مدیران در زمان امداد و نجات دچار مشکل خواهند شد. از سوی دیگر نظام سیاستگذاري و برنامه­ریزی در ایران بنیادهاي معرفتی و نظري خاصی دارد که به وجود آورنده­ی ابزارها و فنون متناسب با خود هستند؛ ازاین­رو، براي شناخت سیاست و سیاستگذاري، شناخت این بنیادها ازیک­سو، به بهینه­سازي فرایندهاي برنامه­ریزی برای آینده کمک شایانی می­کند و ازسوي دیگر، مدیران بحران را با نقاط قوت، نقاط ضعف و خلاهای موجود آشنا می­کند. از سوی دیگر برای این منظور در نظام­های مدیریتی کنونی توسعه امکانات و ارتقای نیروی انسانی یکی از اهداف عمده سازمان‌های است که متولی مدیریت بحران باید توجه ویژه­ای به آنها داشته باشد. به همین دلیل در نظر گرفتن راهکارهای مدیریتی مناسب به ‌منظور ایجاد فضاها و امکانات هم از لحاظ علمی و هم از لحاظ عملی ضروری به نظر می­رسد. با توجه به اینکه مطالعه مشابهی جهت مقایسه با این نتیجه از طرف محقق یافت نشد از این رو این مطالعه به صورت غیرمستقیم با مطالعات سهیلی و همکاران (۱۳۸۹)، کلیز (۲۰۱۷)، رهبرمهرپو (۱۳۹۸)، جکیوز (۲۰۲۰)، مییر و همکاران (۲۰۱۹)  همسو و همخوانی دارد.

به طور کلی یكی از پایدارترین راه‌های جلوگیری از رفتارهای مضاعف توسط عموم افراد و یا خود کوهنوردان فرهنگ­سازی در زمینه انجام اقدامات لازم در زمان وقوع بحران است. توسعه فرهنگ امداد و نجات به عنوان اقدام اساسی برای تامین و تربیت سرمایه انسانی سالم و تندرست یك وظیفه ملی است. ‌باید توجه داشت عملكرد انسان در موقع بحران زمانی سالم و درست است كه مدیران و دست­اندرکاران برای آن فرد شرایط و فرهنگ مناسبی را پدید آورند. از سوی دیگر در تدوین قانون بحران باید متولی انجام مدیریت بحران مشخص شده و در صورت کسور و یا ترک فعل باید پاسخگوی نتایج اقدامات خود باشد. و همچنین مدیران بحران در حوزه کوهنوردی باید بتوانند از یک الگوی خاص و نظام­مند در این زمینه استفاده کنند. در این خصوص فراگرد مدیریت بحران به سبب ماهیت تنوع و پیچیده، مبهم و چندبعدی بسیار دشوار است. از این رو صاحب­نظران، مدل­های مختلفی را طراحی و بسط داده­اند که به ساده شدن الگوهای پیچیده مدیریت بحران کمک می­کند. مدل­های گوناگون، بیشتر زمان­ها مراحل و اقدام­های مختلفی را، برای فراگرد مدیریت بحران برمی­شمارند که در یک دسته­بندی کلی، می­توان آنها را در سه دسته­ی اقدام­های پیش از بحران، اقدام­های حیم بحران و اقدامات پس از آن جای داد که آماده سازی در تمام سطوح و در تمام ابعاد، به منظور مدیریت اثربخش بحران و ایجاد اطمینان خاطر عمومی بایستی مورد توجه قرار گیرد. مدیریت بحران همواره یکی از چالش‌های اصلی در بلایای طبیعی و حوادث پیش‌بینی نشده در کشور ما بوده است. یکی از کارهایی که می‌تواند مدیریت بحران‌ها را ارتقاء دهد، استفاده از شفافیت، داده باز و جمع‌سپاری است. بر اساس مدیریت بحران، خيلی بهتر خواهد بود که بتوانيم بر مبنای يك روش درست و لحاظ کردن شرايط آب و هوايی فعاليت­هايمان را انجام دهيم. پس بدين صورت وضعیت اقلیمی منطقه­ای که حادثه­ای در آن رخ داده می­تواند نوع مدیریت بحران را تحت تاثير قرار دهد. امروزه تمامی افراد برای داشتن يك زندگی و فعاليت خوب نياز به اطلاع از شرايط آب و هوايی دارند. این موضوع به قدری مهم است که حتی اگر فردی بخواهند از خانه به سمت محل کار حرکت کنند لازم است بداند وضعيت آب و هوايی چگونه است تا متناسب با آن لباس ضخيم، لباس نازک، و یا تجهیزات مورد نیاز به همراه داشته باشد. همچنين برای مدیران نیز انتخاب مسير حرکت در کوهستان و اطلاع از آب و هوا و وضعیت اقلیمی منطقه بسیار ضروری است که بداند از کدام مسير شروع به مدیریت نمایند تا بتوانند راندمان عملکرد خود را بالا ببرند. از سوی دیگر در زمینۀ مدیریت استعداد ایجاد آموزش­هایی به روز و موثر از سوی سازمان­های مسئول برای مدیران و کارمندان سازمان­های امدادرسان در زمینه­های مختلف از جمله کار کردن با وسیله­های الکترونیک پرکاربرد، و همچنین نرم افزارهای مورد استفاده و کاربردی آنها با توجه به موقعیت شغلی کارکنان، می­تواند برای آنها و سیستم­شان کمک بزرگی محسوب شود و پس از آن نظارت مدیران بر کارکنان و کمک مدیران به کارکنان در استفاده از آموخته­هایشان در زمینه­های مختلف در محیط کار مؤثر باشد. در نهایت بر اساس نتایج به دست آمده پیشنهاد می­شود در مدیریت بحران کشور سازمان و یا معاونتی به صورت اختصاصی مسئولیت مدیریت بحران در حوادث کوهنوردی را بر عهده داشته باشد. مدیران در حوزه فدراسیون و یا هیئت­های ورزشی در زمینه صدور مجوز برای صعودهای کوهنوردی وسواس بیشتری نشان دهند. مدیران فدراسیون و یا سایر دست­اندرکاران قانونی با صعودهای بدون مجور برخوردهای قانونی را انجام دهند. سیستم مدیریت بحران کشور با انجام تبلیغات در مکان­های حادثه خیز فرهنگ و آموزش­های لازم را برای مردم عادی در خصوص نحوه اقدام در زمان وقوع حادثه انجام دهند. مدیران و برنامه­ریزان مدیریت بحران کشور با برگزاری دوره­های تخصصی در زمینه امداد و نجات کوهستان نیروهای خود را توانمند سازند. مدیران بحران در زمینه حوادث کوهستان از استانداردها و الگوهی بروز و یکسانی در خصوص مدیریت بحران در حوادث کوهستان استفاده کنند. همچنین مدیران بحران کشور در زمینه­ی حوادث کوهستان و یا دست­اندکاران فدراسیون، با شناسایی محل­های حادثه خیز اقدامات پیشگیرانه در زمینه استقرار تجهیزات در این مناطق و یا راحت شدن دسترسی به این مکان­ها را داشته باشند و با ابلاغ منابع مالی بتوانند در خصوص تجهیز امکانات روز برای امداد ونجات در کوهستان را فراهم آورند.

 

تشکر و قدردانی

بدینوسیله از کلیه مشارکت کنندگان که در پژوهش همکاری داشته­اند تشکر و قدردانی می­گردد لازم به ذکر است مقاله حاضر برگرفته از رساله دکتری دانشجویی است.

 

منابع

1.       Ahmadvand, M., & Azad, N. (2019). The role of logistics in crisis management (Case study: Kermanshah earthquakes). Disaster Prev. Manag. Know. 8 (4), 339-348. (Persian)

2.       Aksoy, Y., & Çakici, H. A. (2023). Examination Of Crisis Management Levels of Sports Managers. Journal of Population Therapeutics and Clinical Pharmacology, 30(11), 316-322.

3.       Al-Zhrani, S. (2010). Management information systems role in decision-making during crises: case study. Journal of Computer Science, 6(11), 12-47.

4.       Amiri, A., & nasrollahi, S. (2021). Investigating the Role of Land Management in the Crisis Management Process. , 13(2), 123-144. (Persian)

5.       Bartsch, P. (2000). Höhenkrankheiten. Dtsch Z Sportmed. 50(12):396-400.

6.       Basnyat B. & Murdoch D R. (2003). High-altitude illness. Lancet, 361, 1967-1974.

7.       Carl, T. A. (2000). The effect of training methods on overuse injories among rock climber. Thesis for MS Degree. 15 (6): 215-133.

8.       Claeys, A. S. (2017). Better safe than sorry: Why organizations in crisis should never hesitate to steal thunder. Business Horizons, 41(3), 293-300.

9.       De Novellis, V., Atzori, S., De Luca, C., Manzo, M., Valerio, E., Bonano, M., & Casu, F. (2019). DInSAR analysis and analytical modeling of Mount Etna displacements: The December 2018 volcano‐tectonic crisis. Geophysical Research Letters, 46(11), 5817-5827.

10.       Farahani, A. Keshavarz, L. Marvi Esfahani, N. (2018) An Analysis of Factors Causing Crisis in Sport for All. 6 (21), 51-67. (Persian)

11.       Farahani, A. Keshavarz, L.Marvi Esfahani, N.(2017). Analysis of crisis factors in public sports. New approaches in sports management; 6 (21): 51-67. (Persian)

12.       Gholamzadeh Fard, M. (2021). Evaluation of the role of city managers in crisis management. Specialized scientific quarterly of new research approaches in management and accounting, 5(17), 131-146. (Persian)

13.       Golmohammadi, N. Askari, A. & Khorosh, M. (1401). Crisis management model in holding sports events. Strategic studies of sport and youth. 22 (60): 145-163. (Persian)

14.       Habibzadeh Maleki, A. Reza, J. (2010). Media strategies in crisis management. Human resource management development and support, 18(5), 103-123.‎ (Persian)

15.       Henseler, J., Ringle, C. M., & Sinkovics, R. R. (2009). The use of partial least squares path modeling in international marketing. In New challenges to international marketing. Emerald Group Publishing Limited.

16.       Jaques, T. (2020). "Crisis leadership: a view from the executive suite". Journal of Public Affairs, 12(4), pp: 366-372.

17.       Javadi, H. A. Farhang, S. (2016). Safety and prevention of accidents and incidents. Zanjan Police Science Quarterly. Seventh year, number, 22, 124-99. (Persian)

18.       Karimi, J., Karimi, S., Bejani, A., and Derreh, S. (1400). Developing a conceptual model of crisis management in sports events based on thematic analysis. Crisis and Emergency Management Quarterly, 13(4), 121-99. (Persian)

19.       Lando, A. S. (2014). The critical role of crisis communication plan in corporations’ crises preparedness and management. Global Media Journal, 7(1), pp: 5-19.

20.       Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel psychology, 28(4), 563-575.

21.       Liao, C., Chuang, S. H., & To, P. L. (2011). How knowledge management mediates the relationship between environment and organizational structure, Journal of Business Research, 64(7): 728-736.

22.       Meer, T., Verhoeven, P. (2019). "Public framing organizational crisis situations: Social media versus news media". Public Relations Review, 39(3), pp: 229-231.

23.       Mehryar, H. R., Garkaz, O., Sepandi, M., Taghdir, M., & Paryab, S. (2021). How to manage emergency response of health teams to natural disasters in Iran: A systematic review. Archives of Trauma Research, 10(1), 1-6.

24.       Rahbar, M. B. (2019). Media crisis management strategies in natural and unnatural events. Media Management, 46(7), 39-58. (Persian)

25.       Rahmanzadeh, M. Ejtaqi, H. Falah Khorsand, M. Ahmadvand, S. (2017), Changing the face of strategic crisis management, Hafez Publishing House, Tehran, first edition. (Persian)

26.       Rajakaruna, S.; Wijeratne, A.W.; Mann, T.S.; & Yan, Chen. (2017). Identifying key skill sets in humanitarian logistics: Developing a model for Sri Lanka. International Journal Of Disaster Risk Reduction, 24, 58–65.

27.       Samadi Miarkolaei H. (2020), Crisis and Risk Management in Facing to Rainfall Disasters. Proceeding 2 nd National Iranian Conference of Planning and Environmental Management,5(2), 15-16. (Persian)

28.       Santana, G. (2004). Crisis management and tourism: Beyond the rhetoric, Journal of Travel & Tourism Marketing, 15(4): 299-321.

29.       Syahbana, D. K., Kasbani, K., Suantika, G., Prambada, O., Andreas, A. S., Saing, U. B. & Lowenstern, J. B. (2019). The 2017–19 activity at Mount Agung in Bali (Indonesia): Intense unrest, monitoring, crisis response, evacuation, and eruption. Scientific reports, 9(1), 8848.

30.       Usman, M. E., Otu, T. M., Olumba, M. O., Ohuruogu, B. N., Ngwakwe, P. C., Amuche, O. S., ... & Onuenyim, N. (2022). CRISIS MANAGEMENT IN SPORTS AND SPORTS DEVELOPMENT. European Journal of Physical Education and Sport Science, 8(6), 112-129.

31.       Verhoeven, P., Tench, R., Zerfass, A., Moreno, A., Verčič, D. (2014). "Crisis? What crisis?: How European professionals handle crises and crisis communication". Public Relations Review, 40(1), pp: 107-109.

32.       Wetzels, M., Odekerken-Schröder, G., & Van Oppen, C. (2009). Using PLS path modeling for assessing hierarchical construct models: Guidelines and empirical illustration. MIS quarterly, 177-195.

33.       Wilson, J., & Dashper, K. (2022). In the shadow of the mountain: the crisis of precarious livelihoods in high altitude mountaineering tourism. Journal of Sustainable Tourism, 1-21.

34.       Yadav, Devendra K. & Barve, A. (2016). Modeling Post-disaster Challenges of Humanitarian Supply Chains: A TISM Approach. Global Journal Of Flexible Systems Management, 17(3), 321–340

35.       Zamoum, K., & Gorpe, T. S. (2018). Crisis management: A historical and conceptual approach for a better understanding of today’s crises. In Crisis Management-Theory and Practice. IntechOpen.

36.       Zupic I, Čater T. (2014). Bibliometric Methods in Management and Organization. Organizational Research Methods. 18 (3), 429-72.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Analysis of factors affecting crisis management in mountaineering accidents

Parveen Rezaei1, Hossein Peymanizad2*, Mohammadreza Ismailzadeh Kandahari3

1-       Doctoral student of physical education, sports management, faculty of management, Azad University of Mashhad branch. 2- Associate Professor of Physical Education Department, Faculty of Management, Mashhad Azad University, Iran. 3- Associate Professor, Department of Physical Education, Faculty of Management, Mashhad Branch Azad University, Iran. 

*[e-mail]

 

Received: 2023-08-18 Accepted: 2023-11-03

 

 

Abstract

Managers in crisis situations have different mental models, which are the basis of their actions when an accident occurs in the mountains. Therefore, the aim of this study was to analyze the factors affecting crisis management in mountaineering accidents. The research method in this study was of the type of mixed studies (qualitative-quantitative) in which the qualitative part was selected as experts by interviewing 10 experts in the field of mountain rescue. In the quantitative part, the data obtained from the qualitative method were analyzed using the exploratory and confirmatory factor analysis method. The statistical population was in a small part all the people who regularly engaged in mountain climbing. The research sample in the quantitative part was selected using Cochran's formula, 320 people were available. The results obtained in the qualitative section showed that 18 cases were identified as effective factors in crisis management from the point of view of experts. Also, in the quantitative part, the results obtained from the Keizer scale and Pebble diagram showed that the 18 obtained factors explain a total of 74.56% of the variance of the entire test. Also, the result of 0.439 for the GOF test in the confirmatory factor analysis showed the strong overall fit of the designed model. It is concluded that the improvement of human resources as the improvement of skills, knowledge and ability of employees in perceptual and operational dimensions will be very important to increase performance efficiency in a critical operation.

Keywords: Crisis management, accident, mountain, climbing, sports.

 

 

---

[1]  Aksoy & Çakici

[2]  Usman

[3]  Claeys

[4]  Jaques

[5]  Meer

[6]  Ritchie

[7]  Dubey‌ et al

[8]  Lawshe

[9]  Wetzels  et al

[10]  Kaiser-Meyer-Olkin Measure of sampling adequancy

[11]   Bartlet

[12]  Chin

[13]  Henseler

---