تحلیل فضایی مخاطرات ژئومورفیک به منظور شناسایی پهنه های امن سکونتی (مطالعه موردی: مناطق شهری استان گیلان)
محورهای موضوعی : مخاطرات محیطی (طبیعی و انسانی) و سکونتگاههای انسانیپیام جعفری 1 , حمید ماجدی 2 , حسین ذبیحی 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه تخصصی شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد، گروه شهرسازي، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - دانشیار، گروه شهرسازي، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: مخاطرات ژئومورفیک, تحلیل فضایی, پهنه¬های امن, استان گیلان,
چکیده مقاله :
مقدمه: مخاطرات ژئومورفیک، به طور مستمر و در طول تاریخ در نواحی مختلف کره زمین اتفاق افتاده اند. از آنجا که بشر تا به امروز قادر به جلوگیری از وقوع بسیاری از این مخاطرات نبوده، بهترین راهکار، دوری از این مخاطرات است. بسیاری از سکونتگاههای انسانی در موقعیت‌های خطرپذیر به لحاظ مخاطرات ژئومورفیک قرار گرفته‌اند که تهدیدی بالقوه برای آنها محسوب می‌شود. با شناسایی نواحی پرخطر و امن سکونتی، می¬توان به آمادگی لازم برای رویارویی با مخاطرات دست یافته و نیز در مکان¬یابی سکونتگاه¬ها و طرح¬های توسعه، نواحی امن سکونتی را برگزید. هدف: هدف این پژوهش، شناسایی پهنه های امن سکونتی در استان گیلان به روش تحلیل فضایی است. روش‌شناسی تحقیق: روش تحقیق ترکیبی (کمی و کیفی) بوده و برای جمع آوری داده و اطلاعات، ترکیبی از دو روش کتابخانه ای و میدانی به کار برده شده است. تحلیل داده¬ها و اطلاعات با استفاده از تکنیک¬های منطق فازی و ANP صورت گرفته است. قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، استان گیلان می¬باشد. یافته¬ها: یافته¬ها نشان دادند زمین لرزه سیل، زمین لغزش، فرسایش، فرونشست و روانگرایی به ترتیب، مهم ترین مخاطرات طبیعی محدودة مطالعه هستند. به لحاظ پراکنش فضایی نقاط امن سکونتی نیز بر مبنای آنچه از خروجی مدل فازی در نرم‌افزار GIS به دست آمد، 51.5 درصد از مساحت استان گیلان را سطوح ناامن و نسبتاً ناامن به لحاظ مخاطرات ژئومورفیک دربرگرفته است. از سوی دیگر پهنه‌های امن و نسبتاً امن، 4/23 درصد از سطح استان گیلان را شامل می‌شود و 1/25 درصد از مساحت استان را نیز پهنه با امنیت متوسط دربر می‌گیرد. نتایج: در مناطقی از استان که خطرپذیری بالاست، یعنی نواحی جنوبی (شامل شهرستان‌های رودبار، سیاهکل، رودسر، املش و لنگرود) و شمال غربی استان (آستارا و نواحی شمالی تالش)، به منظور به حداقل رساندن تلفات و هزینه‌های ناشی از مخاطرات، پیشنهاد می‌شود پایگاه مدیریت بحران منطقه‌ای ایجاد گردد. چرا که دامنه مخاطرات ژئومورفیک تابع مرزبندی شهرستانی نبوده و گستره وسیعی را شامل می‌شود. بنابراین، مقابله با این مخاطرات نیازمند تصمیم‌گیری و اقدامات یکپارچه و بین شهرستانی است.
Introduction: Geomorphic hazards have continuously occurred throughout history in various regions of the Earth. Since humans have been unable to prevent many of these hazards to date, the best solution is to avoid them. Many human settlements are located in areas at risk of geomorphic hazards, posing a potential threat to them. By identifying high-risk and safe residential areas, it is possible to achieve the necessary preparedness to deal with hazards and also select safe residential areas in site selection and development plans. Research Aim: The objective of this research is to identify safe residential zones in Gilan Province using spatial analysis. Methodology: The research method is mixed (quantitative and qualitative), and a combination of library and field methods has been used to collect data and information. Data and information analysis was performed using fuzzy logic and ANP techniques. Studied Areas: The geographical scope of this research is Gilan Province. Results: The findings showed that earthquakes, floods, landslides, erosion, subsidence, and liquefaction are the most important natural hazards in the study area, respectively. In terms of the spatial distribution of safe residential points, based on the output of the fuzzy model in GIS software, 51.5% of the area of Gilan Province is covered by unsafe and relatively unsafe areas in terms of geomorphic hazards. On the other hand, safe and relatively safe zones cover 23.4% of the area of Gilan Province, and 25.1% of the area of the province is covered by zones with moderate safety. Conclusion: In areas of the province with high risk, i.e. the southern regions (including the counties of Roodbar, Siahkal, Roodsar, Amlash and Langarud) and the northwestern parts of the province (Astara and northern Talysh), it is proposed to establish a regional crisis management base in order to minimize casualties and costs due to hazards. This is because the scope of geomorphic hazards is not subject to county boundaries and covers a wide area. Therefore, dealing with these hazards requires integrated and inter-county decision-making and action.
احمدی، فاطمه؛ اسماعیل نژاد، مرتضی و فال سلیمان، محمود. (1401). تحلیل فضایی مخاطرات طبیعی با تأکید خشکسالی و سنجش ظرفیت سازگاری (مطالعه موردی: سکونتگاه های روستایی، شهرستان رزن، استان همدان. فصلنامه مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی، 17(2)، 490-479.
افشارزاده، مریم. (1396). بررسي مخاطرات ژئومورفيك ناشي از افت سطح آب هاي زيرزميني در دشت عجب شير. پایان نامه كارشناسي ارشد ژئومورفولوژي، دانشگاه تبریز
پوررمضان، عیسی و مهدوی، رضا. (1390). تحلیل سازمان فضایی فعالیت ها در استان گیلان. فصلنامه مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی، 7(2)، 113-100.
جدی، علی؛ مقیمی، ابراهیم؛ احمدی، سید عباس و مهدی زارع. (1398). راهبرد کاهش مخاطرات طبیعی در ایران برمبنای حقوق و روابط بین‌الملل. مجله مدیریت مخاطرات محیطی، 2(6)، 16-1.
رجبی، معصومه؛ حجازی، میر اسدالله؛ روستایی، شهرام و عالی، نگین. (1397). پهنه بندی آسیب پذیری مخاطرات طبیعی و ژئومورفولوژیکی سکونتگاه های روستایی شهرستان سقز (مطالعه موردی: سیل و زمین لرزه). فصلنامه پژوهش های ژئومورفولوژی کمّی، 2(7)، 195-183.
شریفی، زینب؛ و نوري پور، مهدي. (1396). تحلیل آسیب پذیري خانوارهاي روستایی بخش مرکزي شهرستان دنا: کاربرد چارچوب معیشت پایدار. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 4(2)، 19-36.
شماعی، علی؛ مصطفی پور، لقمان؛ و یوسفی فشکی، محسن. (1394). تحلیل فضایی آسیب‌پذیري محله هاي شهري با رویکرد پدافند غیرعامل در شهر پیرانشهر. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 2(3)، 118-105.
شهرکی، مهتاب؛ شهرکی نادر، ملیحه؛ مرعشی، محمد مهدی؛ و راهبر کیخا، فریدون. (1398). روش های مقابله با سیلاب شهری (مطالعه موردی شهر زاهدان). دومین کنفرانس ملی مطالعات نوین مهندسی عمران، معماری، شهرسازی و محیط زیست در قرن 21، تهران.
منانی، سمیرا. (1394). تحلیل موانع ژئومورفیك ناشی از توسعه فیزيكی شهر لواسانات. پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته جغرافیای طبیعی (ژئوموفولوژی)، گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز، تهران.
مهرزاد، خلیل؛ پوررمضان، عیسی و مولائی هشجین، نصرالله. (1403). تبیین تاب آوری کالبدی سکونتگاه های روستایی شهرستان املش در برابر زمین لغزش. فصلنامه مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی، 19(1)، 183-169.
نخعی، محمد؛ و ودیعی، میثم. (1393). تحلیل فضایی مخاطرات طبیعی ناشی از برداشت بی رویه آب زیرزمینی در آبخوان ساحلی ارومیه. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 1(1)، 65-53.
Alkema, D., & Angelo, C. (2003). Geomorphology risk assessment for EIA, Studi Trentini di Scienze Naturali-Acta Geological. Trento, 139-145.
Battista, F., & Baas, S. (2004). The role of local institutions in reducing vulnerability to recurrent natural disasters and in sustainable livelihoods development, FAO, Rome.
Slay, M. (2002). Natural Hazards in British Colombia. Earth Sciences, 45, 81-100.
Smith, K. (2000). Environmental hazards: Assessing risk and reducing disaster, 3rd Ed, Routledge, New York, 2000.
Thomas, G., & Anderson, C. (2005). Landslide Hazard and Risk. John Wiley & Sons Ltd, VO l1.