سنجش سطح تابآوری بعد اقتصادی کلان و خرد در اقتصاد شهری شهرستان نقده
محسن عبدود
1
(
گروه شهر سازی، دانشکده شهر سازی، معماری و هنر، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
)
فریدون نقیبی
2
(
استادیار گروه شهرسازی دانشکده معماری، شهرسازی و هنر دانشگاه ارومیه
)
کلید واژه: تابآوری, تابآوری اقتصادی, اقتصاد شهری, روش میانگین مجموع فواصل از حد بهینه, شهرستان نقده,
چکیده مقاله :
درک شرایط و وضعیت موجود اقتصادی شهرها و همچنین شناخت پتانسیل های اقتصادی به صورت حالت های تاب آوری به منظور تداوم رونق اقتصادی شهرها در صورت وقوع بحران یا حادثه، یک نیاز ضروری برای شهرها محسوب می شود. بنابراین درک و برنامه ریزی برای پیامدهای پس از شوک ها برای به حداقل رساندن آثار زیان بار آنها بسیار مهم است. در همین راستا این پژوهش جهت سنجش میزان تاب آوری اقتصاد شهری شهرستان نقده در ابعاد اقتصاد خرد و کلان صورت گرفته است. جهت گیری تحقیق به صورت کاربردی و در قالب ارزیابی پتانسیل های موجود اقتصاد شهری می باشد. رویکرد قیاسی و از روش استقرایی همچنین باتوجه به نوع تحلیل ها از هر دو روش کل به جز و جز به کل استفاده می شود. افق پژوهش چند مقطعی و طولی است. در تحلیل از دو روش کیفی و کمی استفاده شده است. بنابراین تحقیق از نوع کاربری و توصیفی می باشد. از روش میانگین مجموع فواصل از حد بهینه به منظور ارزیابی وضعیت تاب آوری بخش اقتصادی محدوده بهره گرفته می شود. به طوری که اختلاف وضعیت موجود معیار های اقتصادی در نظر گرفته با حالت مطلوب هر معیار مقایسه می شود تا وضعیت کلی تاب آوری بررسی شود. تحلیل شاخص های تاب آوری اقتصادی شهرستان نقده نشان داد که میزان تاب آوری بعد خرد (CIR) برابر 880/0 و بعد کلان برابر 56/0 بوده و بعد خرد در وضعیت نسبتا تاب آور، بعد کلان در وضعیت مستعد بحران قرار دارد. در مجموع تاب آوری کلی اقتصادی (AIR) برابر 724/0 و در وضعیت مستعد بحران جای می گیرد.
چکیده انگلیسی :
Understanding the existing economic conditions and status of cities as well as recognizing the economic potentials in the form of resilience in order to continue the economic prosperity of cities in the event of a crisis or accident is considered an essential need for cities. Therefore, it is very important to understand and plan for the aftermath of shocks to minimize their harmful effects. In this regard, this research has been carried out to measure the resilience of the urban economy of Naghadeh county in terms of micro and macro economy. The direction of the research is applied and in the form of evaluating the existing potentials of the urban economy. Deductive approach and inductive method are also used according to the type of analysis, both total and partial and total partial methods. The research horizon is multi-sectional and longitudinal. Both qualitative and quantitative methods have been used in the analysis. Therefore, the research is descriptive. The method of average sum of distances from the optimal limit is used to evaluate the state of resilience of the economic sector of the range. So that the difference between the current state of the considered economic criteria is compared with the optimal state of each criterion in order to check the general state of resilience. The analysis of the economic resilience indicators of Naghadeh county showed that the resilience of the micro dimension (CIR) is 0.880 and the macro dimension is 0.56, and the micro dimension is in a relatively resilient state, while the macro dimension is in a crisis-prone state. In total, the general economic resilience (AIR) is equal to 0.724 and is placed in a crisis-prone state.
|
Journal of Research and Urban Planning Autumn 2023. Vol 14. Issue 54 ISSN (Print): 2228-5229 ISSN (Online): 2476-3845 https://jupm.marvdasht.iau.ir/
|
|
Research Paper
Measuring the level of resilience of the macro and micro economic dimension in the urban economy of Naghadeh county
Abstract | ARTICL EINFO |
Understanding the current economic situation of cities, as well as recognizing economic potential in the form of resilience city in order to continue the economic prosperity of cities in the event of a crisis or accident, is an essential need for cities. Therefore, it is very important to understand and plan for the aftermath of shocks to minimize their harmful effects. In this regard, this study was conducted to measure the resilience of the urban economy of the county of Naghadeh county in the dimensions of microeconomics and macroeconomics. Research orientation is applied and in the form of evaluating the existing potential of the urban economy. The deductive approach and the deductive method are also used according to the type of analysis of both the cottage and the whole method. The research horizon is polynomial and longitudinal. Two qualitative and quantitative methods have been used in the analysis. So the research is user-generated and descriptive. The average method of total intervals from the limit is used to assess the resilience status of the economic sector of the range. So the difference in the current state of economic metrics is compared to the optimal state of each metric to examine the overall state of resilience. The analysis of the economic resilience indicators of the county of Naghadeh county showed that the resilience of the micro dimension (CIR) was equal to 880/0 and the macro dimension was equal to 56/0, and the micro dimension was in a relatively resilient situation, the macro dimension was in a crisis-prone situation. Overall overall economic resilience (AIR) is 724/0 and is in a crisis-prone situation. | Received: Accepted: PP
Use your device to scan and read the article online
Keywords: Resilience, Urban Economy, Economic Resilience, Average Total Dis tance Between Optimal, Naghadeh County.
|
Citation: DOI: DOR: |
Extended Abstract
Introduction
Urban economy has an obvious impact on various urban dimensions, including employment, poverty, informal settlements, marginalization, transportation, traffic, housing prices, migration, pollution, environmental problems, welfare, etc. In such a situation, the lack of appropriate and correct response to management consequences in the country, instead of economic growth, economic development has taken the form of most programs and approaches. Therefore, unemployment, poverty, housing anomalies, lack of urban facilities and services, the low per capita use of most urban uses, the emergence of low-income and inferior neighborhoods are the consequences of these conditions in terms of the growth and development of the national and urban economy.
Among the existence of potentials and limitations in various aspects, there is a need to choose strategies according to ecology in order to achieve the goal of maximizing profit and economic efficiency in Naghadeh county and creating frameworks for creating things such as encouraging cooperation, delegating power, empowering people's activities and people's institutions. To disrupt these conditions and create an equal and balanced environment with sustainability. According to the potentials of Naghadeh county in terms of agriculture, tourism, industry and manufacturing industries, it has countless sources of wealth, but unstable and informal sources of income have become one of the main pillars of the economy of Naghadeh county. Therefore, urban programs and plans have not been able to solve the economic problems of this city, for this reason, in order to solve the problems of the urban economy in a sustainable way, together with the growth and development of the city, as well as to prevent unstable income, it is possible to rely on the principles of economic resilience. He took a step and brought the economy of Naghadeh county to stability through evaluating the current situation to formulate sustainable sources of income and create a resilient system against various challenges. Therefore, in this regard, this research has been carried out to evaluate the resilience of the urban economy of Naghadeh county in terms of micro and macro economy.
Methodology
The direction of the research is applied and in the form of evaluating the existing potentials of the urban economy. Deductive approach is used in order to put together the accepted facts and infer an efficient result, and inductive method is used in order to use partial information and establish a connection between them and infer a general verdict. Therefore, according to the type of analysis, both total and minus methods are used. The research horizon is multi-sectional and longitudinal. Due to the use of numbers and quantitative statistics and the review of qualitative data texts, a combination of both qualitative and quantitative methods should be used. Therefore, the research is descriptive. Collecting and collecting information is done by library method, studying documents and documents and reviewing scientific texts, and to know the county of Naghadeh and examine its potentials and economic features, documents and plans of urban and regional development related to Naghadeh county and West Azarbaijan province are used. The method of average sum of distances from the optimal limit is used to evaluate the state of resilience of the economic sector of the range.
Results and discussion
The analysis of the economic resilience indicators of Naghadeh county showed that the resilience of the micro dimension (CIR) is equal to 0.880 and the macro dimension is equal to 0.56, and the state of the micro dimension is relatively resilient, while the macro dimension is in a crisis-prone state. In total, the general economic resilience (AIR) is equal to 0.724 and is placed in a crisis-prone state.
The industries of Naghadeh county are growing, but these industries are at the micro level and do not have a significant impact on the macro economy of the region. In order to increase the economic growth of the county as well as its stability, the production of products should be produced within the city as much as possible and reduce the export of the basic items of agricultural and mineral production, but the production of new products is facing problems. Production devices and the construction of an economic enterprise have a relatively high cost, but the low cost of labor and energy compared to the world average, the existence of raw materials make economic enterprises and production businesses profitable. Many people are not able to pay the initial expenses, also the willingness of people to participate and cooperate is low for social and legal reasons, and the banking and organizational facilities are not sufficient to create economic or production enterprises. If credit and facilities are available, the high bank interest rate and the instability and unreality of the exchange rate (determined by supply and demand) and the irregular increase in inflation are big obstacles in the way of production and development. Also, removing production barriers can play an important role in the discussion of economic globalization, the introduction of technology and knowledge, and the export of manufactured goods.
The economy of the municipalities of Naghadeh county (Naghadeh city and Mohammadyar city) do not have favorable stability. Most of the income of these municipalities is spent on current expenses, so the contribution of the construction sector is low and the possibility of implementing large construction projects is reduced.
Also, these municipalities have not taken special measures to attract tourists in the tourism sector. Although the amount of people's tourism trips has increased, the people of the county go to nearby cities for sightseeing and entertainment, and the city of Naghadeh is just a city on the way for tourists, and they do not stay in the city due to the lack of suitable accommodation and comfort facilities.
Conclusion
Despite the existence of differences between microeconomics and macroeconomics, both concepts are important in turn, and in order to achieve a complete understanding of the economic situation of each country, both must be taken into account. The domestic economy of any country, in turn, is an important issue that, from another angle, affects the household economy and the general framework of the economy. Any changes in micro and macroeconomic conditions directly affect the country's economy. There are a series of external and uncontrollable factors that have a significant effect on the performance and effective strategies that cause changes in interest rates, economic regulations, number of competitors, presence in the market, cultural preferences, etc.
Despite the relatively resilient state of the micro-economy of Naghadeh county, which shows the favorable economy of this region, the lack of favorability in macroeconomic indicators of the overall resilience of the urban economy has placed Naghadeh county in a crisis-prone situation. Depreciation of Rial in relation to foreign currencies will be more profitable for exporting products, therefore, in the current situation, considering the existence of agricultural and mineral raw materials in the city, even with the depreciation of Rial, it does not affect the profit of workshops or manufacturing industries, therefore, despite the recession or recession, with the creation of markets Exports can be used to prevent industrial losses, but if foreign consumer markets for manufactured products are not created, the risk of investment will increase, therefore, necessary measures should be taken to resolve these issues.
.
.
مقاله پژوهشی
سنجش سطح تابآوری بعد اقتصادی کلان و خرد در اقتصاد شهری شهرستان نقده
اطلاعات مقاله | چکیده |
تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش: شماره صفحات:
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن
واژه‌های کلیدی: تابآوری، اقتصاد شهري، تابآوری اقتصادی، روش میانگین مجموع فواصل از حد بهینه، شهرستان نقده. |
درک شرایط و وضعیت موجود اقتصادی شهرها و همچنین شناخت پتانسیل‌های اقتصادی به صورت حالت‌های تابآوری به منظور تداوم رونق اقتصادی شهرها در صورت وقوع بحران یا حادثه، یک نیاز ضروری برای شهرها محسوب می‌شود. بنابراین درک و برنامه‌ریزی برای پیامدهای پس از شوک‌ها برای به حداقل رساندن آثار زیان‌بار آنها بسیار مهم است. در همین راستا این پژوهش جهت سنجش میزان تابآوری اقتصاد شهری شهرستان نقده در ابعاد اقتصاد خرد و کلان صورت گرفته است. جهت‌گیری تحقیق به صورت کاربردی و در قالب ارزیابی پتانسیل‌های موجود اقتصاد شهری می‌باشد. رویکرد قیاسی و از روش استقرایی همچنین باتوجه به نوع تحلیل‌ها از هر دو روش کل‌به‌جز و جزبه‌کل استفاده می‌شود. افق پژوهش چندمقطعی و طولی است. در تحلیل از دو روش کیفی و کمی استفاده شده‌است. بنابراین تحقیق از نوع کاربری و توصیفی می‌باشد. از روش میانگین مجموع فواصل از حدبهینه به منظور ارزیابی وضعیت تابآوری بخش اقتصادی محدوده بهره‌گرفته می‌شود. به‌طوری که اختلاف وضعیت موجود معیارهای اقتصادی در نظر گرفته با حالت مطلوب هر معیار مقایسه می‌شود تا وضعیت کلی تابآوری بررسی شود. تحلیل شاخص‌های تابآوری اقتصادی شهرستان نقده نشان داد که میزان تابآوری بعد خرد (CIR) برابر 880/0 و بعد کلان برابر 56/0 بوده و بعد خرد در وضعیت نسبتا تابآور، بعد کلان در وضعیت مستعد بحران قرار دارد. در مجموع تابآوری کلی اقتصادی (AIR) برابر 724/0 و در وضعیت مستعد بحران جای می‌گیرد. |
استناد:
DOI: DOR: |
مقدمه
امروزه شهرها با مشکلات مختلفی در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، زیرساختی، زیست‌محیطی و ... روبرو هستند. تاکنون دیدگاه‌های مختلفی در جهت رفع مشکلات کنونی شهرها و فراهم آوردن شرایط بهتر زندگی برای افراد بشر ساکن در شهر مطرح‌شده‌اند (Taghavi et al.2023:13). در این راستا مدیریت شهری به‌عنوان چارچوب سازمانی تو سعه شهر به سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌ها و عملیاتی اطلاق می شود که در پی اطمینان از تطابق رشد جمعیت با دسترسی به زیرساخت‌های اساسی مسکن و اشتغال هستند. براین اساس، کارآیی مدیریت شهری وابستگی مشخصی به عوامل زمین‌های از قبیل ثبات سیاسی، یکپارچگی اجتماعی و رونق اقتصادی و نیز عوامل دیگری از قبیل مهارت و انگیزه‌های سیاستمداران و اشخاص استفاده کننده از این سیاست‌ها دارد. تحت این شرایط چارچوب و ویژگی‌های سازمانی حکومت و مدیریت شهری به‌ویژه نقش اجرایی بخش دولتی و عمومی در آن، تاثیر بسیار تعیین‌کننده‌ای در موفقیت آن ایفا می‌کند. بنابراین به منظور کارایی مناسب و افزایش عملکرد، ارزیابی عملکردی آن بسیار ضروری است (Rashaki at al,2023:46).
در این میان اقتصاد شهری به صورت آشکار در ابعاد مختلف شهری از جمله اشتغال، فقر، سکونت‌های غیررسمی، حاشیه‌نشیتی، نوع حمل‌ونقل، ترافیک، قیمت مسکن، مهاجرت، آلودگی، مشلات زیست محیطی، رفاه و ... تاثیر گذار است. در چنين شرایطی عدم پاسخگویی مناسب و درست به پیامدهای مدیریتی در کشور بجای رشد اقتصادی، توسعه اقتصادی، قالب بیشتر برنامه‌ها و رویکردها را به خود گرفته‌است. بنابراین بیکاری، فقر، ناهنجاری‌های مسکن، کمبود امکانات و خدمات کم و نامناسب شهری، پایین بودن سرانه اغلب کاربری‌های شهری، به وجود آمدن محلات کم‌برخودار و فرودست از پیامدهای این کژاندیشی‌ها در مفهوم‌های رشد و توسعه اقتصاد ملی و شهری می‌باشد.
در این راستا امروزه انعطافپذیری مکان‌ها در پاسخ به تغییرات نامعلوم، ناپایدار و سریع به عنوان کانون توجه دانشگاهی و سیاست‌ها پدیدار شده‌است (Pike et al,2010:59). انعطافپذیری و پایداری نیازمند رویکردیست تا با برقراری اصول همراستا با اهداف پایداری شهرها را در مسیر پایداری قراردهد که یکی‌از این رویکردها رویکرد تابآوری شهری است. مفهوم تابآوری شهری نیز به سرعت در حال افزایش به عنوان چارچوبی برای درک و مدیریت سیستمهای انسانی- طبیعی است (Shutters et al,2015:1). به گونه‌ای که یک پایه مهم برای برنامه‌ریزی موثر و عادلانه در جامعه، استراتژی‌های تابآوری شهری است. الگوهای تخلیه و بازیابی مکانی، نشان‌داده که پویایی تحرک قبل، حین و پس از یک فاجعه، مستقیما با تابآوری اجتماعی-رفتاری سیستمهای شهری مرتبط است. این امر مستلزم شناسایی و تعیین کمی از شبکه‌های تحرک در حال ظهور در داخل و در سراسر منطقه است که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت تأثیر یک رویداد با اندازه کافی برای ایجاد اختلال در الگوهای فعالیت عادی قرارگرفته‌است (Hong et al,2021:2). بررسی تجارب کشورها و شهرهای جهان نشان می‌دهد که برخی از آنها در مقابله با شوک‌های بیرونی و ریسک‌ها از تابآوری و انعطاف بیشتری برخوردار هستند و عبور از این شوک‌ها و توان و قابلیت تحمل با حداقل هزینه را دارا می‌باشند همچنین در برخی از شهرها و کشورها این تابآوری و انعطاف مشاهده نمی‌شود (Abunoori & Lajordi,2015:26). همچنین، چند چالش عمده وجود دارد که می‌تواند کمیابی تحقیقات تجربی مورد نیاز در مورد پویایی تابآوری را توضیح دهد. یکی از بزرگترین چالش‌ها ایجاد رویکرد استاندارد اندازه‌گیری تابآوری است که می‌تواند صراحتا جنبه‌های توزیع تابآوری را در ابعاد مختلف در نظر بگیرد، در حالی که هنوز در سطح جهانی قابل مقایسه است (Hochrainer-Stigler et al,2021:2)، که نقش نهادهای دولتی، محیط نهادی و عوامل کلان مرتبط با تحولات اقتصادی، سیاسی و جغرافیایی برای تحقیقات تابآوری منطقهای ضروری است. به عنوان مثال، هنگام تجزیه و تحلیل تابآوری طولانی مدت، تمایز جغرافیایی سیاست محلی- مرکزی باید بیشتر مورد بررسی قرارگیرد (Hu & Hassink,2017:539). همچنین فقدان معیارهای کمی تابآوری اقتصاد، مانعی برای برنامه‌ریزی پاسخ به شوک‌ها است. چنین اقدامی به طور موثری یک شاخص مقایسه‌ای از میزان شدید تاثیرات شوک‌ها در یک منطقه در مقابل منطقه دیگر ایجاد می‌کند و به تصمیم گیرندگان اجازه می‌دهد تا سرمایه‌گذاری‌ها و منابع را برای آمادگی برای شوک‌ها در اولویت قراردهند (Shutters et al,2015:2).
اشکال مختلف اقتصادهای تجمعی که اندازه‌گیری آنها بسیار دشوار است، براساس میزان شهرنشینی، از جمله در دسترس بودن سرمایه انسانی خلاصه شده‌است (Brakman et al,2015:226). همچنین توسعه اقتصادی منطقهای و محلی از یک روند صاف و افزایشی دور است اما در معرض انواع وقفه‌ها و اختلال‌ها قرار می‌گیرد. رکود اقتصادی دوره‌ای، افزایش غیر قابل پیش‌بینی رقبای اصلی در سایر نقاط، تعطیلی غیر منتظره کارخانه‌ها، چالش‌های ناشی از تغییرات تکنولوژیکی و نحوه واکنش و سازگاری اقتصادهای منطقهای و محلی با چنین اختلالاتی ممکن است تاثیر بسزایی در چگونگی توسعه و تکامل آنها داشته باشد (Simmie & Martin,2010:27). همه این عوامل و بالاخص عوامل اقتصادی با تحدید کیفیت زندگی ساکنین شهری همراه بوده و نیازمند پیشگیری ترفندها و اصول نوین در جهت نیل به تعالی در شهرها است. در یک چشم انداز بلندمدت، ممکن است مسیرهای جدیدی به عنوان پاسخی استراتژیک برای مقابله با مشکلات قدیمی ایجاد شود. این مسیرهای جدید ممکن است به مسیرهای موجود قطع شوند، کمتر در بافت محلی گنجانده شوند و ممکن است به مدت طولانی ادامه یابد. ازاین‌رو ایجاد مسیرهای جدید همیشه نباید به تغییرات ساختاری منطقهای مثبت تلقی شود (Hu,2017). مثبت بودن یا نبودن آنها باید به چگونگی ارتباط آنها با ساختارهای سازگاری قدیمی و اینکه تا چه اندازه در کل سیستم صنعتی (اقتصادی) منطقهای تعبیه شده‌اند، بستگی داشته باشد (Hu & Hassink,2017:538).
در ایران برداشت بسیاری از مدیران و مسئولان شهری از اقتصاد شهری عموما مالیه و دارایی شهرداری است. اما این اقتصاد شهری نیست. تامین مالی شهرداری تنها بخش بسیار کوچكی از اقتصاد شهری را شامل می‌شود. شهرداری‌ها باید توان تدوین سیاست‌های اقتصادی شهری را داشته باشند. امروزه با گسترش و ازدیاد شهرها و همچنین با در نظرگیری پیشرفت بسیار سریع تكنولوژی و فناوری علوم در دنیای امروزی و تحولات روزافزون ابعاد مختلف اجتماعی و اقتصادی داخل شهرها، درك و شناخت موضوعات اقتصاد شهری بیش از پیش ضرورت می‌یابد. مسائلی مانند رشد و توسعه شهرها، حاشیه نشینی و مهاجرت، اشتغال و بیكاری، مسكن، رفاه اقتصادی، حمل‌ونقل، مشكلات زیست محیطی و آلودگی، تجارت جهانی، استفاده مناسبتر از امكانات اقتصادی و ... همگی به نوعی در قالب و چهارچوب مفاهیم اقتصاد شهری مصداق دارند و معنا پیدا می‌کنند (Musaei et al,2013:2) که این موارد به مشکلات اساسی و مسئله جدی شهرهای ایران تبدیل شده‌است بنابراین ثبات اقتصاد شهری می‌تواند بسیاری از این مسائل را حل کند. ثبات و پایداری در بخش اقتصاد شهر نیازمند انعطافپذیری و تابآوری در برابر حوادث و چالش‌های مختلف است و با آسیبشناسی و ارزیابی صحیح میتوان در قالب استراتژی‌های تابآوری اقتصادی مشکلات بیان شده را حل نمود و به پایداری رسید.
شهرستان نقده نیز در سالیان اخیر همانند شهرهای دیگر کشور با مشکلات اقتصادی مواجه است. زیرا محرومیت، نابرابری، بی‌بهرگی، بیکاری و انواع مختلفی از عدم‌تعادل و سازگاری ساختاری (درارتباط و وابستگی با مفاهیم چون صنعتی شدن، ترازپرداخت‌ها، میزان شهرنشینی ونظایر آن) به‌وضوح بر بسیاری از جنبه‌های شهرها جریانی نامتعادل، غیرمستمر و غیرسازگاری دارد. با اینکه استعدادهای طبيعي و انسانی، زمینه مساعدی را، جهت رونق بخش كشاورزي، در این منطقه فرآهم نموده است. بنابراین میتوان چنین پیش‌بینی کرد؛ که فعالیت‌هاي کشاورزی در آینده قابلیت بيشتري براي توسعه دارند البته لازم به ذکر است که وجه غالب کشاورزی به‌ویژه دامداری، زراعت و باغداري در سطح روستاها به صورت سنتي و قديمي صورت می‌پذیرد؛ که مي‌توان با اجرای برنامه‌هاي آموزشی و ترویجی، به رشد فعالیت‌هاي کشاورزی به صورت مزارع صنعتی کمک نمود. از سوی دیگر، با وجود استعدادها، قابلیت‌ها، ظرفیت‌ها و پتانسيل‌هاي بالقوه کشاورزی، معدنی و صنعتی در این منطقه، در صورت ایجاد برنامه‌ریزی‌های و مدیریت مناسب، صنعت و تولیدی در بخش‌های مختلف را در آینده مي‌توان به‌عنوان موتور محرك توسعه و شکوفایی این منطقه دانست همچنین باتوجه به نقش اين دو بخش در زمينه و تأمین مواد اوليه و ایجاد اشتغال، بایستی این زمینه در اولویت اول در توسعه نواحي مذكور قرار گیرد.
در میان وجود پتانسل‌ها و محدودیت‌ها در جنبه‌های گوناگون نیاز به انتخاب راهبردها باتوجه به بوم شناختی صورت گیرد تا هدف حداکثرسازی سود و کارایی اقتصادی در شهرستان نقده رخ داده و ایجاد چهارچوب‌هایی برای ایجاد مواردی چون مشوق همکاری‌ها، محول‌کننده قدرت، توانا‌سازی فعالیت‌های مردمی و نهادهای مردمی برای برهم زدن این شرایط و ایجاد محیطی برابر و متعادل همراه با پایداری به وقوع بپیوندد. باتوجه به پتانسل‌های شهرستان نقده از نظر کشاورزی، گردشگری، صنعت و صنایع تولیدی دارای منابع کسب ثروت بی‌شماری می‌باشد اما منایع ناپایدار و غیررسمی درآمدی به یکی از ارکان‌های اصلی اقتصاد شهرستان نقده تبدیل شده‌است. بنابراین برنامه‌ها و طرح‌های شهری، نتوانسته است مشکلات اقتصادی این شهر را رفع کنند به همین دلیل برای رفع مشکلات اقتصاد شهری به صورت پایدار و همراه با رشد و توسعه شهری در کنار یکدیگر و همچنین جلوگیری از کسب درآمدی ناپایدار میتوان با تکیه بر اصول تابآوری اقتصادی گام برداشت و اقتصاد شهرستان نقده را از طریق ارزبابی وضعیت موجود به تدوین منابع درآمد پایدار و ایجاد یک سیستم تابآور در برابر چالش‌های گوناگون به پایداری رساند. لذا در همین راستا این پژوهش جهت ارزیابی میزان تابآوری اقتصاد شهری شهرستان نقده در ابعاد اقتصاد خرد و کلان صورت گرفته است.
پیشینه و مبانی نظری تحقیق
تابآوری
مفهوم و محتوا تابآوری اولین بار توسط هولینگ1 در سال 1973 در مقالهی (تابآوری و پایداری سیستمهای اکولوژیکی) مطرح شد. تابآوری معیار و شاخصی برای سنجش توانایی سیستم در جذب تغییرات است درصورتی که هنوز مقاومت قبلی را دارد (Lees and Imrie,2014:305). کلمه تابآوری در کاربرد معمول به معنای توانایی یک سیستم یا نهاد برای برگشت به شرایط عادی و معمولی بعد از وقوع پیشامدی که سبب اختلال می‌گردد. این تعریف گسترده در زمینه‌های مانند روانشناسی، اکولوژی، علم مواد، مهندسی و اقتصاد به‌کار می‌رود (hosseini et al,2016). امروزه اصطلاح تابآوری در برابر انواع بحران‌های انسانی و طبیعی به یکی‌از مفاهیم بسیار مهم کاربردی و نظری در مدیریت شهری تبدیل شده‌است. باتوجه به اهمیت این اصطلاح، خیلی از دانشمندان و صاحب نظران عرصه مدیریت شهری ضمن ارائه تعاریف جامع از این اصطلاح، ویژگی‌های شهرهای تابآور را شناسایی می‌کند و در صدد ارایه راهبردهای برای ایجاد این جوامع است (Lotfi et al,2017:212). تفکر تاب‌آوري روشی ساختاری براي توجه به عدم قطعیت، پیچیدگی‌ها وابستگی‌هاي درونی سیستم و فرآیندها، است و زمینه را براي روش‌هاي نوین برنامه‌ریزي و استفاده کارآمدتر و مفیدتر از ارزیابی و تفکر پایداري فرآهم می‌آورد (Walker et al,2004:81).
تابآوری شهری ضرورتا به معنی بازگشت سیستم به حالت اولیه خود نیست بلکه میتوان گفت به معنی تغییر وضعیت به حالتی جدید برای تطبیق با تغییرات و دگرگونی‌ها جهت ادامه حیات خود است (Folke et al,2010). بنابراین به‌طورکلی سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان در تلاش‌اند تا با جنبه‌ها و فرآیندهای مختلفی که بر شهر تاثیر می‌گذارد همگام و همراه شوند؛ در هر صورت، این مسائل معمولا مربوط به تغیییرات اقتصادی (بحران اقتصادی)، فضایی (فشردگی شهری)، و محیطی (گرم شدن کره‌زمین) است که می‌تواند هزینههای بالای اجتماعی را درپی داشته باشد (Kerr and Menadue,2010). لذا نقش برنامه‌ریزان و مدیران شهری، همراه با حکومت‌های محلی، در این زمینه‌ها مهم و حساس بوده و در شکل‌گیری شهرهای تابآور بسیار نقش مهم ایفا می‌کنند (Ketabchi & Reseshpour,2017:4).
باتوجه‌به و تعریف‌ها و مفهوم کلی تابآوری، رویکردهای تابآوری روشی برای چگونگی انطباق و سازگاری جوامع با شرایط ناپایداری، درک تعامل بین افراد و محیط، سیستمهای دینامیک، و تبیین ابعاد اجتماعی به‌کار برده می‌شود. در سه دسته میتوان رویکردهای مفهومی تابآوری را تقسیم کرد: 1) تابآوری در مفهوم بازیابی؛ 2) تابآوری در مفهوم پایداری؛ 3) تابآوری در مفهوم گذار از میان رویکردهای مفهومی (Herreria et al,2006:135).
«شهرها سیستمهای بسیار پیچیده و به‌هم وابسته با خواص فیزیکی، سازمانی، اجتماعی و اقتصادی هستند. تابآوری شهری توانایی سیستمهای شهری به منظور مقابله با سطوح مشخصی از فشار است»، این تعریف شورای بین‌المللی طرح‌های زیست‌محیطی محلی2 در مورد شهرهای تابآور است (ICLEI,2013). این سازمان یک اتحادیه بین‌المللی متعهد به توسعه پایدار است و بیشتر از 1200 شهر، سازمان‌های دولتی محلی، ملی و منطقهای و همچنین اتحادیه‌های سراسر جهان عضو این شورا شده‌اند (ICLEI,2015:3). بیان این شورا از تابآوری شهری به صورت زیر است.
- شهری که از بهبود تابآوری در زندگی اجتماعی و اقتصادی، زیرساخت‌ها و ادارات خود حمایت می‌کند؛
- این نوع شهرها در برابر تغییرات اجتماعی، محیطی و اقتصادی عکس‌العملی و واکنش‌های خلاقانه‌ای از خود ارائه می‌دهند و میزان آسیب‌پذیری را کمتر کرده تا پایداری را به‌صورت بلندمدت را افزایش یابد؛
- فعالیت‌های این نوع شهرها نسبت به منشاء‌ها و شرایط حساس محلی منحصربه‌فرد است. طراحی راهکارهایی که در یک بخش جهت جلوگیری از ایجاد یا وقوع بحران و فاجعه صورت می‌گیرد باید به‌گونه‌ای باشند که در چند ناحیه توسعه پایدار و همچنین مقاومت و تابآوری جامعه را افزایش دهد؛
- تعریف مفهومی شهرهای تابآور و دستورکار سیاسی در زمینه‌های مدیریت منابع و مدیریت محیطی، مالی، توسعه اقتصادی و اجتماعی، طراحی، حاکمیت شهری و زیرساختی است (Ketabchi & Reseshpour,2017:4).
تابآوری شهرها در برابر شرایط مختلف یکی‌از مؤلفه‌های اصلی در مدیریت شهرهاست. شهروندان نیازمند یک محیط امن و احساس امنیت کامل در جهت تأمین فضای مورد نیاز برای تأمین نیازهای خود می‌باشند. این امر نیازمند پایداری محیط شهری است که محیطی تابآور در برابر مخاطرات را داشته باشد و نیاز اساسی انسان به یک فضای امن و با آرامش را مهیا کند. این امر جز با شناخت کامل محیط حاضر و آسیبشناسی دقیق آن میسر نخواهد بود (Abdovad et al.2020:11).
تابآوری اقتصادی و اقتصاد شهری
شوک بحران مالی سال ۲۰۰۸، همزمان با دوره جدید، اقتصاد همراه بود که موجب شد تا محققان و اندیشمندان به موضوع تابآوری اقتصادی توجه بیشتری داشته باشند. محققان غربی موضوع تابآوری اقتصادی را جهت بهبود اقتصادی منطقه و توسعه پایدار بخش اقتصادی مطرح کردند. به اعتقاد برخی از محققان میزان مقاومت اقتصادی بستگی به ویژگی‌های اجتماعی اقتصادی، تنوع ساختارهای و استراتژی‌های توسعه، اقتصادی دارد (Peng,2017:91). سازگاری و واکنش ذاتی افراد، سیستم‌ها و جوامع در برابر مخاطرات به عنوان رکن اصلی تابآوری اقتصاد بیان شده است. به‌طوری که موجب کاهش زیان‌های بالقوه و خسارات ناشی از مخاطرات است. تابآوری اقتصادی هم به ظرفیت همه نهادها هم به ظرفیت‌های شغلی افراد وابسته است. نتایج تحقیقاتی حاکی از این است که یک اقتصاد محلی با فرصت‌های شغلی و کسب و کار متنوع و گوناگون ارتباط مستقیم با تابآوری اقتصادی دارد و آسیب‌پذیرین جوامع آنهایی هستند که اشتغال و تولید تک محصولی دارند این میزان آسیب‌پذیری در زمان رکود اقتصادی به بیشترین حالت خور می‌رسد (Steiner,2015:31). باتوجه به سرمایه‌گذاری بالا و حجم اقتصادی بالاتر در یک اقتصاد توسعه‌یافته طمان وقوع شوک تاثیر اولیه شوک کمتر عمیق بوده و بازیابی اقتصادی سریع‌تر صورت می‌گیرد اما در کشورهای درحال توسعه با وقوع شوک و نوسان در بخش اقتصادی خسارات با شدت بیشتر و در وسعت بزرگ‌تر و طولانی‌تر رخ می‌دهد همین امر سبب کاهش سرعت بازیابی اقتصادی می‌شود و جامعه مدت طولانی‌تری تحت فشارهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی قرار می‌گیرد (Paripishbar,2016:23).
در سال‌های 2003 الی 2009 بیشترین تعداد مطالعات خارجی در زمینه تابآوری اقتصادی توسط بریگوگلیو3 انجام شده‌است. همچنین دو شاخص آسیب‌پذیری و تابآوری اقتصادی اولین بار توسط وی تفکیک شد. او آسیب‌پذیری را یک شاخص دائم و یا شبه‌دائم میداند که به بیش‌از یک کشور یا سیستم مربوط است، قابل کنترل بودن این شاخص ویژگی مهم آن است و تا حدود زیادی تحت تأثیر متغیرهای غلظت (تراکم) صادرات، وابستگی به واردات، باز بودن تجارت و محیط پیرامونی است که گاهی تحت تاثیر راهبردها و سیاست‌های نادرست قرار می‌گیرند. تک محصولی بودن یا عدم تنوع در صادرات در بخش غلظت (تراکم) صادرات که تا حدودی وابسته به تولید و مزیت تولید دارد مطرح است و بیان می‌کند که تک محصولی بودن در صادرات سبب افزایش آسیب‌پذیری است. شاخص وابسته به‌اندازه کشور، شاخص وابستگی به واردات است. نسبت تجارت بین‌المللی به تولید ناخالص داخلی باز بودن تجارت اندازه‌گیری می‌شود و بیان می‌کند یک کشور در استفاده از بازارهای بین‌المللی از چه موقعیتی برخوردار است. اندازه‌گیری محیط پیرامونی با فاصله (مسافت) مراکز خرید و فروش سنجیده می‌شود. این موارد بیان می‌کنند که عدم تنوع صادرات و کوچکتر کشور در تنگنا و خطر آسیب‌پذیری بیشتری جهت مواجه شدن با شوک‌ها و نوسانات قراردارد (Sohaili,2017:18). این موارد را میتوان به شهرها و در ارتباط شهرهای داخل یک منطقه نیز تعمیم داد.
«توانایی یک کشور (سیستم) در کاهش اثرات نامطلوب و سازگاری با شوک‌های اقتصادی»، تعریف بریگوگلیو از تابآوری است. یعنی تاکید بیشتر بر توانایی کشور است. به اعتقاد وی تابآوری اقتصادی در ابتدا با مالیات‌ها، سیاست‌های اقتصادی، هزینههای دولت و در مرحله دوم با مقاومت اقتصادها در مقابل نوسانات و شوک‌ها در ارتباط است.
1) توسعه اجتماعی؛ 2) کارایی بازارهای خرد؛ 3) حکومت‌داری خوب حکمرانی خوب؛ 4) کارایی اقتصاد کلان؛ چهار متغیر اصلی تابآوری اقتصادی مطرح در مطالعات بریگوگلیو است (Sohaili,2017:19).
در تعریف دیگری، رُز4 (2007) در مقاله «تعریف و اندازه‌گیری اقتصاد تابآور در مواجهه با بحران‌ها» مفهوم تابآوری را به چند دسته مختلف تقسیم کرده است که شامل: تابآوری (پویایی): سرعت بازیابی به وضعیتی مطلوب، که یک سیستم پس‌از شوک‌های شدید؛ تابآوری ذاتی: توانایی تعامل با بحران؛ تابآوری ایستای اقتصادی: شامل میزان توانایی سیستم برای حفظ تعادل و کارکرد (مانند ادامه دادن تولید) در هنگام وقوع شوک و نوسانات؛ و تابآوری انطباقی (دارای قدرت سازگاری): توانایی حفظ کارکرد سیستم در مواقع بحرانی برمبنای تلاش و نبوغ (Peqami & Mansoori, 2013:98).
اقتصادی تابآور است باتوجه به تعاریف بیان شده، که دارای قابلیت‌های زیر است:
· سازگاری (انطباق) با تغییر شرایط و موقعیت‌ها،
· تاب‌آوردن در مقابل شوک‌ها و نوسانات ناگهانی،
· تا حد یک تعادل مطلوب خود بازیابی شود (خواه تعادل پیشین یا یک تعادل جدید) و تداوم عملیات خود را حفظ کند.
این سه مؤلفه، قابلیت سازگارپذیری و سازگاری به موقع و بازیابی سریع پس از یک بحران در پاسخ به محیط در حال تغییر را تضمین می‌دهند (Majlis Research Center,2013:9). همچنین می‌توانند آینده نگاری و پیش‌بینی شوک‌ها و ریسک‌ها در جهت بکارگیری سیاست‌های مناسب بکارگیرند و به میزان تابآوری را افزایش دهند (Lajordi & AbuNouri,2014:2). بیشتر بررسی‌های اقتصاد شهری بر یک مدل به خصوص تکیه دارند که در دهه‌ی ۶۰ میلادی توسط ویلیام آلونسو، ریچارد موث، و ادوارد میلز5 برای ساختار فضایی شهری ارائه شد. این مدل شهر تک‌مرکزی6 نامیده می‌شود. در حالی که عموما در اقتصاد نئوکلاسیک روابط فضایی (فاصله‌ای) میان افراد و موسسات در نظر گرفته نمی‌شود، اقتصاد شهری با تمرکز بر این گونه روابط، تلاش می‌کند انگیزه‌های زیربنایی که موجب تشکیل، کارکرد، و توسعه‌ی شهرها می‌شوند را دریابد. (Strange,2008) ریشه‌ی اقتصاد شهری به تئوری‌های مکانی فون تونن، آلونسو، کریستالر و لوش7 باز می‌گردد که آغازگر آنالیز اقتصادی فضایی بودند (Capello & Nijkamp,2004:3-4).
جایگاه اقتصاد کلان و خرد در اقتصاد شهری
در علم اقتصاد شهری سعی می‌شود برای توضیح مسائل شهری، ابزارهای اقتصادی به‌کار گرفته شود، نه اینکه شهر را در مطالعات اقتصادی وارد کنند. اقتصاد شهری بر خلاف علم اقتصاد مجرد، به کارگر به‌عنوان یک عامل تولید کننده نگاه نمی‌کند بلکه او را به عنوان یک مصرف‌کننده، یک رای دهنده، فردی که موجب شلوغی، موجب آلودگی محیط می‌شود و همچنین فردی که درگیر مسائل و مشکلات شهری است می‌نگرد. اقتصاد شهری هم مسائل بین شهری و هم مسائل درون شهری را مورد بررسی قرار می‌دهد. از دید اقتصاد شهری در تجزیه و تحلیل مسائل بین شهری، سعی در دانستن جواب سوالات مانند: علل پیدایش شهر چیست؟ چرا شهرها رشد و توسعه پیدا می‌کنند؟ چرا رشد شهری در دوره‌ای از تاریخ سریع‌تر شده است؟ آیا رشد شهر نشینی در جوامعی از نظر اقتصادی وابسته اند مثل کشورهای پیشرفته اند؟ آیا رقابتی بین شهرها وجود دارد؟ است. از دید اقتصاد شهری در مورد مسائل درون شهر این سئوالات مورد توجه قرار می‌گیرد: درباره زمین و استفاده از آن چگونه تصمیم گرفته می‌شود؟ آیا امکان بوجود آوردن یک سیستم حمل‌ونقل موثر در یک منطقه شهری وجود دارد؟ اثر تمرکز افراد در یک منطقه بر روی فقر و آلودگی محیط چیست؟ آیا حاشیه‌نشینی فقط مختص جوامع توسعه‌نیافته است؟ گرچه اقتصاددانان شهری، جواب‌هایی برای اکثر این سئوالات ندارند ولی شناخت و تجزیه و تحلیل این مسائل از نظر اقتصادی، اولین قدم مهمی است که باید برداشته شود. در نگرش اقتصاد جدید شهری، شهر به صورت متوازن، یک هسته‌ای و بدون توجه به سیاست بخش عمومی و عملکردهای اقتصاد آزاد و قیمت‌ها در مسئله ساختمان و بهای زمین (که از بازار رقابتی تبعیت می‌کنند) مطالعه می‌شوند (Jalili Mehrabani, 2016:50-51).
تراکم جمعیت در هر ناحیه شهری، کاربری‌های موجود و میزان تقاضای مردم به هر ناحیه شهری، زیرساخت‌های گذر خودرو و عابر پیاده، و فرم و کیفیت خیابان‌ها در هر ناحیه شهری عوامل اصلی تعیین‌کننده تولید سفر درون در پهنه‌های عملکردی آن ناحیه می‌باشند (Mohammadi & Ghasemi,2023:135). خدمات، نه تنها در داخل یک شهر، بلكه بین شهرها و مناطق شهری بررسی می‌شود. تمرکز فعالیت‌های تولیدی در یک فضا باعث تغییر کارایی تولید، توزیع کالا و خدمات در آن فضا می‌شود. وظیفه اقتصاددانان شهری این است که تعیین کنند: آیا تمرکز در یک فضا مفید و اقتصادی است یا خیر؟ همچنین بررسی‌هایی درباره بازار کار، سطح اشتغال، پایگاه اقتصادی زنان، سهم زنان در نیروی کار شهری، میزان درآمد در محله‌های شهری، نابرابری میزان درآمد گروه‌های شهری و نقش بخش های صنعتی، خدماتی، فرهنگی و توریستی در اقتصاد شهری صورت می‌گیرد (Musaei et al,2013:10).
اقتصاد خرد به‌عنوان یکی از سه حوزه علم اقتصاد تنها به آن بخش از تحلیل اقتصادی می‌پردازد که بر رفتار اقتصادی فردی انسان ها متمرکز است. اکتفا به این حوزه بدان معناست که گویی تنها به شناخت رفتار اتم‌ها پرداخته، از شناخت ترکیبات معدنی و آلی حاصل از آنها صرف نظر شده‌است. روشن است که شناخت رفتار اتم‌ها لازم است، اما کفایت نمی‌کند. در اقتصاد خرد فرض بر این است که افراد و بنگاه‌ها در یک بازار رقابتی کامل برای بیشینه سازی منفعت یا مطلوبیت خود می‌کوشند که این کوشش در نتیجه به تخصیص بهینه منابع و تعادل عمومی در اقتصاد می‌انجامد (Athari,2009:58). در خصوص تعریف جایگاه اقتصاد شهری در اقتصاد خرد، توجه به این موضوع کافیست که اقتصاد شهری خود به‌عنوان یکی‌از شاخه‌های اقتصاد خرد محسوب می‌شود که در آن ساختار فضایی شهر، مکان‌گزینی خانوار‌ها و موسسات اقتصادی صورت می‌گیرد. در واقع شاخص‌های مورد بررسی در اقتصاد خرد و اقتصاد شهری اشتراکات عمده‌ای دارند. از مهمترین این اشتراکات، بررسی الگوی عرضه و تقاضا در سطح شهر می‌باشد. باتوجه به توانمندی مدیریت شهری در خصوص سرمایه‌گذاری خصوصا در بخش زمین و ساختمان، ایجاد تعادل در عرضه و تقاضای زمین در گروه‌های مختلف درآمدی، سبب رونق اقتصادی و نیز تعادل در فعالیت اقتصادی می‌شود (Jalili Mehrabani,2016:46).
اقتصاد کلان حوزه انتظام بخشیدن به اقتصاد و فضای شهر است. اقتصاد کلان شهری و منطقهای به مقولاتی چون صرفه‌های ناشی از تجمع و برآیند آن به صورت صرفه‌های شهرنشینی، همچنین تعادل اقتصادی شهر و منطقه، داده و ستانده‌ها، پیوندها (مثبت و منفی) و توازن‌های بین و درون منطقهای و شهری، اقتصاد و اشتغال پایه شهر فعالیتی که از بیرون برای آن کسب درآمد یا مازاد اقتصادی می‌کند و رابطه آن با رشد و افول اقتصاد و جمعیت شهر و محله‌ها و غیره می‌پردازد. به پیروی از «کینز» مقولاتی که در زمره رفاه اجتماعی اند (به معنای بالا بردن تقاضای كل) را میتوان در همین حوزه قرار داد. سرانجام گستره‌ای در اقتصاد و اقتصاد شهری که در آن شکست بازار رخ می‌دهد در چارچوب اقتصاد کلان شهری انتظام عقلانی می‌یابد (Athari,2009:58).
روش میانگین مجموع فواصل از حدبهینه
این روش را براى اولین بار توسط سید عین‌الدین استاد گروه جغرافیا دانشگاه پاکستان، در ارتباط با سنجش و ارزیابى میزان تاب‌آورى دو استان از بلوچستان ارائه کرده است (Ahmadzadeh & Aminzadeh,2019:38)، (Ainuddin & Routray,2012:29).
برای جلوگیری از فرآیند نرمال‌سازی شاخص‌ها در این روش ارزش عددی هر شاخص به درصد محاسبه می‌شود.
برای به‌دست‌آوردن فاصله تا حدبهینه هر شاخص در این روش باید وضعیت موجود در هر شاخص (درصد واقعی هر شاخص) را بر حدبهینه‌ی (درصد سطح مطلوبیت هر شاخص) مشخص شده برای آن شاخص تقسیم کرد.
رابطه 1 | درصد سطح مطلوبیت هر شاخص / درصد واقعی هر شاخص | RFI8 = |
برای داده‌ها و شاخص‌هایی که با تابآوری رابطه‌ی معکوس دارند (یعنی با افزایش میزان شاخص، میزان تابآوری نهایی کاهش می‌یابد)، رابطه 1 معکوس خواهد شد و از طریق رابطه زیر محاسبه می‌شود:
رابطه 2 | درصد واقعی هر شاخص / درصد سطح مطلوبیت هر شاخص | RFI = |
میزان فاصله‌ی از حدبهینه‌ی تابآوری برای هر شاخص با جمع فواصل به‌دست‌آمده از مقدار بهینه در هر بعد تابآوری در آن بعد مشخص را میتوان محاسبه کرد. بر این اساس، میزان تابآوری در ابعاد مختلف عبارتنداز:
رابطه 3 |
| CIR9= | تعداد شاخصn = |
در آخر، برای محاسبه و ارزیابی میزان تابآوری نهایی، میانگین عدد محاسبه شده از طریق رابطه زیر برای تمامی ابعاد مختلف حساب می‌شود:
رابطه 4 |
| AIR10 = | تعداد ابعاد m = |
(Ainuddin & Routray, 2012:928)، (Dadashpour & Aadih2014:79).
در پایان با محاسبه میزان تاب‌آورى، اعداد بدست آمده در هریک از فاکتورهاى سه‌گانه را مى‌توان با نمودار 1 مقایسه کرد و میزان تاب‌آورى را مورد سنجش قرار داد. نمودار 1 مشخص می‌کند که در هریک از ابعاد، تابآوری کدام وضعیت است و لزوم اقدامات مداخله در چه حد ضرورت می‌یابد (Ahmadzadeh & Aminzadeh,2019:38).
نمودار 1. بررسی وضعیت بحران خیزی و تابآوری شهری
منبع: Ahmadzadeh & Aminzadeh,2019:38
پیشینه
بیانچی11 و همکاران (2021)، در مقاله‌ای با عنوان "اقتصاد سیاسی مکان‌ها از دیدگاه توسعه انسانی پایدار نمونه مورد: امیلیا رومانیا"، بحث می‌کند که چگونه سیاست صنعتی یکپارچه می‌تواند به‌طور همزمان تولید ارزش افزوده و افزایش بهره‌وری را در اقتصادهای منطقه، همراه با فراگیری و انسجام اجتماعی دنبال کند. استدلال‌های ریشه در ادغام ادبیات توسعه انسانی و رویکرد قابلیت، جغرافیای اقتصادی و سیاست صنعتی دارد. به‌طور خاص، یک دیدگاه مردم محور و مکان محور در مورد توسعه انسانی پایدار و یک چارچوب اقتصاد سیاسی تفسیری برای تحلیل ساختاری کنش جمعی در مکان‌ها معرفی می‌کند. این استدلال‌ها با تحلیل سیاست‌های صنعتی اخیر برای انسجام اجتماعی جدید در منطقه امیلیا رومانیا در ایتالیا نشان داده شده‌است.
گومز و رویز12 (2021)، در مقاله‌ای با عنوان "مدل طراحی تطبیقی برای ادغام کشاورزی شهری در توسعه پایدار شهرها با مطالعه موردی در شمال اسپانیا"، مطرح می‌کند که شهرها با چالش‌های پایداری بزرگی روبرو هستند، اما پتانسیل ارایه راه حل‌ها را نیز دارند. جامعه علمی به دلیل توانایی آن در ارایه خدمات متنوع اکوسیستمی مرتبط با پایداری و تابآوری شهری، کشاورزی شهری را یک ویژگی چند عملکردی میداند. با این حال، این دانش علمی فقط به برنامه‌ریزان و برنامه‌ریزی شهری و طراحی شهری نرسیده است و به فقدان تعهد قاطع برای گنجاندن کشاورزی در شهر تبدیل می‌شود. در این مقاله، یک تحقیق کاربردی فرا رشته‌ای را برای وارد کردن کشاورزی شهری در طراحی شهرهای سازگار با محیط زیست و از نظر اجتماعی تابآور توسعه داده است. با حمایت برنامه LIFE اتحادیه اروپا در شهر لوگو، اسپانیا، چارچوبی را ایجاد کرده که دانش علمی را یکپارچه می‌کند. تمرین حرفه‌ای و مشارکت ذینفعان و تصمیم‌گیران برای ترویج طراحی فضای کشاورزی نوآورانه با ویژگی نمایشی، به‌راحتی قابل اصلاح، سازگاری و تکرار در سایر شهرها. مجموعه شاخص‌های خدمات اکوسیستمی ایجاد شده برای نظارت و ارزیابی پیشنهاد، به نوبه خود، ارایه موثر خدمات اکوسیستمی را با طراحی فضای کشاورزی شهری تعیین می‌کند و به جلب حمایت تصمیم‌گیرندگان و شهروندان برای کشاورزی شهری کمک می‌کند.
آنتونس13 و همکاران (2022)، مطالعه‌ای با عنوان"اقتصاد دایره‌ای برای شهرها و توسعه پایدار: مورد شهر پرتغالی لیریا" داشته که، هدف اصلی این مطالعه ارزیابی ادراک ساکنان شهر لیریا (پرتغال) از مفهوم اقتصاد دایره‌ای و پذیرش اقدامات و پروژه‌های دایره‌ای، جمع‌آوری نظرات و انگیزه‌های آنها و درک چالش‌هایی است که آنها درک می‌کنند. روش شناسی اتخاذ شده شامل یک رویکرد ترکیبی کیفی و کمی بود. نمونه‌ای از 547 پاسخ به دست آمده و این نتایج تحت تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند و نتیجهگیری شد که آشنایی شرکت‌کنندگان مطالعه با اقتصاد دایره‌ای کم است، اما آنها تمایل مثبتی برای شرکت در فعالیت‌های اجاره، استفاده مجدد، تعمیر مقاله و بازیافت دارند. شهرداری باید به سرمایه‌گذاری در گسترش و ترویج طرح‌های اقتصاد دایره‌ای در شهر ادامه دهد، زیرا تمایل پاسخ دهندگان به استفاده از آنها وجود دارد که ممکن است به این نتیجه برسد که از اجرای آنها حمایت می‌کنند.
قربانی و همکاران (1400)، در مطالعه‌ای با عنوان "ارزیابی اثرات گردشگری بر توسعه اقتصاد شهری (نمونه مورد مطالعاتی: شهر اردبیل)"، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران توسعه از گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه یاد می‌کنند و در همین ارتباط گردشگری با برنامه‌ریزی اصولی و شناسایی مزیت‌ها و محدودیت‌ها می‌تواند نقش موثری بر توسعه شهرها و روستاها، توسعه ملی و تنوع بخشی به اقتصاد ملی و در نتیجه توسعه اقتصادی شهرها گردد. در این ارتباط پژوهش حاضر به بررسی و ارزیابی اثرات گردشگری بر توسعه اقتصاد شهر اردبیل پرداخته است. باتوجه به اهداف درنظر گرفته شده برای تحقیق از 3 مولفه عدالت اقتصادی، ثبات اقتصادی و رفاه اقتصادی در قالب 23 گویه بهره گرفته شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با نرم‌افزارهای LISREL و SPSS بود. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان داد که در بین ابعاد سه‌گانه نیز به ترتیب بعد رفاه افتصادی، ثبات اقتصادی و عدالت اقتصادی بیشترین تاثیرپذیری را از گردشگری داشته‌اند.
مودت و ولی‌پور (1399)، در مقاله‌ای با عنوان "مدیریت توسعه شهری با رویکرد اقتصاد پایدار و مدل‌سازی LQ (نمونه موردی بافت شهری دزفول)"، بیان می‌کند که شهری دارای توسعه پایدار است که اقتصاد شهری پایدار، جامعه شهری پایدار و محیط زیست شهری پایدار را با حفظ اکوسیستم داشته باشد. که این شاخص‌ها از شرایط توسعه پایدار اقتصادی است. ماهیت تحقیق حاضر توسعه‌ای _کاربردی و از نظر روش تحقیق (توصیفی _ تحلیلی) است. داده‌های فعالیت‌های صنعتی، خدماتی، کشاورزی به صورت مقایسه‌ای درسال 1395 مورد تجزیه تحلیل قرار گرفته است. همچنین داده‌های بخش‌های اقتصادی به وسیله ضریب مکانی (LQ) و نمایش نموداری با سه عنصر اقتصاد کشوری، اقتصاد شهر دزفول و مقایسه میان دو بافت شهر مورد ارزیابی قرار گرفته است. نشان داد که اشتغال غیرپایه باعث از کارافتادگی اقتصاد شهر و در نهایت شهر را از توسعه پایدار دور می‌کند.
اسماعیلی وردنجانی و همکاران (1399)، در مطالعه‌ای با عنوان "ارزیابی و تحلیل جغرافیایی مؤلفه‌های اصلی اثرگذار بر پایداری اقتصاد شهری؛ مطالعه موردی شهرهای چهارمحال و بختیاری"، بیان می‌کند امروزه چالش‌های اقتصادی از مهمترین موانع دستیابی به پایداری اقتصاد شهری در کشورهای در حال توسعه محسوب می‌شوند. این پژوهش با هدف ارزيابی و تحلیل جغرافیایی مولفه‌های موثر بر پایداری اقتصادی شهرهای استان چهارمحال بختياری انجام شد. این پژوهش پیمایشی برای ارزيابی پایداری اقتصادی شهرها، 55 شاخص عینی پایداری اقتصادی گزینش و با استفاده از روش‌های تحلیل مؤلفه‌های اصلی، شاخص خودهمبستگی فضایی موران و روش درونیابی وزندهی معکوس فاصله مورد تحلیل قرار گرفت. شهرهای استان چهارمحال و بختیاری در مؤلفه رفاه اقتصادی وضعیت نامناسبی دارند. وضعیت مناسبتر در هر سه مولفه اصلی و شاخص ترکیبی پایداری اقتصادی در شهرهای واقع در نیمه‌شرقی بالاخص شهرهای واقع در شهرستان‌های سامان، بروجن و شهرکرد متمرکز است.
باتوجه به بررسی پیشینه و مطالعات انجام شده در راستای توسعه اقتصاد پایدار نتیجه می‌شود که استان آذربایجان غربی و بخصوص شهرستان نقده دارای مطالعات جامع در این خصوص نبوده‌است و در این حوزه تا‌بحال برای شهرستان نقده و استان آذربایجان‌غربی مطالعه مشابه صورت نگرفته است و این پژوهش اولین مطالعه در خصوص بررسی مفاهیم توسعه پایدار در بخش اقتصاد شهری است. بنابراین در این پژوهش به منظور برطرف کردن این خلا، به ارزیابی وضیت موجود و بررسی جامع پتانسل‌ها و ویژگی‌های اقتصادی در راستای ایجاد منایع پایدار کسب درآمد برای ارگان‌های دولتی، شهرداری و شهروندان شهرستان نقده پرداخته‌است و سعی برآن است با تدوین برنامه‌ها و طرح‌های کارآمد، پایدار و قابل اجرا برای رونق اقتصاد پایدار شهرستان نقده برپایه اصول توسعه پایدار، طرحی کارآمد همراه با روش‌های اصولی اقتصاد پایدار ارایه گردد.
مواد و روش تحقیق:
معرفی محدوده مورد مطالعه:
شهرستان نقده در جنوب غربی استان آذربايجان غربي قرار دارد. از شرق به شهرستان مهاباد و میاندوآب، از شمال به دریاچه ارومیه و شهرستان ارومیه، از مغرب به شهرستان اشنویه و از جنوب به شهرستان پیرانشهر محدود شده‌است. تصویر 1 سلسله مراتب موقعیتی شهرستان نقده را نشان می‌دهد. این شهرستان دارای مساحتی به وسعت معادل 1140 کیلومترمربع است. مرکز این شهرستان شهر نقده است. براساس آخرین تقسیمات کشوری شهرستان نقده متشکل از دو بخش (مرکزی، محمدیار)، چهار دهستان (بیگم قلعه، سلدوز، حسنلو و المهدی) و 110 آبادی دارای سکنه است (Armanshahr,2014). مطابق سرشماری سال 1395، جمعیت شهرستان نقده 127671 نفر با بعد خانوار 41/3 و شهر نقده با جمعیت 81598 نفر و بعد خانوار 33/3 می باشد و در مقایسه با 17 شهرستان استان از نظر جمعیت در رتبه 8 قرار دارد Iran Statistics Center,2015)).
تصویر1. سلسله مراتب موقعیتی شهرستان نقده منبع: یافته‌های تحقیق، 1401
بحث و یافته‌های تحقیق
شاخص‌های مورد بررسی تحقیق
باتوجه به فاکتورهای چهارچوب اقتصاد کلان و خرد و همچنین با درنظرگیری ابعاد و ویژگی‌های کلی تابآوری بر مباحث اقتصادی، بمنظور سنجش تاب‌آورى اقتصاد شهرى با روش میانگین مجموع فواصل از حدبهینه جدول 2 شامل شاخص‌هایی در این خصوص گردآوری شده‌است. این شاخص‌ها در حوزه‌های اقتصادی هر بعد در مورد محدودی مورد مطالعه سنجیده می‌شوند به‌عبارت دیگر در هر بعد شاخص‌هایی که مرتبط و موثر بر اقتصاد شهرستان نقده هستند انتخاب شده‌اند. تعداد شاخص‌های خرد 13 مورد و تعداد شاخص‌های کلان 22 مورد بوده و در مجموع از میان 35 شاخص 4 مورد کیفی می‌باشد که ازطریق پرسشنامه و 31 مورد کمی از طریق داده‌ها و اطلاعات موجود ارزیابی می‌شنود.
جدول 1. شاخص‌هاى سنجش تاب‌آورى اقتصاد شهرى، منبع: یافته‌های تحقیق، 1401
ردیف | شاخص | رابطه | روش اندازه‌گیری | |
خرد | 1-1 | نرخ سود شخصی* | مستقیم | درصد پاسخ‌دهی بیشتراز از حد میانگین. |
1-2 | در دسترس بودن اعتبار و تسهیلات* | مستقیم | درصد پاسخ‌دهی بیشتراز از حد میانگین. | |
1-3 | نیازهای مشتریان جدید در بازار اقتصاد * | مستقیم | درصد پاسخ‌دهی بیشتراز از حد میانگین. | |
1-4 | گرایش مردم به خرج کردن* | معکوس | درصد پاسخ‌دهی بیشتراز از حد میانگین. | |
1-5 | درآمد قابل مصرف | معکوس | نسبت هزینه نیازهای اولیه (خوراک، پوشاک، مسکن) به کل درآمد | |
1-6 | میزان پس‌انداز | مستقیم | نسبت میزان پس‌انداز به کل درآمد | |
1-7 | قدرت خرید مردم | مستقیم | میزان افزایش قدرت خرید مردم | |
1-8 | سطح و وروند بیکاری | مستقیم | میزان کاهش بیکاری | |
1-9 | اختلاف توزيع درآمد | معکوس | نسبت تعداد افراد پردرآمد به کم‌درآمد (ضریب جینی) | |
1-10 | عرضه نیروی کار | مستقیم | نسبت جمعیت فعال به کل جامعه آمارى | |
1-11 | هزینه کارگری | معکوس | نسبت هزینه کارگری به کل هزینه فعالیت | |
1-12 | تغییر خاستگاه اکثر گردشگران | مستقیم | میزان افزایش تعداد گردشگران محدوده | |
1-13 | بیماری کرونا و تبعات اقتصادی آن | معکوس | نسبت تعداد کسب‌وکارهای زیان‌دیده نسبت به کل کسب‌وکارها | |
کلان | 2-1 | نرخ ارز | معکوس | نسبت نرخ ارز بازار به نرخ ارزی واقعی (ازطريق عرضه و تقاضا) |
2-2 | رشد اقتصادی | مستقیم | نسبت رشد اقتصادی محدوده به رشد اقتصادی جهانی | |
2-3 | نرخ تورم (ثبات وضعیت اقتصادی) | معکوس | میزان افزایش نرخ تورم سالانه | |
2-4 | کسری بودجه دولت | معکوس | میزان کسری بودجه دولت | |
2-5 | شاخص فلاکت | معکوس | میزان افزایش شاخص فلاکت | |
2-6 | وضعیت نقدینگی | معکوس | میزان افزایش نقدینگی | |
2-7 | تاثیر جهانی شدن اقتصاد | مستقیم | میزان افزایش جهانی شدن اقتصاد | |
2-8 | تعرفه‌های تجاری | معکوس | میزان افزایش تعرفه‌های تجاری | |
2-9 | روندهای بازار سهام | مستقیم | میزان افزایش سود | |
2-10 | سطح زیرساخت‌های عمومی | مستقیم | میزان وجود زیرساخت‌های عمومی برای ایجاد یا دوام بنگاه اقتصادی | |
2-11 | زیرساخت‌های فرسوده | معکوس | میزان فرسودگی زیرساخت‌ها برای ایجاد یا دوام بنگاه اقتصادی | |
2-12 | زیرساختارها ارتباطات زمینی | مستقیم | میزان وجود زیرساختارها ارتباطات زمینی در محدوده | |
2-13 | الگوها و روندهای تجاری | معکوس | نسبت میزان واردات به صادرات | |
2-14 | ساختار و سطح سرمایه‌گذاری‌ها | مستقیم | میزان بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها | |
2-15 | فضای سرمایه‌گذاری | مستقیم | نسبت تعداد روش‌های سرمایه‌گذاری موجود به کل روش‌ها | |
2-16 | رقابت‌پذیری اقتصاد | مستقیم | نسبت شاخص رقابت‌پذیری محدوده به شاخص رقابت‌پذیری جهانی | |
2-17 | بخش‌های جدید بازارهای اقتصادی | مستقیم | میزان افزایش عرصه‌های جدید در بازار اقتصادی | |
2-18 | صنایع در حال رشد پایه چرخه تجارت | مستقیم | نسبت صنایع در حال رشد به کل صنایع | |
2-19 | روندهای تجارت خارجی | مستقیم | نسبت افزایش تجارت خارجی (صادرات) | |
2-20 | وام‌دهی در سیستم بانکی | مستقیم | نسبت تعداد وام ارایه به فعالیت‌های اقتصادی به کل تعداد وام‌ها | |
2-21 | نرخ بهره بانکی | معکوس | میزان افزایش نرخ بهره بانکی | |
2-22 | اقتصاد شهرداری | معکوس | میزان هزینه جاری شهرداری |
* بررسی مواردی که با ستاره مشخص شده‌اند از طریق توزیع پرسشنامه ارزیابی می‌شوند.
اندازه‌گیرى تاب‌آورى اقتصادی
روش میانگین مجموع فواصل از حد بهینه
[1] - Holing
[2] - International Council for Local Environmental Initiatives (ICLEI)
[3] - Briguglio
[4] - Rose
[5] - William Alonso & Richard Muth & Edward Mills
[6] - Monocentric city
[7] - von Thünen & Alonso & Christaller & Lösch
[8] - Resilience Factor Index (RFI)
[9] - Component Resilience Index (CRI)
[10] - Aggregate Resilience Index (ARI)
[11] - Bianchi
[12] - G´omez & Ruiz
[13] - Antunes
در این بخش باتوجه شاخص‌های ذکر شده در جدول 1 تاب‌آورى اقتصادی شهرستان نقده بررسی شده‌است. ارزیابى مجزاى این شاخص‌ها منجر به ارزیابى تاب‌آورى کل مى‌شود، لذا شاخص‌ها مذکور به برهم تأثیرگذار نبوده و نقاط ضعف و قوت یکدیگر را پوشش نمى‌دهند. به همین جهت روش ارزیابى و تصمیم‌گیرى این نوع مولفه‌ها، مدل تصمیم‌گیرى غیرجبرانى است. مدل‌هاى غیر جبرانى روش‌هایى را شامل می‌شود که مبادله بین شاخص‌ها مجاز نیست. این خاصیت نقاط ضعف و قوت شاخص‌ها را با یکدیگر پوشش نمى‌دهد و استقلال عملکرد هر شاخص را حفظ مى‌کند. غیرجبرانى بودن شاخص‌ها باتوجه به برهان خلف، آزمایش تجربى و پرسش از نخبگان مورد تایید قرارگرفته است. براساس منابع حوزه تاب‌آورى اقتصادی براى ابعاد مختلف شاخص‌هاى متفاوتى ذکرشده است که بنابر نیاز پژوهش این شاخص‌ها استخراج شده و در جدول 1 به آن اشاره شد و همچنین رابطه این شاخص‌ها با تاب‌آورى نیز بیان شده‌است. رابطه مستقیم به معناى افزایش تاب‌آورى همگام با افزایش اندازه شاخص و رابطه معکوس به معناى کاهش تاب‌آورى همگام با افزایش اندازه شاخص و بالعکس است (Ahmadzadeh & Aminzadeh,2019:36).
در جدول 2 نتایج مربوط به تحلیل شاخص‌های تابآوری اقتصادی شهرستان نقده در دو بخش خرد و کلان در 35 شاخص جمع‌آوری شده است. حدبهینه میزان مطلوبیت هر شاخص در یک جامعه مطلوب و همچنین وضع موجود میزان وجود درصد هرشاخص در منطقه مورد مطالعه (شهرستان نقده) را نشان می‌دهد.
جدول 2. تحلیل شاخص‌های تابآوری اقتصادی شهرستان نقده، منبع: یافته‌های تحقیق، 1401
ابعاد | ردیف | شاخص | حدبهینه (درصد) | وضع‌موجود (درصد) | RFI | CIR | AIR |
خرد | 1-1 | نرخ سود شخصی* | 25 | 35 | 1/20 | 88/0 | 724/0 |
1-2 | در دسترس بودن اعتبار و تسهیلات* | 60 | 49 | 0/82 | |||
1-3 | نیازهای مشتریان جدید در بازار اقتصاد * | 50 | 61 | 1/22 | |||
1-4 | گرایش مردم به خرج کردن* | 50 | 56 | 0/89 | |||
1-5 | درآمد قابل مصرف | 60 | 70 | 0/86 | |||
1-6 | میزان پس‌انداز | 15 | 5/7 | 0/50 | |||
1-7 | قدرت خرید مردم | 15 | 6/4 | 0/31 | |||
1-8 | سطح و وروند بیکاری | 20 | 7/5- | 0/23 | |||
1-9 | اختلاف توزيع درآمد | 30 | 42 | 0/71 | |||
1-10 | عرضه نیروی کار | 30 | 32 | 1/07 | |||
1-11 | هزینه کارگری | 25 | 17 | 1/67 | |||
1-12 | تغییر خاستگاه اکثر گردشگران | 15 | 20 | 1/33 | |||
1-13 | بیماری کرونا و تبعات اقتصادی آن | 50 | 80 | 0/63 | |||
کلان | 2-1 | نرخ ارز | 10 | 40 | 0/25 | 56/0 | |
2-2 | رشد اقتصادی | 1/6 | 1/4 | 0/88 | |||
2-3 | نرخ تورم (ثبات وضعیت اقتصادی) | 2/2 | 3/58 | 0/04 | |||
2-4 | کسری بودجه دولت | 10 | 57 | 0/18 | |||
2-5 | شاخص فلاکت | 10 | 2/62 | 0/16 | |||
2-6 | وضعیت نقدینگی | 10 | 40 | 0/25 | |||
2-7 | تاثیر جهانی شدن اقتصاد | 50 | 5/17 | 0/35 | |||
2-8 | تعرفه‌های تجاری | 15 | 45 | 0/33 | |||
2-9 | روندهای بازار سهام | 15 | 7/3 | 0/25 | |||
2-10 | سطح زیرساخت‌های عمومی | 90 | 75 | 0/83 | |||
2-11 | زیرساخت‌های فرسوده | 15 | 33 | 0/45 | |||
2-12 | زیرساختارها ارتباطات زمینی | 85 | 70 | 0/82 | |||
2-13 | الگوها و روندهای تجاری | 40 | 60 | 0/67 | |||
2-14 | ساختار و سطح سرمایه‌گذاری‌ها | 60 | 75 | 1/25 | |||
2-15 | فضای سرمایه‌گذاری | 80 | 90 | 1/13 | |||
2-16 | رقابت‌پذیری اقتصاد | 75 | 52 | 0/69 | |||
2-17 | بخش‌های جدید بازارهای اقتصادی | 20 | 12 | 0/60 | |||
2-18 | صنایع در حال رشد پایه چرخه تجارت | 80 | 90 | 1/13 | |||
2-19 | روندهای تجارت خارجی | 25 | 18 | 0/72 | |||
2-20 | وام‌دهی در سیستم بانکی | 60 | 35 | 0/58 | |||
2-21 | نرخ بهره بانکی | 4 | 18 | 0/22 | |||
2-22 | اقتصاد شهرداری | 35 | 48 | 0/73 |
تحلیل شاخص‌های تابآوری اقتصادی شهرستان نقده نشان داد که میزان تابآوری بعد خرد (CIR) برابر 880/0 و بعد کلان برابر 56/0 و باتوجه به نمودار 1 وضعیت بعد خرد نسبتا تابآور، بعد کلان در وضعیت مستعد بحران قرار دارد. در مجموع تابآوری کلی اقتصادی (AIR) برابر 724/0 و در وضعیت مستعد بحران جای می‌گیرد.
صنایع شهرستان نقده روند روبه رشدی دارد اما این صنایع در سطح خرد هستند و در اقتصاد کلان منطقه تاثیر بسزایی ندارند ولی همین صنایع خرد پایه چرخه تجارت را به‌حرکت در آورده‌اند همچنین گرایش مردم به خرج کردن و نیازهای مشتریان در بازار اقتصاد شهرستان نقده رو افزایش است، وارد کردن این محصولات از کشورها و شهرهای دیگر کمکی به رشد و پایداری اقتصاد این شهرستان نمی‌کند بنابراین برای افزایش رشد اقتصادی شهرستان و همچنین پایدار بودن آن، باید تولید محصولات درحدامکان داخل شهرستان تولید شوند و از خارج کردن موارد اولیه تولید کشاورزی و معدنی کاسته شود اما تولید محصولات جدید با مشکلاتی روبرو است. دستگاه‌های تولیدی و ساخت یک بنگاه اقتصادی هزینه‌ی به نسبت بالایی دارد اما هزینه پایین نیروی کار و انرژی نسبت به میانگین جهانی، وجود مواد اولیه باعث می‌شوند که بنگاه‌های اقتصادی و کسب‌وکارهای تولید سودآور باشند. بسیاری از افراد توان پرداخت هزینههای اولیه را ندارد همچنین رغبت مردم به مشارکت و همکاری به‌دلایل اجتماعی و قانونی پایین است و تسهیلات بانکی و ارگانی و به مقداری نیستند که بتوان بنگاه‌های اقتصادی یا تولیدی ایجاد کرد. در صورت در دسترس بودن اعتبار و تسهیلات، میزان بالای نرخ بهره بانکی و عدم ثبات و واقعی نبودن نرخ ارز (تعیین براثر عرضه و تقاضا باشد) و افزایش بی قاعده تورم موانع بزرگی در مسیر تولید و توسعه هستند. همچنین رفع موانع تولید می‌تواند در بحث جهانی شدن اقتصاد وارد شدن تکنولوژی و دانش و صادارت کالاهای تولید نقش مهمی داشته باشد.
اقتصاد شهرداری‌های شهرستان نقده (شهر نقده و شهر محمدیار) از پایداری مطلوبی برخوردار نیستند. عمده درآمد این شهرداری‌ها صرف هزینههای جاری می‌شنود بنابراین سهم بخش عمرانی کم بوده و امکان اجرای طرح‌های عمرانی بزرگ پایین می‌آید.
همچنین این شهرداری‌ها در بخش های گردشگری اقدامات خاصی برای جذب گردشگر انجام نداده‌اند. بااین که میزان سفرهای گردشگری مردم افزایش یافته است اما خود مردم شهرستان برای گردش و تفریح به شهرهای مجاور می‌روند و شهر نقده برای گردشگران دیگر فقط یک شهر در مسیر حرکت است و به‌دلیل نبود امکانات اقامتی و رفاهی مناسب اقامتی در شهر ندارند.
نمودار 2 میزان تابآوری هر یک از شاخص‌ها در برابر تابآوری خرد و کلان و همچنین تابآوری کلی بعد اقتصادی در سنجش تابآوری اقتصادی شهرستان نقده را نشان می‌دهد.
نمودار 2. میزان تابآوری شاخص‌های بعد اقتصادی در سنجش تابآوری اقتصادی شهرستان نقده، منبع: یافته‌های تحقیق، 1401
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها
علیرغم وجود تفاوت‌هایی بین اقتصاد خرد و اقتصاد کلان، هر دو مفهوم به نوبه‌ی خود مهم بوده و جهت رسیدن به درکی کامل از وضعیت اقتصادی هر کشور، باید به هر دو مورد توجه داشت. اقتصاد داخلی هر کشوری، در اقتصاد خانوار و چارچوب کلی اقتصاد اثر گذار است. هرگونه تغییر در شرایط اقتصاد خرد و کلان، بطور مستقیم بر روی اقتصاد کشور اثر می‌گذارند. یک سری عوامل خارجی و غیر قابل کنترل وجود دارن که اثر قابل ملاحظه‌ای روی عملکرد و استراتژی‌های موجود اثر گذار هستند که موجب تغییرات نرخ بهره، مقررات اقتصادی، تعداد رقبا، حضور در بازار، ترجیحات فرهنگی و ... می‌شوند. متخصصان معتقدن که اقتصاد کلان، مانند یک پروسه‌ی چرخه‌ای تکرار می‌شود. افزایش تقاضا، میزان درآمد فردی و غیره، همگی به نوبه‌ی خود بروی سطح قیمت‌ها اثرگذار هستند. همین عوامل به نوبه‌ی خود، بر روی اقتصاد هر کشور تاثیرگذار هستند. برعکس، زمانی که میزان عرضه، بیشتر از میزان تقاضا باشد، هزینه‌ی تهیه‌ی کالاهای روزمره افزایش پیدا می‌کند. این الگو، تا آغاز چرخه‌ی عرضه – تقاضای بعدی، ادامه دارد. بنابراین توجه به میزان سطح تابآوری ابعاد و شاخص‌های اقتصادی جهت عدم اخلال در سیستم اقتصادی که به صورت مستقیم بر معیشت شهروندان تاثیر گذار است، بسیار مهم تلقی می‌شود.
طبق نتایج پژوهش‌های بیانچی و همکاران (2021)، که استدلال کرده بود توسعه انسانی پایدار و یک چارچوب اقتصاد سیاسی تفسیری از دیدگاه مردم محور و مکان محور در مورد تحلیل ساختاری کنش جمعی در مکان‌ها است و همچنین باتوجه به کشاورز محور بودن اقتصاد شهرستان نقده مطالعه گومز و رویز (2021)،که کشاورزی شهری را یک ویژگی چند عملکردی برای پایداری و تابآوری شهرها قلمداد می‌کند و تحقیق قربانی و همکاران (1400)، که اثرات گردشگری بر توسعه اقتصاد شهری را ارزیابی کرده است و مقالهی اسماعیلی وردنجانی و همکاران (1399)، که وضعیت نامناسب در پراکنش اقتصاد شهری در استان چهارمحال و بختیاری، نتایج این تحقیق بدین‌گونه که با توجه به جدول2، ارزیابی شاخص‌های مختلف اقتصادی در زمینه‌های توسعه انسانی، پایداری، کشاورزی، ساختارهای کنش جمعی، مکان اقتصادی، پراکنش های اقتصادی، گردشگری اقتصادی و ...، همراستا با نتایج و یافته‌های مطالعات و پیشینه تحقیقات مشابه مطرح شده می‌باشد.
به طور کلی علیرغم وضعیت نسبتا تابآور اقتصاد خرد شهرستان نقده که نشان از اقتصاد نسبتا مطلوب این منطقه دارد اما عدم مطلوبیت در شاخص‌های اقتصاد کلان میزان تابآوری کلی بعد اقتصاد شهری، شهرستان نقده را در وضعیت مستعد بحران قرار داده است. کاهش ارزش ریال به نسبت ارزهای خارجی صادرات محصولات سودآورتر خواهد بود بنابراین در شرایط حال حاضر باتوجه به وجود مواد اولیه کشاورزی و معدنی موجود در شهرستان حتی با کاهش ارزش ریال احتمال ایجاد خلل در سود کارگاه‌ها و صنایع تولیدی کم است. لذا در صورت وجود تروم یا رکود با ایجاد بازارهای صادراتی میتوان احتمال ضرر و زیان‌های صنایع را حدالامکان کاهش داد. اما در صورت عدم ایجاد بازارهای مصرفی خارجی برای محصولات تولیدی، زیان پذیری سرمایه‌گذاری بالا می‌رود از این رو باید برای برطرف کردن این موارد می‌بایست اقدامات لازم انجام گیرد.
ملاحظات اخلاقی:
پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعه حاضر فرمهای رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنیها تکمیل شد.
حامی مالی: هزینههای مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد.
تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است
References
1- Abdovd, Mohsen; Farrokh, Reza; Abbaspour, Milad. (2021). Evaluation of physical resilience of urban housing against earthquakes (case study: Region 4 of Urmia city), Architectural Journal, 4(20), 13-2. (In Persian)
2- Abunoori, Ismail and Lajordi, Hassan. (2015). Evaluation of the index of economic vulnerability and resilience in a scientific way: review of OPEC member cases, Chapter of Applied Scientific Theory of Economics, 3(3), 44-25. (In Persian)
3- Ahmadzadeh Kermani, Hamid and Aminzadeh Goharrizi, Bahram. (2019). Evaluation of the dimensions of urban resilience using the method of the average sum of distances from the optimal limit (case study: District 9 of Mashhad Municipality), City identity, 14(1), Serial 41, 33-44. (In Persian)
4- Ainuddin, S., & Routray, J. K. (2012). Earthquake hazards and community resilience in Baluchistan. Natural hazards, 63(2),909-937.
5- Antunes, J. C. C., Eugénio, T., & Branco, M. C. (2022). Circular Economy for Cities and Sustainable Development: The Case of the Portuguese City of Leiria. Sustainability, 14(3).
6- Armanshahr consulting engineers, architects and urban planners. (2014). Development and construction plan (comprehensive) of Naghadeh city. General Department of Road and Urban Development of West Azarbaijan Province, Ministry of Road and Urban Development. (In Persian)
7- Athari, kamal. (2009). Urban economy and city economy in Iran. City Economics Quarterly, Special Section, No. 7, 65-56. (In Persian)
8- Bianchi, P., Biggeri, M., & Ferrannini, A. (2021). The political economy of places from a Sustainable Human Development perspective: the case of Emilia-Romagna. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 14(1), 93-116.
9- Brakman, S., Garretsen, H., & van Marrewijk, C. (2015). Regional resilience across Europe: On urbanisation and the initial impact of the Great Recession. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 8(2), 225-240.
10- Capello, R., & Nijkamp, P. (2004). Urban dynamics and growth: in urban economics.
11- Dadashpour, Hashem and Aadih, Zainab (2014) Assessing resilience capacities in Qazvin urban complex, Scientific and Research Journal of Crisis Management, No. 8, 73-84. (In Persian)
12- Esmaili Vardanjani, Mojtabi; Maroussi, Nafiseh; Mokhtari Malekabadi, Reza; Ali Akbari, Ismail. (2019). Geographical evaluation and analysis of the main components affecting the sustainability of the urban economy; A case study of the cities of Chaharmahal and Bakhtiari. Geographical Research, 63(1), 75-85. (In Persian)
13- Folke, C.; Carpenter, S. R.; Walker, B.; Scheffer, M.; Chapin, T. and Rockström, J. (2010). Resilience Thinking: Integrating Resilience, Adaptability and Transformability. Ecology and Society, 15(4).
14- Gómez-Villarino, M. T., & Ruiz-Garcia, L. (2021). Adaptive design model for the integration of urban agriculture in the sustainable development of cities. A case study in northern Spain. Sustainable Cities and Society, 65, 102595.
15- Herreria, E., Byron, I., Kancans, R., & Stenekes, N. (2006). Assessing dependence on water for agriculture and social resilience. Canberra: Bureau of Rural Sciences.
16- Hochrainer-Stigler, S., Velev, S., Laurien, F., Campbell, K., Czajkowski, J., Keating, A., & Mechler, R. (2021). Differences in the dynamics of community disaster resilience across the globe. Scientific reports, 11(1), 1-12.
17- Hong, B., Bonczak, B. J., Gupta, A., & Kontokosta, C. E. (2021). Measuring inequality in community resilience to natural disasters using large-scale mobility data. Nature communications, 12(1), 1-9.
18- Hosseini, S., Barker, K., & Ramirez-Marquez, J. E. (2016). A review of definitions and measures of system resilience. Reliability Engineering & System Safety, 145, 47-61.
19- Hu, X. (2017) From coal-mining to coal-chemicals? Unpacking new path creation in an old industrial region of transitional China, Growth and Change, 48: 233–245.
20- Hu, X., & Hassink, R. (2017). Exploring adaptation and adaptability in uneven economic resilience: A tale of two Chinese mining regions. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 10(3), 527-541.
21- ICLEI. 2013, Briefing Sheet on ‘Towards urban resilience’. Available at http://archive.iclei.org/fileadmin/user_upload/documents/Global/News_Items/Image_Documents_web_news_00/Briefing_Sheet_Urban_Resilience_21001909.pdf.
22- ICLEI. 2015, Resilient City Agenda. Available athttp://resilientcities2100.iclei.org/fileadmin/RC2100/files/Sendai_Conference/ICLEI_RCAgenda_210012.pdf. Retrieved September 8,2016.
23- Iran Statistics Center, 2015. (In Persian)
24- Jalili Mehrabani, Mehdi. (2016). Analysis of the role of economic partnership projects in the sustainable development of Mashhad metropolis (with emphasis on economic development). Doctoral Thesis, Urban Planning Department, Department of Geography, Dr. Ali Shariati Faculty of Literature and Human Sciences, Ferdowsi University. (In Persian)
25- Kerr, L. and Menadue, J. (2010). Social Change and Social Sustainability: Challenges for Planning Profession. Congress 2010: Planning Pathways, Christchurch.
26- Ketabchi, Emad and Reseshpour, Maryam. (2017). Urban resilience: presenting a conceptual model of urban planning and management. Architecture, 1(1). (In Persian)
27- Lajordi, Hassan and AbuNouri, Ismail. (2014). Investigating the relationship between GDP per capita and economic resilience and vulnerability of selected countries in the region using consolidated data. International conference on new researches in management and industrial engineering, No 1. Semnan. (In Persian)
28- Lees, Loretta and Imrie, Rob (2014). "Beyond urban sustainability and urban resilience: towards a socially just future for London." Sustainable London? The future of a global city: 305.
29- Lotfi, Haider; Mufarah, Haider; Aftab, Ahmed; Majnouni, Ali. (2017). The role of optimal urban governance in increasing the resilience of informal settlements in Iran, a case study: Tabriz metropolis, scientific research quarterly of geography and regional planning. 8(2), 224-209. (In Persian)
30- Majlis Research Center. "Review of the global literature on national resilience", Vice President of Economic Research, Bureau of Economic Studies, serial number 13582, 2013. (In Persian)
31- Maudet, Elias and Valipour, Milad. (2019). Urban development management with sustainable economy approach and LQ modeling (Case example of Dezful urban context). Quarterly Journal of Geography and Environmental Studies,9(36),53-68.(In Persian)
32- Mohammadi Dehcheshme, M., Ghasemi, M. (2023). Spatial model of travel and traffic production in the central functional core of Kerman. Journal of Research and Urban Planning, Vol 14, No 54, PP:121-138.
33- Musaei; Afshari, Mohammad; Yazdan Panah, Ali; Alinia, Hamid; Jalaiyan, Zahra. (2013). Urban economy: models and theories and its application in municipalities. National Conference on Urban Planning and Management, 6th session, Mashhad Municipality, Mashhad Islamic Council, Ferdowsi University of Mashhad. (In Persian)
34- Paripishbar, Reza. (2016). Analysis of factors affecting the resilience of rural settlements, case study: Sistan village areas. Master's thesis, Zabul University. (In Persian)
35- Peng, C., Yuan, M., Gu, C., Peng, Z., & Ming, T. (2017). A review of the theory and practice of regional resilience. Sustainable Cities and Society, 29, 86-96.
36- Peqami, Adel and Mansoori, Samaneh. (2013). A comparative study of the literature of resilience economics and social welfare planning; Presenting a hybrid conceptual model. Afaq Security Quarterly: 7(27), 89-114. (In Persian)
37- Pike, A., Dawley, S., & Tomaney, J. (2010). Resilience, adaptation and adaptability. Cambridge journal of regions, economy and society, 3(1), 59-70.
38- Qorbani, rasuol; Salat Gebelo, Shahram; Mohajeri Naimi, Leila; Arzhengi Mustali Biglo, Hojjat. (2021). Evaluation of the effects of tourism on the development of urban economy (case study: Ardabil city). Geography and Human Relations, 3(4), 542-556. (In Persian)
39- Rashaki, F., Sarvar, R., Shams,M., Tavvakolan.,A. (2023). Pathology of Tehran Urban Management Performance Evaluation System (Case Study: District 17 of Tehran Municipality). Journal of Research and Urban Planning, Vol 14, No 54, PP:37-50.
40- Shutters, S. T., Muneepeerakul, R., & Lobo, J. (2015). Quantifying urban economic resilience through labour force interdependence. Palgrave Communications, 1(1), 1-7.
41- Simmie, J., & Martin, R. (2010). The economic resilience of regions: towards an evolutionary approach. Cambridge journal of regions, economy and society, 3(1), 27-43.
42- Sohaili, Reza. (2017). The effect of political stability on economic resilience. Master's thesis, Social Sciences Campus, Yazd University, Yazd. (In Persian)
43- Steiner, A., & Atterton, J. (2015). Exploring the contribution of rural enterprises to local resilience. Journal of Rural Studies, 40, 30-45.
44- Strange, W. C. (2008). Urban agglomeration. Durlauf Steven N, Blume Lawrence E (editors), The New Palgrave Dictionary of Economics.
45- Taghavi Zirvani, E., Nazmfar, H., & Mansourian, H. (2023). A ranking of urban districts of Sari City in livability indices. Journal of Research and Urban Planning, Vol 14, No 54, PP:1-14.
46- Walker, B., Holling, C. S., Carpenter, S. R., & Kinzig, A. (2004). Resilience, adaptability and transformability in social–ecological systems. Ecology and society, 9(2).