تحلیل ساختار فضایی شهر با تأکید بر خصلت همپیوندی و اتصال فضایی در کلان‌شهر تبریز

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

زهرا عبداللهی ترکمانی ^{1 *} , محمدحسن یزدانی ² , ابوالفضل قنبری ³

1 - جغرافیا و برنامه ریزی شهری-دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه محقق اردبیلی-اردبیل
2 - جغرافیا و برنامه ریزی شهری- دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه محقق اردبیلی-اردبیل
3 - هیأت علمی/ دانشگاه تبریز

تاریخ دریافت : 1397/03/30 تاریخ پذیرش : 1398/03/15 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: ساختار فضایی شهر, کلان‌شهر تبریز, پیچیدگی فضایی, پیکره‌بندی فضایی, هم‌پیوندی فضایی,

چکیده مقاله :

ساختار فضایی حاکم بر شهرها به روابط متقابل و عوامل مختلفی بستگی دارد و این روابط در مقیاس شهری بزرگ، دارای پیچیدگی و درهم‌تنیدگی خاصی است. لذا اهمیت نگرش به ساختار فضایی شهر، دارای اهمیتی زیادی است. کلان‌شهر تبریز همچون سایر کلان­شهرهای ایران با رشد سریع جمعیت مواجه بوده و این مسئله باعث پیچیدگی­های کالبدی و فضایی و در نتیجه موجب پیچیدگی شناخت و تحلیل سازمان و ساختار فضایی آن شده است؛ هدف اصلی پژوهش حاضر شناخت ساختار فضایی کلان‌شهر تبریز با روش چیدمان یا پیکره­بندی فضایی است. روش پژوهش به‌صورت کمی و از نوع توصیفی-تحلیلی است. محدوده مورد مطالعه کلان‌شهر تبریز و واحد تحلیل محورهای اصلی و شریان­های درجه یک و درجه دو شهر بوده است. داده­های مورد استفاده در پژوهش حاضر به روش کتابخانه­ای و میدانی گردآوری شده است. روش تجزیه­وتحلیل داده­های به دست آمده با استفاده از تکنیک تحلیل چیدمان فضا و تحلیل اصول هم­پیوندی، اتصال و انتخاب بوده است. همچنین بعد دیگر روش تحلیل توجه به ابعاد عملکردی فضا در قالب پراکندگی کاربری­های تجاری و خدماتی و همچنین نظریه حرکت طبیعی بوده است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که هم­پیوندی مسیرهای منتهی به مرکز شهر و بخصوص بازار مرکزی شهر به میزان 85/0، بیشتر از سایر بخش­های شهر است و این هم­پیوندی در محور امام خمینی (ره) و محورهای منتهی به آن از میزان بیشتری برخوردار بوده است. از نظر اصل اتصال و انتخاب نیز دو محور امام خمینی (ره) و 22 بهمن با مقدار 21 و 2/1 از میزان بالاتری برخوردار است. در نتیجه انتقال عملکرد و تمرکز حرکت از مرکز شهر به‌طرف غرب در امتداد مسیرهای اصلی و امکان شکل­گیری هسته­های عملکردی در طول این محورها پیش­بینی می­شود.

چکیده انگلیسی:

The spatial structure of cities depends on interactions and various factors, and these relations is a particular complexity and entanglement on a large urban scale. the main goal of this research Understanding the spatial structure of the metropolitan area of Tabriz by spatial layout or configuration. The research method is quantitative and descriptive-analytic. The study area is the Tabriz Metropolitan Research Center and the main axis analysis unit and 1st and 2nd grade arteries. The data used in the present study were collected by library and field method. The method of analyzing the data obtained using the space layout analysis technique and analysis of the principles of interconnection, connection and selection. Another aspect of the analysis is the consideration of the functional dimensions of space in the form of the dispersion of commercial and service users as well as the theory of natural motion. The results show that the association of the routes leading to the city center and especially the central bazaar of the city is 0.85, more than other parts of the city, and this integration in the center of Imam Khomeini and the axes it has led to more of it. In terms of the principle of connecting and choosing, the two axes of Imam Khomeini (RA) and 22 Bahman are 21 and 1.2 times higher.

منابع و مأخذ:

1. باباپور فاتحی، حسین، کیومرث حبیبی، شیرین طغیانی و فرشته احمدی (1396): «تبیین رابطه میان میزان استفاده عابرین پیاده از فضاهای شهری با میزان همپیوندی فضاها و کاربری‌های تجاری-خدماتی (نمونه موردی: چوستدوزان تبریز).» نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال هشتم، شماره سی و یکم 41-62.


2. حمیدی، ملیحه، رضا سیروس صبری، محسن حبیبی و جواد سلیمی (1376): استخوان‌بندی شهر تهران. گزارش پژوهشی، تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران، جلد اول.


3. دیده بان، محمد، شهرام پوردیهیمی و امید ریسمانچیان (1392): روابط بین ویژگی‌های شناختی و پیکره بندی فضایی محیط مصنوع، تجربه‌ای در دزفول. دو فصلنامه مطالعات معماری ایران، شماره 4 37-65.


4. ریسمانچیان، امید و سایمون بل (1389): شناخت کاربردی روش چیدمان فضا در درک پیکره بندی فضایی شهرها. نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، شماره 43 49-56.


5. شکوئی، حسین (1390): اندیشه­های نو در فلسفه جغرافیا (جلد اول). مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.


6. عباس زادگان، مصطفی (1381): روش چیدمان فضا در فرایند طراحی شهری. فصلنامه مدیریت شهری، شماره 9 64-75.


7. عباس زادگان، مصطفی، صفورا مختارزاده و رسول بیدرام (1391): تحلیل ارتباط میان ساختار فضایی و توسعه یافتگی محلات شهری به روش چیدمان فضا (مطالعه موردی: شهر مشهد). مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال چهارم، شماره چهارم 43-62.


8. لطفی، سهند و هدی بختیاری (1392): ساماندهی نظام حرکتی در بافت محله‌های شهری از طریق تحلیل اصل اتصال پذیری در نهضت نوشهرسازی و با بهره گیری از روش چیدمان فضا (مطالعه موردی: بافت مرکزی شهر کاشمر). فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، شماره نهم 3-16.


9. موسوی، مهناز و هانیه زرگر دقیق (1389): تحلیل ساختار فضایی شهر تبریز در محدوده بارو با استفاده از تکنیک اسپیس سینتکس. فصلنامه آبادی، شماره 67 72-77.


10. نظریان، اصغر (1370): گسترش فضایی شهر تهران و پیدایش شهرک‌های اقماری. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 1 139-97.
    
    
    1. Burgalassi, David, and Luzzati Tommaso (2015): Urban spatial structure and environmental emissions: A survey of the literature and some empirical evidence for Italian NUTS 3 regions. Cities, 49 134-48.
    
    
    2. Downs, R, and D Stea (1973): Image and the environment: Cognitive mapping and spatial behavior. Chicago: Aldrine.
    
    
    3. Giannopoulou, M, P Vavatsikos, and A Lykostrattis (2016): A Proccess for Defining Relations between urban integration and residential market prices. Journal of Procedia - Social and Behavioral Sciences, 223 153 – 159.
    
    
    4. Hart, R. A, and G. T Moore (1971): The development of spatial cognition: A review. Place and Perception Report7. Department of Geography, Clark University.
    
    
    5. Hillier, B, A Penn, J Hanson, T Grajews KI, and J Xu (1993): Natural movement: or, configuration and attraction in urban pedestrian movement. Environment and Planning B: Planning and Design, 20 29-66.
    
    
    6. Hillier, B, and L Vaughan (2007): The city as one thing. Progress in Planning, Vol 67, Issue. 3 205-230.
    
    
    7. Kim, jaecheol (2007): Testing the street connectivity of new urbanism project. 6th International Space Syntax Symposium.
    
    
    8. Lam, K. S (2008): An introduction of space synta. Retrieved 02/16, 2009, from http://wiki.uelceca.net/20072008/files/doc+essay.pdf.
    
    
    9. Long, Yixiang (2007): The Relationships Between Objective and Subjective Evaluation of the Urban Environment: Space Syntax, Cognitive Maps and Urban Legibility. Dissertation. Raleigh, North Carolina: PROQUEST LLC.
    
    
    10. Song, Yan and Gerrit-Jan Knaap (2004): Measuring Urban Forms Portland Winning the War on Sprawl. Journal of the American Planning Association, Vol. 70, No. 2 210- 225.
    
    
    11. Steiner, R, A Bond, D Miller, and P Sand (2004): Future Directions for Multimodal Areawide Level of Service Handbook. Research and Development. The Florida Department of Transportation, Office of Systems Planning, Contract BC-345-78.
    
    
    12. Toker, U, P Baran, and M Mull (2005): Sub-urban evolution: A cross-temporal analysis of spatial configuraion in an american town (1989-2002). 5th International Space Syntax Symposium, Delft 1-7.