تبیین شاخصهای حکمروایی خوب در سطح نواحی شهر؛ نمونه موردی شهر تهران
محسن محمدی
1
(
دانشگاه آزاد
)
رحیم سرور
2
(
دانشیارگروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام(ره)، شهرری، تهران، ایران
)
کلید واژه: شهر تهران, نواحی شهری, حکمروایی خوب, شاخصها,
چکیده مقاله :
بیان مسئله؛ کلانشهر تهران، با مشکلات بسیاری از قبیل آلودگیها، مشکلات ترافیکی، کمبود مسکن، کمبود خدمات، سرانه ها مواجه و فاقد توازن در سطح توسعه در بین مناطق و نواحی مختلف میباشد. به نظر میرسد که ارتباط قوی با وضعیت حکمروایی در سطح نواحی شهری دارد. هدف؛ یافتن شاخصها و سنجه های حکمروایی خوب در نواحی شهری، هدف پژوهش را تشکیل میدهد. روش تحقیق؛ پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با راهبرد پیمایش انجام شد و شاخصها به روش دلفی (DELPHI) بدست آمد. به خبرگان موضوع مراجعه شده که تعداد آنها با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفی، 30 نفر میباشد. اهم یافته ها؛ شاخصهای حکمروایی در سطح محلات شهری شناسایی شدند. شاخص هایی که در روش دلفی، از نمره بالا (بالاتر از 3 و حداکثر 5) و انحراف معیار پایینی (زیر 1.00) برخوردار بوده است، انتخاب شد که شامل 78 مورد است.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
چکیده انگلیسی :
saying the question; The metropolis of Tehran is facing many problems such as pollution, traffic problems, lack of housing, lack of services, per capita and lacks a balance in the level of development between different regions and areas. It seems to have a strong connection with the governance situation in urban areas. Target; Finding indicators and measures of good governance in urban areas is the purpose of this study. Research Methods; The research was conducted by descriptive-analytical method with survey strategy and the indicators were obtained by Delphi method (DELPHI). The subject matter is referred to the number of 30 people using the snowball sampling method. The main findings; Governance indicators were identified at the level of urban areas. Indices that had a high score (above 3 and a maximum of 5) and a low standard deviation (below 1.00) in the Delphi method were selected, which includes 78 items.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
_||_
تبیین شاخصهای حکمروایی خوب در سطح نواحی شهر؛ نمونه موردی شهر تهران
چکیده
بیان مسئله؛ کلانشهر تهران، با مشکلات بسیاری از قبیل آلودگیها، مشکلات ترافیکی، کمبود مسکن، کمبود خدمات، سرانه ها مواجه و فاقد توازن در سطح توسعه در بین مناطق و نواحی مختلف میباشد. به نظر میرسد که ارتباط قوی با وضعیت حکمروایی در سطح نواحی شهری دارد. هدف؛ یافتن شاخصها و سنجه های حکمروایی خوب در نواحی شهری، هدف پژوهش را تشکیل میدهد. روش تحقیق؛ پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با راهبرد پیمایش انجام شد و شاخصها به روش دلفی (DELPHI) بدست آمد. به خبرگان موضوع مراجعه شده که تعداد آنها با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفی، 30 نفر میباشد. اهم یافته ها؛ شاخصهای حکمروایی در سطح محلات شهری شناسایی شدند. شاخص هایی که در روش دلفی، از نمره بالا (بالاتر از 3 و حداکثر 5) و انحراف معیار پایینی (زیر 1.00) برخوردار بوده است، انتخاب شد که شامل 78 مورد است.
کلیدواژه: حکمروایی خوب-نواحی شهری-شاخصها-شهر تهران
Abstract
saying the question; The metropolis of Tehran is facing many problems such as pollution, traffic problems, lack of housing, lack of services, per capita and lacks a balance in the level of development between different regions and areas. It seems to have a strong connection with the governance situation in urban areas. Target; Finding indicators and measures of good governance in urban areas is the purpose of this study. Research Methods; The research was conducted by descriptive-analytical method with survey strategy and the indicators were obtained by Delphi method (DELPHI). The subject matter is referred to the number of 30 people using the snowball sampling method. The main findings; Governance indicators were identified at the level of urban areas. Indices that had a high score (above 3 and a maximum of 5) and a low standard deviation (below 1.00) in the Delphi method were selected, which includes 78 items..
Keywords: Good Governance, Urban Areas, Indicators, Tehran
1-مقدمه
اگر افزايش جمعیت شهرها و گسترش آنها به معنای چند برابرشدن مسائل و مشکلات موجود در شهرها به همراه افزايش درخواست خدمات تلقی شود، اولین نهادی که در اين زمینه برای مقابله با مسائل فوق مطرح میشود، نهاد مديريت شهری است. در واقع تحولات شهری و جمعیت آن در جهان در دو دهه اخیر چالشهايی را برای سیاست مديريت شهری به وجود آورده است که تا قبل از این، با این چالشها مواجه نبوده است (UN Habitat, 2009). در کنار چالشها، يکی از اصلیترين موانع فراروی مديريت شهری بهخصوص در کلان شهرها، چندپارگی مديريت شهری در عرصه سیاست‌گذاری، تصمیمسازی، برنامهريزی، هدايت و نظارت است. شهر سیستمی باز است که ساختارهای این سیستم هرکدام دارای کارکردهای خاص خود است. این عملکردها و کارکردها در پیوستگی زمانی و فضایی، در حال تغییر و تحول و همچنین در حال تولید مجدد هستند. ولی بایست توجه شود که کل سیستم شهری چیزی فراتر از تمام اجزا، ساختارها، کارکرد و عملکردهای آن است، يعنی اگر ساختارها و عملکردهای يک شهر از هم منفک و تجزيه شوند، پیوند دوباره آنها ديگر شمايل سیستم شهر را ندارد. مسئله‌ای که امروزه بیشتر در حوزه مدیریت شهری کشورهای در حال توسعه، از جمله ايران به چشم میخورد، تعدد مراجع و نهادهای مختلف مسئول با تأثیرپذيری از قوانین موجود است. اين قوانین، با ساختار و چارچوب کاری که بدون توجه به ساير نهادها برای خود تعريف میکنند، ضمن ايجاد ناهماهنگی در سیستم مديريت شهری، مشکلات مختلفی را ايجاد می‌کند که با تشديد مسائل موجود در شهر، در نهايت باعث نارضايتی عمومی میشوند. به طوری که در برخورد اين مسائل با ساختار فعلی، نمیتوان امیدی به بهبود داشت (لطیفی، 1378).
ویژگی عصر ما شهر نشین شدن جمعیت، افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن توسعه شهرهای کوچک و بزرگ است (سرابی و همکاران، 1389: 38) در آغاز قرن نوزدهم، تنها 8 درصد از جمعیت دنیا در شهرهای ساکن بودند که این میزان در ابتدای قرن بیستم به 80 درصد افزایش یافت (حسینی و همکاران، 1390: 16). در قرن بیست و یکم، جمعیت شهری دنیا به مرز 50 درصد کل جمعیت جهان رسیده، پیش بینی می شود؛ در سال 2025 میلادی از مرز 18 درصد تجاوز نماید )نظریان، 1380: 33). رشد سریع جمعیت و تمرکز آنها در شهرها در سراسر جهان بر دور نمای زندگی بیشتر انسان ها اثر می گذارد. شهرها با رشد هم معنی شده، به طور فزاینده در معرض بحران های ناگوار، به ویژه در کشورهای در حال توسعه هستند. فقر، تخریب محیط، فقدان خدمات شهری، نزول زیر بناهای موجود، فقدان دسترسی به زمین و سر پناه، از جمله بحران های مربوه به این موضوع هستند (سرابی و همکاران، 1389: 38). پیچیدگی فزاینده مسائل و مشکلات شهری به خصوص در کلانشهرها، نیاز آنها را به جامع نگری حل این مسائل اجتناب ناپذیر نموده است. بر همین اساس دیدگاههای مختلفی در مورد رشد و توسعه شهرنشینی از طرف اقتصاددانان، جامعه شناسان و کارشناسان محیط زیست به وجود آمد که رویکرد توسعه پایدار ماحصل تلفیق این سه دیدگاه است (کاظم محمدی، 1378: 25) که از دهه ی آخر قرن بیستم از سوی سازمان ملل مطر به عنوان دستور کار 21 در سطوح بین المللی، منطقهای و محلی تعیین گردید (Roseland ,1997: p: 199). توسعه پایدار شهری دارای ابعاد گسترده و پیچیده است که عبارتند از عوامل اقتصادی ،زیست-محیطی، اجتماعی و کالبدی است. بنابراین توسعه پایدار تنها مبتنی بر سیاست های زیست محیطی نیست و باید تمام ابعاد را در نظر بگیرد.
در ایران نیز حدود دو الی سه دهه اخیر است که مباحث توسعه پایدار در همه زمینه ها علوم مطر شده که ابتدا بیشتر در زمینه های زیست محیطی و اقتصادی پیگیری می شد. با توسعه شهرها در ایران و مطرح شدن اصل توسعه پایدار در طر ها و برنامه های توسعه به عنوان هدف کلی مورد تایید قرار گرفت. به گونه ای که یکی از پژوهشگران در این زمینه بنام موسی کاظمی به این موضوع اشاره می کند (موسی کاظمی محمدی، 1380: 96). اما ناکامی برنامه های کلان و شهر مقیاس در قالب طر های جامع ، هادی، و... به دلیل توجه به ابعاد محدودی از حیات شهری، بر کسی پوشیده نیست چرا که در جامعه شهری امروز به منظور رسیدن به توسعه پایدار شهری سطو پایین تر و ابعاد ملموس زندگی یعنی محلات شهری نقش تعیین کننده و مهمی بر عهده دارند و مانند حلقه واسط بین شهر و شهروندان عمل می کنند. در واقع یکی از مباحث اصلی توسعه پایدار، بحث تقدم توسعه محلی بر توسعه ملی است و محله های شهری به عنوان کوچکترین واحد سازمان فضایی شهر، در پایداری نقش اساسی ایفا می کند (نادری بوانلوو پرتوی، 1389: 67). بنابراین با مطر شدن دیدگاه توسعه پایدار به عنوان دیدگاهی که حل مشکلات کنونی شهر و زندگی شهر در گرو بازگشت به مفهوم محله می داند می توان با استفاده از ظرفیت های موجود به حل مشکلات و توسعه محلات پرداخت به همین دلیل در دهه های اخیر توجه به برنامه ریزی محله مبنا مطابق نیازهای توسعه محله ای و پژوهش در این باب گسترش یافته است. بنابراین برای دستیابی به شهرهای پایدار قبل از هر چیز محلات پایدار لازم است، زیرا محلات به عنوان کوچکترین واحد تقسیمات شهری، اندامهای سازنده شهر محسوب میشوند (کاظمیان و دیگران، 1390: 63).
کلانشهر تهران، به عنوان پایتخت و با جمعیتی بالغ بر ده میلیون شهروند، در بین 124 کلانشهر موجود در جهان است که با مشکلات بسیاری از قبیل آلودگی هوا، آلودگی صوتی، آلودگی آب، مشکلات ترافیکی، کمبود مسکن، از بین رفتن و نابودی محیط زیست و تنوع زیستی موجود، آسیب پذیری در برابر حوادث غیر مترقبه طبیعی از قبیل زلزله، رانش،سیل،کمبود خدمات، سرانه ها، تاسیسات و تجهیزات شهری، فقر و نابهنجاری مواجه است (تیموری، 1390: 91). این مشکلات بیشتر در سطح محلات شهر نمایان میشود و باعث ناپایداری و بروز نارضایتی ساکنان محلات شهری میشود. در نتیجه با رسیدگی به مشکلات و نارسایی های محلات شهری؛ هم به میزان قابل توجهی به ارتقا کیفیت زندگی و رضایتمندی مردم ساکن در محله کمک میشود و هم اینکه با پایدار شدن و ارتقاء سطح کیفی محلات به اندیشه توسعه پایدار شهری جامه عمل پوشنده خواهد شد. منطقه چهار شهرداری تهران با گستره دید دامنههای البرز و سطوح سبز گسترده در درون و حریم منطقه همچون دره‌های سد لار، لتیان و دره‌های سرسبز فشم، اوشان و میگون و مناطق ورزشی تفریحی دربندسر، شمشک و آبعلی را در شرق کلانشهر تهران قراردارد. این منطقه از طرف شمال به خط ۱۸۰۰ و حریم منطقه یک و از طرف غرب به از خیابان لنگری با منطقه یک و در پاسداران با منطقه سه، از طرف جنوب با مرز یابان رسالت با مناطق هفت و هشت و در محدوده خیابان دماوند با منطقه ۱۳ و از طرف شرق به حریم منطقه چهار محدود میشود. منطقه چهار به عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین، وسیع‌ترین، مهاجرپذیرترین، پرساخت و سازترین مناطق تهران شناخته شده است. این منطقه با دارا بودن پارک جنگلی لویزان و همچنین با ویژگی‌هایی چون وجود نابرابری اجتماعی - اقتصادی شدید در آن، جوان بودن میانگین سنی جمعیت، وجود اقشار آسیب‌پذیر در محله‌هایی همچون خاک سفید، شمیران نو، شیان و ... از سایر محلههای تهران قابل تمایز و تفکیک است. در شرایط کنونی به نظر میرسد توازن در سطح توسعه در بین نواحی مختلف این منطقه از شهر تهران وجود ندارد و این به یکی از دغدغه های مدیریت شهری و منطقه ای و ازجمله پژوهشگر تبدیل شده است و لذا بررسی سطوح توسعه و در پی آن برنامه ریزی فضایی مناسب برای توزیع شاخص های توسعه به صورت متوازن در آینده این منطقه از اهمیت بالایی برخوردار بوده و مساله این پژوهش را تشکیل می دهد. این در حالی است که احتمال دارد میان وضعیت حکمروایی در ناحیههای شهری و این شرایط نامطلوب توسعه یافتگی در نواحی شهری، ارتباطی حاکم باشد. لذا کشف این روابط و معنیداریها برای حل مشکل موجود، مساله این پژوهش را تشکیل می دهد. پرسش پژوهش آن است که متغیرهای حکمروایی خوب شهری در راستای توسعه پایدار در مقیاس نواحی شهری کدامند؟
به دلیل ماهیت اکتشافی پژوهش، فرضیهای برای آن ارایه نمیشود. در واقع برای پژوهشهایی که اکتشافی باشند، ارایه فرضیه لزومی ندارد.
2-روش شناسی پژوهش
پژوهش كنوني از رویكرد آميخته كه تلفیقی از دو روش کیفی و کمّی است، استفاده می کند. به این صورت که ابتدا به صورت کیفی و با استراتژی موردکاوی که از استراتژی های تحقیقات کیفی است، به تبیین جنبه های مختلف مدیریت شهری و حکمروایی خوب شهری و ناحیهای می پردازد. علاوه بر موردپژوهی، از روش پیمایش به عنوان یک روش کمّی برای گردآوری و تحليل داده ها، استفاده گردیده است. تکنیک مورد استفاده در این پژوهش، در مرحله پرسشگری از جامعه خبرگانی و نخبگانی در نهایی سازی «شاخص های سنجش حکمروایی خوب شهری در سطح نواحی شهری» و نیز در نهایی سازی «شاخص های سنجش سطح توسعه و برخوردرای نواحی شهری»، دلفی است. يكي از روش هاي كسب دانش گروهي مورد استفاده، تكنيك دلفي (Imani Jajarami, 2000; 35-39) است كه فرايندي داراي ساختار براي پيش بيني و كمك به تصميم گيري در طي راندهاي پيمايشي، جمع آوري اطلاعات و در نهايت، اجماع گروهي است (Kennedy, 2004; 504-511 & Dunham. 1996. [Cited 2002 Mar 24].). در حالي كه اكثر پيمايشها سعي در پاسخ به سؤال «چه هست» دارند، دلفي به سؤال «چه می تواند/چه باید باشد» پاسخ میدهد (Powell, 2003; 376-382). تكنيك در ابتدا بر مبناي حدس، قضاوت و الهام افراد مطرح شد و اما به تدريج شكل علمي گرفت و اولين بار در اواخر 1950 توسط كمپاني RAND براي بررسي علمي نظرات كارشناسان در پروژه دفاعي ارتش طراحي و توسعه يافت اما به دلايل امنيتي تا 12 سال بعد منتشر نگرديد. اولين كاربرد غير نظامي آن نيز در برنامه ريزي توسعه اقتصادي پيشنهاد شد (Turoff and Linstone, 2008 & Landeta, 2006; 467-482). دلفي، از نيمه دهه 1960 به عنوان يك روش مهم علمي شناخته شد و اكنون براي طيف گستردهاي از سؤالات آينده محور و پيچيده، و در طيف گسترده اي از زمينه ها و ديسيپلين ها استفاده مي شود.
جامعه آماری خبرگان و نخبگان: به دلیل تخصصی بودن موضوع، جامعۀ آماری اول، شامل تعدادی از "پژوهشگران و خبرگان دانشگاهی" است به شرط آنکه که در باره توسعه پایدار شهری و همچنین حکمروایی خوب شهری، از تجارب پژوهشی برخوردار باشند، برای پرسشگری انتخاب خواهند شد.
این جامعه آماری برای تعیین و نهایی سازی شاخصهای توسعه پایدار نواحی شهری و تدوین و تدقیق شاخصهای حکمروایی خوب شهری در سطح نواحی، مدنظر خواهد بود و پژوهشگر به سراغ آنها میرود.
نمونهگیری در این پژوهش، بدین شرح بوده است: نمونه آماری خبرگان و نخبگان: در خصوص نخبگان و خبرگان به روش گلوله برفی اعتماد خواهد شد. نکته لازم توجه آن است که خبرگان و نخبگان به شیوه دلفی، در نهایی سازی شاخصها به پژوهشگر کمک خواهند نمود. بعضي مقالات، دلفي را از نظر عدم نمونه گيري تصادفي نقد نموده، اما نماينده بودن نمونهها اهميت نداشته، بلكه كيفيت پانليست ها مهم تر از تعدادآنها است. خبرگانی که به این شیوه انتخاب شدند، 30 نفر میباشند.
در تجزیه و تحلیل دادهها، در قسمت دادههای میدانی، از آزمونهای آماری متناسب در نرم افزار تحلیل آماری بهرهگیری میشود. سوالات پرسشنامه بوسیله نرم افزارهای موجود مانند SPSS، EXCEL و آمارههای متناسب از مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت. در اینجا از میانگین، کمینه، بیشینه، انحراف استاندارد بهرهگیری خواهد شد. براي تعيين پايايي آزمون نيز از روش آلفاي کرونباخ استفاده میشود. روش آلفاي کرونباخ براي محاسبۀ هماهنگي دروني ابزار اندازهگيري که خصيصه هاي مختلف را اندازه گيري مي کند به کار مي رود (Cronbach, 1951).
2-مبانی نظری پژوهش
2-1-توسعه پایدار شهری
توسعه پایدار دربردارنده تغییر در روابط بین انسان‌ها و بین انسان طبیعت در زمان کنونی و در طی زمان است (فنی، 1379) که در آن انسان مرکز توجه است و انسان‌ها هماهنگ با طبیعت سزاوار حیاتی توأم با سلامت و سازندگی هستند (موحد، 1379: 43). در این گرایش اصل موازنه بین خواست‌های اجتماعی - اقتصادی و اکولوژیکی هر نسل با توجه به سهم نسل‌های آتی از منابع محدود زمین محور سیاست‌گذاری‌های شهری و چیدمان سکونتگاهها است (امچکی، 1383: 150) توسعه پایدار تمرکز توسعه بر مردم و برقراری عدالت برای نسل‌های جـاری و آینـده (Barton, L, and Gaunlett, E, 2003) توسط کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه، توسعه پایدار به عنوان "توسعه است که پاسخگوی نیازها در حال حاضر باشد بدونه به خطر انداختن توانایی نسل های آینده برای رفع نیازهای خود" تعریف شده است ( Hawley ,Kate, 2014). توسعة پایدار محله ای توانایی جوامـع کوچـک محلی (محلات) در بهره برداری و استفاده از منابع طبیعی، انسانی و اکولوژیک است به گونه ای که همة اعضا یا اجتماعات محلهای در حال و آینده از سطوح مناسب بهداشت، سلامت، زندگی مطلوب، امنیت، یکپـارچگی میـان محـیط زیسـت و فعالیت انسانی و اقتصادی پویا برخوردار شوند (Kline, E, 1995). ﻧﺎﮐﺎﻣﯽﻫﺎ در دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺗﻮﺳﻌﻪی ﭘﺎﯾﺪار ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭼﺮﺧﺶ اﻫﺪاف آن ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺪازهﮔﯿﺮی وﺳﻨﺠﺶ ﭘﺎﯾﺪاری در ﻣﺤﻠﻪﻫﺎی ﺷﻬﺮی اﻫﻤﯿﺘﯽ دو ﭼﻨﺪان ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ. اﻃﻼع از وﺿﻌﯿﺖ ﭘﺎﯾﺪاری ﻣﺤﻠﻪﻫﺎی واﻗﻊ در ﺑﺎﻓﺖﻫﺎی ﺳﮑﻮﻧﺘﯽ ﻗﺪﯾﻢ، ﻣﯿﺎﻧﯽ، ﺟﺪﯾﺪ و ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎی ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺸﯽ ﻣﺆﺛﺮ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰیﻫﺎ وﺟﻬﺖﮔﯿﺮیﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﺪاری در اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ (حبیبی و همکاران، 1393).
به منظور دستیابی به اجرایی شدن استراتژی توسعه پایدار، اعضای جامعه باید به این باور برسند که ظرفیت لازم برای حل و فصل مشکلات و شکل دادن به آینده خود را دارند همانند تارهای عنکبوت که به ظاهر شکننده هستند ولی در مقاوت برابر نیروهای فوق العاده کمترین آسیب را می بینند (Swisher ,M. E. and Monaghan ,K. N , 2014). در همین راستا بر رعایت موارد زیر برای پیگیری اصولی و موثر سیاست های توسعه پایدار شهری تاکید شده است: الف) نظامی سیاسی که مشارکت موثر شهروندان در فرآیند تصمیم گیری را تضمین کند. ب) نظام اقتصادی که راه حل هایی برای مشکلات و موانع توسعه ناهماهنگ و نموزون ارائه نماید. ج) نظام تولیدی که تعهد حفظ مبانی بوم شناسی برای توسعه را محترم شمرد. د) نظامی فناورانه که پشتیبان سیستم های حاوی حیات باشد. ه) نظامی بین المللی که الگوهای پایدار برای تجارت و امور مالی طرح ریزی نماید (الیوت، 1378).
2-2-حکمروایی
اگرچه کاربرد مفهوم حکمروایی شهری از اواخر دهه 1980 و از آفریقا آغاز گردید، اما برایان مک لالین اولین نظریه پردازی است که در سال 1973 به این دو مفهوم پرداخته است . از نظر او «حکومت مجموعه ای از نهادهای رسمی و حقوقی با قدرت قانونی است . اما حکمروایی نوعی فرایند است . این فرایند متضمن نظام به هم پیوسته ای است که هم حکومت و هم اجتماع را در بر می گیرد. حکومت شهری مبین رویکرد سنتی به اداره شهرها و مدیریت شهری و کلان شهری است و بیشتر به مناسبات حکومت مرکزی با شهرداری ها و سازمانهای رسمی و حکومتی پرداخته و بر روابط عمومی بین آنها تأکید دارد». حکمروایی شهری، طبق تعریف مرکز اسکان بشر سازمان ملل (هابیتات) ، عبارت است از مجموع روشهای برنامه ریزی و مدیریت امور عمومی شهر از جانب افراد ، نهادهای عمومی و نهادهای خصوصی ، فرایند مستمری است که از آن طریق ، منافع متضاد یا متعارض با هم همراه شده و به یک کنش همکاری روی آورده می شود. بنا به این تعریف ، حکمروایی شهری نهادهای رسمی و همچنین اقدامات غیررسمی و سرمایه اجتماعی شهروندان را در بر می گیرد. در تعریف حکمروایی توسط بانک جهانی (1995) چنین آمده است: «حکمروایی مجموعهای از روشهای فردی و نهادی، عمومی و خصوصی است که امور مشترک مردم را اداره می کند. حکمروایی فرایندی پیوسته است که از طریق آن منافع متضاد یا متنوع را همساز نموده و اقدام همکاری جویانه اتخاذ میگردد. حکمروایی شامل نهادهای رسمی و نظام هایی است که برای تضمین رعایت قانون، قدرت پیدا کرده اند، همچنین قراردادهای غیررسمی که مردم و نهادها بر سر آن توافق نموده یا درک می کنند که به نفع آنها است.» در گزارش کمیسیون حاکمیت جهانی که نقل قول بالا از آن اخذ شده، حکمروایی به این صورت تعریف شده است: «مجموعه بسیار وسیعی از روشها که اشخاص و موسسات هم در بخش خصوصی و هم در بخش دولتی با آنها به اداره امور مشترک خود می پردازند، خدماتی که دولتها [حکومت ها] برای شهروندان فراهم میسازند تا در آن محیط، شهروندان قادر به فعالیت باشند.»
از نظر بوئينگر (1991) سه بعد براي حكمروايي قابل تصور است؛ فني، سياسي و نهادي. هارفام و بوئتنگ (1997) بعد فرهنگي را نيز به اين ابعاد اضافه مي كند (جستارهای شهرسازی، 1386 : 73): بعد فني: فرايند انجام خدمات شهري از نگاه مديريتي به طور سنتي با وجوه فني مورد توجه قرار گرفته است. اين بعد از نظر بوئينگ (1991) به محدوديتهاي تحميل شده بر منبع طبيعي، سطوح آموزش، مهارتهاي نيروي انساني و ظرفيت صنعتي هر شهر معين اشاره دارد. اصلي ترين مشخصه بعد فني، عبارت است از رشد اقتصادي حاصل از عملكرد حكمرانان. بعد سياسي: بعد سياسي با بعد فني پيوند نزديكي دارد؛ سياستهاي اجتماعي و اقتصادي براي يك اجتماع معين را نمي توان بدون درك فرايندهاي تصميم گيري در آن ملاحظه نمود. از نظر پاتر و تامس (1992) اين فرايندها همان روابط قدرت در درون و ميان كنشگران و نهادهاي سياسي است. بعد نهادي: بعد نهادي حكمروايي حاكي از شكست سازو كارهاي موجود براي ارائه خدمات يكسان (مساوي) به همه گروههاي اجتماعي است. نهادهاي مستقر در بخش خصوصي و عمومي به تدريج تغييرمي كنند اما همچنان از طريق فشار، سلسله مراتب، تخريب، انحطاط و فساد، سعي در حفظ وضع موجود دارند. بسياري از تحقيقات بر اصلاح نهادها تاكيد دارد تا بر ايجاد آنها. هدف از اصلاحات نهادي، مديريت اقتصادي اثربخش و كاهش فقر پايدار است. بسياري از مطالعات بانك جهاني (1994) به بعد نهادي حكمروايي اشاره مي كند. از ديد بانك جهاني، بعد نهادي شامل اجزاي زير است : مديريت بخش عمومي، چارچوب حقوقي، رويكردهاي مشاركتي، مخارج نظامي، نهادها و حقوق بشر (جستارهای شهرسازی ، 1386 : 74). بعد فرهنگي: آمارتیا سن با انتقاد از ابعاد فني و سياسي، استدلال مي كند كه فقط پيشرفت اقتصادي و اجتماعي اهداف توسعه نيستند. آزادي بيان، آزادي مشاركت و حق برخورداري از تشكيلات سياسي نيز بخشي از وجوه مهمتر و معنادارتر زندگي انسانهاست. به نظر مارتين (1991) پيش نياز ضروري براي حكمروايي خوب عبارت است از اعتقاد دسته جمعي كنشگران سياسي و اجتماعي به ارزشهاي اخلاقي مشترك.
مرکز اسکان بشر سازمان ملل، شاخص هاي حكمروايي شهري را در 24 شهر مورد سنجش قرار داده و 26 شاخص را در پنج دسته (مشاركت، تساوي، اثربخشي، پاسخگويي و امنيت) معرفی کرده است. در جدول بعدی، شاخصهای حكمروايي شهري خوب براساس معيارهاي سازمان ملل (2005) درج شده است.
جدول شماره 1: شاخص هاي حكمروايي شهري خوب براساس معيارهاي سازمان ملل (2005)
اثر بخشي | تساوي | مشاركت | پاسخگويي | امنيت |
1- منابع عمده درآمدي | منشور شهروندي | 1- انتخاب شورا | 1- انتشار حسابها، بودجه، قراردادها و مناقصه ها | 1-سياستگذاري پيشگيري از جرايم |
2- پيش بيني پذيري جابه جايي هاي بودجه محلي | 2- درصد تعداد زنان در شوراي شهر | 2- انتخاب شهردار | 2- حمايت از سطوح بالاتر دولت | 2- خدمات پليسي به ازاي هر 100000 نفر |
3- سنجه هاي منتشر شده ارائه عملكرد | 3- سياست هاي فقيرگراي قيمت گذاري آب | 3- شركت رأي دهندگان | 3- كدهاي اجرا براي كارمندان رسمي | 3- رسيدگي به اختلاف |
4- بررسي هاي رضايت مصرف كنندگان | 4- مشوق هاي مشاغل غير رسمي | 4- مجامع عمومي | 4- تسهيلات براي شكايتهاي شهروندان | 4- اعتراض در مقابل سياستهاي مربوط به زنان |
5- بيانيه چشم انداز |
| 5- انجمن هاي مدني به ازاي هر 10000 نفر | 5- كميسيون ضد فساد | 5- سياستگذاري دربارة ايذر و HIV |
|
|
| 6- اعلام در آمد و دارايي |
|
|
|
| 7- حسابرسي مستقل |
|
3-توصیف جغرافیایی محدوده پژوهش
3-1-جغرافیای طبیعی (اکولوژی طبیعی) تهران
شهر تهران، بزرگ‌ترین شهر و پایتخت ایران، مرکز استان و شهرستان تهران است. جمعیّت آن ۸،۲۴۴،۵۳۵ نفر بوده1 (آمار بزرگ‌ترین شهرهای جهان؛ بازبینی‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۲) و هجدهمین شهر پرجمعیّت جهان به شمار می‌آید2 (سازمان ملل متحد). مساحت این شهر ۷۳۰ کیلومتر مربّع3 است (آمارنامه شهر تهران، 1390).
این شهر با وسعتی در حدود 700 کیلومتر مربع در 51 درجه و 2 دقیقه تا 51 درجه و 36 دقیقه طول شرقی و 35 درجه و 34 دقیقه تا 35 درجه و 50 دقیقه عرض شمالی جغرافیایی قرار دارد. از نظر موقعیت، تهران از ویژگیهای مهمی برخوردار است. این عوامل و دلایل همان عواملی هستند که در انتخاب آن بعنوان پایتخت نیز اثرگذار بودهاند. از یک طرف قرارگیری در فاصله میان اصفهان و تبریز و از طرف دیگر وجود دو رودخانه مهم که از کوههای البرز به جنوب جاری میشود و با آبیاری اراضی پایین دست در طول زمان امکان فعال شدن محیط جغرافیایی را فراهم کردهاند. در فاصله دو رودخانه مهم یعنی کرج و جاجرود از دیرباز کانونهای شهری مهمی مانند ری، ورامین و امروزه، تهران و کرج توسعه یافتند.
از سوی دیگر، برخی عوارض طبیعی مانع گسترش شهر گردیده است. در دشت تهران کوههای شمالی و شمال شرقی از توسعه در جهت جغرافیایی فوق جلوگیری نموده است و از سوی دیگر وجود دشتهای همجوار تهران و کرج و ورامین، زمینهساز توسعه شهر تهران بوده است (مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، 1379: 28).
تهران از شمال به سلسله جبال البرز، از شرق به لواسانات، از غرب به کرج و از جنوب به ورامین محدود است. از نظر تقسیمات اداری به 22 منطقه، 123 ناحیه و 374 محله تقسیم میشود (شهرداری تهران4). در ادامه، موقعیت شهر تهران در استان تهران در نقشه شماره 1 نشان داده شده است.
نقشه شماره 1: موقعیت استان تهران در کشور
نقشه شماره 1: موقعیت شهر تهران در استان تهران
ویژگیهای توپوگرافی شهر تهران،خود جای بحث فراوان دارد. اما کوتاه باید بیان داشت که با توجه به اینکه اراضی مرتفع مرکزی کشور، خشک و غیرقابل کشت میباشد، اغلب شهرها و روستاها در امتداد دو رشته کوه البرز و زاگرس شکل گرفتهاند. عواملی چون وجود آب، اراضی قابل کشت، امنیت و اقلیم معتدلتر، کوهپایهها را مکانی مناسب برای ایجاد آبادیها و شهرها نموده است. شهر تهران بر روی دامنههای جنوبی رشته کوه البرز قرار گرفته است که میانگین عرض آن 100 کیلومتر بوده و از دو سو مانند دیواری ممتد شهر را فرا گرفته است (فیشر، 1968). در بیست کیلومتری شمال شهر ارتفاعات قله توچال قرار دارد که با ارتفاع 3933 متر مشرف به شهر است (مدنی پور، 1381: 170). تهران از جنوب تا کویر مرکزی ایران گسترده است. مرکز شهر در طول جغرافیایی 51 درجه و 26 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 35 درجه و 41 دقیقه شمالی واقع شده است (کریمان، 1355).
این کلانشهر با قرارگیری در دامنه جنوبی رشته کوههای البرز از طرفی تحت تأثیر آب و هوای نیمهخشک دامنه جنوبی البرز و از طرف دیگر تحت تأثیر آب و هوای خشک و نیمهبیابانی حاشیه کویر مرکزی ایران قرار گرفته است. این موقعیت جغرافیایی، آب و هوای استپی و قارهای بسیار متغیری را در آن ایجاد کرده است به طوری که گاهی با بادهای شدید گرد و خاک همراه میباشد. ارتفاع از سطح دریا در شمال شهر (میدان تجریش) حدود 1300 متر و در قسمتهای جنوب شهر (میدان راه آهن) که حدود 15 کیلومتر فاصله دارد در حدود 1100 متر است. یعنی به ازای هر کیلومتر 13.5 متر افت شیب وجود دارد.
شهر تهران از جنوب و جنوب غربی به دشتهای هموار شهریار و ورامین و از شمال شرق به کوهستان محصور میشود و بطور کلی میتوان آنرا به دو بخش کوهپایه و دشت تقسیمبندی نمود. حد طبیعی فضای جغرافیایی شهر تهران در کوه و دشت توسط دو رودخانه جاجرود و کرج مشخص میشود (وحدتی، 1385: 9-11).
3-2-جغرافیای انسانی محدوده مطالعه
تهران در گذشتهای نه چندان دور روستایی کوچک بود. در گذشته، آنان كه از طهران (تهران) سخن به ميان ميآوردند، روستاي كوچك و ناآشنايي به ذهنشان خطور ميكرد كه نشان اندكي از آن در كتابهای گذشتگان وجود داشته و ناشناختهتر از همسايگان خود «دولاب» یا «علی آباد» بوده است (بیهقی، 1356: 134). در نخستين حركتهاي گسترش و توسعهي تهران، در مسير شهر شدن «عقلانی-سنتی» يعني ساختن برج و باروهاي شاه طهماسبي كه بيترديد يك مقطع مهم تاريخي براي تهران محسوب ميشود، روستاي كهن سابق، از گمنامي درآمد و در دوره هاي بعد، يعني تا پايان حكمراني زنديه، شهری کوچک و مشهور شد. تهران پس از انتخاب شدن به عنوان پايتخت، با شهرت بيشتري نسبت به محلههاي ديگر حيات خود را آغاز كرد. در ادامهي توسعه و فزوني جمعيت و نياز به فضاهاي جديد، مرحلهي ديگري فرا رسيد كه خراب كردن برج و باروهاي كهن و ساختن پاره حصارها و دروازههاي جديد ناصري بود. اگرچه، در پايان دورهي زنديان، تهران شكل و سيماي شهري يافت و از زماني كه لشكريان قاجاريه، به سركردگي مجنون خان پازوكي آن را گشودند (1199 ق/1784 م) به صورت شهري كامل نمايان شد. آقا محمدخان به انگيزههاي متعددي اين شهر جديدالتأسيس را كه تا آن زمان ساختاري نظامي داشت، به پايتختي برگزيد. وی در همان قلعهي برج و بارودار شاه طهماسبي (حياط شاهي) با اندك تغيير و مرمت، مقدمات ايجاد قصرهاي جديد را فراهم آورد. تهران با جمعيتي حدود پانزده هزار نفر حيات پايتختي خود را از آغاز سلطنت آقامحمدخان قاجار آغاز كرد. پس از كشته شدن بنيانگذار سلطنت قاجار و با به سلطنت رسيدن باباخان (فتحعلي شاه قاجار از 1212 تا 1250 ق/1797 تا 1834 م) تهران تحول ديگري پيدا كرد. در اين دوره، مهاجران ديگري نيز به تهران وارد شدند و جمعيت آن به هشتاد هزار نفر رسيد. وسعت شهر را در زمان او تا هشت كيلومتر مربع تخمین زدند كه ابعاد آن از اين قرار بوده است (تكميل همايون، 1377: 83): ضلع شرق تا غرب 3800 متر و ضلع شمال تا جنوب 1900 متر تا 2450 متر.
پس از مرگ فتحعلي شاه، در دورهي محمدشاه قاجار (1250 تا 1264 ق/ 1834 تا 1847م یا 1835 تا 1847م) نيز تهران در حال توسعه و گسترش بود؛ بویژه پس از دادن نوعي قبالهي مالكيت به زمينهاي خالصهي نادري، با آوردن آب كرج به تهران به طول هفت فرسنگ و رساندن آن به بالاي باغ نگارستان، دروازه شميران، پامنار و سرچشمه (محلهي عودلاجان) در دورهي صدارت حاج ميرزا آقاسي آباداني بيشتري فراهم شد. در جنوب تهران نيز دروازهي ديگري به نام دروازهي محمديه (در ميدان پاقاپوق محمديه يا ميدان اعدام سابق) ساخته شد. دروازهي ديگري كه افغانها به نام دروازهي ارگ يا دروازه دولت در مدخل خيابان باب همايون پديد آورده بودند هم مرمت شد.
در دورهي اول سلطنت ناصرالدين شاه، با ساختن دارالفنون و توسعهي ارگ و بناي چندين مدرسه و ساختمان دولتي، تهران همچون گذشته در مسير توسعه گام برداشت (سعدونديان و اتحاديه، 1368: 304-307).
اين شهر ديواري تقريباً به درد بخور با پنج دروازه و يك خندق خشك دارد. در ميان خانههاي سادهي رعيت، اين جا و آنجا كاخهاي شاه و شاهزادگان و ثروتمندان با ساختماني ناقص و عظمتي بيمعني قرار دارد كه كاملاً با شاهكارهاي اصيل و محكم و با سليقهي هنر معماري، كه شاهنشاهان ايراني در گذشته ساختهاند و امروز هم پس از 2400 سال دست كم قسمتهايي از آنها پابرجاست، متفاوت است ... به همين دليل آدم ميلي به گردش در خيابانهاي كسالتآور تهران ندارد. در اين خيابانها، ترامواي اسبي اروپايي، كثيف و مواظبت نشده است و تيرهاي كج چراغها با حالتي ناخوشايند و پرخاشگر در مقابل شكل مخصوص زندگي مردم مشرق زمين قرار گرفته است» (بل، 1363، 149-150). پايتخت ايران در دورهي پاياني سلطنت سلسلهي قاجار، نه تنها تحول چشمگيري پيدا نكرد، بلكه آثار كهنه شدن و فرسودگي پارهاي عمارتها يكي پس از ديگري نمايان ميشد. ميدان توپخانه (سپه) به عنوان گردشگاه مردم، خيابان لاله زار به عنوان خياباني به سبك اروپا و خيابان استانبول به عنوان محل خريد و فروش اجناس خارجي و گردشي و خيابان علاءالدوله به عنوان خيابان اروپاييان ساكن تهران نزد همگان شناخته ميشدند (تکمیل همایون، 1377: 69).
با انتقال نظام سلطنتي از خاندان قاجار به خاندان پهلوي و رضاخان، تغييرات اساسي ايجاد شد و شيوهي توسعهي شهري با سازمان شهري برونزا شكل گرفت. گسترش كالبدي شهر تهران (مالكيت جديد، خانهسازيها به شيوهاي نو، پديد آمدن باغها و باغچهها یا بستانها)، ازدياد جمعيت و مهاجرتهاي جديد به پايتخت، رشد و نوآوريهاي كاركردي در اموراقتصادي (بازار و نهادهاي توليدي و مشاغل نو) و بهداشتي و زيستشناختي (تأسيس بيمارستانها، داروخانهها و توجه به پاكيزگي، نظافت و سلامت شهر)، فرهنگي و آموزشي (نهادهاي جديد رشد فرهنگ و تأسيس مدارس در سطحهاي گوناگون)، توسعهي مؤسسات تمدن جديد (برق، تلفن، تلگراف و محلههاي فرنگي نشين)، ازدياد و برخورداريهاي جديد وسايل نقليهي قديمي (درشكه و گاري) به صورت جديد (اتومبيلهاي تازهوارد)، از يك سو، شرايطي را براي دگرگونيهاي شهري و مدني پديد آورده و از ديگر سو، در پيوند با خواستهاي حكومت، در همريزي بافت كهن شهر و سهولت تسلط بر جامعه را سبب و تغيير روابط تاريخي فرهنگي شهرنشيني با شيوه هايي جديد را باعث ميشد (تكميل همايون، 1377: 76).
در زمینۀ تحولات جمعيتي محدوده مطالعه لازم به ذکر است که از جمعيت روستاي تهران پيش از صفويه، اطلاعاتي در دست نيست اما، به نظر ميرسد كه در دورهي شاه طهماسب صفوي، كل جمعيت شهر بيش از ده هزار نفر نبوده است. در سال 1037 یا 1038 ق (1628 میلادی) سرتوماس هربرت، جمعيت تهران را ميان بيست و پنج تا سي هزار نفر (25000 تا 30000) نوشته است كه در سه هزار خانه سكونت داشتهاند (زارع، 1389: 62). مرحوم پورداوود جمعیت تهران را در دوره آقامحمدخان قاجار پانزده هزار نفر و در زمان فتحعلیشاه قاجار تا چهل و پنج هزار نفر تخمین زده است اما ژوبر که در سال 1221 قمری (1806 یا 1807 میلادی) در تهران اقامت داشته است، جمعیت شهر را بدون اشاره به فصل تابستان یا زمستان، بیش از سی هزار نفر نمیداند (ژوبر، 1347: 254). در سالهای 1811 تا 1813 میلادی برابر با 1225 تا 1227 هجری قمری، سر ویلیام اوزلی، جمعیت تهران را در زمستان میان چهار تا هشت هزار نفر نوشته است (کریمیان، 1355: 199). پارهاي از منابع فارسي رقم شصت هزار نفر و سالها پس از آن هفتاد هزار نفر را هم ذكر كردهاند و همان منابع، جمعيت تهران را، در تابستان، پانزده هزار نفر دانستهاند. در اوايل سلطنت ناصرالدين شاه قاجار، جمعيت تهران را گاهي يكصد و بيست هزار نفر و گاهي نيز يكصد و پنجاه هزار نفر نوشتهاند (کریمیان، 1355: 119). در سال 1318 هجري شمسي اولين سرشماري دو فاكتروي5 تهران جمعيت شهر تهران را 540087 نفر اعلام كرد كه از نرخ رشدي برابر با 8.25 درصد در مقايسه با سرشماري بلديه در سال 1311 برخوردار است. در حالي که سرشماری سال 1316-1317 بانک ملی نشانگر رشدی برابر با 12.72 درصد است که افزایش سریع جمعیت بین سال های 1316 تا 1318 را نشان میدهد.
در سال 1325 هجري شمسي جمعيت تهران به 880 هزار نفر رسيد. روند افزايش جمعيت در سال 1335 با نرخ رشدی برابر با 7.41 درصد نسبت به سال 1325 به افزایش آن به 1800 هزار نفر منجر شد و مساحت شهر نیز، كه روند توسعهي آن بيشتر متوجه رشد عمودي بود، به 50 كيلومتر مربع رسيد.
به اين ترتيب، در طول زماني حدود 150 سال، شهر تهران با رشد مستمر خويش كه ناشي از تحولات دروني و جذب جمعيت و مهاجرپذيري گستردهي آن، به ويژه در دو دههي اول قرن سيزدهم شمسي بود، از شهري با جمعيت حدود 50 هزار نفر و مساحتي حدود 78 كيلومتر مربع به شهري با جمعيت 180 هزار نفر در محدودهاي بالغ بر 150 كيلومتر مربع (شورای عالی فرهنگ و هنر، 1355: 12) تبديل شد و بدين سان رشد شتابان خود را دنبال كرد (طالقانی، 1370: 14).
پس در یک نگاه کوتاه روند تاریخی، تهران تا قبل از آنکه مورد توجه شاه طهماسب صفوي قرار گيرد و حصاري بر دور آن کشيده شود، روستایی با هزار نفر جمعيت بود. در جدولی که در پی آمده است، سهم جمعیتی شهر تهران به کل جمعیت کشور در دورههای مختلف را گویا میسازد.
جدول شماره 2: جمعيت تهران از دوره صفوي تا عصر حاضر
| جدول شماره 3: سهم جمعيتي تهران نسبت به كل جمعيت كشور
|
منبع: اطلس کلانشهر تهران
4-1-ویژگی های عمومی خبرگان و متخصصان
توزیع فراوانی جامعه نخبگان و خبرگان بر حسب تحصيلات
بررسی آماری جامعه خبرگانی و نخبگانی حاکی از آن است که 70 درصد دارای تحصیلات دکتری، 26.7 درصد دارای تحصیلات کارشناسی ارشد هستند. به عبارت دیگر، جامعه آماری پژوهش، از سطح تحصیلات عالی برخوردارند.
جدول شماره 4: توزیع فراوانی جامعه خبرگانی و نخبگانی بر حسب تحصیلات | ||||||
|
| Frequency | Percent | Valid Percent | Cumulative Percent | |
Valid | تاکارشناس | 1 | 3.3 | 3.3 | 3.3 | |
ارشد | 8 | 26.7 | 26.7 | 30.0 | ||
دکتراوبالاتر | 21 | 70.0 | 70.0 | 100.0 | ||
Total | 30 | 100.0 | 100.0 |
| ||
نمودار شماره 1: توزیع فراوانی جامعه خبرگانی و نخبگانی بر حسب تحصیلات
توزیع فراوانی جامعه نخبگان و خبرگان بر حسب جنس
توزیع فراوانی افراد جامعه خبرگانی و نحبگانی نشان از برتری چشمگیر مردان بر جنس مخالف آن دارد. این موضوع از روی جدول آماری و نمودار پیداست که در پی آمده است.
آمارها به خوبی گویا ساخته است که 70 درصد جامعه خبرگانی را جنس مردان و 30 درصد را جنس زنان تشکیل میدهند.
جدول شماره 5: توزیع فراوانی جامعه نخبگان و خبرگان بر حسب جنس | ||||||
|
| Frequency | Percent | Valid Percent | Cumulative Percent | |
Valid | مرد | 21 | 70.0 | 70.0 | 70.0 | |
زن | 9 | 30.0 | 30.0 | 100.0 | ||
Total | 30 | 100.0 | 100.0 |
| ||
نمودار شماره 2: توزیع فراوانی جامعه نخبگان و خبرگان بر حسب جنس
توزیع فراوانی جامعه نخبگان و خبرگان بر حسب سن
بررسی توزیع فراوانی جامعه آماری بر حسب رده سنی نشان داد که 13.3 درصد در رده سنی 50 سال و بالاتر واقع شده اند و 63.3 درصد در محدوده سنی 40 تا 49 ساله قرار داشته و 23.3 درصد پایینتر از 40 سال دارند.
|
| Frequency | Percent | Valid Percent | Cumulative Percent |
Valid | تا 39 | 7 | 23.3 | 23.3 | 23.3 |
از40تا49 | 19 | 63.3 | 63.3 | 86.7 | |
از50و بالاتر | 4 | 13.3 | 13.3 | 100.0 | |
Total | 30 | 100.0 | 100.0 |
| |
نمودار شماره 3: توزیع فراوانی جامعه نخبگان و خبرگان بر حسب سن
4-2-حصول شاخص ها یا سنجه های حکمروایی خوب شهری
حصول به شاخصهای حکمروایی خوب نواحی
برای حصول به شاخصهای حکمروایی خوب، به روش دلفی عمل شد تا اجماع نهایی نظر خبرگان و نخبگان در خصوص شاخص ها بدست آید و پس از آن بتوان پرسشنامه مناسبی برای شهروندان (ساکنان نواحی) و مدیران (مدیران شهرداری مناطق و شهرداریهای نواحی) تهیه و بین آنها توزیع شود. در جدول بعدی، نمره مانگین و انحراف معیار محاسبه و درج شده است.
جدول شماره 7: نمره میانگین و انحراف معیار گزاره ها و شاخص های سنجش توسعه پایدار | |||||
گزارهها | N | Minimum | Maximum | Mean | Std. Deviation |
حمایت شهروندان ساکن ناحیه از تصمیم گیران و تایید سیاست های آنان | 30 | 3 | 5 | 4.70 | .596 |
مشارکت و نظرخواهی از شهروندان ناحیه در تهیه طرحهای موضعی-موضوعی و اجرای آنها | 30 | 3 | 5 | 4.67 | .606 |
کمک شهروندان ناحیه در اجرای طرح های توسعه شهری | 30 | 2 | 5 | 4.63 | .718 |
تمایل شهروندان ناحیه به کمک کردن به مدیران و مسولان در تهیه طرحهای توسعه شهری | 30 | 3 | 5 | 4.70 | .535 |
وجود اتاق فکرها و تشکیل جلسههای مشورتی برای مشارکت بخش خصوصی و نهاد مدنی | 30 | 3 | 5 | 4.83 | .461 |
مشارکت و فعالیت داوطلبانه مردم ناحیه در نظافت معابر، مناظر طبیعی و بهداشت ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.77 | .504 |
میزان واگذاري اداره شهر به خود شهروندان ناحیه و تفویض اختیار به مردم | 30 | 3 | 5 | 4.83 | .531 |
مؤثر بودن اقدامهای مدیریت شهری برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده ناحیه | 29 | 1 | 5 | 4.45 | .948 |
میزان مشارکت شهروندان ناحیه در تأمین مالی و تأمین بودجه شهرداری | 30 | 1 | 5 | 4.57 | .898 |
لحاظ مسایل محیط زیستی در اجرای طرح ها از سوی نهادها بویژه شهرداری ناحیه | 29 | 3 | 5 | 4.66 | .670 |
محاسبه و لحاظ مدت زمان اجرای طرح های ناحیه به طور صحیح | 29 | 3 | 5 | 4.62 | .622 |
محاسبه و لحاظ هزینه اجرای طرح ها در ناحیه بطور دقیق | 30 | 1 | 5 | 4.60 | .894 |
میزان رضایت شهروندان از خدمات ارایه شده توسط نهادها بویژه شهرداری | 30 | 1 | 5 | 4.67 | .802 |
بهترین و مناسبترین طرز استفاده از منابع موجود ناحیه برای تامین نیاز های شهروندان | 30 | 3 | 5 | 4.73 | .521 |
بهبود اقدامات و روشهای مدیریتی بر پایه دانش روز و فنآوریهای جدید | 30 | 4 | 5 | 4.77 | .430 |
کاهش هزینه ها و ارتقای کیفیت خدمات به شهروندان ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.70 | .651 |
اطلاعرسانی به شهروندان درمورد کارهای عمرانی و رفاهی و نظرخواهی از آنان دراینمورد | 30 | 2 | 5 | 4.57 | .817 |
اطلاع شهروندان از وجود طرح ها و برنامه هاي عمرانی مربوط به ناحیه | 30 | 1 | 5 | 4.73 | .828 |
اطلاعرسانی به شهروندان در مورد جزییات اجرا و هزینه های اجرای پروژه ها در ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.83 | .531 |
روشن و شفاف بودن مسولیت ها، قراردادها، مناقصه ها و مزایده ها | 30 | 2 | 5 | 4.70 | .794 |
کاهش فساد در مدیریت شهری ناحیه بدلیل عدم پنهان کاری در تصمیمگیری ها | 30 | 3 | 5 | 4.73 | .583 |
قابلیت دسترسی به جریان آزاد اطلاعات، کنترل و پایش عملکرد مدیران ناحیه شهري | 30 | 3 | 5 | 4.83 | .461 |
اعلام عمومی رشد درآمدهای پایدار شهرداری ناحیه و محل تأمین آن | 30 | 4 | 5 | 4.83 | .379 |
رعایت اخلاقیات و صداقت از جانب مدیران و مسئولان ناحیه | 30 | 2 | 5 | 4.77 | .679 |
کاهش تعداد پرونده های فساد مالی کارکنان مجموعه مدیریت شهری ناحیه | 30 | 1 | 5 | 4.67 | .884 |
وضوح اقدامات و آگاهي مستمر شهروندان ناحیه از روندهای موجود | 30 | 3 | 5 | 4.60 | .724 |
قوانین کارآمد برای اداره و مدیریت ناحیه شهری | 30 | 3 | 5 | 4.47 | .776 |
رعایت درستی و عادلانه چارچوب های قانوني در تصمیم گیری | 30 | 3 | 5 | 4.70 | .651 |
بسته بودن دست افراد غیر مسئول در تصمیم گیری ها | 30 | 4 | 5 | 4.90 | .305 |
آگاهي شهروندان ناحیه از قوانین، مقررات و ضوابط | 30 | 3 | 5 | 4.83 | .531 |
اطلاع شهروندان و اهالی ناحیه از سازمانهاي تصمیمگیر و برنامهریز ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.70 | .651 |
پایبندی مسولان ناحیه نسبت به قوانین | 29 | 3 | 5 | 4.76 | .511 |
عدم تأثیرگذاری روابط بر روی ضوابط و نبود تبعیض در تصمیمگیری و برنامهریزی | 30 | 3 | 5 | 4.60 | .675 |
عدم تأثیرگذاری افراد صاحب قدرت و گروههای صاحب نفوذ در تصمیمگیریهای شهری | 30 | 2 | 5 | 4.67 | .802 |
پایبندی مدیریت شهر به عرف و آداب و رسوم شهروندان ناحیه | 30 | 2 | 5 | 4.73 | .691 |
میزان برخورد قانونی مسئولین ناحیه با عوامل تخطی از قوانین و ضوابط شهری و شهرسازی | 30 | 1 | 5 | 4.63 | .964 |
وضعیت عملکرد اداره کل حقوقی در رسیدگی به دعاوی شهروندان ناحیه | 30 | 2 | 5 | 4.50 | .861 |
میزان تعهد شهرداری به قوانین و مقررات طرح جامع و تفصیلی | 29 | 4 | 5 | 4.86 | .351 |
درک و پذیرش مسولان شهری نسبت به نیازها و خواسته های شهروندان ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.73 | .640 |
واکنش و پاسخ مناسب مسولان شهری نسبت به نیازها و خواسته های شهروندان | 30 | 3 | 5 | 4.77 | .626 |
همسویي خواسته های شهروندان و اقدام مسولان ناحیه | 30 | 2 | 5 | 4.53 | .819 |
برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با گروههای مختلف توسط شهرداری در موضوعات مختلف | 30 | 1 | 5 | 4.57 | 1.006 |
تسهیل در رسیدگی مطلوب به شکایات شهروندان ناحیه توسط نهاد مدیریت شهری | 30 | 2 | 5 | 4.80 | .610 |
برگزاری جلساتی از سوی میران و مسئولان ناحیه برای تشریح اقدامات | 30 | 1 | 5 | 4.80 | .761 |
حساب پس دادن مسولان و تصمیم گیران ناحیه در قبال شهروندان | 30 | 2 | 5 | 4.57 | .971 |
فراهم بودن ساز و کار های لازم برای برای پاسخ گویي مسولان در نهاد مدیریت شهری ناحیه | 30 | 2 | 5 | 4.43 | .935 |
مسولان و مدیران شهری ناحیه بخوبی پذیرای خواسته ها و نیازهای شهروندان بودن | 30 | 3 | 5 | 4.77 | .568 |
پاسخ دادن مسولان و مدیران شهری به خواسته ها و نیازهای شهروندان ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.77 | .568 |
پیگیری مسئولین شهری نسبت به طرحهای در دست اجرا تا لحظه پایان آنها | 30 | 3 | 5 | 4.50 | .731 |
مسئولیت پذیری در برابر مشکلات کالبدی ناحیه | 30 | 1 | 5 | 4.60 | 1.037 |
اعتراف به خطا و اشتباههای مدیریتی در ناحیه شهری | 29 | 3 | 5 | 4.66 | .670 |
مسئولیتپذیری مدیریت شهری ناحیه در برابر وظایف محول شده | 29 | 2 | 5 | 4.41 | .946 |
تلاش مدیران شهری ناحیه براي تشویق مردم به پذیرش مسؤولیت | 29 | 2 | 5 | 4.55 | .910 |
رضایتمندي مردم شهر از مسؤولیتپذیري مدیران شهری ناحیه | 29 | 3 | 5 | 4.59 | .780 |
تهیه و انتشار سلسله گزارش های مختلف از عملکرد شهرداری ناحیه | 28 | 3 | 5 | 4.64 | .731 |
پاسخگویی شهرداری در ارتقا و پیاده سازی نظام مدیریت بحران در ناحیه | 29 | 3 | 5 | 4.62 | .728 |
حصول توافقي مشترک میان سازمان های دولتي، شهروندان و سازمان های غیر دولتي | 27 | 3 | 5 | 4.70 | .669 |
وجود هماهنگیهای لازم بین نهادهای مختلف، برای اداره بهتر ناحیه | 30 | 2 | 5 | 4.40 | .932 |
وجود سازوکارهای همکاری مطلوب بین شهرداری، نهادهای عمومی، خصوصی و شهروندان | 29 | 1 | 5 | 4.48 | 1.122 |
وجود تعامل مناسب گروه ها و منافع مختلف با یکدیگر در ناحیه | 29 | 2 | 5 | 4.59 | .983 |
تعامل سه بخش مهم (بخش دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی) با یکدیگر در ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.60 | .724 |
وجود سازوکاری برای مشورت بین سازمانهای رسمی توسعه و شهروندان ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.67 | .711 |
توافق جمعی در خصوص مشکلات مهم ناحیه (اقتصادي، زیستمحیطی) | 30 | 3 | 5 | 4.63 | .669 |
تشکیل گروه های داوطلب مردمی در راستای کمک رسانی به خدمات شهری در ناحیه | 30 | 2 | 5 | 4.60 | .894 |
عبور مدیریت شهری از مسائل روزمره ناحیه و غرق نشدن در روزمرگی | 30 | 2 | 5 | 4.47 | 1.008 |
وجود بینش گسترده و دراز مدت نسبت به آینده ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.53 | .819 |
وجود بینش راهبردی در زمینه توسعه ناحیه در میان مدیران و مسولان نهاد مدیریت ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.80 | .551 |
در نظر گرفته طیفها و گروههای مختلف شهروندان در برنامهریزی های توسعه ناحیه شهری | 30 | 3 | 5 | 4.67 | .606 |
آینده نگری در برنامهها و تصمیمگیریهای نهاد مدیریت شهری ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.77 | .504 |
آیندهنگری و تدبیر برای مشکلاتی که در آینده ممکن است گریبانگیر شهر و شهروندان شود | 30 | 3 | 5 | 4.63 | .765 |
وجود فرصت های مناسب برای همه ی شهروندان در زمینه ی ارتقا وضعیت رفاهي خودشان | 30 | 2 | 5 | 4.73 | .740 |
کافی و موفق بودن تلاشها در جهت تخصیص عدلانه منابع بین همه شهروندان | 28 | 3 | 5 | 4.82 | .476 |
سهم خوب و مطلوب اقشار و شهروندان محروم، در اعلام نظرها و تصمیم گیری ها | 30 | 2 | 5 | 4.67 | .758 |
عضویت زنان در نهادهای مدیریت شهری ناحیه همچون شهرداری و شورا | 30 | 1 | 5 | 4.57 | .935 |
برابري فرصتها و تخصیص بهینه منابع و امکانات در ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.67 | .606 |
گسترش برابر دامنه بهداشت در خیابانها و محلههای ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.77 | .504 |
سرانه مراکز خدمات اجتماعی در ناحیه | 30 | 3 | 5 | 4.63 | .765 |
سرانه ارزش ریالی خدمات ارائه شده به بانوان در ناحیه | 30 | 2 | 5 | 4.73 | .740 |
در نمودار بعدی، رقم میانگین مربوط به شاخص ها محاسبه و نشان داده شده است. رقم میانگین همهی این شاخصها از 4 بالاتر و در اغلب موارد حتی از 4.5 بالاتر است که نشانهی خوبی برای تایید آنها است.
در ادامه و در نموداری که پس از آن آمده، مقدار انحراف معیار شاخصها دیده میشود. در اینجا رقم انحراف معیار برای 4 مورد از شاخصها پایینتر از 1.5 و نزدیک به یک بوده و از این رو مورد قبول است. علاوه بر این، در مورد سایر شاخصها، همگی انحراف معیارها کمتر از 1 و حتی نزدیک به 0.5 بدست آمده است. در مجموع نشانگر همگرایی و توافق بسیار بالای خبرگان و نخبگان دارد. پس میتوان گفت تمامی شاخصهای درج شده در این نمودار، مورد قبول و از نظر پژوهش، مورد تأیید است.
نمودار شماره 4: نمره میانگین شاخص های سنجش حکمروایی خوب شهری
نمودار شماره 5: نمره انحراف معیار شاخص های سنجش حکمروایی خوب شهری
5-جمع بندی و دستاوردهای علمی پژوهش
پرسش فرعی دوم این است که «متغیرهای حکمروایی خوب شهری در راستای توسعه پایدار در مقیاس نواحی شهری کدامند؟»
برای پاسخ به این پرسش، به طور خلاصه از فرایند زیر استفاده شده است:
نمودار شماره 6: فرایند طی شده برای پاسخ به پرسش دوم پژوهش
در نهایت، متغیرهای (شاخصهای) حکمروایی خوب شهری در راستای توسعه پایدار در مقیاس نواحی شهری بدین شرح بدست آمده است:
حمایت شهروندان ساکن ناحیه از تصمیمگیران و تایید سیاست های آنان
مشارکت و نظرخواهی از شهروندان ناحیه در تهیه طرحهای موضعی-موضوعی و اجرای آن¬ها
کمک شهروندان ناحیه در اجرای طرح های توسعه شهری
تمایل شهروندان ناحیه به کمک کردن به مدیران و مسولان در تهیه طرحهای توسعه شهری
وجود اتاق فکرها و تشکیل جلسههای مشورتی برای مشارکت بخش خصوصی و نهاد مدنی
مشارکت و فعالیت داوطلبانه مردم ناحیه در نظافت معابر، مناظر طبیعی و بهداشت ناحیه
میزان واگذاري اداره شهر به خود شهروندان ناحیه و تفویض اختیار به مردم
مؤثر بودن اقدامهای مدیریت شهری برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده ناحیه
میزان مشارکت شهروندان ناحیه در تأمین مالی و تأمین بودجه شهرداری
لحاظ مسایل محیط زیستی در اجرای طرح ها از سوی نهادها بویژه شهرداری ناحیه
محاسبه و لحاظ مدت زمان اجرای طرح های ناحیه به طور صحیح
محاسبه و لحاظ هزینه اجرای طرح ها در ناحیه بطور دقیق
میزان رضایت شهروندان از خدمات ارایه شده توسط نهادها بویژه شهرداری
بهترین و مناسبترین طرز استفاده از منابع موجود ناحیه برای تامین نیاز های شهروندان
بهبود اقدامات و روشهای مدیریتی بر پایه دانش روز و فنآوریهای جدید
کاهش هزینه ها و ارتقای کیفیت خدمات به شهروندان ناحیه
اطلاعرسانی به شهروندان درمورد کارهای عمرانی و رفاهی و نظرخواهی از آنان در اینمورد
اطلاع شهروندان از وجود طرح ها و برنامه هاي عمرانی مربوط به ناحیه
اطلاعرسانی به شهروندان در مورد جزییات اجرا و هزینه های اجرای پروژه ها در ناحیه
روشن و شفاف بودن مسولیت ها، قراردادها، مناقصه ها و مزایده ها
کاهش فساد در مدیریت شهری ناحیه بدلیل عدم پنهان کاری در تصمیم گیری ها
قابلیت دسترسی به جریان آزاد اطلاعات، کنترل و پایش عملکرد مدیران ناحیه شهري
اعلام عمومی رشد درآمدهای پایدار شهرداری ناحیه و محل تأمین آن
رعایت اخلاقیات و صداقت از جانب مدیران و مسئولان ناحیه
کاهش تعداد پرونده های فساد مالی کارکنان مجموعه مدیریت شهری ناحیه
وضوح اقدامات و آگاهي مستمر شهروندان ناحیه از روندهای موجود
قوانین کارآمد برای اداره و مدیریت ناحیه شهری
رعایت درستی و عادلانه چارچوب های قانوني در تصمیم گیری
بسته بودن دست افراد غیر مسئول در تصمیم گیری ها
آگاهي شهروندان ناحیه از قوانین، مقررات و ضوابط
اطلاع شهروندان و اهالی ناحیه از سازمانهاي تصمیمگیر و برنامهریز ناحیه
پایبندی مسولان ناحیه نسبت به قوانین
عدم تأثیرگذاری روابط بر روی ضوابط و نبود تبعیض در تصمیمگیری و برنامهریزی
عدم تأثیرگذاری افراد صاحب قدرت و گروههای صاحب نفوذ در تصمیمگیریهای شهری
پایبندی مدیریت شهر به عرف و آداب و رسوم شهروندان ناحیه
میزان برخورد قانونی مسئولین ناحیه با عوامل تخطی از قوانین و ضوابط شهری و شهرسازی
وضعیت عملکرد اداره کل حقوقی در رسیدگی به دعاوی شهروندان ناحیه
میزان تعهد شهرداری به قوانین و مقررات طرح جامع و تفصیلی
درک و پذیرش مسولان شهری نسبت به نیازها و خواسته های شهروندان ناحیه
واکنش و پاسخ مناسب مسولان شهری نسبت به نیازها و خواسته های شهروندان
همسویي خواسته های شهروندان و اقدام مسولان ناحیه
برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با گروههای مختلف توسط شهرداری در موضوعات مختلف
تسهیل در رسیدگی مطلوب به شکایات شهروندان ناحیه توسط نهاد مدیریت شهری
برگزاری جلساتی از سوی میران و مسئولان ناحیه برای تشریح اقدامات
حساب پس دادن مسولان و تصمیم گیران ناحیه در قبال شهروندان
فراهم بودن ساز و کار های لازم برای برای پاسخ گویي مسولان در نهاد مدیریت شهری ناحیه
مسولان و مدیران شهری ناحیه بخوبی پذیرای خواسته ها و نیازهای شهروندان بودن
پاسخ دادن مسولان و مدیران شهری به خواسته ها و نیازهای شهروندان ناحیه
پیگیری مسئولین شهری نسبت به طرحهای در دست اجرا تا لحظه پایان آنها
مسئولیت پذیری در برابر مشکلات کالبدی ناحیه
اعتراف به خطا و اشتباههای مدیریتی در ناحیه شهری
مسئولیتپذیری مدیریت شهری ناحیه در برابر وظایف محول شده
تلاش مدیران شهری ناحیه براي تشویق مردم به پذیرش مسؤولیت
رضایتمندي مردم شهر از مسؤولیتپذیري مدیران شهری ناحیه
تهیه و انتشار سلسله گزارش های مختلف از عملکرد شهرداری ناحیه
پاسخگویی شهرداری در ارتقا و پیاده سازی نظام مدیریت بحران در ناحیه
حصول توافقي مشترک میان سازمان های دولتي، شهروندان و سازمان های غیر دولتي
وجود هماهنگیهای لازم بین نهادهای مختلف، برای اداره بهتر ناحیه
وجود سازوکارهای همکاری مطلوب بین شهرداری، نهادهای عمومی، خصوصی و شهروندان
وجود تعامل مناسب گروه ها و منافع مختلف با یکدیگر در ناحیه
تعامل سه بخش مهم (بخش دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی) با یکدیگر در ناحیه
وجود سازوکاری برای مشورت بین سازمانهای رسمی توسعه و شهروندان ناحیه
توافق جمعی در خصوص مشکلات مهم ناحیه (اقتصادي، زیستمحیطی)
تشکیل گروه های داوطلب مردمی در راستای کمک رسانی به خدمات شهری در ناحیه
عبور مدیریت شهری از مسائل روزمره ناحیه و غرق نشدن در روزمرگی
وجود بینش گسترده و دراز مدت نسبت به آینده ناحیه
وجود بینش راهبردی در زمینه توسعه ناحیه در میان مدیران و مسولان نهاد مدیریت ناحیه
در نظر گرفته طیفها و گروههای مختلف شهروندان در برنامهریزیهای توسعه ناحیه شهری
آینده نگری در برنامهها و تصمیمگیریهای نهاد مدیریت شهری ناحیه
آیندهنگری و تدبیر برای مشکلاتی که در آینده ممکن است گریبانگیر شهر و شهروندان شود
وجود فرصت های مناسب برای همهی شهروندان در زمینهی ارتقا وضعیت رفاهي خودشان
کافی و موفق بودن تلاشها در جهت تخصیص عادلانه منابع بین همه شهروندان
سهم خوب و مطلوب اقشار و شهروندان محروم، در اعلام نظرها و تصمیمگیریها
عضویت زنان در نهادهای مدیریت شهری ناحیه همچون شهرداری و شورا
برابري فرصتها و تخصیص بهینه منابع و امکانات در ناحیه
گسترش برابر دامنه بهداشت در خیابانها و محلههای ناحیه
سرانه مراکز خدمات اجتماعی در ناحیه
سرانه ارزش ریالی خدمات ارائه شده به بانوان در ناحیه
منابع
1. Barton, L, and Gaunlett, E, (2003). Housing and Sustainable Communities, Indicators project, western Australian council of social service.
2. Cronbach, L. J. (1951) 'Coefficient Alpha and the Internal Structure of Tests', "Psychometrika", 16(3): 297-334.
3. Hawley ,Kate,(2014). examines how urban areas are evolving to be sustainable — their challenges, trends and solutions.ISET International university in Colorado, USA.
4. http://esa.un.org/wup2009/unup/index.asp?panel=2
5. http://www.shahrhayeiran.blogfa.com
6. http://www.world-gazetteer.com
2. Kennedy HP. Enhancing Delphi research: methods and results. J Adv Nurs 2004 Mar; 45(5): 504-11.
3. Kline, E,(1995),Sustainable community indicators’ In: roseland , M. (Ed). Eco – city
4. Martin , W, j. The Global Information Society. Hampshire: Aslib Grower. 1995.
5. Roseland, M.(1997); Dimension of the Eco- City. Cities. 14(4). Elsevier Science Ltd.
6. Swisher ,M. E. and Monaghan ,K. N. )2014) .Sustainable Community Development .. UF/IFAS in us
7. Turoff M, Linstone HA. The Delphi method: techniques and applications. [cited 2008 Oct 19]. Available from: http://is.njit.edu/pubs/delphibook/
8. UN Habitat. (2009). Planning Sustainable Cities, Global Report on Human Settlements, London: United Nation Human Settlement Programme.
9. UN.2008. World Urbanization Prospects. The Revision 2008. Highlights, New York: United Nations, Department of Economic and Social Affairs – Population Division, February (ESA/P/ WP/205).
10. World Commission on Sustainable Development, 1987
11. World Urbanization Prospects, the 2007 Revision, UN Population Division, Department of Economic and Social Affairs
1. اطلس کلانشهر تهران؛ (http://atlas.tehran.ir/Default.aspx).
2. امکچی، حمیده، شهرهای میانی ونقش آنها در چهارچوب توسعه ملی، تهران، مرکزمطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران،1383، چاپ اول،ص 150
3. آمار بزرگ‌ترين شهرهاي جهان؛ بازبيني‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۲ (http://www.world-gazetteer.com)
4. آمارنامه شهر تهران، مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری نفوس و مسکن. سال 1390
5. بيهقي، خواجه ابوالفضل محمدبن حسين ( 1356 )؛ تاريخ بيهقي؛ به اهتمام دكتر غني و دكتر فياض، تهران: انتشارات گام ورامين
6. حبیبی کیومرث ، نسترن مهین ، محمدی مهرداد ، ﺳﻨﺠﺶ ﭘﺎﯾﺪاری ﻣﺤﻠﻪﻫﺎی ﺷﻬﺮی در ﺑﺎﻓﺖﻫﺎی ﺳﮑﻮﻧﺘﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻨﻄﻖ ﻓﺎزیﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮردی: ﻣﺤﻼت ﺷﻬﺮ ﺳﻨﻨﺪج ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﺷﻬﺮی،1393، ﺳﺎل دوم، ﺷﻤﺎره ﻫﻔﺘﻢ
7. زياري، كرامت اله (1380) توسعه پايدار و مسئوليت برنامه ريزان شهري در قرن بيست و يكم، مجله دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران، سال چهل و هشتم، شماره 16
8. فنی، زهره، شهرهای کوچک و توسعه پایدار منطقه ای، فصلنامه مدیریت شهری،1379، شماره 4،
9. کاظمیان، غلامرضا (1379) شوراي شهر یا شوراي شهرداري: کنکاشی در جایگاه شوراي شهر در مدیریت شهري، شهرداري ها، سال دوم، شماره 13
10. کاظمیان، غلامرضا و سیده زهره میر عابدینی (1391) «شناسایی ابعاد و راهکارهای تحقق مدیریت یکپارچه شهری با روش فراتلفیق» در چهارمین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری
11. کاظمیان، غلامرضا و فردین یزدانی(1383)، بررسی رابطه برنامه ریزی فضایی با اقتصاد و مالیه شهری، مجموعه مقالات اولین همایش شهرداریها و اقتصاد شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران
12. موحد، علی، توسعه پایدار شهری، نشریه مدیریت شهری، 1379، شماره90،ص43
13. موسي كاظمي محمدي، سيد مهدي (1380) ارزيابي توسعه پايدار در توسعه شهري: شهر قم، پايان نامه دكتري به راهنمايي دكتر حسين شكوئي، دانشگاه تربيت مدرس.
14. الیوت ، جنیفر،آ ، مقدمه ای بر توسعه پایدار در کشورهای در حال توسعه، ترجمه عبدالرضا رکن الدین افتخاری و حسین رحیمی، مؤسسه توسعه روستایی ایران، تهران،1378
[1] http://www.world-gazetteer.com
[2] http://esa.un.org/wup2009/unup/index.asp?panel=2
[3] شهر تهران، بر اساس وبسایت جمعیت و وسعت شهرهای ایران، در سال 1391، دارای 8244759 نفر جمعیت و 750 کیلومترمربع مساحت است (http://www.shahrhayeiran.blogfa.com/).
[5] جمعيت حاضر هر محله را در زمان سرشماری «دوفاکترو» گویند.
[6] تهران در سال 1395 و بر اساس سرشماری رسمی، دارای 8737510 نفر جمعیت بوده است (مرکز آمار ایران، 1395)
[7] رقم جمعیت تهران تقسیم بر بر جمعیت کشور در سال 1395 که برابر با 79926270 بوده است (مرکز آمار ایران، سرشماری نفوس و مسکن، 1395)