سنجش پایداری توسعه در سکونتگاههای روستایی شهرستان جیرفت
محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی روستایی و عشایریمحسن آقایاری هیر 1 , محمد ظاهری 2 , حسین کریم زاده 3 , رضا طالبی فرد 4
1 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
3 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
4 - 4. دانش آموخته دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
کلید واژه: سکونتگاههای روستایی, شهرستان جیرفت, پایداری توسعه, تکنیک CoCoSo,
چکیده مقاله :
امروزه بحث در زمینه پایداری توسعه در سکونتگاه های روستایی به عنوان زیرنظام تشکیل دهنده نظام سرزمین از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. چرا که پایداری ابعاد مختلف توسعه در سکونتگاه های روستایی می تواند در توسعه منطقه ای و ملی نیز مفید واقع گردد. در این راستا پژوهش حاضر که پایداری توسعه در نواحی روستایی شهرستان جیرفت و عوامل فضایی مؤثر بر آن را مورد بررسی قرار می دهد، از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش انجام، توصیفی- تحلیلی می باشد. محدوده مورد مطالعه شامل 38 روستای نمونه دارای سکنه واقع در شهرستان جیرفت است و حجم نمونه، سرپرستان خانوار و متخصصان حوزه برنامهریزی روستایی را شامل می گردد. جهت بررسی پایداری توسعه در سکونتگاه های روستایی و تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه سرپرستان خانوار از تکنیک CoCoSo و تحلیل خوشهای K و جهت تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه متخصصان در ارتباط با اولویتبندی عوامل فضایی اثرگذار بر پایداری توسعه از آزمون فریدمن در محیط نرم‌افزار SPSS استفاده گردید. براساس تکنیک CoCoSo، روستاها با توجه به مقدار (Ki) رتبه بندی و سطحبندی شده اند. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که روستاهای عباس آباد، دره رود و حیشین سفلی در وضعیت پایداری ضعیف یا ناپایدار قرار دارند و در مقابل، بیشترین میزان پایداری مربوط به روستاهای دولت‌آباد اسفندقه، دولت‌آباد مرکزی، دریاچه، فردوس، سغدر، پشتلر و حسین آباد دهدار می باشد. در شکل گیری این وضعیت، عوامل فضایی چون: سرمایه‌گذاری دولت، جمعیت روستا و فاصله روستا از مرکز شهرستان بیشترین تأثیر را دارند.
the present study examines the sustainability of development in rural areas of Jiroft and spatial factors affecting it. In terms of purpose, practical and in terms of nature and method of performance, descriptive-analytical. In order to collect the data, 38 sample villages located in Jiroft county were selected. The sample size of the present study consists of two groups of household heads and experts in the field of rural planning. CoCoSo multi-criteria decision making technique and K-cluster analysis have been used to evaluate the sustainability of development in rural settlements and analyze the data obtained from the Household Survey Questionnaire and Friedman test in SPSS software environment was used to analyze the data obtained from the expert questionnaire in relation to the prioritization of spatial factors affecting development sustainability. Villages are ranked and graded according to the value of (Ki) based on CoCoSo technique, It indicates the results of the study of the stability of economic, social, environmental and physical-spatial dimensions of development in the study area, which are in a state of "weak or unstable stability" in the villages of Abbasabad, Darrehroud and Hishinsofla. In contrast, the highest level of stability is related to the villages of Dolatabad Esfahdah, Dolatabad Markazi, Daryacheh, Ferdows, Saghder, Pashtlor and Hosseinabaddehdar. The results of Friedman test indicated that spatial factors such as government investment, rural population, and distance from county center had the most influence on this phenomenon, respectively.
آقایاریهیر، محسن؛ ظاهری، محمد؛ کریمزاده، حسین و طالبیفرد، رضا. (1400). تحلیل سطح توسعه پایدار مبتنیبر فناوری اطلاعات و ارتباطات در نواحی روستایی (مورد مطالعاتی: شهرستان جیرفت). نشریه علمی جغرافیا و برنامهریزی، 25(75)، 49-35.
بدری، سیدعلی؛ فرجی سبکبار، حسنعلی؛ جاودان، مجتبی و شرفی، حجتاله. (1391). رتبهبندی سطح پایداری نقاط روستایی براساس مدل وایکور مطالعه موردی: روستاهای شهرستان فسا- استان فارس. جغرافیا و توسعه، 10(26) - 19-1.
توکلی، جعفر. (1393). سنجش پایداری اجتماعی- اقتصادی سکونتگاههای روستایی دهستانهای خاوه شمالی و جنوبی، استان لرستان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 14(32) ، 92-71.
دانشنظافت، علیرضا؛ مولایی هشجین، نصراله و معتمدیمهر، اکبر.(1395) . مقایسه تطبیقی توسعه یافتگی مناطق شهری رشت با استفاده از روشهای ارزیابی چند شاخصه. مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی، 11(34) ، 16-1.
دانشور، مریم؛ غفاری، علی و ماجدی، حمید. (1397). برنامه ریزی راهبردی در بستر نهادگرایی، نظریه ای برای عمل. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 11(25 )، 328-319.
رضوانی، محمدرضا. (1388). مقدمه‌ای بر برنامهریزی توسعه روستایی ایران. تهران: نشر قومس.
رکنالدین افتخاری، عبدالرضا و آقایاریهیر، محسن. (1386). سطحبندی پایداری توسعه روستایی، مطالعه موردی بخش هیر. پژوهشهای جغرافیایی، 39(61)، 44-31.
رکنالدین افتخاری، عبدالرضا و بدری، سیدعلی. (1382). ارزیابی پایداری: مفهوم و روش. تحقیقات جغرافیایی، 18(2)، 34-9.
سعیدی، عباس؛ عزیزپور، فرهاد؛ ریاحی، وحید و امینی قواقلو، عیوض.(1398) . سنجش پایداری سکونتگاهی در نواحی روستایی (مطالعه موردی: ناحیه روستایی باروق، آذربایجان غربی. برنامهریزی توسعه کالبدی، 6(4)، 26-11.
شمسالدینی، علی؛ جمینی، داوود و جمشیدی، علیرضا. (1395). سنجش و تحلیل پایداری اجتماعی در مناطق روستایی (مطالعه شده: شهرستان جوانرود). پژوهشهای روستایی، 7(3)، 502-486.
صدرموسوی، میرستار؛ طالبیفرد، رضا و نیازی، چیا. (1396). بررسی نقش عوامل طبیعی در توزیع جغرافیایی سکونتگاههای روستایی (مطالعه موردی: شهرستان صحنه). مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی، 12(4)، 749-731.
صیدایی، سیداسکندر؛ راستی، هادی و آذر، ساجده. (1395). تحلیل میزان توسعه یافتگی سکونتگاه های روستایی و عوامل موثر بر آن (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان ایرانشهر). مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی (چشمانداز جغرافیایی)، 11(34)، 83-67.
ضیائیان فیروزآبادی، پرویز؛ افراخته، حسن؛ شوقی، مرضیه و نعیمآبادی، نازنین. (1396). سطحبندی و اولویتبندی نواحی روستایی برحسب ناپایداری زیست محیطی (مطالعه موردی دهستانهای شهرستان دشتی، استان بوشهر). مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی، 12 (4)، 764-751.
ظاهری، محمد؛ طالبیفرد، رضا و خالقی عقیل. (1394). ارزیابی نیمه‌کمّی خطرپذیری خشکسالی با استفاده از مدل "مدیریت ریسک" مطالعه‌ی موردی: دهستان دولت‌آباد شهرستان جیرفت. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک،6(21) ، 49-30.
عنابستانی، علیاکبر؛ شایان، حمید؛ شمسالدینی، رضا؛ تقیلو، علی اکبر و زارعی، ابوالفضل. (1391). ارزیابی پایداری اقتصادی در مناطق روستایی با استفاده از فن تصمیمگیری چند معیاره تخصیص خطی (مطالعه موردی: بخش جعفرآباد، شهرستان قم). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی،1(4)، 118-140.
فراهانی، حسین؛ چراغی، مهدی و عسگری، نگار. (1391). تحلیلی بر زمینههای توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در نواحی روستایی مطالعه موردی دهستان بدر؛ شهرستان قروه. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 12(26) ، 145-127.
فرجیسبکبار، حسنعلی؛ بدری، سیدعلی؛ مطیعی لنگرودی، سیدحسن و شرفی، حجتا.... (1389). سنجش میزان پایداری نواحی روستایی برمبنای مدل تحلیل شبکه، با استفاده از تکنیک بردا مطالعه موردی: نواحی روستایی شهرستان فسا. پژوهشهای جغرافیای انسانی، 42 (2) ، 156-135.
قراگوزلو، هادی؛ رحمانی فضلی، عبدالرضا؛ عزیز پور، فرهاد و جلالیان، حمید. (1399). تحلیل فضایی پایداری سکونتگاههای روستایی (مطالعه موردی: استان قم). پژوهشهای جغرافیای انسانی، 52(3)، 969-953.
کریمزاده، حسین؛ حسینیشهپریان، نبیاله و حسینیکهنوج، سیدرضا. (1398). ارزیابی پایداری سکونتگاههای روستایی دهستان دنبالهرود جنوبی شهرستان ایذه با استفاده از تکنیک و سیستم استنتاج فازی. پژوهش و برنامهریزی روستایی، 2(8)، 76-59.
محمدی، سعدی؛ رستمی، شاهبختی؛ طالشی، مصطفی و سلطانی مقدس، ریحانه. .(1396) سنجش و تحلیل وضعیت پایداری در مناطق روستایی با استفاده از تکنیک AHP و TOPSIS و تحلیل خوشهای (مطالعه موردی شهرستانهای مریوان سروآباد). مجله آمایش جغرافیایی فضا، 7(23)، 206-187.
مرصوصی، نفیسه؛ پورمحمدی، محمدرضا؛ نصیری، اسماعیل و محمدزاده، یوسف. (1393). پایداری توسعه کلانشهر تبریز و تدوین الگوی توسعه آن. جغرافیا، 12(43)، 55-37.
مرکز آمار ایران. (1395). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان کرمان.
نوابخش، مهرداد؛ ازکیا، مصطفی؛ وثوقی، منصور و مشیراستخاره، زهراسادات. (1394). ارزیابی عوامل موثر بر توانمندی اقتصادی (مطالعه موردی: زنان آسیب پذیر یر شهر تهران). اقتصاد و مدیریت شهری، 3(12)، 20-1.
هدایتیمقدم، زهرا؛ صیدایی، سیداسکندر و نوری، سیدهدایتاله. (1394). سنجش میزان پایداری نواحی روستایی با استفاده از تکنیکهای تصمیمگیری چند شاخصه (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان فلاورجان). جغرافیا و توسعه ناحیهای، 13(24)، 112-91.
یاریحصار، ارسطو؛ بدری، سیدعلی؛ پورطاهری، مهدی و فرجی سبکبار، حسنعلی. (1390). سنجش و ارزیابی پایداری حوزه روستایی کلانشهر تهران. پژوهشهای روستایی، 2(8)، 120-89.
Abreu, I., & Mesias, F.J. (2020). The assessment of rural development: Identification of an applicable set of indicators through a Delphi approach. Journal of Rural Studies, S074301672030944X–doi:10.1016/j.jrurstud.2020.10.045.
Amanullah, Lakhan,. G.R; Channa., S.A, Magsi H, Koondher M.A, Wang. J, & Channa., N.A. (2020). Credit constraints and rural farmersâ welfare in an agrarian economy. Heliyon, 6(10), e05252–. doi:10.1016/j.heliyon.2020.e05252.
Avgerou, C. (2010). Discourses on ICT and Development. Journal of Information Technologies & International Development, 6, 1-18. http://www.ictd2009.org.
Blagescu, M., & Young, J. (2006). Capacity Development for Policy Advocacy: Current thinking and approaches among agencies supporting Civil Society Organisations. Overseas Development Institute 111 Westminster Bridge Road, London.
Bossel, H. (1999). Indicators for Sustainable Development: Theory, Method, Applications, A Report to the Balaton Group. International Institute for Sustainable Development.
Cai, Y.P., Huang, G.H., Yang, Z.F., Sun, W., & B. Chen. (2009). Investigation of public’s perception towards rural sustainable development based on a two-level expert system. Journal of Expert Systems with Applications, 36(5), 8910–8924. doi:10.1016/j.eswa.2008.11.032.
Carter, M. R., Tjernström, E., & Toledo, P. (2018). Heterogeneous impact dynamics of a rural business development program in Nicaragua. Journal of Development Economics, S0304387818304851. doi:10.1016/j.jdeveco.2018.11.006.
Cecchini, S., & Shah, T. (2002). Information and Communications Technology as a Tool for Empowerment in Empowerment and Poverty Reduction: A Sourcebook Washington. DC: World Bank www.worldbank.org/ poverty/empowerment.
Chebaeva, N., Lettner, M., Wenger, J., Schöggl, J.-P., Hesser, F., Holzer, D., & Stern, T. (2020). Dealing with the eco-design paradox in research and development projects: The concept of sustainability assessment levels. Journal of Cleaner Production, 125232. doi:10.1016 /j. jclepro. 2020.125232.
Christiaanse, S. (2020). Rural facility decline: A longitudinal accessibility analysis questioning the focus of Dutch depopulation-policy. Applied Geography, 121, 102251–. doi:10.1016 /j. apgeog. 2020.102251.
Demeke, W., Olden, A., & Abdelnour Nocera, J. (2016). Factors Affecting the Adoption of Information and Communication Technologies: Small Hotels and Tour Operators in Addis Ababa, Ethiopia, Article in Libri. International Journal of Libraries and Information Studies, 66, 151-165. DOI: 10.1515/libri-2016-0029.
Dudzińska, M., Bacior, S., & Prus, B. (2018). Considering the level of socio-economic development of rural areas in the context of infrastructural and traditional consolidations in Poland. Land Use Policy, 79, 759–773. doi:10.1016/j.landusepol.2018.09.015.
Ge, D,. Long, H., Qiao, W., Wang, Z., Sun, Do., & Yang, R. (2020). Effects of ruralâurban migration on agricultural transformation: A case of Yucheng City. China. Journal of Rural Studies, 76, 85–95. doi:10.1016/j.jrurstud.2020.04.010.
Ghişa, M., Goux-Baudiment, F., Allen Dator, J., & Cole, S. (2011). Designing a foresight exercise for the future of rural communities in Romania. Futures, 43(9), 998–1008. doi:10.1016/ j.futures. 2011.06.009.
Gobattoni, F., Pelorosso, R., Leone, A., Ripa, M.N. (2015). Sustainable rural development: The role of traditional activities in Central Italy. Land Use Policy, 48, 412-427. doi:10.1016/j. landusepol. 2015.06.013.
Khalil Moghaddam, B., & Khatoon-Abadi, A. (2013). Factors affecting ICT adoption among rural users: A case study of ICT Center in Iran. Journal of Telecommunications Policy, 37 , 1083–1094. doi.org/10.1016/j.telpol.2013.02.005.
Knaap, G. J., & Chakraborty, A. (2007). Comprehensive planning for sustainable rural development. Journal of Regional Analysis & Policy, 37(1), 18-20.
Kumar, S., & Managi, S. (2009). The economics of sustainable development: the case of India (Vol. 32). Springer Science & Business Media.
Li, X., Yang, H., Jia, J., Shen, Y., & Liu, J. (2021) .Index system of sustainable rural development based on the concept of ecological livability. Environmental Impact Assessment Review, 86, 106478. doi:10.1016/j.eiar.2020.106478.
Luo, X., Li, P., & Fu, X. (2011). Factors that affect social stability of rural areas in Ganzi district. Asian Agricultural Research, 3(2), 43-83. doi: 10.5539/jas.v3n2p223.
Matachi, A. (2006). Capacity Building Framework. UNESCO – UBA, Addis Ababa: UN Economic Commission for Africa, P.O.Box 3001, Addis Ababa, Ethiopia.
Moles, R., Foley, F., Morrissey, J., & O'Regan, B. (2008). Practical appraisal of sustainable development-Methodologies for sustainability measurement at settlement level. Journal of Environmental Impact Assessment Review, 28(2-3), 144–165. doi:10.1016/j.eiar.2007.06.003.
Shaaban, M., & Scheffran, J. (2017). Selection of sustainable development indicators for the assessment of electricity production in Egypt. Sustainable Energy Technologies and Assessments, 22, 65-73.
Shaffril, H. A. M.,, Abu Samah, B., Abu Hassan, M., & D’Silva, Jeffrey Lawrence. (2010), Socio- economic factors that impinge computer usage in administration works among village leaders in Malaysia. Scientific Research and Essays, 5, 3623-3633. https://pdfs.semanticscholar. org/e5a9/ 4b00092d00ea277c1275e21905415cad12c0.pdf.
Shaker, Richard R., & Sirodoev, Igor G. (2016). Assessing sustainable development across Moldova using household and property composition indicators. Journal of Habitat International, 55, 192-204.
Tchamyou, V. S., Erreygers, G,. & Cassimon, D. (2019). Inequality, ICT and financial access in Africa. Journal of Technological Forecasting and Social Change, 139, 169-184.
Wang, S., Tan, S., Yang, S., Lin, Q., & Zhang, L. (2019). Urban-biased land development policy and the urban-rural income gap: Evidence from Hubei Province, China. Land Use Policy, 87, 104066-doi:10.1016/j.landusepol.2019.104066.
Weingaertner, C., & Moberg, Å. (2011). Exploring Social Sustainability: Learning from Perspectives on Urban Development and Companies and Products, Sustainable Development. Published online in Wiley Online Library (wileyonlinelibrary.com), doi: 10.1002/sd.536.
Yazdani, M., Zarate, P., Kazimieras Zavadskas, E., & Turskis, Z. (2018). A combined compromise solution (CoCoSo) method for multi-criteria decision-making problems. Management Decision ,MD-05-2017-0458-doi:10.1108/MD-05-2017-0458.
Zhang, H.,Wang., Yu, S., Zhao, J., & Shi, Z. (2020). Identifying governmentâs and farmersâ roles in soil erosion management in a rural area of southern China with social network analysis. Journal of Cleaner Production, 123499–. doi:10.1016/j.jclepro.2020.123499.
_||_