کاربست برنامه ریزی سناریو محور در پیاده مداری معابر شهری (مطالعه موردی: خیابان آخوند خراسانی شهر مشهد)
تکتم حنایی
1
(
استادیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران
)
سیده الهه رضوانیان
2
(
دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
)
فرید بشیان
3
(
دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
)
کلید واژه: مشهد, پیاده مداری, برنامه ریزی سناریو محور, محور آخوند خراسانی,
چکیده مقاله :
پیاده روی به عنوان یکی از شیوه های حمل و نقلی آسان از دیرباز مورد توجه بوده است. در یک محور پیاده مدار، اولویت عبور با پیاده بوده اما امکان جابجایی سواره نیز وجود دارد. بروز مشکلات ناشی از ارجحیت اتومبیل در شهرهای امروزه موجب شده است که توجه مدیران شهری به سمت ارتقا پیاده مداری جلب شود. پژوهش حاضر در پی آنست تا با بهره گیری از برنامه ریزی سناریو محور، آینده های محتمل پیاده مداری محور آخوند خراسانی شهر مشهد را شناسایی و متناسب با آن پیشنهادات کارآمد ارائه دهد. پژوهش حاضر از حیث هدف، کاربردی و از حیث روش، توصیفی تحلیلی می باشد. در این پژوهش بر اساس روش شناسی های مبتنی بر رویکرد سناریونویسی، از روش های اسنادی و میدانی(مشاهده و پرسشنامه ؛ گروه مخاطب کارشناسان، کسبه، ساکنین و مراجعین) جهت جمع آوری داده ها استفاده شده است. جامعه آماری برای هر گروه مخاطب 10 نفر(مجموعا40) می باشد. همچنین از روش دلفی آنی، استیپ و سناریونویسی اسمیک پراب اکسپرت به منظور تحلیل اطلاعات بهره گرفته شده است. محور آخوندخراسانی با طول 1500 و عرض 30 متر یکی از محورهای باهویت مشهد می باشد. نحوه استقرار محور و موقعیت آن نسبت به حرم مطهر امام رضا(ع)، وجود فعالیتهای تجاری و مسیر عبور زوار از قابلیتهای آن جهت تبدیل شدن به یک محور پیاده مدار حکایت دارد. بر اساس متغیرهای بدست آمده از نظرات جامعه آماری و تحلیل های نرم افزار اسمیک ، 5 گمانه و 32 سناریو برای پیاده مداری محور استخراج شد. مطابق خروجی بدست آمده، بیشترین احتمال وقوع مربوط به سناریوی سوم است(17 درصد)که در آن 4 گمانه افزایش سرزندگی اجتماعی، کاهش ناهنجاری های اجتماعی، افزایش ترافیک در محورهای مجاور و افزایش رونق اقتصادی به وقوع پیوسته و گمانه مقاومت کسبه در برابر پیاده مداری رخ نمی دهد.نتایج : نتایج تحلیل حساسیت نشان میدهد که از میان گمانه های موجود، «مقاومت کسبه» تاثیرگذارترین متغیر در پیاده مداری این محور است. درنتیجه برای اجرای پروژه مهم ترین چالش پیش رو راضی کردن کسبه می باشد که در جهت این امر پیشنهاداتی در انتها ارائه شده است.
چکیده انگلیسی :
Walking has long been considered one of the easy transportation methods. In addition to promoting public health, foot traffic increases social presence potential and social vitality in urban spaces.The appearance of problems caused by the priority of cars in the cities today has caused the attention of urban managers to promote pedestrian-based transportaion. The aim of the present study is to identify the probable future of walkability in one of the Streets in Mashhad city, Akhoond-e-Khorasani, by taking advantage of scenario-based planning.The present research is applied, in terms of purpose, and descriptive-analytical, in terms of method. In this research, based on the scenario planning approach, the library study and fieldwork are the sources for data collection. In addition, in order to analyze the data, the instant Delphi technique, STEEP technique and SMIC PROB-EXPERT scenario planning methods were used. The Akhoond-e-Khorasani street is one of the Identity way of Mashhad city. Its location in relation to Imam Reza's holy shrine, the presence of commercial activities and the passage of pilgrims indicate its capabilities to become a Walkable Street. According to the variables obtained from the opinions of the statistical society, 5 hypotheses and 32 scenarios were extracted about converting it to a Walkable Street. According to the results, the most probability of occurrence is for scenario 3 in which 4 hypotheses happen: increase in social vitality, decrease in social anomie, increase in traffic in the adjacent Street and increase in economic prosperity and 1 hypothesis doesn’t happen: resistance of the tradespeople against Walkability. The results of the sensitivity analysis showed that among the existing hypotheses, the "resistance of the tradespeople" is the most influential variable on Walkability.
_||_
Journal Research and Urban Planning ISSN (Print): 2228-5229 - ISSN (Online): 2476-3845
|
Winter 2022. Vol 12. Issue 44 |
Research Paper
Application of scenario-based planning in the Walkability of urban Streets (case study: Akhund-e- Khorasani Street of Mashhad City)
Abstract The emergence of problems caused by the preference of cars in today's cities has caused the attention of city managers to be drawn to the improvement of pedestrian routes. The problem of the present research is specifically, the realization of pedestrian circulation and how to do it according to various and complex urban variables. Therefore, this research seeks to identify the possible futures of the Akhund Khorasani pedestrian circuit of Mashhad city by using scenario-based planning and provide efficient suggestions accordingly. The current research is applied in terms of purpose and descriptive and analytical in terms of method. In this research, based on methodologies based on the scenario planning approach, documentary and field methods have been used to collect data. The statistical population for each audience group is 10 people. Also, the Delphi method of Instant, Step and Smicprob Expert scenario planning has been used for the purpose of data analysis. Akhund Khorasani street with a length of 1500 meters and a width of 30 meters is one of the main streets of Mashhad. The way the street is established and its location in relation to Imam Reza's holy shrine, the existence of commercial activities and the path of the pilgrims tell about its capabilities to become a pedestrian street. Based on the variables obtained from the opinions of the statistical community and the analysis of the Smik software, 5 boreholes and 32 scenarios were extracted for the orbit street. According to the obtained output, the highest probability of occurrence is related to the third scenario. The results of the sensitivity analysis show that, among the existing Assumption, "tradespeople resistance" is the most influential variable in the orbit of this street. As a result, for the implementation of the project, the most important challenge is to satisfy the business, for this purpose, there are suggestions such as the formation of an intra-organizational and inter-organizational coordination committee in order to coordinate the various municipal departments and other institutions involved in the project, holding a meeting with influential people in the area are provided. |
Received: Accepted: PP:
Keywords: Walkability,scenario-based planning,Mashhad,Akhund-e Khorasani Street |
Use your device to scan and read the article online
|
Extended Abstract
Introduction
Walking has long been considered one of the easy transportation methods. In addition to promoting public health, foot traffic increases social presence potential and social vitality in urban spaces. In a Walkable Street, the priority is to pass on foot, but there is also the possibility of movement for vehicles. the incidence of various problems due to the priority of vehicle transportation such as traffic, air pollution, visual pollution, noise pollution, and … has caught the attention of urban managers to promote pedestrian-based streets in recent decades, and therefore several projects have been defined to Walkable streets, some were successful and some not. the review of these experiences shows that the main reasons for the failure of these projects can be searched in the traditional view of managers towards the city and social issues as well as the rapid changes in society and the existence of various uncertainties .therefore, it is necessary to avoid traditional planning in dealing with such complex urban issues and use modern tools and methods. the purpose of this study is to use scenario-based planning and its methods; in particular SMIC PROB-EXPERT scenario design, to identify probable future directions for the study and to present suitable Walkable strategies. Therefore, the main purpose of this study is to identify pedestrian-oriented scenarios of the study and to propose solutions. Other objectives of the study are to identify issues ( variables ) of the area, extraction of the hypotheses and their probability of occurrence, and sensitivity analyses.
Methodology
the present research method is applied, in terms of purpose, and descriptive-analytical, in terms of purpose. In this research, based on future studies methodology, the French futuristic scenario planning approach was used. Library sources ( books, articles, urban development project documents ) and fieldwork ( observation and structured questionnaire; group of experts,tradespeople, residents, and clients of the Akhoond-e-Khorasani Street ) have been used to collect data. The statistical population of the study consisted of 10 participants (a total of 40 people ) and the sample size was randomly selected for the group of experts, merchants, and residents in the form of purposeful sampling ( the experts of the tradespeople and the influential residents ) and a group of clients, randomly. Also, the instant Delphi method and SMIC PROB-EXPERT scenario writing were used for data analysis.
Results and discussion
Based on variables obtained from the statistical population, 5 hypotheses were made about changing Akhoond-e-Khorasani Street to a Walkable Street. each of these hypotheses may occur or not .in other words, for each hypothesis, two states can be assumed ( 32 scenarios ) .according to the output, the highest probability of occurrence is related to the third scenario .based on the third scenario which has an about 17 percent probability of occurrence, the social vitality in the Street of Akhoond-e-Khorasani is increased and besides social anomalies decreased in the Street due to the increase of pedestrians on the Street. The increase in pedestrians will increase the traffic in the Akhoond-e-Khorasani Street and the surrounding. However, in this scenario, the hypothesis of tradespeople’s resistance against this project doesn't occur.
Conclusion
the sensitivity analysis test showed that among the existing hypotheses, the tradespeople' resistance to the execution of the project is the most influential variable on Walkability of Akhoond-e-Khorasani Street to implement this project .sensitivity analysis shows that the change in probability of occurrence of any hypothesis may lead to a change in probability of occurrence of other hypotheses .in other words, the merchants' resistance to the implementation of the project will, more than the other ones, increase the probability of occurrence of social vitality, decrease social anomalies, increase traffic in the surrounding axes and increase the economic prosperity of the tradespeople. therefore, all of the hypotheses in this research are highly sensitive to this hypothesis ( h4 ), and compared to other hypotheses, h4 has a higher priority in policymaking. Therefore, for the implementation of this project, the most important challenge is to satisfy the tradespeople for converting the Street to a pedestrian-based one. Some suggestions are "establishing an intra-organizational and inter-organizational coordinating committee to coordinate different departments of the municipality and other organizations involved", "constructing a parking lot", “meeting with influential people of the area”, “Installing billboards and information brochures before the project”, “establishing a project office inside the area”, "adding equipment to the pavements ( placement of benches and waste containers )", “considering tax for the shops inside the area”, "meeting of deputies and experts with potential protesters during implementation", “dedicating landline phone numbers to receive suggestions and critics”, "getting help from the district’s trusted people and the district council of Akhoond-e-Khorasani Street is suggested as an important group of influential stakeholders in satisfying the tradespeople and residents”.
مقاله پژوهشی
کاربست برنامه ریزی سناریو محور در پیاده مداری معابر شهری
(مطالعه موردی: خیابان آخوند خراسانی شهر مشهد)
چکیده بروز مشکلات ناشی از ارجحیت اتومبیل در شهرهای امروزه موجب شده است که توجه مدیران شهری به سمت ارتقا پیاده مداری جلب شود. مسأله پژوهش حاضر بهطور مشخص، پیاده مداری و نحوه انجام آن با توجه به متغیرهای گوناگون و پیچیده شهری است. لذا این پژوهش در پی آن است تا با بهره گیری از برنامه ریزی سناریو محور، آینده های محتمل پیاده مداری محور آخوند خراسانی شهر مشهد را شناسایی و متناسب با آن پیشنهادات کارآمد ارائه دهد. پژوهش حاضر از حیث هدف، کاربردی و از حیث روش، توصیفی تحلیلی می باشد. در این پژوهش بر اساس روش شناسی های مبتنی بر رویکرد سناریونویسی، از روش های اسنادی و میدانی جهت جمع آوری داده ها استفاده شده است. جامعه آماری برای هر گروه مخاطب 10 نفر می باشد. همچنین از روش دلفی آنی، استیپ و سناریونویسی اسمیک پراب اکسپرت به منظور تحلیل اطلاعات بهره گرفته شده است. محور آخوندخراسانی با طول 1500 و عرض 30 متر یکی از محورهای باهویت مشهد می باشد. نحوه استقرار محور و موقعیت آن نسبت به حرم مطهر امام رضا(ع)، وجود فعالیتهای تجاری و مسیر عبور زوار از قابلیتهای آن جهت تبدیل شدن به یک محور پیاده مدار حکایت دارد. بر اساس متغیرهای بدست آمده از نظرات جامعه آماری و تحلیل های نرم افزار اسمیک ، 5 گمانه و 32 سناریو برای پیاده مداری محور استخراج شد. مطابق خروجی بدست آمده، بیشترین احتمال وقوع مربوط به سناریوي سوم است. نتایج تحلیل حساسیت نشان میدهد که از میان گمانه هاي موجود، «مقاومت کسبه» تاثیرگذارترین متغیر در پیاده مداری این محور است. درنتیجه برای اجرای پروژه مهم ترین چالش پیش رو راضی کردن کسبه می باشد که در جهت این امر پیشنهاداتی مانند تشکیل کمیته هماهنگی درون سازمانی و بین سازمانی به منظور هماهنگ نمودن معاونت های مختلف شهرداری و سایر نهادهای درگیر پروژه، برگزاری جلسه با افراد ذی نفوذ محدوده و ... ارائه شده است.
|
تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش: شماره صفحات:
واژههای کلیدی: پیاده مداری، برنامه ریزی سناریو محور، مشهد، محور آخوند خراسانی |
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید
|
مقدمه:
امروزه برای تشویق بیشتر مردم برای انتخاب پیاده روی به عنوان یک نوع حمل و نقل باید محیط مناسب برای آن را مهیا کرد (Ferreira and Sanches, 2007) .بسیاری از مراکز و خیابان های شهرها برای تردد وسایل نقلیه موتوری طراحی شده و حرکت انسان از منطقه مسکونی به مرکز شهر را با استفاده از اتومبیل آسان کرده اند ( Niska, 2013). در فضاهای شهری، تعامل واقعی و برقراری ارتباط اجتماعی بین مردم تنها زمانی اتفاق می افتد که مردم در حال حرکت باشند (Goeverden & Boer, 2013). فضاهای شهری پیاده مدار، مکان هایی برای حضور شهروندان و مشارکت آنان در زندگی اجتماعی شان هستند که پرداختن به کیفیات آن ها سرزندگی شان را به حداکثر می رساند (Saif Elahi et al ، 2013). یک مکان پیاده مدار، مکانی است که ساکنین آن با هر سن و درجه از توانایی میتوانند جذابیت و دل پذیری، آسایش و راحتی و امنیت را در هنگام پیاده روی، نه فقط در هنگام فراغت بلکه در استفاده از امکانات و تسهیلات و حین تردد احساس کنند. مکان پیاده مدار به مکانی گفته میشود که به دلیل نبود یا کمبود حرکت خودرو در آن دارای بیشترین حد تعاملات اجتماعی در بین انواع فضاهای شهری است و موضوعی است که با ماهیت فضای شهری که حضور انسان را طلب میطلبد و با تعاملات اجتماعی و برپایی آیینها و مراسم و زندگی جمعی (یا زندگی در جمع) رابطه دارد. هر شهری ویژگیهای خاص خود را دارد از این رو با ید به نکات مورد نظر آن در بحث پیاده مداری پردا خت. یکی از بهترین حالت آن است که عملکردهای پیرامون یک فضای شهری پیاده، مجموعه ای از عملکردهای مورد نیاز و مورد مراجعه ی مردم باشند (Sadri et al،2019). به عقیده استیو (2005) پیاده مداری می تواند یک حالت لذت بخش از سفر باشد، اگر منطقه یا محله کیفیت شرایط راه رفتن، ایمنی و امنیت، آسایش و راحتی افراد پیاده را فراهم کند . پیاده مداری به قابلیت مکان برای ارتباط مردم با مقصدهای مختلف در مقدار مناسب از زمان و تلاش در سراسر شبکه مربوط می شود(Ujang & Zakaria,2014). بروز مشکلات مختلف ناشی از ارجحیت یافتن حمل و نقل موتوری مانند ترافیک، آلودگی هوا، آلودگی بصری، آلودگی صوتی و .... موجب شده است که در دهه های اخیر توجه مدیران شهری کشورمان به سمت ارتقا پیاده مداری جلب شده و از این رو پروژه های متعددی در راستای ارتقا پیاده مداری تعریف شود که بعضی از آن ها موفق و بعضی ناموفق بوده اند. مرور این تجارب بیانگر این مطلب است که از عمده دلایل ناکامی این پروژه ها را میتوان در نگاه سنتی مدیران نسبت به شهر و مسائل اجتماعی و همچنین تحولات شتابان جامعه و وجود عدم قطعیت های گوناگون جستجو کرد. لذا ضروری است تا در برخورد با چنین مسائل پیچیده شهری از نگاه برنامه ریزی سنتی فاصله گرفت و از ابزارها و روش های نوین بهره جست. سناریو نویسی و برنامه ریزي سناریو محور روشی از دانش آینده نگاری است که به متخصصان علوم مختف کمک میکند تا بتوانند دیدی وسیع تر نسبت به آنچه پیش رو است داشته باشند. برنامه ریزی سناریو محور، روشی نظام مند است کـه از آن بـراي کشف نیروهاي پیشران کلیدي کـه در بافـت و لایـه هـاي تغییرات شتابان، پیچیدگی هاي فوق العاده و عدم قطعیت هاي متعدد مستتر است، استفاده مـی شـود.
نخستین کاربرد سناریو در زمینه برنامه ریزی، توسط شرکت رند انجام شد. "هرمن کان" در خلال مطالعات راهبردی نیروی هوایی آمریکا که در دهه ۵۰ میلادی صورت گرفت، واژه سناریو را به فرهنگ برنامه ریزی وارد کرد. پس از آن وی در دهه ۹۰ میلادی به عنوان مدیر مؤسسه هودسون که مرکز پژوهش های خصوصی و غیرانتفاعی است و تنها به مباحث سیاست عمومی، توسعه بین المللی و دفاعی ایالات متحده می پردازد، این مفهوم را گسترش داد. سناریو چهره آینده است؛ اما پیش گویی نیست؛ بلکه هدف سناریوسازی، گسترش تفکر در مورد آینده و عریض تر کردن طیف بدیل هایی است که می تواند مورد نظر باشد (37 :1398,Porter). همچنین، سناریوها نشان می دهند چگونه ممکن است یک آینده براساس وضعیت کنونی و مجموعه ای از فرضیات در مورد نیروهای کلیدی پیشران شکل بگیرد (2012:4,Geneletti). سناريو، تنها پيش‌بيني يک آيندة خاص نيست، بلکه توصيف همه احتمالات است (Farda Development Foresight Group ،2004). بردفیلد و همکاران (2005) در یک مطالعه جامع به حل و فصل ابهامات موجود در تعریف و روش های مورد استفاده سناریو نگاری پرداختند.آنها در پژوهش خود روند تاریخی شکل گیری این حوزه از دانش را مورد بررسی قرار دادند و سه روند کلی موجود در مبحث سناریو نگاری که دو مورد از آنها به آمریکا و انگلستان مربوط می شود و سومی به فرانسه را بررسی نمودند. آنها در دنبال نمودن سیر تاریخی توسعه سناریو پس پدید آمدن ایده نگارش سناریو توسط هرمن خان در موسسه رند به دو مکتب ایجادشده در دو کشور انگلیسی زبان با دو رویکرد متفاوت از هم رسیدند. مکتب اول که توسط موسسه شل توسعه یافت به "منطق شهودی" مرتبط بوده و با عنوان جی- بی- إن شهرت یافت و هم اکنون نیز در امریکا و بسیاری از دیگر کشورها مورد استفاده قرار می گیرد. مکتب دوم توسط اولاف هلمر و تد گوردون ، بر اساس "روندهای اصلاح شده احتمالی " پیشنهاد شد. مکتب دوم بر پایه دو روش آینده پژوهی تحلیل تأثیرات روند و تحلیل تاثیرات متقابل بنانهاده شد و بر خلاف رویکرد مکتب اول، کمیت گرا بوده است.در مقابل این دو مکتب در قاره اروپا از رویکرد دیگری استفاده می شود که توسط گاستون برگر و برتنارد دی۔ یوویل با عنوان "آینده نگر " پیشنهاد و نیز به وسیله مایکل گودت به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار گرفت، بعلاوه گودت موفق شد برنامه های رایانه ای نظیر اسمیک پراب اکسپرت برای کمک به تدوین سناریو را ایجاد کند(حافظی و اسماعیل زاده،1393). بطور کلی سناريوها تصوير روشني از آينده‌اند که برنامه‌ريزان و مدیران شهری به کمک آنها مي‌تواند مسائل، چالش‌ها و فرصت‌هاي محيط شهری را به روشني ببيند و بشناسد. تا از آن طریق بتوانند موانع گوناگون پیاده مداری معابر شهری را رفع کنند.
محور آخوند خراسانی واقع در منطقه 8 و ثامن شهر مشهد با طول1500 و عرض 30 متر یکی از محورهای دارای هویت شهر مشهد می باشد. به دلیل وجود گنبد سبز در این محور و دسترسی به حرم مطهر امام رضا(ع) و همچنین اتصال این محور به خیابان شیرازی از گذرگاه های زائران امام رضا (ع) می باشد. همچنین در حاشیه این محور کاربری هایی همچون پارچه فروشی، پوشاک، لوازم خانگی و بورس لوستر فروشان می باشد که این محور را علاوه بر زوار برای ساکنین شهر مشهد نیز دارای اهمیت کرده است. علاوه بر این، کاربری های اداری همچون آستان قدس و مخابرات در این محور قرار دارد. وجود کاربری جاذب و همچنین نزدیکی به خطوط حمل و نقل عمومی (تاکسی، مترو و اتوبوس)، باعث شده این محور از تردد بالای عابر پیاده برخوردار باشد. از این جهت می توان این محور را جهت تبدیل شدن به محوری پیاده مدار مورد بررسی قرار داد.
بطور مشخص مسأله این پژوهش، پیاده مداری و نحوه انجام آن با توجه به متغیرهای گوناگون و پیچیده شهری است. پژوهش حاضر در پی آنست تا بهره گیری از برنامه ریزی سناریو محور و روش های آن؛ بطور خاص سناریو نگاری اسمیک پراب اکسپرت، آینده های محتمل محور مطالعاتی را شناسایی و متناسب با آن راهبردهای پیاده مداری ارائه شود. بنابراین هدف اصلی پژوهش حاضر احصاء سناریوهای پیاده مداری محور مورد مطالعه و دستیابی به راهکارهای پیشنهادی می باشد. بطور کلی سوالات پژوهش عبارتند از:
-سناریوهای پیاده مداری محور آخوند خراسانی مشهد چیست؟
-متغیرهای کلیدی پیاده مداری محدوده مطالعاتی چیست؟
-راهکارهای پیشنهادی جهت تحقق پیاده مداری در محدوده مطالعاتی چیست؟
در این راستا با استفاده از رویکرد سناریونویسی اسمیک پراب اکسپرت به شناسایی مسائل(متغیرهای) محدوده، استخراج سناریوها، تعیین احتمال وقوع آنها، تست حساسیت آن ها پرداخته شده و در انتها پیشنهاداتی جهت افزایش تحقق پیادهمداری ارائه میگردد.
مبانی نظری تحقیق:
امروزه با توجه به رشد روزافزون جمعیت، شهرنشینی سریع و گسترش نابرابر درآمد، شهرهای جهان به دنبال سیاست‌های برنامه‌ریزی شهری مردم محور (حمل‌ونقل عمومی، دوچرخه و پیاده راه‌ها) هستند(عدالت سروستانی و همکاران،1401). حرکت پیاده به عنوان یکی از قدیمی ترین، اقتصادی ترین و سالم ترین شیوه های جابجایی انسان در فضای شهری محسوب می شود(حسینی و رباب ملکی،1401). بطورکلی مطالعات متعددی در خصوص پیاده مداری/محوری معابر شهری انجام شده است. اما نکته مورد توجه، عدم بهره گیری از برنامه ریزی سناریومحور در جهت کشف آینده های محتمل و ممکن و عدم قطعیت ها در ارتباط با آینده پیاده مداری معابر می باشد. بطور مثال کارا و همکاران (2022) در مقاله "اثرات بازآفرینی شهری بر سناریوهای پیاده مداری"، به مشاهده و ارزیابی اثرات پروژه‌های بازآفرینی شهری بر تحرک عابران پیاده پرداخته اند. آن ها با استفاده از یک روش مبتنی بر فضا-زمان و GIS ، سناریوهای پیاده مداری در فضاهای باز عمومی ارزیابی کرده اند. بالتو و همکاران (2022) در مقاله " پیاده‌روی و کاربران شهری؛ تحلیل انتقادی فرصت ها و ریسک ها" بر اساس رویکرد نظری شهر قابل پیاده‌روی بر اساس تداوم، تعادل، ایمنی، راحتی، دسترسی، کارایی و جذابیت مکان‌ها، قصد دارند پیاده‌روی را بهبود و ارتقا دهند. چان و همکاران (2021) در مقاله" به سوی یک رویکرد چندگانه سناریومحور برای ارزیابی پیاده مداری: یک برنامه تجربی در شنژن، چین"، روشی نوآورانه برای توضیح موقعیت‌های مختلف ارزیابی پیادهمداری در چهار محله شهر شنژن ارائه داده و با ارائه سناریوهای مختلف که نیازها و ترجیحات خاص عابران پیاده در آینده را برآورده میکند، پیش فرض های سنتی پیاده مداری را به چالش می‌کشد. بیلیامین و همکاران (2017) در مقاله " کلید شهر پیاده مدار بودن " به بررسی مرکز شهر کوالالامپور پرداخته است. وی با مشاهده میدانی و پرسشنامه به این نتیجه رسیده که عوامل روانشناختی از مهم ترین عواملی است که موجب شده مردم در این مرکز شهر قدم بزنند. از نظر وی مهم ترین عواملی که باعث تشویق افراد به پیاده روی شده است عبارتند از: رونق اقتصادی و کیفیت عمومی و فیزیکی محیط. شهابیان(1398) در مقاله" استفاده تركيبي از چند روش در امكان سنجي قابليت پياده مداري معابر شهري" ، روش های امکان سنجی قابلیت پیاده مداری مانند چيدمان فضا، ارزيابي كيفيت كالبدي مسير، ارزيابي راحتي پياده استفاده کرده است. نتایج تحقیق حاکی از این است که هرچند وضعیت پیاده مداری در خیابان آصف از محله زعفرانیه براساس سنجش توسط مدل های چیدمان فضا و روش راحتی پیاده بر اساس سطوح سرویس، وضعیت بهتری نسبت به خیابان فیضی از محله باغ فردوس دارد اما نتیجه حاصل شده از ترکیب چهار مدل، خیابان فیضی را در وضعیت بهتری می شناساند. تشکری و مهربانی گلزار(1397) در مقاله " تکوین یک پیاده راه؛ مؤلفه های کالبدی یا رفتار جمعی؟" با معرفی خیابان پرنسس در شهر ادینبورگ، عوامل مؤثر بر کارآمدی این خیابان را به عنوان یک خیابان پیاده مدار بیان می کند. در نتیجه مهم ترین مؤلفه برای پیاده راه کردن را حضور فعال افراد و پیاده راه شدن را عاملی برای تسهیل در رفت وآمد و امنیت افراد می داند و با درنظر گرفتن این مؤلفه در هر پیاده راه نحوه شکل گیری آن را به دو صورت پیش نیاز و پس نیاز در نظر می گیرد. شیخی و رضایی(1396) در مقاله" ارزیابی کیفیت محیطی فضای شهری پیاده مدار و پاسخ های اجتماعی(نمونه موردی: خیابان فردوسی شهر ایلام)"، ارزیابی کیفیت محیطی در فضاهای عمومی شهری پیاده مدار و پاسخگویی به نیازهای شهروندان انجام شده است. متغیرهای اصلی این پژوهش، در رابطه با وضعیت رضایتمندی شهروندان از پاسخگویی اجتماعی کیفیت محیط و عناصر موجود در محدوده مورد مطالعه از نظر ابعاد کالبدی و عملکردی در نظر گرفته شده‌اند. نتایج حاکی از آن است که میانگین رضایتمندی از پاسخگویی اجتماعی پایین‌تر از حد متوسط بوده که بیانگر عدم رضایت شهروندان از کیفیت فضایی و عدم تناسب فضاهای طراحی شده با نیاز شهروندان در استفاده از فضای خیابان فردوسی است. بطور کلی در تحقیقات پیشین، عموما از برنامه ریزی سنتی و همچنین دیدگاه های محتوم و قطعی نسبت به آینده بهره گرفته شده است. لذا ضروری است با توجه به پیچیدگی سیستم شهری و بروز تغییرات شتابان در دنیای امروز، نگاهی نو در موضوعات شهری دراندازیم و با بهره گیری از ابزارهای فرارشته آینده پژوهی همچون سناریونویسی، نگاهی واقع گرایانه تر نسبت موضوعات و مسائل شهری داشته باشیم. بر اساس مطالعات انجام شده تحقیقات پیشین و با تحلیل محتوای مبانی نظری مرتبط با پژوهش، معیارهای پیاده مداری معابر شهری در قالب روش STEEP در پنج نظام اجتماعی، تکنولوژیکی، محیطی(شامل منظر شهری، زیست محیطی، عملکردی، کالبدی، دسترسی)، اقتصادی و سیاسی در قالب جدول1 تنظیم شده است. از معیارهای ذیل جهت استخراج متغیرهای محور مطالعاتی بهره گرفته خواهد شد.
جدول 1: معیارهای پیاده مداری
نظام ها | معیارها | ماخذ | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
اجتماعی | تاریخ و پیشینه، اعتقادات، امنیت، ارتباطات اجتماعی | (Southworth, 1997) (Brug & Van Lenthe, 2005) (Fonseca et al,2022) | ||||
تکنولوژی | ابزارهای الکترونیکی، فضای دیجیتال و مجازی | (Giles-Corti & Donovan , 2003) | ||||
محیطی | منظر شهري | تامین جذابیت محیطی، خوانایی | Bilyamin et al,2017)) (Balletto et al,2022) | |||
زیست محیطی | آسایش اقلیمی | (Wood et al, 2010) | ||||
عملكردي | اختلاط کاربری، حضور پذیری | Kumar,2009)) | ||||
کالبدی | انعطاف پذیری، پیوستگی | (Wood et al, 2010) (Shahabian,2019) (Paraskevopoulos,2020) Balletto & et al,2022)) | ||||
دسترسی | امنیت پیاده، کاهش ترافیک | (Brug & Van Lenthe, 2005) (Tashakori & golzar,2018) | ||||
اقتصادی | رونق اقتصادی | (McCormack & Collins , 2012) Bilyamin et al,2017)) (Knapskoga et al,2019) (Katarína Rišová,2020) | ||||
سیاسی | سیاست های کلان مدیران شهری | Forsyth and Soutworth,2008)) | ||||
مرحله اول: ابتدا متغیرها و مسائل اثرگذار بر پیاده مداری محدوده مورد نظر شناسایی می شود. جهت انجام این امر، پس از بررسی مبانی ادبیات پژوهش و تدوین چارچوب نظری(جدول1)، در مرحله بعد با استفاده از شیوه تجزیه تحلیل استیپ1، نیروهای موثر بر پیاده مداری محدوده شناسائی و سپس به منظور تکمیل آن ها، روش دلفی آنی2 به کاربرده شده است. دلفی آنی روش نسبتا جدیدی برای سنتز نظرات متخصصین و نخبگان بوده که برای رفع بعضی از ضعف های دلفی سنتی بکار می رود. مهمترین مزیت دلفی آنی بی راند بودن آن است Gordon,2009)). پس از تهیه فهرست نهایی نیروها، در مرحله بعد به منظور شناسائی مهم ترین نیروهای پیشران ها از نظرات گروه خبرگان استفاده شده است.
· مرحله دوم: در این مرحله بر اساس پیشران های بدست آمده، به تولید گمانه های آینده پیاده مداری محدوده مطالعاتی پرداخته می شود.
· مرحله سوم: بررسی احتمال وقوع گمانه ها در این مرحله بررسی می شود. جهت انجام این روش نیز از دلفی آنی بهره گیری می شود. گودت تعداد مناسب خبرگان و کارشناسان شرکت کننده در این روش را 20 تا 30 نفر میداند (Godet,1994).
· مرحله چهارم: در این مرحله به منظور تصحیح احتمالات گمانه ها، اطلاعات وارد نرم افزار میگردد.
· مرحله پنجم: پس از اصلاح و تصحیح گمانه ها توسط نرم افزار، حال اثرات وقوع و یا عدم وقوع هر یک از گمانه ها بر یکدیگر مورد بررسی قرار میگیرد.
· مرحله ششم: در این مرحله سناریوهای محتمل شناسایی میگردد. در نرم افزار اسمیک، برای بیان سناریوها از حالت باینری(صفر و یک) استفاده میشود. خروجی آخر نرم افزار، نتایج تحلیل حساسیت می باشد. ضرایب کشش نشان میدهند که اگر احتمال وقوع هر گمانه مقدار مشخصی تغییر کند، تأثیر آن بر سایر گمانه ها چگونه خواهد بود(مولایی و همکاران،1395).
· مرحله هفتم: در این بخش، بر اساس سناریوهای محتمل، راهبردهایی جهت پیاده مداری محدوده ارائه می شود.
[1] -STEEP: S(Social), T(Technological), E(Environmental), E(Economical),P(Political)
[2] -RTD
شکل1: فرآیند پژوهش
محور آخوندخراسانی (حدفاصل گنبد سبز و چهارراه شهدا) با طول حدودا 1500 و عرض 30 متر یکی از محور های باهویت و مهم شهر مشهد به لحاظ قدمت و عملکرد میباشد که در شکل2 جایگاه این محور در شهر مشهد نمایش داده شده است. محدوده مطالعاتی جمعیتی بالغ بر 2069 نفر جمعیت دارد. حدود نیمی از مساحت محدوده را قطعات مسکونی و در حاشه محور کاربری های تجاری (پارچه،پوشاک و بورس لوستر) قرار گرفته اند. نیمی از محدوده انتخابی در منطقه ثامن و نیم دیگر آن در منطقه8 شهر مشهد قرار دارد. این محور از طرفی متصل به یکی از معابر مهم دسترسی به حرم مطهر (خیابان شیرازی) و از طرف دیگر به گنبدسبز (یکی از مراکز تاریخی و مذهبی دارای هویت شهر مشهد) متصل است. از دیگر مزایای محور انتخاب شده، وجود ورودی حرم مطهر در بخش شرقی و محور شاهین فر (که پروژه پیاده مداری در این محور نیز اجرا شده است) در بخش غربی محور میباشد. نحوه استقرار خیابان آخوندخراسانی، کاربرهای مجاور و موقعیت آن نسبت به حرم مطهر امام رضا(ع) از قابلیت های آن جهت تبدیل شدن به یک محور پیاده مدار حکایت دارد.
شکل2: موقعیت جغرافیایی محور آخوند خراسانی
بحث و ارائه یافتهها:
پس از شناسائی ویژگی های اولیه محور آخوند خراسانی، متغیرهای این محور (شامل ویژگی های مثبت و منفی) طبق نظرات گروه کارشناسان بر اساس روش دلفی آنی و در قالب معیارهای چارچوب نظری و روش STEEP بدست آمد. این ویژگی ها در جدول 2 گردآوری شده اند.
جدول2: متغیرهای خیابان آخوند خراسانی
نظام ها | معیارها | متغیرها | |
|---|---|---|---|
محیطی | منظر شهري | تامین جذابیت محیطی، خوانایی | 1. مخدوش شدن دید و منظر توسط اتومبیل های پارک شده در کنار خیابان |
2. نورپردازی نامناسب | |||
زیست محیطی | آسایش اقلیمی | 3. نبود آسایش اقلیمی | |
4. وجود آلودگی هوا به سبب ترافیک بالای محدوده | |||
عملكردي | اختلاط کاربری، تجمع پذیری، حضور پذیری، همه شمولی | 5. نبود مبلمان شهري درجهت رفاه بیشتر عابرین (آبخوری، نیمکت، سرویس بهداشتی و ...) | |
6. وجود سکانس های فعالیتی مختلف در طول محور | |||
7. وجود گنبدسبز به عنوان عنصری تاکیدی در فضا جلب توجه کننده و جذاب | |||
8. وجود گنبد سبز و باغ نادری به عنوان يك قرارگاه رفتاری | |||
کالبدی | انعطاف پذیری، پیوستگی | 9. نبود محافظ اطراف پایه درختان | |
10. نامسطح بودن پیاده روها | |||
دسترسی | امنیت پیاده، کاهش ترافیک | 11. کمبود پارکینگ | |
12. کم بودن عرض محور سواره و پیاده که باعث ترافیک و شلوغی محور شده | |||
13. نبود محور پشتیبان ترافیکی | |||
14. برخورداری از مدهای مختلف حمل و نقل همگانی | |||
15. اتصال كننده دو محور شریانی مهم (شیرازی و امام خمینی) | |||
اجتماعی | هویت فرهنگی، تاریخ و پیشینه، اعتقادات، سلامت عمومی، هویت مکان، امنیت، ارتباطات اجتماعی، برابری | 16. پارک کردن جلو درب منازل و ایجاد مزاحمت برای ساکنین | |
17. سرقت وسایل نقلیه در محورهای فرعی | |||
18. بروز رفتارهای ناهنجار اجتماعی در بعضی از محورهای فرعی مجاور | |||
19. اعتماد و همکاری کسبه و ساکنین با شورای محله | |||
20. همبسگی صنفی و اجتماعی بالای کسبه | |||
تکنولوژی | فضای دیجیتال و مجازی | 21. ارتباط قوی بین کسبه از طریق شبکه های اجتماعی | |
اقتصادی | رونق اقتصادی | 22. معضل اخلال در تخلیه بار به سبب شلوغی و ازدحام روز افزون و نبود محلی مشخص برای بارانداز | |
23. رونق نسبی فعالیت های اقتصادی محور | |||
سیاسی | سیاست های کلان مدیران شهری | 24. تصمیم و پافشاری مدیریت شهری در پیاده مداری محور | |
25. تلاش مدیران شهری در جلب اعتماد و همکاری کسبه و ساکنین جهت اجرای پیاده مداری محور | |||
26. نارضایتی کسبه از پیاده مدار نمودن محور به دلیل تجربیات ناموفق مدیریت شهری | |||
پس از استخراج متغیرها(ویژگی های مثبت و منفی) محور آخوند خراسانی، در این مرحله گمانه ها(فرض های اولیه پیاده مداری) بر اساس تقاطع دادن متغیرهای مذکور بدست آمده است. با مبنا قرار دادن 26 متغیر، 5گمانه برای محور آخوند
خراسانی استخراج گردید. هرکدام از گمانه ها از موضوعات شاخص در محور آخوند خراسانی بوده است. برای درک بهتر ارتباط متغیرها با گمانه های استخراج شده در جدول 3 به این موضوع پرداخته شده است.
جدول3: مشخصات گمانه ها درباره محور آخوند خراسانی
گمانه | متغیرها | عنوان فارسی | عنوان انگلیسی |
|---|---|---|---|
افزایش سرزندگی اجتماعی در پی نوسازی کفپوش ها، اولویت بخشی و تجهیز فضای پیاده
| 1. مخدوش شدن دید و منظر توسط اتومبیل های پارک شده در کنار خیابان 2. نورپردازی نامناسب 3. نبود آسایش اقلیمی 4. وجود آلودگی هوا به سبب ترافیک بالای محدوده 5. نبود مبلمان شهري درجهت رفاه بیشتر عابرین (آبخوری، نیمکت، سرویس بهداشتی و ...) 6. وجود سکانس های فعالیتی مختلف در طول محور 7. وجود گنبد سبز به عنوان عنصری تاکیدی در فضا 8. وجود گنبد سبز و باغ نادری به عنوان يك قرارگاه رفتاری | افزایش سرزندگی اجتماعی | Increasing social vitality |
کاهش ناهنجاری های اجتماعی در پی افزایش حضورپذیری افراد پیاده در محور | 1. سرقت وسایل نقلیه در محورهای فرعی 2. بروز رفتارهای ناهنجار اجتماعی در بعضی از محورهای فرعی مجاور | کاهش ناهنجاری های اجتماعی | Redusing social anomalies |
افزایش ترافیک سواره در محورهای مجاور به دلیل محدودیت تردد سواره در محور آخوند خراسانی | 1. کمبود پارکینگ 2. کم بودن عرض محور سواره و پیاده که باعث ترافیک و شلوغی محور شده 3. نبود محور پشتیبان ترافیکی 4. اتصال كننده دو محور شریانی مهم (شیرازی و امام خمینی) 5. پارک کردن جلو درب منازل و ایجاد مزاحمت برای ساکنین | افزایش ترافیک در محورهای مجاور | Increase in the traffic of adjacent axes |
مقاومت کسبه در برابر اجرای پروژه در پی وجود تجارب ناموفق پیشین پیاده مداری در مشهد و همچنین همبستگی بالای آنان به سبب اطلاع رسانی از طریق شبکه های مجازی | 1. اعتماد و همکاری کسبه و ساکنین با شورای محله 2. همبسگی صنفی و اجتماعی بالای کسبه 3. ارتباط قوی بین کسبه از طریق شبکه های اجتماعی 4. تصمیم و پافشاری مدیریت شهری در پیاده مداری محور 5. تلاش مدیران شهری در جلب اعتماد و همکاری کسبه و ساکنین جهت اجرای پیاده مداری محور 6. نارضایتی کسبه از پیاده مدار نمودن محور به دلیل تجربیات ناموفق مدیریت شهری | مقاومت کسبه در برابر اجرای پروژه | Earnings resistance to the implementation of the project |
افزایش رونق اقتصادی کسبه در پی افزایش کیفیت عرصه عمومی و حضورپذیری افراد پیاده و ارتقا سیستم حمل و نقل همگانی | 1. نبود محافظ اطراف پایه درختان 2. نامسطح بودن پیاده روها 3. برخورداری از مدهای مختلف حمل و نقل همگانی 4. معضل اخلال در تخلیه بار به سبب شلوغی و ازدحام روز افزون و نبود محلی مشخص برای بارانداز 5. رونق نسبی فعالیت های اقتصادی محور | افزایش رونق اقتصادی | Increase economic prosperity |
با توجه به استخراج گمانه ها اکنون نظرات خبرگان درباره احتمال وقوع 5 گمانه دریافت شد. گروه مخاطبان(40 نفر) در چهار گروه کارشناسان، کسبه محور آخوند خراسانی، مراجعین به محور آخوند خراسانی و ساکنین محور آخوند خراسانی و محورهای اطراف دسته بندی شدند. پس از گردآوری نظرات، داده ها از نظر وجود داده های پرت با کمک نرم افزار spss وارسی و تعدادی از داده ها حذف و فرض شد که گم شده باشند. سپس برای جایگزینی و تخمین این داده ها از الگوریتم انتسابچندگانه1 استفاده شد تا مجموعه داده دوباره تکمیل شود. برآیند نظرات را در نرم افزار در قالب گراف هایی نمایش می دهد. ساده ترین شیوه نمایش دسته بندی نظرات خبرگان در قالب طیف 5تایی شامل گزینه های خیلی محتمل، کمی محتمل، نسبتا محتمل، محتمل و خیلی محتمل است در شکل3، احتمال وقوع گمانه اول براساس داده های خام نمایش داده شده است. بر این اساس 40 درصد از گروه مخاطبان، احتمال وقوع گمانه اول را محتمل ارزیابی کرده اند. که در مجموع گمانه اول را می توان گمانه محتملی از نظر خبرگان در نظر گرفت. و در شکل4، دیگر نتایج به تفکیک گروه ها نمایش داده است.
[1] Multiple Imputation
شکل3:احتمال وقوع گمانه اول شکل 4: احتمال وقوع گمانه اول به تفکیک نظرات
در شکل5، احتمال وقوع گمانه دوم براساس داده های خام نمایش داده شده است. . بر این اساس 50 درصد از مخاطبان، احتمال وقوع گمانه اول را محتمل ارزیابی کرده اند. که در مجموع گمانه دوم را می توان گمانه محتملی از نظر مخاطبان در نظر گرفت. و در شکل6، نتایج به تفکیک گروه ها نمایش داده است. نتایج نشان می دهد کسبه احتمال کاهش ناهنجاری های اجتماعی در محور را کمی محتمل و مراجعین و ساکنین محتمل را برای وقوع این گمانه در نظر داشته اند.
شکل5: احتمال وقوع گمانه دوم شکل6: احتمال وقوع گمانه دوم به تفکیک نظرات
در شکل7، احتمال وقوع گمانه سوم براساس داده های خام نمایش داده شده است. بر این اساس 60 درصد از افراد احتمال وقوع گمانه سوم را خیلی محتمل ارزیابی کرده اند. که در مجموع گمانه سوم را می توان گمانه خیلی محتملی از نظر خبرگان در نظر گرفت. و در شکل8، نتایج به تفکیک گروه ها نمایش داده است. نتایج نشان می دهد کسبه، مدیران و ساکنین احتمال افزایش ترافیک در محورهای مجاور را خیلی محتمل و مراجعین کمترین احتمال را برای وقوع این گمانه در نظر داشته اند.
شکل7: احتمال وقوع گمانه سوم شکل8: احتمال وقوع گمانه دوم به تفکیک نظرات
در شکل9، احتمال وقوع گمانه چهارم براساس داده های خام نمایش داده شده است. بر این اساس 45 درصد از افراد، احتمال وقوع گمانه چهارم را محتمل ارزیابی کرده اند. که در مجموع گمانه چهارم را می توان گمانه محتملی از نظر خبرگان در نظر گرفت. و در شکل10، نتایج به تفکیک گروه ها نمایش داده است. نتایج نشان میدهد کسبه، کارشناسان و ساکنین احتمال مقاومت کسبه برای اجرای پروژه را خیلی محتمل ( به سبب سابقه بد محورهای اجرا شده) و مراجعین کمترین احتمال را برای وقوع این گمانه در نظر داشته اند.
شکل9:احتمال وقوع گمانه چهارم شکل10: احتمال وقوع گمانه چهارم به تفکیک نظرات
در شکل11، احتمال وقوع گمانه پنجم براساس داده های خام نمایش داده شده است. بر این اساس 30 درصد از افراد، احتمال وقوع گمانه پنجم را محتمل و نسبتا محتمل ارزیابی کرده اند. که در مجموع گمانه پنجم را می توان گمانه محتملی از نظر خبرگان در نظر گرفت. و در شکل12، نتایج به تفکیک گروه ها نمایش داده است. نتایج نشان میدهد کارشناسان و ساکنین و مراجعین احتمال افزایش رونق اقتصادی کسبه را محتمل و خیلی محتمل (به سبب افزایش حضورپذیری بعد از اجرای طرح) و کسبه کمترین احتمال را برای وقوع این گمانه در نظر داشته اند.
شکل11: احتمال وقوع گمانه پنجم شکل12: احتمال وقوع گمانه پنجم به تفکیک نظرات
تخمین احتمالات شرطی وقوع گمانه ها
گام بعدي پرسش درباره اثرات متقابل گمانه ها بود که توسط تعداد محدودي از خبرگان انجام شد. این خبرگان دو ماتریس مربوط به وقوع اثرات متقابل و عدم وقوع اثرات متقابل را به طور مستقل پر کردند. در گام بعدي امتیازهاي داده شده باهم مقایسه شد و محل هاي اختلاف جدي و تناقض هاي موجود در نظرات به بحث و تبادل نظر گذاشته شد سپس از امتیازهاي داده شده نمرات، میانگین گرفته شد که در جدول4 و 5 ارائه شده اند.
جدول4: ماتریس داده های خام اثرات متقابل وقوع هرگمانه بر گمانه های دیگر
گمانه ها | 1.سرزندگی | 2.ناهنجاری | 3.ترافیک | 4.مقاومت کسبه | 5.اقتصاد |
1.سرزندگی | 0.647 | 0.757 | 0.686 | 0.6 | 0.718 |
2.ناهنجاری | 0.759 | 0.649 | 0.681 | 0.6 | 0.691 |
3.ترافیک | 0.885 | 0.876 | 0.835 | 0.905 | 0.51 |
4.مقاومت کسبه | 0.632 | 0.63 | 0.74 | 0.682 | 0.585 |
5.اقتصاد | 0.7 | 0.672 | 0.643 | 0.541 | 0.631 |
جدول5: ماتریس داده های خام اثرات متقابل عدم وقوع هرگمانه بر گمانه های دیگر
گمانه ها | 1.سرزندگی | 2.ناهنجاری | 3.ترافیک | 4.مقاومت کسبه | 5.اقتصاد |
1.سرزندگی | 0 | 0.444 | 0.453 | 0.749 | 0.527 |
2.ناهنجاری | 0.448 | 0 | 0.488 | 0.756 | 0.578 |
3.ترافیک | 0.744 | 0.759 | 0 | 0.684 | 0.808 |
4.مقاومت کسبه | 0.774 | 0.779 | 0.392 | 0 | 0.849 |
5.اقتصاد | 0.506 | 0.557 | 0.571 | 0.825 | 0 |
در این پژوهش 5 گمانه برای پیاده مداری محور آخوند خراسانی در شهر مشهد در نظر گرفته شد. هر یک از این گمانه ها ممکن است به وقوع بپیوندد یا محقق نشود. به عبارتی برای هر گمانه دو حالت قابل تصور است. حال اگر همه گمانه ها را با هم در نظر بگیریم و برای هر کدام دو حالت تصور کنیم، در مجموع به تعداد 5 بار ضرب عدد 2 در خودش، حالت مختلف خواهیم داشت. به عبارت دیگر تعداد 2*2*2*2*2 حالت از ترکیب این 5 گمانه ایجاد می شود که برابر 32 حالت است و این ها همان سناریوهای ما را تشکیل می دهند.
برای نشان دادن حالت گمانه ها در هر سناریو از سیستم باینری صفر (عدم وقوع) و یک (وقوع) استفاده می کنیم. به عنوان مثال سناریو اول را اینطور نمایش می دهیم: 11111. این به این معناست که در سناریو اول هر 5 گمانه به وقوع پیوسته است. برای نمایش سناریو دوم از ترکیب 11110 استفاده می کنیم. این بدین معناست که در سناریو دوم 4 گمانه اول به وقوع پیوسته و گمانه 5 محقق نشده است. در شکل13، پانزده سناریو دارای بیشترین احتمال وقوع نمایش داده شده است.
شکل13: سناریوهاي داراي بیشترین احتمال وقوع
سناریوی سوم (11101) با بیشتر از 17 درصد احتمال وقوع، دارای بیشترین احتمال وقوع است. پس از آن سنایوی اول(11111) با بیش از 15 درصد احتمال وقوع قرار دارد. سناریو دوم(11110)، سناریوی هجدهم(01110)،سناریوی بیست و پنجم (00111) و سناریو دهم(10110) تا حدود 10 درصد از رتبه سوم تا ششم قرار دارند. این 6 سناریو در جدول6 نمایش داده شده است.
جدول6:سناریوهاي داراي بیشترین احتمال وقوع
سناریو | احتمال وقوع | H1 | H2 | H3 | H4 | H5 |
3 | 0.171 | ü | ü | ü | û | ü |
1 | 0.151 | ü | ü | ü | ü | ü |
2 | 0.097 | ü | ü | ü | ü | û |
18 | 0.081 | û | ü | ü | ü | û |
25 | 0.079 | û | û | ü | ü | ü |
10 | 0.077 | ü | û | ü | ü | û |
همانطور که گفته شد نتایج تحلیل حساسیت در قالب ماتریس کشش ارائه میشوند. ضرایب کشش یا همان eij ها نشان میدهند که اگر احتمال وقوع هر گمانه مقدار مشخصی تغییر کند، تاثیر آن بر سایر گمانهها چگونه خواهدبود(مولایی و همکاران،1395). مقادیر این ماتریس را نیز نرمافزار بر اساس مقادیر اولیه تخمین زده شده، محاسبه میکند که نتایج آن مطابق با جدول7 میباشد. تغییر در احتمال وقوع هر یک از این گمانه ها یا همان واریانس تغییرات برابر با 1/0 در نظر گرفته شده است. براي مثال، سطر یک نشان میدهد که اگر احتمال وقوع فرض اول 1/0 بیشتر شود، احتمال وقوع فرض هاي دیگر چقدر کاهش یا افزایش خواهد داشت. مثلاً، احتمال وقوع فرض دوم 083/0کاهش پیدا میکند.
جدول7: ماتریس کشش در تست حساسیت
گمانه ها | 1.سرزندگی | 2.ناهنجاری | 3.ترافیک | 4.مقاومت کسبه | 5.اقتصاد | قدر مطلق |
1.سرزندگی | 1 | 0.089- | 0.174- | 0.268- | 0.128- | 0.661 |
2.ناهنجاری | 0.083- | 1 | 0.178- | 0.272- | 0.164- | 0.697 |
3.ترافیک | 0.118- | 0.153- | 1 | 0.057- | 0.233- | 0.561 |
4.مقاومت کسبه | 0.329- | 0.338- | 0.184- | 1 | 0.398- | 1.249 |
5.اقتصاد | 0.143- | 0.177- | 0.21 | 0.324- | 1 | 0.854 |
قدر مطلق | 0.673 | 0.757 | 0.747 | 0.921 | 0.923 | - |
خروجی هاي تست حساسیت در قالب دو نمودار هیستوگرام حساسیت نیز قابل نمایش هستند. از نمودارهاي هیستوگرام حساسیت براي ردیابی سریع گمانه هاي داراي بیشترین تأثیرگذاري و وابستگی استفاده میشوند.
شکل14: هیستوگرام حساسیت تأثیر
شکل14، نمودار هیستوگرام حساسیت تأثیرگذاري را نشان می دهد که بیشترین مقدار مربوط به گمانه «مقاومت کسبه برای اجرای پروژه» است. که مقدار تاثیر گذاری این گمانه بر گمانه های دیگر برابر با 249/1 است که از جمع سطری هر یک از فرض ها بدست آمده است. جمع سطري نشان میدهد که تأثیر تغییر در احتمال وقوع «مقاومت کسبه برای اجرای پروژه» چه مقدار به تغییر در احتمال وقوع فرض هاي دیگر منجر میشود. به همین شکل میتوان جمع سطري دیگر متغیرها را نیز محاسبه کرد که نشان دهنده تأثیرگذاري است.
شکل15:هیستوگرام حساسیت وابستگی
شکل15، نمودار هیستوگرام حساسیت وابستگی را نشان میدهد که بیشترین مقدار مربوط به گمانه «افزایش رونق اقتصادی کسبه» و مقاومت کسبه در برابر اجرای پروژه» است. مقدار تأثیرپذیري این دو گمانه از سایر گمانه ها برابر با 923/0 است. بنابراین، وابستگی تغییر در احتمال وقوع این دو گمانه پیش از فرض های دیگر، تابعی از تغییر در احتمال وقوع فرض های دیگر است. بنابراین، تاثیر پیذیرترین فرض ها هستند.
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها:
عمده مطالعات انجام شده در حوزه پیاده مداری معابر شهری دیدگاهی صلب،قطعی، محتوم و سنتی نسبت آینده داشته و احتمال وقوع آینده های ممکن را مورد بررسی قرار نداده اند. لذا ضروری است با توجه به پیچیدگی سیستم شهری و بروز تغییرات شتابان در دنیای امروز، نگاهی نو در موضوعات شهری دراندازیم و با بهره گیری از ابزارهای فرارشته آیندهپژوهی همچون سناریونویسی، نگاهی واقع گرایانه تر نسبت موضوعات و مسائل شهری داشته باشیم. وجه تمایز پژوهش حاضر نسبت به مطالعات پیشین، بهره گیری از روش سناریونویسی در جهت افزایش تحقق پیاده مداری میباشد. بسیاری از نظریه پردازان و مدیران شهری فارغ از تحولات عظیم سیستم های شهری و با بهرهگیری از نگاهی جبرگرا در پی دستیابی به مطلوب خود هستند. حال آنکه واقعیتی که رخ میدهد بسیار متفاوت تر از آن چیزی است که تا به حال در تحقیقات و پروژه های پیاده مداری با آن روبرو بودهایم. با بهره گیری از رویکرد سناریو نویسی، برنامهریزان شهری میتوانند دیدی گسترده تر نسبت به آینده های ممکن، باورکردنی، محتمل و ... داشته باشند. آنها میتوانند رویکردی خاضعانه و محتمل گرایانه تر نسبت به آینده داشته و در جهت افزایش تحقق پذیری پیشنهادات خود در دنیای واقعی قدم بردارند. در این پژوهش سعی شده است تا با بهره گیری از روش شناسی سناریونویسی و به طور خاص اسمیک پراب اکسپرت، انواع آیندههای محتمل پیادهمداری استخراج شود و بر مبنای آن پیشنهاداتی کارآمد ارائه گردد. مطابق نتایج بدست آمده، بیشترین احتمال وقوع مربوط به سناریوي سوم است که در آن 4 گمانه به وقوع میپیوند. بر اساس سناریو سوم که حدود 17 درصد احتمال وقوع دارد، سرزندگی در محور آخوند خراسانی افزایش یافته و در کنار آن ناهنجاری های موجود در محور به دلیل افزایش افراد در محور کاهش یافته، این افزایش حضور پذیری باعث افزایش ترافیک در محور آخوند خراسانی و همچنین محورهای اطراف می شود و در کنار آن افزایش رونق اقتصادی برای کسبه محور آخوند خراسانی را به همراه دارد. اما در این سناریو گمانه مقاومت کسبه در برابر اجرای پروژه رخ نمیدهد. همچنین نتایج آزمون تحلیل حساسیت نشان میدهد که از میان فرض هاي موجود، «مقاومت کسبه در برابر اجرای پروژه» تاثیرگذارترین متغیر در پیاده مداری محور آخوند خراسانی برای اجرای این پروژه است. تحلیل حساسیت در معناي کلی نشان میدهد که تغییر در احتمال وقوع هریک از فرض ها تا چه میزان به تغییر احتمال وقوع فرض هاي دیگر منجر میشود. به عبارت دیگر، مقاومت کسبه برای اجرای پروژه بیش از فرضهای دیگر، سبب تغییر احتمال وقوع افزایش سرزندگی اجتماعی، کاهش ناهنجاریهای اجتماعی، افزایش ترافیک در محورهای مجاور و افزایش رونق اقتصادی کسبه خواهد شد. بنابراین، همه فرض هاي موجود در این پژوهش، تا حد زیادي به تغییرات فرض (H4) حساسند و و در مقایسه با فرض هاي دیگر، سیاستگذاري در این زمینه از اولویت بیشتر و بالاتري برخوردار است. درنتیجه برای اجرای پروژه مهم ترین چالش پیش رو راضی کردن کسبه برای اجرای پیاده مداری در محور آخوند خراسانی می باشد که در جهت این امر راهکارهایی مانند "تشکیل کمیته هماهنگی درون سازمانی و بین سازمانی به منظور هماهنگ نمودن معاونت های مختلف شهرداری و سایر نهادهای درگیر پروژه"، "برگزاری جلسه با افراد ذی نفوذ محدوده"، "نصب بنر و بیلبورد و توزیع بروشورهای حاوی اطلاعات پروژه قبل از اجرا"، "احداث دفتر محلی پروژه"، "احداث پارکینگ"، "تجهیز پیاده روها(جانمایی نیمکت و سطل زباله بصورت محدود و با قابلیت نصب آسان)"، "درنظرگیری تسهیلات مالیاتی و عوارض برای کسبه محور"، "دیدار مدیران و کارشناسان با نمایندگان معترضین احتمالی در حین فرایند اجرا"، "درنظرگیری خطوط تلفن ثابت در جهت دریافت نظرات و انتقادات"، "بهره گیری از معتمدین و شورای محله آخوندخراسانی به عنوان یک گروه مهم ذی نفوذ در جهت همراه سازی کسبه و ساکنین" پیشنهاد می شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعه حاضر فرمهای رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنیها تکمیل شد.
حامی مالی: هزینههای مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد.
تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.
1. Alishaei, A., & Karimi, B. (2017). Analysis of Ilam City Development Strategies Using the AHP Model.Reserach and urban planning , 8(28), 171-186.(inPersian).
2. Balletto, G; Ladu, M; Milesi, A; Camerin, F.& Borruso, G.(2022). Walkable City and Military Enclaves: Analysis and Decision-Making Approach to Support the Proximity Connection in Urban Regeneration. Journal of Sustainability202, 14(1), 457.
3. Bilyamin, I; Wahab, M.H; Khairul, H. (2017). The key to be a walkable city. 2nd International Conference on Sustainable Urban Design for Liveable Cities (SUDLiC) .
4. Brug, J; Lenthe, F.(2005). Environmental determinants and interventions for physical activity, nutrition and smoking: A Review.
5. CarraM, RossettiS; TiboniM, & VetturiD. (2022). Urban regeneration effects on walkability scenarios. TeMA - Journal of Land Use, Mobility and Environment, 101-114.
6. Chan, E; Schwanen,T; Banister, D. (2021). Towards a multiple-scenario approach for walkability assessment: An empirical application in Shenzhen, China, Sustainable Cities and Society,Volume 71, 9-10.
7. Edalat sarvestany, T., masoud, M., & kopaie, G. (2023). Evaluation of walkability criteria in the spatial configuration of the city by using space syntax techniques and Delphi method (case study: Shiraz city).Reserach and urban planning,8(28).(inPersian).doi:10.30495/jupm.2023.31388.4289
8. Farda Development Foresight Group. (2004). Technologies foresight methods. published by Farda Development Foundation. (in Persian).
9. Ferreira, M; Sanches, S. (2007). Proposal of a sidewalk accessibility index. Journal of Urban and Environmental Engineering. 1(1), 1-9.
10. Fonseca, F; Papageorgiou, G; Tondelli, S; Ribeiro, P; Conticelli, E; Jabbari, M; Ramos, R. (2022). Perceived Walkability and Respective Urban Determinants: Insights from Bologna and Porto. Journal of Sustainability,14, 9089.
11. Forsyth, A; Southworth, M. (2012). Cities Afoot—Pedestrians, Walkability and Urban Design. Journal of Urban Design. 13(1), 1-3.
12. Geneletti, D. (2012). Environmental Assessment of Spatial Plan Policies through Land Use Scenarios A Study in a Fast-Developing Town in Rural Mozambique, Environmental Impact Assessment Review, 32(1), 1-10.
13. Giles-Corti, B; Donovan, R. (2003). Relative Influences of Individual, Social Environmental and Physical Environmental Correlates of Walking. American journal of public health. 93(9),1583-1589.
14. Godet, M. (1994). From anticipation to action:A handbook of stratégic prospective. Préface by Joseph F. Coates. UNESCO Publishing.
15. Godet, M. (2006). Creating Futures: Scenario Planning as a Strategic Management Tool. Economica Ltd.
16. Godet, M. (2012). A tool-box for scenario planning. in ‘Futures Research Methodology Version 3.0’, The Millennium Project.
17. Goeverden, K; Boer, E. (2013). School travel behaviour in the Netherlands and Flanders. Transport Policy.Volume26, 73-84.
18. Gordon, T. (2009). The real time delphi method-excerpt from Futures Research Methodology.
19. Hafizi,R; Ismailzadeh, H. (2013). Scenario Planning Guide. Ministry of Health and Medical Education. (in Persian).
20. Knapskoga, M; Hagena, O.H; Tennoya, A; Rynning, M.K. (2019). Exploring ways of measuring walkability. Journal of International Scientific Conference on Mobility and Transport Urban Mobility – Shaping the Future Together, (41).
21. Kumar, R. (2009). Walkability of neighborhoods: A critical analysis of zoning codes, Cincinnati, OH: University of Cincinnati.
22. McCormack, C; Collins, B. (2012). The Affirmative Model of Disability: A Means to Include Disability Orientation in Occupational Therapy?. The British Journal of Occupational Therapy. 75(3), 156-158.
23. Mowlaei, M. M; Talebian, H; Abedi, H. (2017). Scenarios for Iran’s Cyberspace Issues in 1395sh. New Media Studies, 3(9), 77-117. (in Persian).
24. Paraskevopoulos, Y; Tsigdinos, S; Andrakakou, M. (2020).Associating walkability features with pedestrian activity in a central Athens neighborhood. European Journal of Geography, 11(4),157-172.
25. Pavić, L; Rancic, M; Mijatov, M. (2013). Potential for paragliding tourism development in Niska Banja (South Serbia). Journal of Turizam. 17(3), 110-120.
26. Porter, M. (1985) Competitive Advantage, New York: The Free Press.
27. Rišová, K. (2020). Wakibility research: concept, mwthods and a critical review of post-socialist studies. Geographical journal, 72(3), 219-24.
28. Sadri, A; bankian tabrizi, A; refaei afsharghezelbash, S.(2019). Impact of pavement on increasing social interactions in urban spaces of Bojnourd (Case study: Taleghani Street, Shahid Square to Telecommunication Area, 19(54), 81-102. (in Persian).
29. Saif Elahi Fakhr, S; Larimian, T; Moazezi Mehr Tehran, A.M. (2013). Promote Social Intraction through the Creation of Safe Pedestrian-Orientated Places (Case Study of Khaak-e Safid Neighbourhood, Tehran). The scientific-research journal of the Scientific Association of Architecture and Urban Planning of Iran, No.5, 85-95. (in Persian).
30. Shahabian, P. (2019). Combined Use of a Few Different Methods in Measuring the Walkability Potential of Urban Pathways. Journal of Iranian Architecture & Urbanism(JIAU),10(1),141-158.(in Persian).
31. Sheikhi, H; Rezaei, M. (2017). Evaluating environmental quality of walking- based urban spaces and social responding (case study: Ferdowsi Street of Ilam). 8(29), 83-98. (in Persian).
32. Southworth, M. (1997). Walkable Suburbs?: An Evaluation of Neotraditional Communities at the Urban Edge. Journal of the American Planning Association. 63(1), 28-44.
33. Tashakori, L; mehrabani golzar, M. R. (2018). Creation of a Walkway: Physical Features or Public Behaviors?. MANZAR, the Scientific Journal of landscape, 10(44), 40-49.
34. Wood, Al; Froh, J; Geraghty, A. (2010). Gratitude and well-being: A review and theoretical integration. Clinical psychology review. 30(7), 890-905.
35. Zakaria, J; Ujang, N. (2015). Comfort of Walking in the City Center of Kuala Lumpur. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 170(27), 642-652.