تأثیر فضاهای باز و سرپوشیده مجتمع‌های مسکونی بر مؤلفه آسایش حرارتی کیفیت محیط با رویکرد منطق فازی (مطالعه موردی: مجتمع‌های مسکونی کلانشهر تهران)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

شاهین خلیلیان ^{1 *} , فریبا البرزی ² , جمال الدین سهیلی ³

1 - دانشجوی دکترای معماری، گروه معماری،دانشکده معماری وشهرسازی ، واحد قزوین،دانشگاه آزاد اسلامی ،قزوین ،ایران.
2 - استادیار معماری، گروه معماری ،دانشکده معماری وشهرسازی ،واحد قزوین ،دانشگاه آزاد اسلامی ،قزوین ،ایران. (نویسنده مسئول)
3 - استادیار معماری، گروه معماری ،دانشکده معماری وشهرسازی ،واحد قزوین ،دانشگاه آزاد اسلامی ،قزوین ،ایران

تاریخ دریافت : 1397/09/24 تاریخ پذیرش : 1398/01/21 تاریخ انتشار : 1398/02/01

کلید واژه: منطق فازی, کیفیت محیط, فضاهای باز و سرپوشیده, مجتمع مسکونی, آسایش حرارتی,

چکیده مقاله :

در فضاهای باز و سرپوشیده مجتمع‌های مسکونی بخش عمده‌ای از فعالیت‌های روزمره ساکنین شکل می‌گیرند. از مهم­ترین مسائل در جلب رضایت ساکنین، افزایش کیفیت محیط در مجتمع‌های مسکونی همراه با ایجاد آسایش حرارتی در محیط‌های سرپوشیده و باز می‌باشد، در همین راستا ضرورت توجه به مؤلفه‌‌های کیفیت محیط موجب‌گردید تا در پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر فضاهای باز و سرپوشیده بر آسایش حرارتی مجتمع‌های مسکونی، تلاش شود تا ضمن بررسی وضعیت موجود، زمینه شناخت و طراحی مطلوب‌تر را برای برنامه‌ریزان و طراحان این عرصه فراهم سازد. جامعه نمونه بر اساس شیوه نمونه‌گیری طبقه‌ای با در نظرگرفتن انواع ترکیب‌بندی فضاهای باز و سرپوشیده مجتمع‌های مسکونی شهر تهران استخراج و گونه‌بندی گردید، از گونه پراکندهمجتمعآپادانا، از گونه نواری مجتمعنویسندگان، از گونه متمرکزمجتمعآ. اس. پ. و از گونه حیاط‌دار مجتمع پیکانشهرانتخاب شدند. روش تحقیق توصیفی تحلیلی، پیمایشی و شبه‌آزمایشی از نوع شبیه‌سازی است. داده‌های مربوط به نمونه‌های پژوهش با شیوه پیمایشی و سایر داده‌ها با استفاده از منابع مکتوب و مطالعات اسنادی به‌دست‌آمدند و ابزارهای گرد‌آوری داده‌ها با توجه به اهداف پژوهش مبتنی بر کتاب‌ها و اسناد، نقشه‌هایGIS و خروجی‌های نرم‌افزار AutoCAD 2018 و برای شبیه‌سازی و مدل­سازی، نرم­افزارهای Revit Architectural 2018 وHoneybee 2018 وLadybug 2018 می‌باشند. در نرم‌افزارExcel 2013  بررسی و تحلیل تناسبات با کمک خروجی‌های شبیه‌سازی‌شده و نقشه‌های دو‌بعدی و سه‌بعدی انجام گردید و با روش منطق فازی در نرم‌افزارMatlab 2016 تحلیل داده‌ها صورت‌ پذیرفت. نتایج بررسی مؤلفه آسایش حرارتی در چهار گونه بررسی‌شده، نشان می‌دهند نوع چیدمان فضاهای باز و سرپوشیده، تناسبات طول به عرض بین بلوک‌ها، جهت‌گیری و مصالح بر ارتقای مولفه آسایش حرارتی در فضاهای باز و سرپوشیده  تأثیرگذار می‌باشند.

چکیده انگلیسی:

The majority of daily activities of the residents of the residential complexes are formed in the indoor and outdoor spaces. Increasing the quality of the environment in residential complexes through creating thermal comfort in indoor and outdoor environments is one of the most important issues in meeting residents’ satisfaction. the necessity of considering the components of the environmental quality has caused this study, aimed at investigating and analyzing the impact of indoor and outdoor spaces on the thermal comfort of residential complexes, to try to provide the context of recognition and better design for planners and designers of this field besides studying the current situation. The sample population was extracted and classified based on the stratified sampling method through considering all types of composition of indoor and outdoor spaces of residential complexes in Tehran. It was selected from the dispersed type of Apadana Complex, the strip type of Nevisandegan (meaning authors) Complex, the centralized type of ASP Complex, and the gardened type (complex with yard) of Peykanshahr Complex. The research has a descriptive-analytical, surveying, quasi-experimental simulation method. The data from research samples were obtained by survey method and other data were obtained from written sources as well as documentary studies.. The results of the study on thermal comfort component in the four studied types suggest that the type of indoor and outdoor spaces arrangement, length to width proportions between the blocks, as well as orientation and materials affect the enhancement of the thermal comfort component in indoor and outdoor spaces.

منابع و مأخذ:

1. بنتلی، ای ین و دیگران (1382): محیط‌های پاسخده، ترجمه: مصطفی بهزادفر، نشر دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.


2. جلیلی، محمد و عینی‌فر، علیرضا و طلیسچی، غلامرضا (1392): «فضای باز مجموعه‌های مسکونی و پاسخ‌دهی محیطی: مطالعه تطبیقی سه مجموعه مسکونی در شهر همدان»، نشریه هنرهای زیبا، دوره 18، شماره 4، تهران، صص 57-68.


3. جیکوبز، جین (1392): مرگ و زندگی شهرهای بزرگ امریکایی، ترجمه: حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.


4. حیدری‌نژاد، قاسم و دلفانی،شهرام و زنگنه، محمد‌ امین و حیدری‌نژاد، محمد (1388): آسایش حرارتی، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، تهران.


5. سلمانی، حسن و تقوایی، علی اکبر و رفیعیان، مجتبی (۱۳۹۱): «سنجش کیفیت زندگی در محیط سکونتی فرسوده و بصری‌سازی آن موردشناسی: محله هاشمی در منطقه ده تهران»، مجله جغرافیا و آمایش شهری، دوره 2، شماره 4، زاهدان، صص 64-53.


6. عینی‌فر، علیرضا (1384): «محدوده مجتمع‌های مسکونی و تداوم کالبدی شهر، مطالعه موردی شهر تهران»، انبوه‌سازان مسکن، شماره 15، صص 35-28.


7. عینی‌فر، علیرضا (1386): «نقش غالب الگوهای عام اولیه در طراحی محله‌های مسکونی معاصر»، هنرهای زیبا، شماره 32، تهران، صص 39-50.


8. عینی‌فر، علیرضا و قاضی‌زاده، ندا (1389): «گونه‌شناسی مجتمع‌های مسکونی تهران با معیار فضای باز»، مجله آرمان‌شهر، شماره 5، تهران.


9. تیبالدز، فرانسیس (1384): شهرسازی شهروندگرا: ارتقا عرصه‌های همگانی در شهرها و محیط‌های شهری، ترجمه: محمد احمدی‌نژاد، نشر خاک، چاپ اول، اصفهان .


10. کامبی، انریکو (1382): تیپولوژی ساختمان‌های مسکونی حیاط‌دار، ترجمه: حسین ماهوتی پور و محمود میرحسینی، نشر امیر دژ، تهران.


11. کشفی، محمد علی و حسینی، باقر و نوروزیان ملکی، سعید (1391): «نقش فضاهای عمومی ساختمان‌های بلند‌مرتبه در افزایش تعاملات اجتماعی ساکنین»، مدیریت شهری، شماره20، تهران.


12. کیا، سید مصطفی (1395): منطق فازی در MATLAB، ناشرکیان، چاپ پنجم، تهران.


13. لنگ، جان (1383): آفرینش نظریه معماری نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، ترجمه: علیرضا عینی‌فر، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، تهران.


14. لینچ، کوین(1384): تئوری شکل خوب شهر، ترجمه: سیدحسین بحرینی، دانشگاه تهران، تهران.


15. محمودی، امیر سعید و قاضی‌زاده، ندا و منعام، علیرضا (1389): «تاثیر طراحی در آسایش حرارتی فضای باز مجتمع‌های مسکونی- نمونه موردی: فاز سه مجتمع مسکونی اکباتان»، نشریه هنرهای زیبا، ش 42، تهران، صص59-70.


16. 16.  نوغانی، محسن و همکاران (1387): «کیفیت زندگی شهروندان و رابطه‏ آن با سرمایه‏ اجتماعی در شهر مشهد»، مجله‏ علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال پنجم، مشهد.

17. Biddulph, M. (2007): Introduction to Residential Layout, Architectural Press, Amesterdam.

18. Cowan, R. (2005): dictionary of urbanism, streetwise press.

1. Eftekhar S. M. )2013(: Evaluation of the role and importance of green space in urban lif, Zanjan University Press.


2. Emmanuel, R. )2005(:“Thermal comfort implications of urbanization in a warm-humid city: the Colombo Metropolitan Region (CMR), Sri Lanka”, Building and environment, Vol.40, No.12, pp. 1591-1601.


3. Gehl, J. (1987): Life Between Buildings: Using Public Space, Van Nostrand Reinhold, New York.


4. Höppe, P.( 2002): “Different aspects of assessing indoor and outdoor thermal comfort”, Energy and buildings, 34(6), pp. 661-665.


5. Kamp, I. v. and Kruize, H. and Staatsen, B. and Hollander, A. D. and Van poll, R. (2002): Environmental quality and human well-being. Outcomes of a workshop, RIVM, Utrecht.


6. Khan sefid, M. )2013(: Principles of urban green space planning, published by the national bureau of organizations and municipalities.


7. Lenzholzer, S. and Brown, R. D. (2013):“Climate-responsive landscape architecture design education.” Journal of Cleaner Production, Vol. 61, pp.89-99


8. Makaremi, N. and Salleh E. and Zaky Jaafar, M. and GhaffarianHoseini, A.H. (2011): “Thermal Comfort conditions of shaded outdoor spaces in hot and humid climate of Malaysia”. Building and environment, No.48, pp. 7-14.


9. Nikolopoulou, M. and Baker, N. and Steemers, K. (2001): “Thermal Comfort in Outdoor Urban Spaces: Understanding the human Parameter”, Solar Energy, Vol.70, No.3, pp. 227-235.


10. Qorbani R. and Teimuri R. )2010(: “Analysis of the role of urban parks in the quality of urban life by using seeking-Escaping pattern, Case study: Tabriz”, Journal of human Geographical researches, No.72.


11. Taleghani, M. and Tenpierik, M. and Dobbelsteen, A. V. D.(2012): “The Effect of Different Transitional Spaces on Thermal Comfort and Energy Consumption of Residential Buildings”, in 7th Windsor Conference: The Changing Context of Comfort in an Unpredictable World Cumberland Lodge, Windsor, UK, Network for Comfort  and Energy Use in Buildings, London.


12. Zolfaghari, A. and Marefat, M. (2010): “New Criteria for designing of heating and cooling systems in buildings based on thermal comfort conditions”, The Second Conference on New Building Technologies and Industrialization, Iran, Tehran (in Persian).


13. Zucker, P. (1970): Town and square; from The Agora to the Village Green ,The MIT Press, Massachusetts.