تحلیل وضعیت تاب آوری کالبدی منطقه شرق گیلان در برابر زلزله

محورهای موضوعی : مخاطرات محیطی (طبیعی و انسانی) و سکونتگاههای انسانی

فاطمه یوسفی ویو ^{1 *} , مهرناز مولوی ²

1 - دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
2 - استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

تاریخ دریافت : 1401/10/15 تاریخ پذیرش : 1402/01/31 تاریخ انتشار : 1403/09/01

کلید واژه: تاب‌آوری کالبدی, زلزله, روش ویکور, منطقه شرق گیلان,

چکیده مقاله :

مقدمه: تاب‌آوری شهری و منطقه‌ای، یکی از ملزومات زندگی پایدار انسان در طبیعت است. با توجه به تغییر و تحولات طبیعی ، اتفاقات گوناگون طی دوره‌های خاص و گاهی ناگهانی صورت می‌گیرد که اقتضای بقای طبیعت موجود است. از گذشته تا کنون روش‌های متعددی برای مقابله با خسارات بلایای طبیعی از جمله زلزله ابداع شده است و اکنون بهترین راه مقابله با این بحران، مدیریت بحران به روش تاب‌آور ساختن سکونتگاه‌های انسانی شناخته شده است. تاب‌آوری سکونتگاه‌ها باید تمامی عوامل مربوط به انسان و جامعه را در بر گیرد که شامل تاب‌آوری اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و نهادی است.  

هدف: هدف این پژوهش تحلیل میزان تاب‌آوری منطقه شرق گیلان در برابر زلزله و بررسی تبعات مختلف جلوگیری از آسیب‌پذیری سکونتگاه‌ها است.

روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر به لحاظ روش پژوهش توصیفی و به لحاظ گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه‌ای است. روش تحلیل در این پژوهش بر اساس تحلیل فواصل اقلیدسی مناطق از گسل‌ها و روش VIKOR صورت گرفته است. سپس برای نتیجه‌گیری نهایی با استفاده از مدل مکانی نقشه‌های خروجی شاخص ویکور و نقشه خطرپذیری در برابر زلزله سکونتگاه‌های منطقه ادغام و ارائه شده است.

قلمرو جغرافیایی پژوهش: با توجه به زلزله‌خیز بودن شرق گیلان، این ناحیه از استان  برای مطالعه انتخاب شده است.

یافته­ ها: یافته‌ها حاکی از آن است که شهرستان لاهیجان بیش‌ترین مقدار و شهرستان سیاهکل کم‌ترین مقدار تاب‌آوری کالبدی را دارا هستند. 

 نتایج: جهت دستیابی به تاب‌آوری کالبدی در منطقه شرق گیلان راهبردهایی ارائه شد که مهم‌ترین آن‌ها شامل ایجاد طرح‌های مقاوم‌سازی در بناهای جدیدالاحداث و تقویت مقاومت بناهای بافت میانی و مراکز عومی و ایجاد دسترسی به فضای باز و همچنین تقویت و احداث مراکز امدادی و درمانی و افزایش نفوذپذیری شهری است.

چکیده انگلیسی:

Introduction: Urban and regional resilience is one of the requirements for sustainable human life in nature. Due to natural changes and developments, various events occur during specific periods and sometimes suddenly, which is a necessity for the survival of nature. Since the past, numerous methods have been invented to deal with the damage of natural disasters, including earthquakes, and now the best way to deal with this crisis is known as crisis management by making human settlements resilient. The resilience of settlements must include all factors related to humans and society, including social, physical, economic and institutional resilience.

Research Aim: The purpose of this research is to analyze the resilience of East Guilan region against earthquakes and investigate the various consequences of preventing the vulnerability of settlements.

Methodology: The analysis method in this research is based on the analysis of the Euclidean distances of the fault zones and Vikor method. Then, for the final conclusion, using the spatial model, the output maps of Vikor index and the earthquake vulnerability map of the settlements in the region have been integrated and presented.

Studied Areas: Due to the earthquake-proneness of East Guilan, this area of the province has been selected for study.

Results: The results indicate that Lahijan city has the highest amount and Siahkal city has the lowest amount of physical resilience.

Conclusion: In order to achieve physical resilience in the eastern region of Guilan, we have presented strategies, the most important of which include the creation of retrofitting plans in newly constructed buildings and strengthening the resistance of middle-level buildings and public centers, and creating access to open space, as well as strengthening and building centers. relief and treatment and increasing urban permeability.

منابع و مأخذ:

احمدی، قادر؛ پورحسن¬زاده، محمدحسین و سلیمان¬نژاد، امیر (1399) تحلیلی بر تاب‌آوری اجتماعات شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: شهرهای اردبیل، تبریز و ارومیه). فصلنامه آمایش محیط، 49، 133-109. https://sanad.iau.ir/Journal/ebtp/Article/987511
اداره کل مسکن و شهرسازی استان گیلان. (1389). طرح جامع توسعه و عمران ناحیه شرق گیلان.
اداره کل مسکن و شهرسازی استان گیلان. (1395). طرح جامع شهرلنگرود.
اداره کل مسکن و شهرسازی استان گیلان. (1392). طرح جانع شهر لاهیجان.
آروین، عباس علی و کیانی، علی رضا. (1398). تحلیل فضایی پراکنش خدمات عمومی شهری با استفاده از ماتریس فاصله اقلیدسی. پژوهش¬های جغرافیای انسانی، 52(4)، 1389-1373. doi.org/10.22059/jhgr.2019.275330.1007853
آزاده، سید رضا و زارع، ملیحه. (1395). تحلیل توان‌ها و محدودیت‌های محیطی با تحلیلی بر لرزه‌خیزی و نحوه استقرار مراکز جمعیتی استان زنجان. مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 11(35)، 141-131. sanad.iau.ir/fa/Journal/jshsp/Article/1032773
آزاده، سیدرضا و تقوایی، مسعود. (1396)، تحلیل فضایی آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های شهری و روستایی در برابر مخاطره زلزله (مطالعه موردی: استان گیلان). تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 4(3)، 84-71. http://jsaeh.khu.ac.ir/article-1-2750-fa.html
آمار، تیمور، خداداد، مهدی و معمری، ابراهیم. (1397). ارزیابی توزیع فضایی مولفه¬های توسعه پایدار در بین شهرستان¬های استان ایلام با استفاده از تکنیک VIKOR-SAW، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 8(29)، 78-65. dor:20.1001.1.22516735.1397.8.29.6.4
بهزادفر،مصطفی؛ امیدوار، بابک؛ قالیباف، محمدباقر و قاسمی، رضا. (1397). تدوین شاخص‌های تاب‌آوری شهری در مقابل زلزله، امداد و نجات، 9(3) 86-80. https://www.magiran.com/p1905475.
حسین نیا، الهام؛ آمار، تیمور و پوررمضان، عیسی. (1399). تحلیل مولفه¬های اجتماعی اثرگذار بر تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی در مواجهه با سیلاب (روستاهای شرق استان گیلان). پژوهش‌های روستایی، 11(4)، 661-646. doi.org/10.22059/jrur.2020.305926.1529
خمر، غلامعلی و رخشانی، امین اله(1394) نقش راهکارهایی مدیریت بحران در جهت کاهش خسارات ناشی از زلزله (مطالعه موردی: شهر خرم آباد). جغرافیا و توسعه، (41)، 160-147. https://doi.org/10.22111/gdij.2015.2233.
داداش پور، هاشم و عادلی، زینب. (1394). سنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری در مجموعه شهری قزوین. مدیریت بحران، 4(8)، 84-73. dor: 20.1001.1.23453915.1394.4.2.6.6
رشیدی، آرمین و زالی، نادر. (1399). بررسی نقش ملاحظات تاب‌آوری در توسعه متعادل فضایی استان گیلان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان.
رضایی، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی و حسینی، مصطفی. (1394) سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی اجتماع های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله¬های شهر تهران) پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 47(4)، 623-609. doi:10.22059/JHGR.2015.51228
روحی، علی؛ هلشمی، سید ناصر و عسکری، قاسم. (1397). ارزیابی خطر زلزله و گسلش فعال در مراکز مهم جمعیتی استان گیلان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه دامغان.
شاهیوندی، احمد؛ ثمره محسن بیگی، حسین و دلاکه، حسن. (1396). سنجش میزان تاب‌آوری اجتماعی در مناطق شهری اصفهان. جامعه شناسی نهادهای اجتماعی، 4(9)، 252-227. 10.22080/SSI.2017.1565doi:
غلامی امام مقدم، فرشید؛ پورابراهیم¬آبادی، شراره و دانه¬کار، افشین. (1394). ارزیابی ریسک واولویت‌بندی مخاطرات محیط‌زیستی استان گیلان با استفاده از روش‌های تلفیقی تصمیم‌گیری چند معیاره (TOPSIS, VIKTOR,ENTROPY). پایان نامه کارشناسی ارشد، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
فخرقاضی، منا؛ پوررمضان، عیسی و مولائی¬هشجین، نصراله. (1401). تحلیل فضایی تاب¬آوری اجتماعی سکونتگاه‌های روستایی دربرابر مخاطره زلزله(روستاهای: شهرستان آوج). مهندسی جغرافیایی سرزمین،6(12)، 325-309. 20.1001.1.25381490.1401.6.11.1.8 dor:
مهرزاد، خلیل؛ پوررمضان، عیسی و مولائی هشجین، نصراله. (1403). الگوی فضایی میزان تاب‌آوری کالبدی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان املش در برابر زمین‌لغزش. پژوهش¬های روستائی، 15(1)، 32-53. doi: 10.22059/jrur.2023.364059.1866
نامجویان، فرخ؛ رضویان، محمدقی و سرور، رحیم. ( 1398). ارتقای سطح تاب‌آوری کلان شهر تهران در برابر سوانح طبیعی با تأکید بر زلزله (مطالعه موردی: منطقه 12 شهرتهران). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 51(4) 1031-1011.
10.22059/JHGR.2018.246355.1007590 doi:
نظم¬فر، حسین و پاشازاده، اصغر. (1397). ارزیابی تاب‌آوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی: شهر اردبیل). آمایش جغرافیایی فضا، 8(27)، 116-101. https://gps.gu.ac.ir/article_65972.html
Cariolet, J., Vuillet, M., & Diab, Y. (2019). Mapping urban resilience to disasters–A review. Sustainable Cities and Society, 51,1-15. https://hal.science/hal-02335048v1.
Leon, J., & March, A. (2014). Urban Morphology as a Tool for Supporting Tsunami Rapid Resilinence: A case study of Talacaguano, Chile. Habitat International, (43), 250-262. doi.org/10.1016/j.habitatint.2014.04.006.
Liu, J , Lu, D., Wang, Y., & Shi, Z. (2018). Ameasurment framework of community recovery to earthquake: a Wenchuan Earthquake case study. Journal Hous and the Built Environ,1-13. https://link.springer.com/article/10.1007/s10901-018-9602-9.
Maleki, S., & Razavii, M .(2014). Seismic resilience: concept, metrics and integration with other hazards. JRC Science and Policy Reports,1-11. doi.org/10.2788/713724.
Simone, C. , Iandolo , F., Fulco , I.,& Loia , F. (2021). Rome was not built in a day. Resilience and the eternal city: Insights for urban managemen. Cities 110,1-17. doi.org/10.1016/j.cities.2020.103070.