تحلیل توزیع فضایی و مکان یابی فضاهای سبز شهری با منطق فازی، نمونه موردی شهر شیراز

جاویدی, فرزانه; صادقی, علی رضا; حاجی پور, خلیل

doi:10.30495/jupm.2024.32744.4434

کد مقاله : JUPM-2311-4434 (R1) بازدید : 106 PDF XML

نوع مقاله: پژوهشی

تحلیل توزیع فضایی و مکان یابی فضاهای سبز شهری با منطق فازی، نمونه موردی شهر شیراز

فرزانه جاویدی ¹ ( دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری،دانشگاه شیراز )
علی رضا صادقی ² ( دانشیار بخش شهرسازی دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز )
خلیل حاجی پور ³ ( استادیار بخش شهرسازی دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز )

تاریخ ارسال : 1402/08/29 تاریخ تایید : 1403/04/03

کلید واژه: شیراز, مکانیابی, منطق فازی, فضاهای سبز شهری,

چکیده مقاله :

با توجه به کاهش پهنه ها و فضاهای سبز، نیاز به فضاهای تفریحی، بهبود کیفیت هوای شهر، مکان‌یابی مناسب و بهینه فضاهای سبز درون شهری امری حیاتی و پر اهمیت محسوب می‌شود. مسئله اصلی مورد بررسی در این مقاله، مکان‌یابی فضاهای سبز درون شهری و اهمیت آن برای بهبود کیفیت زندگی شهروندان و حفظ محیط زیست است. این مقاله به بررسی چگونگی برنامه‌ریزی و مکان‌یابی مناسب فضاهای سبز در شهرها به منظور بهبود کیفیت زندگی شهروندان می‌پردازد. هدف اصلی این تحقیق بررسی مکان‌یابی فضاهای سبز در شهر شیراز با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی،با استفاده از معیارهای کاربری‌های سازگار و کاربری ناسازگار، دسترسی و جمعیت که از بررسی منابع کتابخانه‌ای و مقالات معتبر تدوین شد. برای این منظور، از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و روش فازی (Fuz‌zy) برای ارزیابی و انتخاب مکان‌های مناسب برای احداث فضاهای سبز در شهر استفاده خواهد شد.نتایج پژوهش بر طبق همپوشانی پارک‌های وضع موجود مناطق شیراز با نقشه مکان‌‌های بهینه استخراج شده از معیارهای مکا‌ن‌یابی نشان‌دهنده این است که مناطق 6،7،1،2،10،11،9اکثریت پارک‌ها در محدوده بهینه بالای 60 درصد بهینه قرار گرفته‌اند و سایر مناطق3،5،8،4، نیز تعدادی از پارک‌ها در محدوده نامطلوب کمتر 40 درصد بهینه واقع شده‌اند و برای مکان‌های آتی فضاهای سبز به تفکیک مناطق بر طبق نقشه مکان‌یابی پیشنهاد شده است. در نهایت باید ذکر نمود مکان‌یابی فضاهای سبز باید به صورت کمی و هم کیفی در دسترس باشد تا کارایی لازم را در شهر داشته‌باشد و با انتخاب بهینه فضاهای سبز شهری، شهرها می توانند به ایجاد آینده‌ای عادلانه تر، پایدارتر کمک کنند.

چکیده انگلیسی :

Cities, as centers of population and economic activity, play a crucial role in today's world. However, urban growth and development often come with various environmental damages. One serious consequence of this development is the reduction and destruction of green spaces within cities. Given the reduction in green spaces, the need for recreational spaces, improved air quality in the city, and the vital importance of suitable and optimal location of urban green spaces are considered crucial. The main issue examined in this article is the location of urban green spaces and its significance for improving the quality of life for citizens and preserving the environment. This article investigates how to plan and locate suitable green spaces in cities to enhance the quality of life for citizens. The main goal of this research is to examine the location of green spaces in the city of Shiraz using a descriptive-analytical method, based on compatible and incompatible land uses, accessibility, and population criteria formulated from reputable sources and articles. To achieve this, the Analytic Hierarchy Process (AHP) and Fuzzy method will be used to evaluate and select suitable locations for establishing green spaces in the city. The research results, based on the overlap of existing park areas in Shiraz with the map of optimal locations extracted from location criteria, indicate that regions 6, 7, 1, 2, 10, 11, 9 have the majority of parks located within the optimal range of over 60%, while other regions 3, 5, 8, 4 have some parks located within the undesirable range of less than 40% optimal. Proposed green space locations for future development are suggested based on regional differentiation in the location map. Ultimately, it is essential to emphasize that the location of green spaces should be both quantitatively and qualitatively accessible to ensure necessary efficiency in the city. By selecting optimal urban green spaces, cities can contribute to creating a fairer, more sustainable future.

منابع و مأخذ:

متن کامل:

Investigating the Role of Social capital in Political and Social …

Journal of Research and Urban Planning

Autumn. Vol. Issue

ISSN (Print): ISSN (Online):

https://jupm.marvdasht.iau.ir/

Research Paper

Analysis of Spatial Distribution and Location of Urban Green

Spaces Using FUZZY Method (Case Study: Shiraz)

Abstract

ARTICL EINFO

Given the reduction in green spaces, the need for recreational spaces, improved air quality in the city, and the vital importance of suitable and optimal location of urban green spaces are considered crucial. The main issue examined in this article is the location of urban green spaces and its significance for improving the quality of life for citizens and preserving the environment. This article investigates how to plan and locate suitable green spaces in cities to enhance the quality of life for citizens. The main goal of this research is to examine the location of green spaces in the city of Shiraz using a descriptive-analytical method, based on compatible and incompatible land uses, accessibility, and population criteria formulated from reputable sources and articles. To achieve this, the Analytic Hierarchy Process (AHP) and Fuzzy method will be used to evaluate and select suitable locations for establishing green spaces in the city. The research results, based on the overlap of existing park areas in Shiraz with the map of optimal locations extracted from location criteria, indicate that regions 6, 7, 1, 2, 10, 11, 9 have the majority of parks located within the optimal range of over 60%, while other regions 3, 5, 8, 4 have some parks located within the undesirable range of less than 40% optimal. Proposed green space locations for future development are suggested based on regional differentiation in the location map. Ultimately, it is essential to emphasize that the location of green spaces should be both quantitatively and qualitatively accessible to ensure necessary efficiency in the city. By selecting optimal urban green spaces, cities can contribute to creating a fairer, more sustainable future.

Received:

Accepted:

PP:

Use your device to scan and read the article online

Keywords:

Distribution and Location, FUZZY Method, Urban Green Spaces, Shiraz

Citation:

DOI:

DOR:

Extended Abstract

Introduction

Cities, as centers of population and economic activity, play a crucial role in today's world. However, urban growth and development often come with various environmental damages. One serious consequence of this development is the reduction and destruction of green spaces within cities. The urban green space system is a highly complex hierarchical, multi-factor, multi-variable, and multi-level system with social, economic, and environmental benefits (Liu, Dong et al. 2023). Urban green spaces have diverse effects on residents, such as health, well-being, and cognitive aesthetic benefits. To maintain these positive effects, there is a compelling need to protect and improve existing urban green spaces while simultaneously developing new urban green infrastructure (Shahtahmassebi, Li et al. 2021). In this regard, projects and planning policies to contribute to a greener and more sustainable urban environment that provides numerous benefits and reduces the undesirable effects of transportation and energy use are essential. Therefore, identifying suitable locations for the preservation and development of urban green spaces is crucial for enhancing their role and functionality (Ustaoglu and Aydınoglu 2020). The total population of Shiraz metropolis in the 1395 solar census was over 1,565,572 people. The recent population growth and urbanization trend in the city of Shiraz have led to changes and destruction in a considerable area of green spaces, including gardens and other urban green spaces. Currently, according to municipal statistics, Shiraz has a green space per capita of 2.08, which is below the standard green space per capita. Regions 5, 6, 7, 9, 10, and 11 have a per capita below 2, while regions 1, 2, 3, 4 have a per capita above 2 up to 3, and region 8 with the lowest per capita of 0.34 is among the deprived areas of green space. Therefore, the necessity of constructing green spaces for the benefit of all residents amid urban development is crucial. This research aims to locate green spaces in the 11 regions of Shiraz by combining the multi-criteria methods AHP and GIS.Methodology.

Methodology

This research was conducted with the aim of spatially locating green spaces in the city of Shiraz using a descriptive-analytical method. By reviewing research literature through library studies and relevant research, criteria for the location of green spaces were extracted. Subsequently, using the AHP-Fuzzy method in the GIS, the spatial location was determined.

Results and discussion

By overlapping the existing parks of the regions and the optimal ranges with the research criteria, it was concluded that according to the overlapping map of the existing parks of Region 1, only three parks are in the relatively favorable range, i.e. the percentage between 13 and 30 percent is optimal and in In region 2, six parks have been built in the optimal range of 20-37%, and in region 8, parks have been built in the range of approximately 38-48% optimal. In region 3, almost all the parks are in the optimal range. In region 4, eleven parks have been built in the optimal range of 35-46%, and other parks are in the range of more than 50%. In region 5, six parks are in the lower range of desirability for park construction, i.e. 23-39% optimal, and in region 6, 7, 9, the existing parks are in the optimal area above 45% optimal. In region 10, only 6 parks in the area are less than 40% optimal, and in region 11, the majority of parks have been built in the higher range of 40%. According to the surveys, about 98 ranges for locating green space with a favorable percentage of 60 to 77 were identified in GIS, and by checking this range in Google Earth, only the points that were barren were introduced, some of the ranges are roads and buildings. There were existing ones that were removed from the desired scope due to non-implementation

Conclusion

Urban green spaces play a significant role in improving the quality of life for urban residents, but urban growth often results in the loss of these spaces. To preserve these benefits, protecting existing green spaces and developing new ones is essential. Planning projects and policies to create a sustainable urban environment that reduces negative impacts are vital.

.

مقاله پژوهشی

تحلیل توزیع فضایی و مکانیابی فضاهای سبز شهری با منطق فازی (نمونه موردی شهر شیراز)

اطلاعات مقاله

چکیده

تاریخ دریافت:

تاریخ پذیرش:

شماره صفحات:

از دستگاه خود برای اسکن و خواندن

مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید

واژه‌های کلیدی:

مکانیابی، فضاهای سبز شهری،منطق فازی، شیراز

با توجه به کاهش فضاهای سبز، نیاز به فضاهای تفریحی، بهبود کیفیت هوای شهر ، مکان‌یابی مناسب و بهینه فضاهای سبز درون شهری امری حیاتی و پر اهمیت محسوب می‌شود. مسئله اصلی مورد بررسی در این مقاله، مکان‌یابی فضاهای سبز درون شهری و اهمیت آن برای بهبود کیفیت زندگی شهروندان و حفظ محیط زیست است. این مقاله به بررسی چگونگی برنامه‌ریزی و مکان‌یابی مناسب فضاهای سبز در شهرها به منظور بهبود کیفیت زندگی شهروندان می‌پردازد. هدف اصلی این تحقیق بررسی مکان‌یابی فضاهای سبز در شهر شیراز با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی،با استفاده از معیارهای کاربریهای سازگار و کاربری ناسازگار، دسترسی و جمعیت که از بررسی منابع کتابخانهای و مقالات معتبر تدوین شد. برای این منظور، از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و روش فازی (Fuzzy) برای ارزیابی و انتخاب مکان‌های مناسب برای احداث فضاهای سبز در شهر استفاده خواهد شد.نتایج پژوهش بر طبق همپوشانی پارکهای وضع موجود مناطق شیراز با نقشه مکانهای بهینه استخراج شده از معیارهای مکانیابی نشاندهنده این است که مناطق 6،7،1،2،10،11،9اکثریت پارکها در محدوده بهینه بالای 60 درصد بهینه قرار گرفتهاند و سایر مناطق3،5،8،4، نیز تعدادی از پارکها در محدوده نامطلوب کمتر 40 درصد بهینه واقع شدهاند و برای مکانهای آتی فضاهای سبز به تفکیک مناطق بر طبق نقشه مکانیابی پیشنهاد شده است. در نهایت باید ذکر نمود مکانیابی فضاهای سبز باید به صورت کمی و هم کیفی در دسترس باشد تا کارایی لازم را در شهر داشتهباشد و با انتخاب بهینه فضاهای سبز شهری، شهرها می توانند به ایجاد آیندهای عادلانه تر، پایدارتر کمک کنند.

استناد:

DOI:

DOR:

مقدمه

فرآیند شهرنشینی باعث ایجاد مجموعهای از اثرات منفی بر برنامهریزی فضایی شهری شده است(Bai, Li et al. 2022)(وارثی و همکاران،1394). شهرها به عنوان مراکزی پرجمعیت و فعالیت اقتصادی، در دنیای امروز از اهمیت بسزایی برخوردارند. اما این رشد و توسعه شهری، غالبا با آسیب متعددی به محیط زیست همراه میباشد(خمر و همکاران،1392). یکی از آسیب‌های جدی این توسعه، کاهش وتخریب فضاهای سبز درون شهرها است. (Liu, Dong et al. 2023)،ساخت و سازهای بی رویه درشهرها موجب دگرگونی فضاهای زیستس طبیعی شهرها شده است(آزادی و بمانیان ،1401).فضاهای سبز شهری اثرات متعددی مانند سلامتی، رفاه و مزایای زیبایی شناختی را برای ساکنان شهری دارند. برای حفظ این اثرات مثبت، نیاز مبرمی به حفاظت و بهبود فضاهای سبز شهری موجود و در عین حال توسعه زیرساختهای سبز شهری جدید وجود دارد. بنابراین، داده‌های مربوط به فضاهای سبز شهری برای طیف وسیعی از مسائل در علوم شهری مانند برنامه‌ریزی، مدیریت و بهداشت عمومی بسیار مهم هستند (Shahtahmassebi, Li et al. 2021).استفاده از فضاهای سبز به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله میزان دسترسی ، چه امکاناتی ارائه میشود، چقدر با نیازهای جامعه مطابقت دارد، و چه کسی از استفاده از آنها احساس امنیت میکند(Lopez, Kennedy et al. 2021) فضاهای سبز شهری نقش مهمی در تضمین پایداری محیط شهری عنوان یک چارچوب محیطی ، عاملی برای فراهم کردن یک محیط زندگی سالم (بهینه)، مکانی برای فعالیتهای تفریحی و غیره عمل میکنند(Morar, Lukić et al. 2022) (Swierad and Huang 2018)،با این تفاسیر این نکته قابل ذکر است که مزایای فضای سبز شهری تنها زمانی قابل استفاده است که این فضاها در کمیت و کیفیت مناسب با دسترسی فیزیکی و/یا بصری انسان قابل دسترس باشند (Uzonnah, Chukwu et al. 2023).تحقیقات اخیر بینشهای جدیدی را در مورد ارزش فضاهای سبز شهری ارائه کرده است که ارزش این فضاها را به حداکثر می رساند.در این زمینه، مسئله‌ی انتخاب مکان‌ فضاهای سبز در شهرها از اهمیت بسزایی برخوردار است(Sun et al., 2021). با توجه به افزایش روزافزون جمعیت در شهرها و نیاز متناوب به زیرساخت‌های شهری جدید، ایجاد و حفظ فضاهای سبز به یکی از چالش‌های اصلی شهرسازی تبدیل شده است. درنتیجه ارزیابی فضای سبز شهری و مدیریت آن یک ابتکار قابل توجه برای به حداقل رساندن اثرات نامطلوب شهرنشینی و ایجاد راهی برای شهرنشینی پایدار خواهد بود(Dinda, Das Chatterjee et al. 2021).انتخاب مکان‌های مناسب برای فضاهای سبز نه تنها نیاز به دقت و آگاهی از نیازهای محیطی دارد، بلکه باید با در نظر گرفتن عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شهروندان نیز هماهنگ باشد. انتخاب دقیق مکانها به برنامهریزان کمک میکند تا فضاهای سبز جدید پایدار و با استفاده مناسب ایجاد کنند(Hoang and Tran 2021). نیاز به بهبود پوشش فضای سبز و دسترسی به آنها در مناطق شهری به طور گسترده در زمینههای مختلف مطالعاتی، چه برای بهبود شرایط محیطی و چه برای بهبود شرایط بهداشتی حائز اهمیت است (Leboeuf, Carvalho et al. 2023). در این راستا، پروژه‌ها و سیاست‌های برنامه‌ریزی برای کمک به محیط شهری سبزتر و پایدارتر که مزایای متعددی را ارائه می‌کند و اثرات نامطلوب حمل‌ونقل و استفاده از انرژی را کاهش می‌دهد، ضروری است. از این رو تعیین مکانهای مناسب برای حفظ و توسعه فضاهای سبز شهری برای ارتقای نقش و کارکرد آنها حائز اهمیت است (Ustaoglu and Aydınoglu 2020).علیرغم مزایای بیشماری که ذکر شد، عدم انتخاب مکان و برنامهریزی مناسب و عدم توجه به آستانههای جمعیتی نمیتوانند امکانات مطلوبی را در اختیار ساکنان شهری قرار دهند. در نتیجه، هم کیفیت و هم کمیت فضاهای سبز شهری تحت تأثیر نامطلوب قرار میگیرند. استفاده از سیستمهای اطلاعات جغرافیایی (GIS) به بهینهترین تکنیک برای مکانیابی و اثربخشی مدیریت و تجزیه و تحلیل دادهها را افزایش میدهد(Li, Zhang et al. 2022). بنابراین، برنامهریزی احداث فضاهای سبز باید با در نظر گرفتن عوامل محیطی و اجتماعی-اقتصادی، فضاهای سبز همرا باشد تا ارزش فضای سبز برای ساکنان شهری و محیط زیست آنها به حداکثر رسانده شود(Gelan,2021). در همین راستا مکانیابی بهینه فضاهای سبز شهری جدید باید بانظرگرفتن عوامل متعددی و با روش مطلوب انجام گیرد تا حداکثر کارایی را در شهر داشته باشد. جمعیت کلانشهر شیراز در سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی، بالغ بر ۱٬۵۶۵٬۵۷۲ تن بوده است. افزایش رشد جمعیت و شهرنشینی شهر شیراز در سالهای اخیر با روند توسعه باعث تغییر و تخریب سطح گسترهای از فضاهای سبز اعم از باغات و سایر فضاهای سبز شهری شدهاست.درحال حاضر مطابق آمار شهرداری به صورت کلی شهر شیراز دارای سرانه 2.08 میباشد که پایینتر از حد استاندارد سرانه فضای سبز میباشد.مناطق 5،6،7،9،10،11 سرانه کمتر از 2 و مناطق 1،2،3،4 سرانه بالاتر از 2 تا حد 3 را دارند و منطقه 8 باکمترین سرانه 0.34 جز مناطق محروم از فضای سبز میباشند و لزوم احداث فضاهای سبز جهت بهرهمندی همه ساکنین از فضاهای سبز با روند توسعه شهری ضروری میباشد.

این پژوهش با هدف ارزیابی محدوده مورد مطالعه شهر شیراز به منظور شناسایی چگونگی توزیع فضاهای سبز و شناسایی شاخصها و معیارهای موثر بر تحلیل مکانیابی فضاهای سبز شهری در مناطق 11 گانه شهر شیراز با ترکیب روشهای چندمعیارهAHP و GIS انجام گرفته است.

مبانی نظری تحقیق

یافتن مکانهای بهینه برای تخصیص منابع یک مشکل رایج در حوزههای مختلف دانش است(Lage et al., 2021).علم مکانیابی به مکانیابی یک یا چند فعالیت یا امکانات به گونهای میپردازد که یک یا چند هدف را بهینه کند(Church & Murray, 2009). اصطلاح مکانیابی به معنای یافتن مکانهایی است که شرایط مطلوب تعیین شده توسط معیارهای انتخاب را برآورده میکند. مکانیایی بهترین مکان با شرایط دلخواه است که معیارهای انتخاب از پیش تعیین شده را برآورده کند(Farkas, 2009).مکانیابی تسهیلات با تعیین بهترین مکان برای تاسیسات یا تجهیزات با هدف پاسخگویی به مجموعهای از خواسته ها سروکار دارد. معنای بهترین به ماهیت و تنظیم مسئله مورد مطالعه بستگی دارد، یعنی از نظر مفروضات، محدودیتها و معیارهای بهینه در نظر گرفته شده است(Lage et al., 2021).

نمودار1- مفهوم مکانیابی. منبع: نویسندگان

فضای سبز شهری

فضاهای سبز شهری معمولا به عنوان رایجترین شاخص کمی برای برآورد زیرساخت سبز شهری در نظر گرفته می شود. فضاهای سبز شهری دارای دسته بندیهای مختلفی مانند پارکها، درختان خیابان، مناطق سبز موسسات دولتی مدارس، باغهاخصوصی و عمومی، باغهای مسکونی، مزارع، زمینهای ورزشی، فضای سبز مناطق صنعتی و تجاری و جنگلهای شهری و باغهای اجتماعی، مناطق حفاظت شده طبیعت، زمینهای ورزشی، است.(Pouya and Aghlmand 2022) (Guan et al. 2023) این فضاها به عنوان تمام سیستمهای طبیعی، نیمه طبیعی و مصنوعی در داخل، اطراف و بین مناطق شهری در تمام مقیاسهای فضایی تعریف می شوند.(Shahtahmassebi, Li et al. 2021) (Guan et al. 2023). سرانه استاندارد توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO) 50متر مربع و حداقل آن 9 متر مربع تعیین شده است.(Pouya and Aghlmand 2022). فضاهای سبز شهری باید به راحتی برای همه گروه های جمعیتی قابل دسترسی باشند و به طور عادلانه در یک شهر توزیع شوند. به طور مشخص، فضاهای سبز شهری بخشی جدایی ناپذیر از ساختار شهر هستند.(Morar et al., 2022). بنابراین آگاهی از ویژگی‌های فضاهای سبز شهری مانند فراوانی، پراکندگی فضایی و ترکیب گونه‌ای آن‌ها، نقش مهمی در زمینه‌هایی مانند جغرافیای شهری، برنامه‌ریزی شهری و بهداشت عمومی دارد.(Shahtahmassebi, Li et al. 2021) افزایش سرانه فضای سبز شهری موجب میشود ،این فضاها در محلات ارتباط روزانه ساکنان با طبیعت را فراهم کند. نگهداری، ایمنی و تنوع فضای سبز نیز از عوامل مهمی هستند که بر فضاهای سبز شهری به عنوان امکانات رفاهی جذاب تأثیر می گذارند(Vujcic et al., 2019).

مکانیابی فضاهای سبز شهری

پیکربندی فضایی پارک‌های شهری یک موضوع مرتبط با کاربر است، به این معنی که خواسته‌های کاربران نیاز به تجزیه و تحلیل دارند، از جمله مکان متقاضیان و میزان تقاضای آنها. تقاضا برای خدمات فضای سبز عمومی متنوع‌تر و شخصی‌تر است. به عنوان مثال، افراد با درآمد بالا ممکن است پارکهایی با چمن و پیاده رو انعطافپذیر را ترجیح دهند و انتظار زمان کمتری برای پیاده روی داشته باشند.بنابراین پارکهای شهری باید همه این تغییرات خواستههای جمعیتی را پاسخ دهد و درک این موارد به برنامه ریزی، ساخت و ساز یا مکانیابی با توجه به بعد جمعیتی پارکهای شهری برای دستیابی به برابری اجتماعی کمک میکند(Feng et al., 2019) (Pouya & Aghlmand, 2022).دسترسی به پارکهای شهری زمانی کافی است که جمعیت با توزیع فضایی پارک هماهنگ باشد. هنگامی که امکانات پارک با تقاضاهای بالا برای خدمات پارک در مناطق پرجمعیت مکانیابی شود، تصور میشود که عرضه کافیست و بنابراین دسترسی راحت در نظر گرفته میشود.تنها استفاده از شاخص‌های مربوط به مترمربع سرانه سبز، مساحت منطقه خدماتی و جمعیت، نسبت فضای سبز عمومی به زمین ساخت‌وساز شهری برای تحلیل دسترسی کافی نیست، زیرا قادر به انعکاس برابری اجتماعی پارک شهری نیستند.برابری فضایی به طور قابل‌توجهی با برابری اجتماعی متفاوت است (Unal & Uslu, 2018) (Feng et al., 2019). برابری فضایی به طور قابل‌توجهی با برابری اجتماعی متفاوت است، و زیرا باید برای عدالت اجتماعی بین توزیع پارک‌های شهری و جمعیت، تطابق وجود داشته باشد.ارزش خدمات پارک نه تنها باید تا حد امکان مناطق زیادی را پوشش دهد، بلکه باید نیازها و ترجیحات گروههای مختلف را نیز در مکانیابی نظر بگیرد(Feng et al., 2019) (Chen, Kinoshita et al. 2023).با بررسی این مبانی نظری میتوان مفهوم مکانیابی فضاهای سبز را به صورت نمودار2 جمعبندی نمود.

نمودار2-مفهوم مکانیابی فضاهای سبز. منبع: نویسندگان

پیشینه تحقیق

با بررسی منابع مرتبط با موضوع تحقیق در جهت جمع آوری معیارهای مکانیابی میتوان به صورت زیر خلاصهای از پیشینه تحقیق ذکر شدهاست:

در تحقیقی C. Liو همکاران درسال 2022 با استفاده از روش تصمیم چندمعیارهAHP و GIS معیارهای انتخاب مکان پارک شهری به پنج دسته تقسیم کردند: عوامل فیزیکی(ارتفاع، شیب)، عوامل طبیعی(بارش – دما- شاخص گیاهی (NDVI))، عوامل محیطی(اثر جزیره گرمایی، آلودگی هوا، و کربن)، عوامل دسترسی(فاصله تا ایستگاه‌های مترو، ایستگاه‌های اتوبوس و جاده‌های اصلی) و فعالیت انسانی(توزیع فضایی جمعیت).(C. Li et al, 2022). J. Zhou وهمکاران در سال 2020 طی تحقیقی برای تحلیل فضایی فضاهای سبز با استفاده ARCGIS, QGIS, and Global Mapper ذکر کردند،برای انتخاب مکان فضای سبز شهری باید سطح خدمات فضای سبز با نوع و موقعیت جغرافیایی فضای سبز پارک همبستگی داشته باشد،همچنین استفاده از پارک متاثر از نوع فضای تفریحی، امکانات خدماتی و راحتی حمل و نقل پارک، تعداد ایستگاه اتوبوس، قیمت مسکن، امکانات فرهنگی ، تأسیسات اداری، تأسیسات خدمات تجاری، تأسیسات عمومی و مناطق مسکونی است(J. Zhou et al, 2022).درتحقیق دیگری مرحمتی و همکاران در سال 1399 با استفاده از روش چندمعیارهAHP و GIS معیارهای کاربریهای مسکونی، اموزشی، فرهنگی،ورزشی، صنعتی ،فضای سبزموجود و شبکه ارتباطی و تراکم جمعیت را برای مکانیابی فضاهای سبز در شهر اهواز در نظرگرفتند.همچنین عابدینی و همکاران در سال 1399 با روش چند معیارهANP و GIS معیارهای مکانیابی را به سه دسته اقتصادی،موقعیتی و همجواری تقسیم کردند و انتخاب نهایی محدوده بهینه را به 5 دسته با اولویت بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و بسیار کم طبقهبندی کردند.اکبریان و یزدان پناه در سال 1398 طی تحقیقی برای مکانیابی فضاهای سبز منطقه 15 تهران با استفاده از روش چندمعیارهAHP و GIS معیارهای مکانیابی فضای سبز شهری برای شهر گچساران را به دسته5 کاربری سازگار، مسیرهای ارتباطی، کاربری ناسازگار،مراکز محلات و تراکم محلات تقسیم کردند.معرب و همکاران در سال 1395 برای مکانیابی فضاهای سبز منطقه8 تهران معیارهای کاربری،مراکز مطلوب،مراکز نامطلوب،تراکم جمعیت و دسترسی با روش فرآیند شبکهای فازی FANP با استفاده از نرم افزارهای IDRISI,GIS در نظر گرفتند.حسنپور و همکاران در سال 1395 برای منطقه 3 شهر اهواز با ترکیب روش ANP و GIS معیارهای شاخص مراکز مسکونی،کاربریهای سازگار و ناسازگار، فاصله از پارکهای موجود،دسترسی و پیک ترافیک را شناسایی کردند.وارثی و همکاران در سال 1394 معیارهای فاصله از مراکز نواحی، فاصله از مراکز کاربری ناسازگار، فاصله از مراکز سازگار فاصله از مراکز مسکونی،دسترسی، فاصله از مراکز فضاهای سبز با استفاده از ترکیب روش AHP و GIS برای مکانیابی فضاهای سبز در شهر نجف آباد در نظر گرفتند.با بررسی منابع بیشتر معیارهای مکانیابی فضاهای سبزبا بررسی پژوهشهای صورت گرفته در این زمینه در جدول 1 جمعبندی شدهاند.

جدول1-معیارهای مکانیابی فضای سبز

ابعاد	شاخص		منبع
اجتماعی	تراکم جمعیت		(زیاری،1392)، (خاکپور و همکاران،1394)، (C. Li et al., 2022)، (Unal & Uslu, 2018) (Feng et al., 2019)، (Pouya & Aghlmand, 2022)
کاربری سازگار	کاملا سازگار	مسکونی	(زنگنه،1396) ، (فنی و کرمی،1396)(Zhou, Yang et al. 2022)، ایمانی و همکاران(1396) ،(کاملی فر و همکاران،1394)
	کاملا سازگار	آموزشی	(علیزاده و همکاران،1395)، (وارثی و همکاران،1394)، (ایمانی و همکاران،1396)، (کاملی فر و همکاران،1394)
	کاملا سازگار	ورزشی	(علوی و همکاران،1394)، (گیلانده و همکاران،1398) (محمدی و همکاران،1391) ،(معرب و همکاران،1395)، (مرحمتی و همکاران،1399)، ایمانی و همکاران(1396) ،(زنگنه،1396) ،(کاملی فر و همکاران،1394)
	کاملا سازگار	فرهنگی	(پوراحمد و همکاران،1394)، (جعفری و همکاران،1395) (Zhou, Yang et al. 2022) (کاملی فر و همکاران،1394)
	کاملا سازگار	تجاری	(مجدی،1390)، (کاملی فر و همکاران،1394) (Zhou, Yang et al. 2022)
	کاملا سازگار	زمین بایر	(محمدی و همکاران،1391)، (عابدینی و همکاران،1400)، ایمانی و همکاران(1396)
	نسبتا سازگار	فاصله از مراکز بهداشتی-درمانی	(عابدینی و همکاران،1400)ناسازگار ، (درسخوان و پاشاچینی، 1399) سازگار، (ملکی و همکاران،1393)، (ایمانی و همکاران،1396)ناسازگار ،(زنگنه،1396)ناسازگار،(کاملی فر و همکاران،1394)
دسترسی	دسترسی به شبکه ارتباطی		(فاضل نیا و همکاران،1390)، (گیلانده و همکاران،1393) (Pouya & Aghlmand, 2022) (C. Li et al., 2022)
کاربری ناسازگار	کاملا ناسازگار	صنعتی	(اکبریان و پزدان پناه،1399) (معرب و همکاران،1395)، (مرحمتی و همکاران،1399) گلدوی و همکاران(1401)، (ایمانی و همکاران،1396)، (کاملی فر و همکاران،1394)
	نسبتا ناسازگار	تاسیسات و تجهیزات شهری(پمپ بنزین، ایستگاه اتشنشانی و ...)	(معرب و همکاران،1395)، (ایمانی و همکاران،1396)، (مرحمتی و همکاران،1399)، (اکبریان و پزدان پناه،1399)،(گلدوی و همکاران،1401)، (زنگنه،1396)، (کاملی فر و همکاران،1394)
	کاملا ناسازگار	نظامی	(حسن پور و همکاران،1395)، (کاملی فر و همکاران،1394)، (عابدینی و همکاران،1400)، (ایمانی و همکاران،1396)
	ناسازگار	فضاهای سبز موجود	(روستایی و کاملی فر،1397)، (خادمی و جوکار سرهنگی ،1392)، (ایمانی و همکاران،1396)

منبع:نویسندگان

مواد و روش تحقیق
پژوهش حاضر توصیفی و تحلیلی میباشد و از هدف آن کاربردی است. در این تحقیق برای انتخاب مکان مناسب برای فضاهای سبز شهری با استفاده از تحلیل چند معیاره مبتنی بر GIS استفاده شده است. معیارهای مکانیابی با استفاده از بررسی مطالعات کتابخانهای و پژوهشهای مشابه استخراج شدند. فازیسازی لایههای معیار مکانیابی در نرم افزا GIS با استفاده از ابزارFuzzy Membership انجام میشود. پس عملیات فازیسازی برای نرمالسازی دادها از توابع فازی مانند Large برای کاربری ناسازگار، Small برای کاربری سازگار استفاده میشود. تابع خطی( برای کاربری بایر )زمانی انتخاب شد. جهت امتیاز دهی پرشسنامه معیارهای پژوهش از طریق ده نفر کارشناس و متخصص جمعاوری شد و سپس در نرم افزار اکسپرت چویس امتیاز نهایی هر معیار حساب شد. معیارهای نهایی توسط ده نفر کارشناس و متخصص امتیازدهی شد و در نرمافزار Expert Choice امتیازات نهایی شد. باتوجه به اهمیت و تاثیر زیر معیار و معیارها با استفاده از دستور weighted SUM لایه نهایی و همپوشانی معیارهای تحقیق تهیه شد.

محدوده مورد مطالعه

بخش مرکزی شهرستان شیراز در استان فارس قرار دارد و در حدود ۱٫۷۱ درصد مساحت شهرستان شیراز و حدود ۰٫۱۵ درصد از کل مساحت استان را شامل میشود. این شهر در ارتفاع ۱۴۸۴ متری از سطح دریا و منطقه کوهستانی زاگرس واقع شده است. شهر شیراز به ۱۱ منطقه شهرداری تقسیم شده و مساحتی بالغ بر ۱۷۹ کیلومتر مربع دارد. محدوده خدماتی شهر شیراز براساس آخرین تقسیمات محلی در قالب یازده منطقه شهرداری با مساحت تقریبی ۲۲۷۳۱ هکتار می باشد(شکل1).طبق آمارهای سازمان فضای سبز شهر شیراز پارکهای شهر شیراز در مقیاس همسایگی منطق 8،7 و 10بیشترین آمار و کمترین تعداد مربوط به مناطق 1 و 2 میباشد.همچنین در مقیاس محلهای مناطق 3 ،4 و 10 بیشترین تعداد و منطقه8 با یک پارک محلهای کمترین تعداد را دارا میباشد.در مقیاس ناحیهای منطقه 10،3،4 و 5 بیشترین تعداد پارک در مقیاس منطقهای را مناطق 4 و 10 دارا میباشند و در منطقه 8 پارکی در مقیاس منطقهای و محلهای وجود ندارد.با بررسی این وضعیت در بخش بعد با بدست اوردن محدوده بهینه و همپوشانی وضعیت موجود پارکهای مناطق با محدودههای بهینه سنجیده میشود و در نهایت مکانهای بهینه پیشنهاد شده است.

شکل1 –محدوده مورد مطالعه.منبع: نویسندگان

بحث و یافته‌های تحقیق

معیارهای مکانیابی فضاهای سبز طبق بررسی مبانی نظری پژوهش شامل(جمعیت، کاربری سازگار (مسکونی (150متر) ،آموزشی(150متر)، فرهنگی (150متر) ،تجاری(150متر)، درمانی (150متر)زمین بایر) کاربری ناسازگار (صنعتی(500متر) ،نظامی (500متر)، تاسیسات و تجهیزات شهری(250متر)، فضایسبزموجود(500متر)،دسترسی(شریانی درجه یک (150متر) ، شریانی درجه دو و سه (100متر) میباشد.لایههای پلیگون کاربریهای مسکونی، آموزشی، فرهنگی،تجاری،زمینبایر، فضای سبز موجود ، صنعتی،نظامی، درمانی با دستوری polygon to raster به لایه رستری تبدیل شده و سپس برای تمامی معیارها لایه فاصله اقلیدوسی استخراج شده است.سپس با دستور Fuzzy Membership توابع فازیسازی شدند.لایههای کاربری سازگار و جمعیت و شریانی درجه دو شریانی درجه سه با تابع Small به معنای اینکه هرچه به این کاربری نزدیکتر باشد، مکان مطلوبتر است فازیسازی شدند. لایههای کاربری ناسازگار و شریانی درجه یک با تابع Large به معنای اینکه هرچه به این کاربری دورتر باشد، مکان مطلوبتر است فازیسازی شدند. زمینهای بایر با تابع خطی فازیسازی شدهاند،زیرا در مکانیابی یا زمین ها بایر یاساخته شده هستند .میزان فاصله از هر یک از کاربریها نیز که در بخش مبانینظری بدست آمد در این مرحله برای هر معیار در نظر گرفته میشود.خروجی نقشههای فازی هریک از لایهها در شکل 2 نمایش داده شدهاند.

$G:\thesis\مقالاات\مکان یابی فضای سبز.jpg$

شکل3-عضویتفازی معیارهای پژوهش. منبع: نویسندگان

برای همپوشانی لایههای مکانیابی از دستور weighted SUM استفاده میشود و در این دستور وزن هر کدام از معیارها وارد میشود.وزن معیارها که با پرسش از متخصصان بدست آمده(جدول2) که در این مرحله لایه هر معیار در محیط GIS با وزنها همپوشانی میشود.خروجی این مرحله نقشه همپوشانی و محدودههای بهینه به صورت درصدی در شکل شماره 2 نمایش داده شده است.علم مکانیابی در کاربریهای شهری به صورتی است که نمیتوان گفت یک مکان مطلوبیت صددرصد برای احداث دارد، بنابراین با بررسی نقشه همپوشانی پارکهای موجود تنها میتوان مطلوبیت را به صورت نسبی سنجید و تحلیل کرد کدام پارک در محدوده بهینهتری واقع شده است،بنابراین محدودههای ذکر شده در تحلیل ذیل تنها به صورت نسبی و با بررسی نتایج معیارهای پژوهش میباشد و دارای قطعیت تمام نیست.

ابعاد	معیار	وزن	امتیاز نرمال شده
کاربری سازگار 0.421	مسکونی	0.252	0.106092
	آموزشی	0.165	0.069465
	تجاری	0.125	0.052625
	فرهنگی	0.135	0.056835
	بایر	0.102	0.042942
	ورزشی	0.122	0.051362
	درمانی	0.098	0.041258
دسترسی	درجه یک	0.072	0.010728
	درجه دو	0.276	0.041124
	درجه سه	0.649	0.096701
کاربری ناسازگار 0.066	صنعتی	0.273	0.018018
	نظامی	0.326	0.021516
	تجهیزات	0.238	0.015708
	سبز	0.163	0.010758
جمعیت 0.364	جمعیت	0.364	0.364

$G:\نقشه\New folder\255555555555555.jpg$ جدول2-وزن لایههای مکانیابی

شکل4-نقشه همپوشانی معیارهای پژوهش.منبع: نویسندگان

منبع:نویسندگان

نقشه محدودههای بهینه که از دسته نامطلوب0.08-0.14برای مکانیابی فضاهای سبز تا دسته مطلوب 0.66-0.71 برای احداث فضای سبز از هم پوشانی لایههای وزن دار در محیط GIS استخراج شد.ابتدا با رویهم اندازی لایه پارکهای وضع موجود و نقشه محدودههای بهینه به بررسی چگونگی توزیع این فضاها به تفکیک مناطق پرداخته میشود:

مطابق نقشه همپوشانی تنها سه پارک از پارکهای منطقه 1 در محدوده نسبتا نامطلوب یعنی درصد بین 13 تا 30 درصد بهینه احداث شدهاند و سایر پارکها در محدوده 44 تا 64 درصد بهینه قرار دارند. در منطقه 2 ،شش پارک در محدوده 20 تا 37 درصد بهینه قرار دارند و سایر پارکها طبق نقشه همپوشانی در محدوده 44 تا 53 درصد بهینه احداث شدهاند.در منطقه 8 نیز پارکها در محدوده تقریبا 38 تا48 درصد بهینه احداث شدهاند. در منطقه 3 به صورت نسبی پارکها در محدوده 38 تا 47 درصد بهینه قرار دارند که میتوان گفت به صورت تقریبی تمامی پارکها در محدوده بهینه قرار دارند. در منطقه 4 یازده پارک در محدوده 35 تا 46 درصد بهینه احداث شدهاند و سایر پارکها طبق نقشههمپوشانی در محدودهای که برای احداث 51 تا 71 درصد بهینه است احداث گشتهاند. در منطقه 5 شش پارک در محدوده پایینتر مطلوبیت برای احداث پارک یعنی 23 تا39 درصد بهینه احداث گشتهاند و سایر پارک در حد بالای مطلوبیت یعنی 45 تا67 درصد بهینه احداث شدهاند.در منطقه 6 میتوان گفت اکثر پارکها در محدوده بهینه 41 تا 63 درصد بهینه واقع شدهاند.در منطقه 7 پارکها در محدوده 40 تا 64 درصد مطلوب واقع شدهاند و منطقه 9 پارکها در محدوده 40تا66 مطلوب احداث گشتهاند. در منطقه 10 نیز طبق نقشه همپوشانی حداکثر تعداد پارکهای وضع موجود در محدوده بهینه بین 49 تا 67 درصد بهینه احداث شدهاند و تنها 6 پارک مطلوبیت کمتر یعنی در محدوده 38 تا 48 درصد بهینه قرار گرفتهاند.در منطقه 11 نیزپارکها در محدوده 40 تا 53 درصد بهینه احداث شدهاند.

طبق این بررسی میتوان نتیجه گرفت که در مناطق 9،11،1،2،6،10،7 بیشترین تعداد پارکها در محدوده نسبتا مطلوب احداث شدهاند و اما در سایر مناطق همچون 3،8،5،4 پارک در محدوده پایینتر یعنی در محدوده 30 تا 40 درصد بهینه قرار دارند.نقشه وضع موجود پارکها و محدوده بهینه در شکل 5 به تفکیک مناطق نمایش داده شدهاند.

$G:\نقشه\New folder\1تا4.jpg$

$G:\نقشه\New folder\10و11.jpg$

شکل5-نقشه همپوشانی پارکهای وضع موجود و محدوده بهینه.منبع: نویسندگان

پس از بررسی همپوشناسی محدوده بهینه و فضاهای سبز موجود و چگونگی توزیع پارکهای مناطق شهر شیراز برای پیشنهاد جهت احداث فضاهای سبز در روند آتی برنامهریزی فضاهای سبز با توجه به نقشه همپوشانی(شکل4) نقاطی که در حد بالای مطلوبیت یعنی 60 تا 77 درصد بهینه شناسایی شدند،حدود 98 پهنه بهینه در محدوده بهینه 60 تا 70 درصد در سطح مناطق شناسایی شد و سپس با استفاده از رویهم اندازی لایه نقشه محدوده بهینه و گوگل ارث در محیط GIS به تفکیک هریک از پهنه شناسایی شد که بخشی از این پهنهها بر فضاهای ساخته شده قرار گرفته که از جهت اجرایی قابلیت احداث فضای سبز را دارا نمیباشند و از بین این پهنهها محدودههایی که دارای زمین بایر میباشد جهت احداث فضای سبز در تصاویر 6 و 7 به تفکیک مناطق نمایش داده شده است و هم چنین این مناطق و مکان قرار گیری آن در جدول3 ذکر شده است.

جدول3-مکانهای پیشنهادی برای فضاهای سبز شهری شیراز

منطقه 10:ابتدای بلوار علامه امینی،فلکه امام علی(شماره 1)

منطقه 10 :محدوده خیابان گل آرا کوچه 16 (شماره2)

منطقه 2:ابتدای خیابان 17 عابدینی(شماره 3)

منطقه 11 تقاطع بلوار پودنک و ایثار13(شماره 4)

منطقه 7: تقاطع خیابان سهل اباد و دوران(شماره 5)

منطقه5 : خیابان آقاباباخانی روبه روی کوچه 13 آقاباباخانی(شماره6)

منطقه4: تقاطع خیابان فیروزه و فیروزه 7(شماره 7)

منطقه4 : انتهای خیابان 4 باغ حوض(شماره8)

منطقه4: انتهای خیابان شاه قلی بیگی(شماره9)

منطقه4: انتهای خیابان شاه قلی بیگی1 (شماره10)

منطقه 9 : تقاطع کوچه 7.2 و 9.2 بلوار فجرغربی(شماره11)

منطقه 3 :تقاطع بلوار شهید وفایی و کوچه وفایی 64(شماره12)

منطقه3 : تقاطع خیابان قائم و بلوارتلاش غربی(شماره13)

منطقه3: هشت متری شهدا-کوچه 35 بوستان(شماره14)

منبع:نویسندگان

$C:\Users\Novin Pendar\Documents\Downloads\Untitled-3.jpg$

$C:\Users\Novin Pendar\Documents\Downloads\Untitled-3.jpg$ شکل6-مکانهای بهینه احداث فضای سبز. منبع: نویسندگان

$C:\Users\Novin Pendar\Documents\Downloads\Untitled-2.jpg$

شکل7-مکانهای بهینه احداث فضای سبز. منبع: نویسندگان

نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها
انتخاب مکان‌های مناسب برای فضاهای سبز شهری نیازمند بررسی دقیق عوامل متعددی است. دسترسی به ساکنان، هزینه و در دسترس بودن زمین، و مزایای بالقوه زیست محیطی معیارهای کلیدی برای ارزیابی هستند.نتایج پژوهشهای مرتبط همچون روستایی و همکاران براهمیت توزیع عادلانه فضاهای سبز برای ایفای موثر برای حفظ پایداری شهرها تاکید میکنند(روستایی و همکاران،1398) و توجه به نیازها افراد و تناسب محدوده جمعیتی با تعداد پارک میتواند اثربخشی این فضاها را در شهر افزایش دهد(ایمانی و همکاران 1395).در پژوهشی دیگر بر این نکته تاکید میکنند که روشهای چند معیاره ممکن است در برآورد محدودههای بهینه احداث پارک کاستیهایی داشته باشند بنابراین باید برای نتیجه بهتر شناسایی مکانهای بهینه از ترکیب چند روش باید انجام گیرد(زیاری و همکاران،1392) و ترکیب روشهای نرمافزای همچون gis روشهای چندمعیاره همراه نظرات افراد متخصص میتواند کارایی مدل مکانیابی را افزایش دهد(فاضل نیا و همکاران،1390) همچنین یکی از الزامات مکانیابی سنجش محدودههای بهنیه برای اینکه برای احداث پارک با واقعیت شرایط مناطق تطابق دارد که باید در انتهای شناسایی محدودههای بهینه مورد بررسی قرار بگیرد(عابدینی و همکاران1400). بنابراین این پژوهش با در نظر گرفتن و مقایسه نتایج تحقیقات مرتبط با موضوع با ترکیبی از روش چند معیاره ahp و استفاده از نرم افزار gis و روش فازی سازی

با هدف مکانیابی فضاهای سبز در شهر شیراز با روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفت. با بررسی ادبیات پژوهش با مطالعات کتابخانهای و پژوهشهای مرتبط معیارهای مکانیابی فضای سبز استخراج گردید و سپس با استفاده از روش ahp_fuzzy استفاده شد که برای برآورد دقیقتر مناطق بهینه از روش ahp برای وزن دهی معیارها که از نظرات 10 نفر متخصص و کارشناس استفاده شد. همچنین با استفاده از فازی سازی لایههای مربوط به هریک از کاربریهای تحقیق با توابع مربوطه فازی در محیط GIS نقشه نهایی از کارایی بهتری برخوردار شد.

با همپوشانی پارکهای وضع موجود مناطق و محدودههای بهینه با معیارهای پژوهش نتیجه گیری شد مطابق نقشه همپوشانی پارکهای وضع موجود منطقه یک تنها سه پارک در محدوده نسبتا مطلوب یعنی درصد بین 13 تا 30 درصد بهینه قرار دارند و در منطقه 2 ،شش پارک در محدوده 20 تا 37 درصد بهینه ، در منطقه 8 نیز پارکها در محدوده تقریبا 38 تا48 درصد بهینه احداث شدهاند. در منطقه 3 به صورت تقریبی تمامی پارکها در محدوده بهینه قرار دارند. در منطقه 4 یازده پارک در محدوده 35 تا 46 درصد بهینه احداث شدهاند و وسایر پارک ها در محدوده بالاتر از 50 درصد قرار دارند. در منطقه 5 شش پارک در محدوده پایینتر مطلوبیت برای احداث پارک یعنی 23 تا39 درصد بهینه قرار دارند و در منطقه 6 ،7،9 پارکهای وضع موجود در محودده بهینه بالاتر از 45 درصد بهینه قرار دارند. در منطقه 10 تنها 6 پارک در محوده کمتر از 40 درصد بهینه قرار دارند و در منطقه 11 اکثریت پارکها در محدوده بالاتر 40 درصد احداث شدهاند. به صورت جمعبندی میتوان ذکر کرد، در مناطق 9،11،1،2،6،10،7 بیشترین تعداد پارکها در محدوده نسبتا مطلوب احداث شدهاند و اما در سایر مناطق همچون 3،8،5،4 پارک در محدوده پایینتر یعنی در محدوده 30 تا 40 درصد بهینه قرار دارند.طبق بررسیها حدود98 محدوده برای مکانیابی فضای سبز دارای درصد مطلوب 60 تا 70 در gis شناسایی شد که با بررسی این محدوده در گوگل ارث تنها نقاطی که به صورت زمین بایر بودند ، بخشی از محدودهها معابر و ساختمانهای موجود بودند، که به دلیل عدم اجرا شدن از محدوده مطلوب حذف گردیدندف که در نهایت به تفکیک مناطق محدودههایی برای احداث فضاهای سبز آتی در برنامهریزی شهری پیشنهاد شد. در نهایت باید ذکر کرد علم مکانیابی کاربریهای شهر مجموعه وسیعی از معیارهای مختلف را در نظر میگیرد و مکانهای بهینه ارائه شده تنها مطابق با معیارهای پژوهش میباشد و مکانیابی فضاهای سبز با توجه به تاثیرات متفاوت که برای شهروندان دارا باید به صورت کمی و هم کیفی در دسترس باشد تا کارایی لازم را در شهر داشتهباشد. مکان‌یابی مناسب فضاهای سبز در شهرها اهمیت بسزایی دارد. این مکان‌یابی باید با در نظر گرفتن عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شهروندان صورت گیرد تا فضاهای سبز جدید پایدار و با استفاده مناسب ایجاد شوند. انتخاب دقیق مکان‌های فضای سبز باعث بهبود شرایط محیطی و بهداشتی شهروندان و ارتقای کیفیت زندگی آنها می‌شود. برنامه‌ریزی مناسب برای ایجاد محیط شهری سبزتر و پایدارتر و حفظ فضاهای سبز موجود در شهرها از اهمیت بالایی برخوردار است. انجام نظرسنجی‌های جامعه و ارزیابی‌های اثرات زیست‌محیطی می‌تواند بینش‌های ارزشمندی برای اطلاع‌رسانی به فرآیند انتخاب مکان ارائه دهد. زمانی که فضاهای سبز شهری با تفکر طراحی شوند، می توانند محله ها را قابل سکونتتر کنند، از اکوسیستم های محلی حمایت کنند و سلامت و رفاه عمومی را بهبود بخشند. در حرکت رو به جلو، برنامهریزان شهری و سیاستگذاران باید ایجاد پارکها و مناطق طبیعی جدید در جوامع محروم که دسترسی کافی به فضای سبز ندارند را در اولویت قرار دهند. با انتخاب دقیق سایت و مشارکت اجتماعی، فضاهای سبز شهری شهرهای می توانند به ایجاد آینده ای عادلانه تر، پایدارتر و مرتبط با طبیعت کمک کنند.

ملاحظات اخلاقی:

پیروی از اصول اخلاق پژوهش:

حامی مالی:

تعارض منافع:

References

1. آزادی، فرزانه، بمانیان،محمدرضا. (1401). مدل فرایندی کیفیت منظرین فضای سبز شهری تهران با استفاده از مدل ساختار تفسیری (ISM). فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری, 13(51), 19-30.

2. اکبریان، روح الله، و یزدان پناه، نسرین. (1398). اولویت سنجی مکانی توسعه فضاهای سبز و پارک های شهری با استفاده از روش AHP و مکانیابی آن در محیط GIS. فصل نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، ۱۲(۴۳)، ۱۵۰-۱۱۷.

3. ایمانی، بهرام، فیروزی مجنده، ابراهیم، و کانونی، رضا. (1396). پراکنش مکانی فضاهای سبز و اولویت بندی تناسب اراضی با هدف مکان یابی بهینه پارک (مطالعه موردی: شهر اردبیل). آمایش محیط، 10(37)، 65-97.

4. پوراحمد احمد، شادمان رودپشتي مجيد، حسن پور سيروس، شهرابي فراهاني امير، و فرجي راد خدر. (۱۳۹۴). مکان يابي فضايي سبز شهري در شهرداري منطقه ۱۵ کلان شهر تهران در محيط GIS. پژوهشهاي جغرافياي انساني (پژوهش هاي جغرافيايي)، ۴۷(۱)، ۳۳-۴۶.

5. جعفری غلام حسن، وثوقی راد لیلا، صالحی میشانی حیدر.(1395). ارزیابی فضای سبز شهری جهت مکان‌یابی پارک‌های محله‌ای (مطالعه موردی منطقه ۷ شهر تهران) . فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی. ۳۱ (۳) :۱۵۷-۱۹۷.

6. حسن پور، سحر، شریفی، دکتر عبدالنبی، و بافقی زاده، دکتر محمد. (1395). کاربست تکنیک فرایند تحلیل شبکه‌ای در مکان‌یابی پارک‌‌های جدید مورد شناسی: منطقۀ سه شهر اهواز. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، ۶(۲۰)، ۱۷-۳۴.

7. خادمی، امیرحسین، و جوکار سرهنگی، عیسی. (بی‌تا). (1392).مکان يابي بهينه پارک هاي درون شهري با استفاده از GIS و مدل AHP مطالعه موردي: شهر آمل. اكوسيستم هاي طبيعي ايران، ۴(۱)، ۵۹-۷۳.

8. خاك پور، براتعلي، كاظمي بي نياز مهدي، اسدي امير، و رضوي محمدمحسن. (۱۳۹۴). تحليل فضاي سبز شهري وتعيين مکان بهينه با استفاده از مدل محاسبگر رستري (نمونه موردي منطقه سه شهرداري مشهد). علوم و تكنولوژي محيط زيست، ۱۷(۲ (مسلسل ۶۵))، ۱۱۷-۱۲۹.

9. خمر، غلامعلی، شاهمرادی، لقمان، حیدری تاشه کبود، اکبر. (1392). معیارهای مکان‌یابی پارکهای شهری برای ارتقاء محیط اجتماعی (مطالعه موردی پارک یعقوب لیث شهر زابل). فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری، 4(12)، 117-134.

10. درسخوان، رسول، و پاشاچینی، هادی. (1399). مکانیابی و تحلیل پراکنش فضای سبز با رویکرد عدالت فضایی (نمونه موردی: کلانشهر تبریز). جغرافیا و مطالعات محیطی، ۹(۳۶)، ۷-۲۰.

11. روستایی ،شهریور ، حقی ،وحید حسین ، جداری ،امیر. (۱۳۹۸). تحلیل فضایی و مکان یابی بهینه پارک های شهری در شهر تبریز با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP مطالعه موردی:منطقه ۳ تبریز. نشریه مطالعات عمران شهری.

12. زنگنه مرتضي. (۱۳۹۶). مکان يابي بوستان هاي شهري با تاکيد بر کاربري هاي شهري سازگار و ناسازگار (مطالعه موردي منطقه ۱۷ تهران). پژوهش و برنامه ريزي شهري، ۸(۳۰)، ۲۰۵-۲۲۴.

13. زياري كرامت اله، شادمان رودپشتي مجيد، حسن پور سيروس، و مصطفايي ابوالفضل. (۱۳۹۲). مکان يابي عرصه هاي مناسب فضاي سبز شهري با استفاده از روش ترکيبي AHP و فازي در محيط GIS مطالعه موردي: منطقه ۱۴ شهرداري کلان شهر تهران. فضاي جغرافيايي، ۱۳(۴۳)، ۱۹-۳۸.

14. عابدینی، موسی، پیروزی، الناز، امینی، زهرا، و پرستار، سمیه. (1399). مکانیابی بهینه فضای سبز شهر اردبیل با استفاده از مدل فرآیند تحلیل شبکه‌ای ANP و سیستم اطلاعات جغرافیایی. فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش های بوم شناسی شهری، ۱۲(۲۳)، ۱۳-۳۲.

15. علوي،علي، جعفري، بهبود، معززبرآبادي، محدثه، و ابراهيمي محمد. (۱۳۹۴). مکانيابي مراکز فضاي سبز با استفاده از مدل منطق فازي در سيستم اطلاعات جغرافيايي (مطالعه موردي: منطقه هشت تهران). پژوهش و برنامه ريزي شهري، ۶(۲۰)، ۱۳۹-۱۵۶.

16. عليزاده اصل جبار، سعيدپور شراره، و عاشري امام علي. (۱۳۹۵). ارزيابي عوامل موثر بر مکان يابي پارک هاي شهري و مکان يابي بهينه آن (منطقه مطالعاتي شهر سقز). برنامه ريزي فضايي، ۶(۱ (پياپي ۲۰))، ۵۹-۷۷.

17. غفاری گیلانده عطا، هاشمی معصوم آباد رضا، مصطفی پور منصور، و نیکفال مغانلو ساسان. (۱۳۹۸). ارزیابی توزیع فضایی پارک های محله ای و ارایه الگوی بهینه مکان یابی با استفاده ازروش VIKORمطالعه موردی: شهر اردبیل). علوم و تكنولوژي محيط زيست، ۲۱(۵ (پیاپی ۸۴))، ۲۴۵-۲۶۱.

18. فاضل نيا غريب، كياني اكبر، و محموديان حشمت اله. (۱۳۹۰). مكان ‎يابي و اولويت ‎بندي پارک ‎هاي شهري با استفاده از روش تحليل سلسله‎ مراتبي TOPSIS و سيستم اطلاعات جغرافيايي (مطالعه‎ موردي: شهر الشتر). پژوهشهاي جغرافياي انساني (پژوهش هاي جغرافيايي)، ۴۳(۷۸)، ۱۳۷-۱۵۲.

19. كاملي فر محمدجواد، صفايي پور مسعود، و عليزاده هادي. (۱۳۹۴). تحليلي بر استقرار بهينه مکاني فضاهاي سبز شهري به روش منطق فازي در محيطGISنمونه موردي: منطقه چهار شهر تبريز). جغرافيا و توسعه ناحيه اي، ۱۳(۱ (پياپي ۲۴))، ۱۱۳-۱۳۲

20. گلدوی، سمیه، محمدزاده، مرجان، میرکریمی، سید حامد، سلمان ماهینی، عبدالرسول. (1401). مکان‌یابی مناطق مستعد توسعه پارک‌ها و فضای سبز شهری با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره (MCE)و رهیافت AHP. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 12(2)، 117-132.

21. مجدي رسول. (۱۳۹۰). تلفيق توابع تحليلي GIS در طراحي مکان هاي بهينه فضاي سبز (مطالعه موردي: شهر تبريز). فضاي جغرافيايي، ۱۱(۳۳)، ۴۷-۶۲.

22. محمدي جمال، ضرابي اصغر، و احمديان مهدي. (۱۳۹۱). اولويت سنجي مکاني توسعه فضاهاي سبز و پارک هاي شهري با استفاده از روش AHP نمونه موردي: شهر مياندوآب. نگرش هاي نو در جغرافياي انساني (جعرافياي انساني)، ۴(۲)، ۴۱-۶۲.

23. مرحمتی، آنا، دشتی، سولماز، و مرشدی، جعفر. (1399). مکان یابی فضای سبز درون شهری منطقه ۶ کلان شهر اهواز با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره در محیط GIS. فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، ۱۱(۱)، ۴۷۳-۴۸۴.

24. ملكي سعيد، شجاعيان علي، و نوذري عبدالرحمن. (۱۳۹۳). مکان يابي بهينه فضاي سبز شهر شوشتر با استفاده از سامانه اطلاعات جعرافيايي (GIS) و مدل (AHP). مطالعات مديريت شهري، ۶(۲۰)، ۷۷-۸۹.

25. وارثي حميدرضا، تقوايي مسعود، شريفي،نسرين. (۱۳۹۴). تحليل فضايي و مکانيابي بهينه فضاهاي سبز شهري (نمونه موردي: شهر نجف آباد). پژوهش و برنامه ريزي شهري، ۶(۲۱)، ۵۱-۷۲.

26. یاسر معرب، سعید کریمی، نگار فروغی، و وحید نیک زاد.(1395). تلفیق ارزیابی چند معیاره فضایی فازی با تحلیل فرایند شبکه‌ای فازی برای مکان‌یابی پارک‌های شهری(‌مطالعه موردی: منطقه ۸ شهرداری تهران ). دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، ۱۸((ویژه نامه شماره ۳ طراحی ومدیریت شهری)، ۱-۲۰.

27. Liu، R.، X. Dong، X. Wang، P. Zhang، M. Liu and Y. Zhang (2023). "Relationship and driving factors between urbanization and natural ecosystem health in China." Ecological Indicators 147: 109972.

28. Shahtahmassebi، A. R.، C. Li، Y. Fan، Y. Wu، Y. lin، M. Gan، K. Wang، A. Malik and G. A. Blackburn (2021). "Remote sensing of urban green spaces: A review." Urban Forestry & Urban Greening 57: 126946.

29. Lopez، B.، C. Kennedy، C. Field and T. McPhearson (2021). "Who benefits from urban green spaces during times of crisis? Perception and use of urban green spaces in New York City during the COVID-19 pandemic." Urban Forestry & Urban Greening 65: 127354.

30. Uzonnah، O. E.، I. N. Chukwu and E. O. Ibem (2023). "Influence of perceived social benefits on motives for visiting urban green infrastructure spaces in small and medium-sized towns in Southeast Nigeria." Cities 135: 104240.

31. Sun، H.، Liu، C.، & Wei، J. (2021). Identifying Key Sites of Green Infrastructure to Support Ecological Restoration in the Urban Agglomeration. Land، 10(11)، 1196.

32. Leboeuf، C.، Carvalho، M.، Kestens، Y.، & Thierry، B. (2023). Optimization of the location and design of urban green spaces.

33. Ustaoglu، E.، & Aydınoglu، A. C. (2020). Site suitability analysis for green space development of Pendik district (Turkey). Urban Forestry & Urban Greening، 47، 126542. doi:https://doi.org/10.1016/j.ufug.2019.126542

34. Li، Y.-Y.، Zhang، Y.-Z.، Jiang، Z.-Y.، Guo، C.-X.، Zhao، M.-Y.، Yang، Z.-G.، . . . Chen، Q.-L. (2021). Integrating morphological spatial pattern analysis and the minimal cumulative resistance model to optimize urban ecological networks: a case study in Shenzhen City، China. Ecological Processes، 10(1)، 63. doi:10.1186/s13717-021-00332-2

35. Li، C.، T. Zhang، X. Wang and Z. Lian (2022). "Site Selection of Urban Parks Based on Fuzzy-Analytic Hierarchy Process (F-AHP): A Case Study of Nanjing، China." International Journal of Environmental Research and Public Health 19(20): 13159.

36. Zhou، J.، Yang، M.، Chai، J.، & Wu، L. (2022). Evaluation on the urban green space layout in the central city of Yuxi based on big data. Frontiers in Environmental Science، 10. doi:10.3389/fenvs.2022.1068205

37. Gelan، E. (2021). "GIS-based multi‐criteria analysis for sustainable urban green spaces planning in emerging towns of Ethiopia: the case of Sululta town." Environmental Systems Research 10(1): 13.

38. Lage، M. d. O.، Machado، C. A. S.، Monteiro، C. M.، Davis، C. A.، Yamamura، C. L. K.، Berssaneti، F. T.، & Quintanilha، J. A. (2021). Using Hierarchical Facility Location، Single Facility Approach، and GIS in Carsharing Services. Sustainability، 13(22)، 12704.

39. Church، R. L.، & Murray، A. T. (2009). Business Site Selection، Location Analysis and GIS: Wiley.

40. Farkas، A. (2009). Route/Site Selection of Urban Transportation Facilities: An Integrated GIS/MCDM Approach. Proceeding of MEB 2009-7th International Conference on Management، Enterprise and Benchmarking، June 5-6 2009، Budapest، Hungary.

41. Lage، M. d. O.، Machado، C. A. S.، Monteiro، C. M.، Davis، C. A.، Yamamura، C. L. K.، Berssaneti، F. T.، & Quintanilha، J. A. (2021). Using Hierarchical Facility Location، Single Facility Approach، and GIS in Carsharing Services. Sustainability، 13(22)، 12704.

42. Pouya، S. and M. Aghlmand (2022). "Evaluation of urban green space per capita with new remote sensing and geographic information system techniques and the importance of urban green space during the COVID-19 pandemic." Environmental Monitoring and Assessment 194(9): 633.

43. Guan، J.، Wang، R.، Van Berkel، D.، & Liang، Z. (2023). How spatial patterns affect urban green space equity at different equity levels: A Bayesian quantile regression approach. Landscape and Urban Planning، 233، 104709. doi:https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2023.104709

44. Morar، C.، Lukić، T.، Valjarević، A.، Niemets، L.، Kostrikov، S.، Sehida، K.، . . . Kravchenko، K. (2022). Spatiotemporal Analysis of Urban Green Areas Using Change Detection: A Case Study of Kharkiv، Ukraine. Frontiers in Environmental Science، 10. doi:10.3389/fenvs.2022.823129

45. Vujcic، M.، Tomicevic-Dubljevic، J.، Zivojinovic، I.، & Toskovic، O. (2019). Connection between urban green areas and visitors’ physical and mental well-being. Urban Forestry & Urban Greening، 40، 299-307. doi:https://doi.org/10.1016/j.ufug.2018.01.028

46. Feng، S.، Chen، L.، Sun، R.، Feng، Z.، Li، J.، Khan، M. S.، & Jing، Y. (2019). The Distribution and Accessibility of Urban Parks in Beijing، China: Implications of Social Equity. International Journal of Environmental Research and Public Health، 16(24)، 4894.

47. Unal، M.، & Uslu، C. (2018). Evaluating and Optimizing Urban Green Spaces for Compact Urban Areas: Cukurova District in Adana، Turkey. ISPRS International Journal of Geo-Information، 7(2)، 70.

48. Bai، H.، Z. Li، H. Guo، H. Chen and P. Luo (2022). "Urban Green Space Planning Based on Remote Sensing and Geographic Information Systems." Remote Sensing 14(17): 4213.

49. Swierad، E. M. and T. T. K. Huang (2018). "An Exploration of Psychosocial Pathways of Parks’ Effects on Health: A Qualitative Study." International Journal of Environmental Research and Public Health 15(8): 1693.

50. Dinda، S.، N. Das Chatterjee and S. Ghosh (2021). "An integrated simulation approach to the assessment of urban growth pattern and loss in urban green space in Kolkata، India: A GIS-based analysis." Ecological Indicators 121: 107178.

51. Hoang، N.-D. and X.-L. Tran (2021). "Remote Sensing–Based Urban Green Space Detection Using Marine Predators Algorithm Optimized Machine Learning Approach." Mathematical Problems in Engineering 2021: 5586913.

مقالات مرتبط

تحلیلی بر عوامل اثرگذار بر پیاده‌سازی الگوی شراکت عمومی - خصوصی در توسعه مناطق کلانشهری، موردمطالعه: کلانشهر تهران
تاریخ چاپ : 1401/09/01
برنامه ریزی راهبردی شهر دوستدار کودک با تأکید بر خلاقیت کودکان (نمونه موردی: شهر یزد)
تاریخ چاپ : 1396/03/01
ارزیابی سطح کارایی شبکه معابر به هنگام بروز حوادث غیر مترقبه در مناطق حاشیه نشین؛ مطالعه موردی: مناطق حاشیه‌نشین شمال شهر تبریز
تاریخ چاپ : 1395/06/01
تحلیل شاخص های شهر خلاق و ارتباط آن با مدیریت توسعه شهری سالم مطالعه موردی: کلانشهر اصفهان
تاریخ چاپ : 1399/05/01
بررسی عوامل کلیدی تأثیرگذار بر رشد شهرهای بزرگ (مورد مطالعه: شهر ارومیه)
تاریخ چاپ : 1395/08/20
سنجش میزان رضایتمندی شهروندان از عملکرد شهرداری و ارزیابی عوامل فردی، اجتماعی مؤثر بر آن (مطالعه موردی: شهر دهدشت)
تاریخ چاپ : 1396/09/01