قرائت آیین ارتدوکس از «فهم‌ناپذیری خدا»

محورهای موضوعی : مسیحیت

محمد مدبر چهاربرج ¹ (مربی، گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه ارومیه)
الیاس عارف زاده ² (استادیار، عضو هیئت علمی و مدیر گروه ادیان ابراهیمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم ایران)

تاریخ دریافت : 1400/02/04 تاریخ پذیرش : 1400/02/04 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: الهیات ارتدوکس, فهم‌ناپذیری خدا, تثلیث ارتدوکس, الهیات سلبی, آموزۀ انرژی,

چکیده مقاله :

مسیحیت ارتدوکس که خود را امتداد راست‌کیشی مسیحیت اولیه می‌داند، با حفظ اندیشه‌های خداشناسی دوران نخست، گونه‌ای از الهیات مبتنی بر آن پدید آورده است که بدون داشتن درک صحیحی از خداشناسی آن، شناخت این کلیسا و الهیاتش ممکن نخواهد بود. خداشناسی آیین ارتدوکس بیش از هر چیز بر قرائت خاص آن از فهم‌ناپذیری خدا استوار است. فهم‌ناپذیری خدا کلیدواژه درک صحیح این آیین است. ریشه این مسئله را باید در جایگاه ممتاز خدای پدر در تثلیث ارتدوکس جست. لازمۀ این خداشناسی که بر تعالی خدا از مخلوقات و درک‌ناپذیری او استوار است، سخن گفتن به زبان سلب و تنزیه است. الهیات سلبی از این منظر ویژگی خاص الهیات ارتدوکس محسوب می شود. در مرحلۀ بعد ضمن پذیرش تعالی و دور از دسترس بودن خدا، برای پر کردن فاصله بین خالق و مخلوق، آموزۀ انرژی در این کلیسا پدید آمده‌ است. انرژی، حالت محسوس و به تعبیری حالت منکشف‌شدۀ خدای متعال است. مؤمنان ارتدوکس می‌کوشند با اتحاد با انرژی الهی به مقام خداگونگی که هدف زندگی است برسند. شمایل‌ها و مناسک مهم‌ترین مجاری جریان انرژی الهی هستند. در مقالۀ حاضر تلاش شده است قرائت آیین ارتدوس از فهم‌ناپذیری خدا در سه محورِ ریشه، زبان و نتیجه بررسی و تبیین شود.

چکیده انگلیسی:

The Orthodox Church, presenting itself as the extension of early Christianity’s Orthodoxy, has created a distinctive theology system based on early doctrines of God. Comprehending this Church and its theology without having a true perception of its special doctrine of God is not feasible. This doctrine is mainly based on Orthodox Church’s special approach toward “unknowability of God”. This approach is the key term to a true perception of this Church which can be traced back to “Father” ’s distinguished role in Orthodox Trinity. Speaking in negative language is regarded as an integral part of this doctrine which is based on Transcendence and Unknowability of God. Therefore, Orthodox Church is characterized by Apophatic Theology. In the next step, to fill the gap between creatures and such a Transcendence and Unknowable Being, “Energy Concept” has been proposed by this church. Energy is the revealed or perceptible form of Transcendent God. Orthodox believers try to unite with Energy of God to obtain the Deification status which is considered as ultimate purpose of life. Sacraments and Icons are primary passages of Holy Energy. This study aims to investigate Orthodox approach regarding the “Unknowability of God” in three stages of Roots, Language and Consequence.

منابع و مأخذ:

• محمدزاده، نادر، «شهود و خداگونگی در عرفان مسیحیت شرقی»، پژوهشنامه ادیان، سال3، شماره5، 1388ش.


• مک گراث، آلیستر، درسنامه الهیات مسیحی، ترجمه محمدرضا بیات و دیگران، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ج2، 1392ش.


• نوابی، مریم السادات و ایلخانی، محمد، «کلام سلبی نزد دینوسیوس مجعول»، پژوهشنامه ادیان، سال6، شماره11، 1391ش.


• ویر، کالیستوس، «مسیحیت شرقی؛ کلیساها، آموزه‌ها، آیین‌های مقدس»، ترجمۀ حمید بخشنده، هفت ‌آسمان، سال 7، شماره 25، 1384ش.


• هیوم، رابرت، ادیان زنده جهان، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، علم، چاپ 4، 1391ش.


• Alain, Boureau, “Vision of God”, The Cambridge History of Christianity, Editors: Thomas F.X. Noble & Julia M.H. Smith, Vol.3, New York, Cambridge University Press, 2008.


• “Trinity”, Britannica Encyclopedia of World Religions, Chicago, Encyclopedia Britannica Inc., 2006.


• Clement, Olivier, The Roots of Christian Mysticism, New York, New City Press,


• De Andia, Ysabel, “Negative Theology”, Encyclopedia of Christian Theology, Jean-Yves Lacoste (ed.), New York, Routledge, 2005.


• Demırcı, kurşat, Bir hıristiyan mezhebi Olarak Ortodoksluğun teolojisi, İstanbul, Ay işığı,


• Dionysus, Pseudo, The Complete Works, Translator: Colm Luibheid, New York, Paulist, 1987.


• Evagrius, Ponticus, The Praktikos; chapters on prayer, translator: John E. Bamberger, Massachusetts, Cistercian, 1970


• Evan, G.­R, “The Christian Adoption of the Old Testament”, Companion Encyclopedia of Theology, Editors: Peter Byrne & Leslie Houlden, New York, Taylor and Francis, 2003.


• Giakalis, Ambrosis, Images of the Divine, Rev Ed., Boston, Brill, 2005.


• Hoonhout, M.A., “God in New Testament”, New Catholic Encyclopedia, Editors: Thomas Carson, Joan Ceritto, Washington, Gale, 2013.


• Ian A. McFarland, “Apophatic Theology”, The Cambridge Dictionary of Christian Theology, Editors: Ian A. McFarland, David, A. S. Fergusson, Karen Kilby, Iain R. Torrance, New York, Cambridge University Press, 2011.


• Lasser, Justin M., “Apophaticism”, The Encyclopedia of Eastern Orthodox Christianity, Anthony J. McGuckin (ed.), New York, Blackwell, 2011.


• Lossky, Vladimir, Orthodox Theology: An Introduction, Translator: Ian & Ihita Kesarcodi-Watson, New York, Athens Printing Company, St. Vladimir’s Seminary Press, 1978.


• Lossky, Vladimir, The Mystical Theology of the Eastern Church, New York, St. Vladimir’s Seminary Press, 1976.


• Louth, Andrew, Introducing Eastern Orthodox Theology, London, SPCK, 2013.


• Maraval, Pierre, “The Earliest Phase of Christian Pilgrimage in the Near East”, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 56, 2002.


• McGuckin, J. Anthony, “Fatherhood of God”, The Encyclopedia of Eastern Orthodox Christianity, Anthony J. McGuckin (ed.), New York, Blackwell, 2011.


• McKim, Donald K., Westminster Dictionary of Theological Terms, Kentucky, Westminster John Knox, 1996.


• Nazianzus, Gregory, Five Theological Orations, Translator: Stephen Reynolds, Estate of Stephen Reynold, 2011.


• Nichols, Aidan, Light from the East, London, Sheed & Ward, 1995.


• Palamas, Gregory, The 150 Chapters, Translator: Robert SinkeWicz, Canada, Pontifical Institute of Medieval Studies, 1988.


• Rolt, C. E., Dionysius the Areopagite; On The Divine Names and the Mystical Theology, London, Grand Rapids, 1920.


• Yanaris, Christos, Elements of Faith, Translator: Keith Schram, Edinburgh, T&T Clark, 1991.