بررسی تطبیقی شاخص‌های کیفیت زندگی عشایر در ییلاق و قشلاق ایل بختیاری (مطالعه موردی: عشایر شهرستان لالی)

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی روستایی و عشایری

زهرا سلطانی ^{1 *} , مجید گودرزی ² , صادق سلیمانی بابادی ³

1 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
3 - دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه¬ریزی روستایی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

تاریخ دریافت : 1402/04/26 تاریخ پذیرش : 1402/06/29 تاریخ انتشار : 1403/12/01

کلید واژه: کیفیت زندگی, عشایر, ییلاق, قشلاق, شهرستان لالی,

چکیده مقاله :

مقدمه: امروزه بهبود کیفیت زندگی، یکی از اهداف اصلی برنامه‌ریزی‌ها در هر کشور است. برای این منظور در وهله اول باید شناخت دقیق و همه‌جانبه‌ای از وضعیت موجود کیفیت زندگی به عمل آید که این امر بر اساس یک نگرش نظام‌مند امکان‌پذیر خواهد بود.

 هدف پژوهش: هدف این پژوهش بررسی شاخص‌های کیفیت زندگی عشایر شهرستان لالی در ییلاق و قشلاق می‌باشد.

روش­شناسی تحقیق: این پژوهش  ازلحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش انجام، توصیفی - تحلیلی می‌باشد. جامعه آماري پژوهش حاضر را عشایر شهرستان لالی تشكيل مي­دهند و حجم نمونه که با استفاده از فرمول کوکران محاسبه گرديد، 322 نمونه مشخص‌شده است. داده­های نظری پژوهش به روش کتابخانه­ای از طریق کتب موجود و مقالات جمع­آوری شد و اطلاعات میدانی با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته گردآوری شد. برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار، مد، میانه) و آمار استنباطی (تی تک نمونه‌ای) مبادرت شده است.

قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، مناطق ییلاق و قشلاق عشایر شهرستان لالی می­باشد.

یافته ­ها: نتايج حاصل از آزمون t تک نمونه‌ای نشان مي‏دهد که مقدار ميانگين به‌دست‌آمده از شاخص اقتصادی در مناطق قشلاق و ییلاق به ترتیب برابر است با (88/1) و (49/1)، شاخص اجتماعی در قشلاق (43/2) و در ییلاق (16/2)، شاخص کالبدی در قشلاق (99/1) و در ییلاق (20/2)، شاخص زیست‌محیطی در قشلاق (07/2) و در ییلاق (98/1) که نسبت به ميانگين فرض صفر (3) پایین‌تر است که نشان‌دهنده این است که شاخص‌های مذکور تأثیر مثبتی در کیفیت زندگی عشایر ایل بختیاری شهرستان لالی نداشته است.

نتایج: زندگی کوچ‌نشینی از قدیمی‌ترین شیوه‌های زندگی در مناطق مختلف جهان و ايران است و تداوم آن در طول تاريخ، فراز و نشیب‌های مختلفی را تحت تأثير مسائل اقتصادی، اجتماعی، طبيعی و به‌ویژه سياسی تجربه کرده است. تا آنجا که گاهاً تحولات اين جامعه نقطه عطفی در تحولات کشور را به همراه داشته است؛ بدين ترتيب ارائه هرگونه طرح و برنامه در خصوص عشایر نيازمند بررسی و مطالعات عميق علمی است؛ تا بتوان راهبردهای مناسبی که کمترين آسيب را وارد نمايد، ارائه داد.

چکیده انگلیسی:

Introduction: Today, improving the quality of life is a central planning goal in every country. So, first of all, an accurate and comprehensive understanding of the status quo of the quality of life should be done. It can be done only based on a systematic approach.

Research Aim: This research aims to investigate the indicators of the quality of life of the nomads of Lali County in Yaylak and Kishlak.

Methodology: This applied study employed a descriptive-analytical method. The statistical population consisted of the nomads of Lali County. The sample size, calculated using Cochran's formula, included 322 individuals. The research theoretical data was collected using the library technique through existing books and articles, and the field data was collected using a researcher-made questionnaire. Descriptive statistics (mean, standard deviation, mode, median) and inferential statistics (one-sample t-test) were employed to analyze the data.

Studied Area: The research covers the Yaylak and Kishlak nomadic areas of Lali County.

Results: The results of the one-sample t-test show that the average value obtained from the economic index in Kiskhlak and Yaylak regions is 1.88 and 1.49, respectively; the social indicator in Kishlak is 2.43, and in Yaylak is 2.16; physical indicator in Kiskhlak is 1.99 and in Yaylak is 2.20; environmental indicator in Kishlak is 2.07 and in Yaylak is 1.98, which are lower than the hypothetical mean value 3. It indicates that the mentioned indicators did not have a positive effect on the quality of life of the Bakhtiari nomads of Lali County.

Conclusion: Nomadic life is one of the oldest lifestyles in different regions of the world and Iran; its continuity throughout history has experienced various ups and downs under the influence of economic, social, natural, and primarily political issues to the extent that sometimes the developments of this society have brought a turning point in the developments of Iran. Accordingly, presenting plans and programs regarding nomads requires deep scientific research and studies to provide appropriate strategies that cause minor damage.

منابع و مأخذ:

امیدی، رضا. (1386). کیفیت زندگی در برنامه‌های توسعه در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم اجتماعی تهران.
امینی، عباس و روز فراخ، زهره. (1397). ارزیابی پیامدهاي اسکان جامعه عشایري شهرستان بویراحمد در کانون‌های دشت روم. علوم ترویج و آموزش کشاورزي ایران، 14(1)، 197-185. https://www.iaeej.ir/article_68890.html
بریمانی، فرامرز؛ جعفری، مهدی و بلوچی، عثمان. (1392). سنجش و تحليل كيفيت زندگي در نواحي روستايي (مطالعه موردي: دهستان مهبان، شهرستان نیک شهر). چشم‌انداز جغرافيايي در مطالعات انسانی، 8(23)، 54-41.
https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1032598
پاکرا، محمد؛ پورهاشمی، عباس و پروین، محمدرضا. (1399). مطالعه تطبیقی توسعه پایدار مناطق عشایری کشور از منظر قواعد حقوقی و برنامه‌های توسعه پیش و پس از انقلاب اسلامی. تحقیقات جغرافیایی، 35(2)، 115- 105.
http://dx.doi.org/10.29252/geores.35.2.105
جمشیدی، علیرضا؛ صیدایی، سید اسکندر؛ جمشیدی، معصومه و جمینی، داود. (1392). تحليلي بر اثرگذاري اشتغال زنان مناطق عشايري بر اقتصاد خانوارهاي آن‌ها (مطالعه موردي: عشاير شهرستان چراداول). برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 3(12)، 92-83.
https://jzpm.marvdasht.iau.ir/article_318.html
جواهری، فاطمه؛ سراج زاده، سید حسین و رحمانی، ریتا. (1389). تحليل اثرات اشتغال زنان بر كيفيت زندگي آنـان مطالعه موردي: زنان شاغل در وزارت جهاد كشاورزي. زن در توسعه و سياست (پژوهش زنـان)، 8(2)، 162-148.
https://jwdp.ut.ac.ir/article_20840.html
حیدری، علی‌اکبر. (1399). عنوان تحلیلی در شیوه زندگی و تأثیر آن در نظام سکونتگاهی آن‌ها در طول مسیر کوچ و قرارگاه¬های تابستانه و زمستانه (مطالعه موردی: عشایر بویراحمد). مسکن و محیط روستایی، 39(169)، 88- 73.
http://dx.doi.org/DOI:%2010.22034/39.169.73
دامن باغ، صفیه. (1392). تحلیل جغرافیایی شاخص‌های منتخب کیفیت زندگی شهری در اهواز (نمونه موردی: محلات کیانپارس، گلستان و عامری). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید چمران اهواز، اساتید راهنما: ناهید سجادیان و مرتضی نعمتی.
دهقانی، امین و عادلی، محسن. (1394). سنجش و ارزيابي معيارهاي پايداري در کانون‌های اسكان عشايري مطالعه موردي: کانون‌های اسكان عشايري در استان‌های فارس و اصفهان. مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه انسانی، 10(32)، 57-37.
https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1032622
رضوانی، محمدرضا؛ متکیان، علی‌اکبر و منصوریان، حسین. (1388). توسعه و سنجش شاخص‌هاي كيفيت زندگي شهري (مطالعه موردي: شهر نورآباد، استان لرستان). مطالعات و پژوهش‌های شـهري و منطقه‌ای، 1(2)، 110 -87.
https://urs.ui.ac.ir/article_19942.html
رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا؛ فتاحی، احدالله و حاجی پور، مجتبی. (1390). ارزیابی توزیع فضایی کیفیت زندگی در مناطق روستایی (موردمطالعه: بخش مرکزی شهرستان دلفان). پژوهش‌های روستایی، 2(2)، 94-69.
https://www.sid.ir/paper/363591/fa
سلیمانی، محمد؛ منصوریان، حسین و براتی، زهرا. (1392). سنجش کیفیت زندگی در محله‌های در حال گذر شهری (مطالعه موردی: محله دروازه شمیران از منطقه 12 شهر تهران). جغرافیا، 11(38)، 85-51. https://mag.iga.ir/article_705202.htm
سنایی مقدم، سروش؛ رحمانی، بیژن و مرید السادات، پگاه. (1390). ارزیابی شاخص‌های کیفیت زندگی در نواحی روستایی (مطالعه موردی: دهستان پشته زیالیی، کهگیلویه و بویراحمد). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 15(4)، 1068- 1049. https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1031918
سنایی مقدم، سروش و محمدی یگانه، بهروز. (1396). تحليل جغرافيايي بر نقش سرمايه اجتماعي در کیفیت زندگي خانوارهاي عشايري (مطالعه موردي: ايلنوئي، طايفه زياليي، شهرستان چرام، کهکيلويه و بويراحمد). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 12(2)، 355- 339. https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1030752/FullText
صیدایی، سید اسکندر. (1389). بررسي مسائل اساسي کانون‌های اسكان عشاير و ارائه راهكارهاي علمي و كاربردي (نمونه‌های موردمطالعه: بكان، گل‌افشان و قراب). تحقیقات جغرافیایی، 25(2)، 166-139. https://jgr.ui.ac.ir/article_17865.html
غفاری، غلامرضا و امیدی، رضا. (1387). کیفیت زندگی در برنامه‌های عمرانی و توسعه ایران. رفاه اجتماعی، 8(30)، 33-9. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-1916-fa.html
غفاری، غلامرضا و امیدی، رضا. (1388). کیفیت زندگی، شاخص توسعه اجتماعی. تهران: نشر شیرازه.
فرجی ملایی، امین. (1389). تحلیل شاخص‌های کیفیت زندگی شهری و برنامه‌ریزی برای بهبود آن (مطالعه موردی: شهر بابلسر). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران.
قالیباف، محمدباقر؛ رمضان زاده، مهدی و یاری شگفتی، اسلام. (1388). سنجش ميزان رضایت‌مندی سـاكنان روستايي از كيفيت زندگي و آثار آن بر امنيت مناطق مرزي (مطالعه موردي؛ بخش نوسود اسـتان كرمانشاه). روستا و توسعه، 12(3)، 184-163. http://rvt.agri-peri.ac.ir/article_59231.html
ماجدی، سید مسعود و لهسایی زاده، عبدالعلی. (1385). بررسي رابطه بين متغيرهاي زمینه‌ای، سرمایه اجتماعي و رضايت از كيفيت زندگي؛ مطالعه موردي در روستاهاي استان فارس. فصلنامه روسـتا و توسـعه، 9(4)، 139-91. https://www.sid.ir/paper/94900/fa
نوروزی، اصغر و محمودیان، فرزاد. (1394). بررسي تطبيقي شاخص‌های اقتصادي و اجتماعي عشاير اسکان‌یافته و اسکان¬نيافته (مطالعه موردي: شهرستان کوهرنگ). فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، 5(19)، 38-17.
https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22287485.1394.5.4.2.9
Foo, T.S. (2000). Subjective assessment of urban quality of life in Singapore (1997-1998). Habitat International, 24(1), 31- 49. http://dx.doi.org/10.1016/S0197-3975(99)00026-0
Gragi, I., Žimbrek, T., Tratnik, M., Markovina, J., & Juračak, J. (2010). Quality of Life in Rural Areas of Croatia: To stay or to leave? African Journal of Agricultural Research, 5(8), 653-660. http://www.academicjournals.org/AJAR
Lauer, R.H., & Lauer Jeanette, C. (2010). Social Problems and the Quality of Life. McGraw-Hill Humanities/Social Sciences/Languages; 12 edition
-Stewart, F. (1996). Basic needs, Capability and human development. Oxford University press.
Yembuu, B. (2016). Everyday Knowledge, Education and Sustainable Futures. (Chapter 7: Mongolian Nomads: Effects of Globalization and Social Change).Springer.
ZielinskaWczkowska, H., & dziora-Kornatowska, K. W. (2010). Evaluation ofQuality of Life (QoL) of Students of the University of Third Age (U3A) onthe Basis of Sociodemographic Factors and Health Status. Archives of Gerontology and Geriatrics, 53(2), 198-202. doi: 10.1016/j.archger.2010.09.003. Epub 2010 Oct 12.