تأملی در معناباختگی خانه های نوظهور روستایی با تأکید بر وجوه فضایی - عملکردی (مطالعه موردی: دهستان ئیلاق جنوبی، شهرستان دهگلان)

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی روستایی و عشایری

افشین بهمنی ^{1 *} , حامد قادرمرزی ² , لیلا مفاخری ³

1 - دانش آموخته دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 - دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
3 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1398/02/22 تاریخ پذیرش : 1398/12/26 تاریخ انتشار : 1403/09/01

کلید واژه: مسکن, مسکن روستایی, معناباختگی, شهرستان دهگلان, دهستان ئیلاق جنوبی,

چکیده مقاله :

مقدمه: فرم، فضا و عملکرد خانه روستایی برآیند جهان بینی و ذهنیت ساکنین بوده و مدرنیته و فرایندهایش، وجوه چندگانه خانه روستایی را تحت تاثیر قرار داده و به تبع آن، نوعی جدایی میان ذهنیت ساکنین و عینیت خانه­ های نوظهور به وجود آمده که نتیجه آن، خالی شدن از دیروز و گم شدن در آن همه معناست.

هدف: هدف اين پژوهش، بررسی ابعاد معناباختگی مساکن جدید روستایی بویژه از بعد فضایی- عملکردی است.

روش شناسی تحقیق: داده­ها به دو روش اسنادی و پیمایشی گردآوری شد. در بخش مطالعه میدانی از ابزارهای پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده بهره گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از روش­های آمار توصیفی (میانگین و فراوانی)  و آمار استنباطی (آزمون کای اسکوئر، مان ویتنی، کروسکال والیس و همبستگی اسپیرمن) استفاده گردید.

قلمرو جغرافیایی پژوهش: جامعه آماری تحقیق، شهرستان دهگلان است که دارای 5 دهستان است. نمونه مورد بررسی، دهستان ئیلاق جنوبی بوده که تعداد 24 دهیار و کارشناس حوزه مسکن به عنوان نمونه انتخاب گردید.

یافته‌ها: یافته­ های حاصل از آزمون کای اسکوئر (خی دو) نشان می­دهد که در بعد کالبدی، مساکن نوظهور موجب تغییر در معنای حقیقی معماری بومی و کاهش سطح زیربنا شده­اند که با مقدار خطای آلفای 000/0 معنادار است. از بعد اقتصادی، نوسازی بر معیشت محوری خانه­های روستایی تاثیر گذاشته و به نوعی در حذف عملکرد معیشتی خانه روستایی موثر می­باشد. پدیدار شدن مساکن نوظهور در روستاها تغییراتی را در مفهوم اجتماعی مسکن ایجاد نموده و موجب شکل گیری مساکن تک خانواری با مقدار کای اسکوئر 750/19 و سطح معناداری کمتر از 05/0 شده است.

نتایج: نتایج نشان می‌دهد که ساخت مساکن جدید در روستاها، تغییرات عمده­ای در نوع معماری و تنوع فضایی و عملکردهای پیشین آن ایجاد کرده، به طوری که از معنای خانه­های کهن روستایی که عملکرد زیستی- معیشتی داشته و مصالح و منظر و معماری آن با طبیعت و محیط پیرامون روستا همخوانی داشته، فاصله گرفته است.

چکیده انگلیسی:

Introduction: The form, space, and function of a rural house are the result of the worldview and mentality of the residents. Modernity and its processes have affected multiple aspects of the rural house, and as a result, a kind of separation has arisen between the mentality of the residents and the objectivity of the newly emerging houses, which results in being emptied of yesterday and lost in all its meanings.

Research Aim:  The aim of this research is to investigate the dimensions of the loss of meaning in new rural housing, especially from the spatial-functional perspective.

Methodology: Data were collected by two methods: documentary and survey. In the field study section, questionnaire, interview and observation were used. Descriptive statistics (mean and frequency) and inferential statistics (Chi-square test, Mann-Whitney, Kruskal-Wallis and Spearman correlation) were used to analyze the data.

Studied Area: The statistical population of the study is Dehgolan County, which has 5 rural districts. The sample studied was the southern Ilaq rural district, where 24 rural district heads and housing experts were selected as a sample.

Results: The findings from the chi-square test show that in the physical dimension, new housing has caused a change in the true meaning of vernacular architecture and a decrease in the level of infrastructure, which is significant with an alpha error of 0.000. From an economic perspective, renovation has affected the livelihood of rural houses and is somehow effective in eliminating the livelihood function of rural houses. The emergence of new housing in villages has caused changes in the social concept of housing and has led to the formation of single-family housing with a chi-square value of 19.750 and a significance level of less than 0.05.

Conclusion: The results show that the construction of new housing in Rural has created major changes in the type of architecture, spatial diversity, and its previous functions, so that it has distanced itself from the meaning of old rural houses that had a biological-subsistence function and whose materials, landscape, and architecture were in harmony with the nature and environment surrounding the Rural.

منابع و مأخذ:

عبداله زاده، سیده مهسا و ارژمند، محمود. (1391). در جست وجوی ویژگی¬های خانه ایرانی (بر مبنای بررسی شیوه زندگی در خانه¬های سنتی شیراز). مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 3(10)، 122-109. https://www.sid.ir/paper/483570/fa
اخترکاوان، مهدی؛ دیواندری، جواد و اشراقی، شادی. (1395). خانه از مفهوم تا معنا. چهارمین کنفرانس ملی و دومین کنفرانس بین المللی پژوهش¬های کاربردی در مهندسی عمران و معماری و مدیریت شهری، 6 بهمن ماه، تهران، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی.
اکرمی، غلامرضا و دامیار، سجاد. (1395). نقش شناخت معمار از کاربر در هویت بخشی به طرح¬های مسکن روستایی؛ بررسی موردی: معماری روستایی ایلام. معماری و شهرسازی، 8(16)، 102-85. doi: 10.30480/AUP.2016.283
عنابستانی، علی اکبر؛ انزایی، الهه و بهزادی، صدیقه. (1395). اثرپذیری الگوی مسکن روستایی از تغییرات فرهنگی و اجتماعی روستاییان مورد: شهرستان نکا. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 2(16)، 42-21. doi: 10.18869/acadpub.serd.5.16.21
ارمغان، مریم. (1394). معناسازی برای خانه؛ زندگی روزمره تهران در فیلم‌های سینمایی. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 5(2)، 73-51.
doi: 10.22059/IJAR.2015.59018
ارژمند، محمود و خانی، سمیه. (1391). نقش خلوت در معماری خانه ایرانی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 2(7)، 38-27.
https://www.sid.ir/paper/177360/fa
عسکری، اباصلت رابری؛ عباس زاده، شهاب و آبرون، علی اصغر. (1394). بررسی عناصر فضایی- کالبدی تأثیر گذار بر مسکن روستایی (مطالعه موردی: روستاهای دیزباد بالا، فریزی و آیدلیک). پژوهش و برنامه¬ریزی روستایی، 4(12)، 193-177.
doi: 10.22067/JRRP.V4I4.46814
دادور خانی، فضیله؛ حسام، مهدی؛ چراغی، مهدی؛ امیدی شاه¬آباد، امید و محمدی، زینب. (1397). تحلیل اثرات تغییرات الگوی مسکن بر کارکرد زنان روستایی (مطالعه موردی: روستاهای استان لرستان). مسکن و محیط روستا، 37(163)، 74-61.
doi: 2010.22034/37.163.61
فضلعلی، زینب؛ پورطاهری، مهدی و رکن¬الدین افتخاری، عبدالرضا. (1397). بررسی تغییرات مسکن روستایی استان مازندران. پژوهش-های جغرافیای انسانی، 50(2)، 354-339. doi: 10.22059/JHGR.2017.60338
قره بگلو، مینو و روحی فر، سولماز. (1397). تاریخ ذهنیت عامه عاملی تاثیرگذار بر کیفیت مسکن. هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 23(1)، 80-67. doi: 10.22059/JFAUP.2018.238201.671763
قاسمی سیانی، محمد؛ افراخته، حسن؛ ریاحی، وحید و عزیزپور، فرهاد. (1397). تبیین تحولات ساختاری - کارکردی سکونت و مسکن روستایی (مطالعه موردی: بخش بن رود و جلگه شهرستان اصفهان). برنامه¬ریزی توسعه کالبدی، 2(3)، 64-47.
dor: 20.1001.1.26455471.1397.5.2.3.8
حمزه¬نژاد، مهدی و دشتی، مینا. (1395). بررسی خانه¬های سنتی ایرانی از منظر پدیدارشناسان و سنت گرایان معنوی. نقش جان، 6(2)، 35-24.
dor : 20.1001.1.23224991.1395.6.2.2.2
حسنی، کیانوش و نوروز برازجانی، ویدا. (1397). الگوی نوین از دستور زبان شکل در معماری خانه امروز؛ نمونه موردی : ‌خانه‌های مجموعه‌¬ای قاجاری شهرهای تبریز و تهران. باغ نظر، 15(63)، 40-29. doi: 10.22034/BAGH.2018.67365
حسینی، علی؛ فروتن، منوچهر و صالحی، سعید. (1397). تحول معنای‌ اجتماعی- فضایی در خانه‌های اراک (بررسی تطبیقی الگوی فعالیت‌ها و روابط اجتماعی در خانه‌های سنتی درون‌گرا و خانه‌های تک واحدی معاصر اراک). معماری و شهرسازی آرمان شهر، 11(23)، 39-27.
https://www.armanshahrjournal.com/article_69528.html
کریمی، مهشید؛ حجت، عیسی و شهبازی چگنی، بهروز. (1397). جستار در چگونگی پیوند ساکن و مسکن. باغ نظر، 15(61)، 16-5.
doi: 10.22034/BAGH.2018.63859
خامنه¬زاده، حنانه. (1396). مفهوم خلوت و چگونگی تحقق آن در زیست-جهان خانه ایرانی مطالعه تطبیقی آن در خانه ایرانی ماقبل مدرن و خانه مدرن ایرانی. باغ نظر، 14(49)، 44-33. https://www.bagh-sj.com/article_47438.html
خسرونیا، مرتضی. (1396). تأثیر تغییر فصول و فعالیت‌ها ‌بر الگوی سکونت و شکل مساکن روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان ارومیه). مسکن و محیط روستا، 36(159)، 62-51. l 1-1197-fa-htm http://jhre.ir/article-
معقولی، نادیا و احمدزاده، معصومه. (1396). گونه شناسی مسکن روستایی شهرستان سواد کوه از نظر معماری و سازه. مسکن و محیط روستا، 36(160)، 102-87. 1-1230-fa.html http://jhre.ir/article-
پورغفارمغفرتی، محمدرضا و پوررمضان، عیسی. (1397). ارزیابی وضعیت شاخص¬های اجتماعی مسکن در نواحی روستایی استان گیلان. نگرش¬های نو در جغرافیای انسانی، 10(2)، 268-249. dor: 20.1001.1.66972251.1397.10.2.26.6
محمدی یگانه، بهروز؛ چراغی، مهدی؛ جمشیدی، محمد کاظم و امامی، مائده. (1396). تحلیل شاخص‌های اقتصادی مؤثر در تحولات کارکرد مسکن روستایی (مطالعه موردی: دهستان غنی بیگلو، شهرستان زنجان). مسکن و محیط روستا، 36(160)، 44-35.
http://jhre.ir/article-1-1308-fa.html
مظفر، فرهنگ؛ عبدمجیری، امین و هاشمیان، عاطفه سادات. (1395). مفاهیم در الگوی معماری مسکن روستایی (پژوهشی مورد در روستاهای استان خراسان رضوی). مسکن و محیط روستا، 35(154)، 74-59. 1-773-fa.html http://jhre.ir/article-
قادرمرزی، حامد و بهمنی، افشین. (1397). واکاوی ابعاد فقر مسکن با تاکید بر عملکرد اقتصادی مساکن روستایی مورد: دهستان ئیلاق جنوبی شهرستان دهگلان. دومین همایش ملی چشم انداز توسعه پایدار روستایی ایران، تهران.
ریاحی، وحید؛ میثمی، زهرا و جوان، فرهاد. (1397). تحلیل وضعیت تأمین مسکن در سکونتگاه¬های روستایی حاشیه کلان شهرها (مورد مطالعه: روستاهای بخش کهریزک در شهرستان ری). سرزمین، 15(1)، 28-15.
https://sanad.iau.ir/fa/Journal/sarzamin/Article/822826
ریاحی، وحید؛ پریزادی، طاهر و سنگین استادی، علی. (1396). تحلیل الگوهای تأمین مسکن در نواحی روستایی مورد: شهرستان¬های تایباد و باخرز. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 6(2)، 154-137. doi: 10.18869/acadpub.serd.6.20.137
سعیدی، عباس و امینی، فریبا. (1389). ناپایداری سکونت گاهی و تحول کارکردی مسکن روستائی: مورد: روستای خفر (ناحیه نطنز- بادرود). جغرافیا (انجمن جغرافیایی ایران)، 8(27)، 43-29. https://mag.iga.ir/article_704418.html
ساکت یزدی، علی؛ بیگ¬زاده، حمید و کاملی، ساسان. (1396). بررسی تأثیر مرمت‌های نامطلوب بر میزان بار حرارتی خانه‌های سنتی یزد؛ نمونه موردی: خانه‌های علومی و تهرانی. باغ نظر، 14(54)، 76-65. https://www.bagh-sj.com/article_53481.html
سرتیپی¬پور، محسن. (1392). معماری خانه¬های بومی مردم پسند در روستاهای استان مرکزی. برنامه¬ریزی توسعه کالبدی، 1(3)، 36-25. https://psp.journals.pnu.ac.ir/article_2167.html
سرتیپی¬پور، محسن؛ رستمی، محمدرضا؛ شهابی شهمیری، مجتبی و امیرسادات، میثم. (1397). تحلیل و ارزیابی ویژگی‌های مسکن روستایی براساس نمونه‌گیری سال 1392. مسکن و محیط روستا، 37(163)، 18-3. doi: 2010.22034/37.163.3
شفایی، مینو. (1397). الگوی طراحی مسکن روستایی (مطالعه موردی: روستای هنجن). مسکن و محیط روستا، 37(163)، 46-33.
doi :2010.22034/37.163.33
ورمقانی، حسنا؛ سلطان¬زاده، حسین. (1397). نقش جنسیت و فرهنگ معیشتی در شکل‌گیری خانه (مقایسه خانه‌های قاجاری گیلان و بوشهر). آرمانشهر، 11(23)، 134-123. 202337/fa.html https://www.sid.ir/paper/
زرگر، اکبر؛ سرتیپی¬پور، محسن؛ میری، سیدحسن و شیخ طاهری، حامد. (1396). طراحی و شکل‌گیری خانه روستایی به روایت معماران قدیمی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان گرمسار). مسکن و محیط روستا، 36(158)، 20-3. 1-1205-fa.html http://jhre.ir/article-
Cheng, M., Liu, Y., & Zhou, Y. (2019). Measuring the symbiotic development of rural housing and industry: A case study of Fuping County in the Taihang Mountains in China. Journal of Land Use Policy, 82, 307-316. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2018.12.013
Kuloglu, N., & Durmus, S. (2014). The Trace of Change: Traditional House, Proceedings of the 2nd ICAUD International Conference in Architecture and Urban Design Epoka University, Tirana, Albania, 08-10 May 2014 Paper No. 285. http://dspace.epoka.edu.al/handle/1/1044
Nuzha, A. (2018). A place of many names: how three generations of Bedouin women express the meaning of home. Journal of Hous and the Built Environ, 33, 247–262. https://doi.org/10.1007/s10901-017-9546-5
Philip, L., & Williams, F. (2018), Remote rural home based businesses and digital inequalities: Understanding needs and expectations in a digitally underserved community. Journal of Rural Studies, 62, 1-13. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2018.09.011
Rapoport, A. (2005). Culture Architecture and design, Locke science publishing company, Inc, Chicago, USA.
Robert R., Reed, & Ejindu S. Ume. (2019). Housing, Liquidity Risk, and Monetary Policy. Journal of Macroeconomics, 59-60, 1-68. https://doi.org/10.1016/j.jmacro.2019.01.003
Townsend, L., Wallace, C., Fairhurst, G., & Anderson, A. (2017). Broadband and the creative industries in rural Scotland. Journal of Rural Study, 54, 451–458. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2016.09.001