تبیین معیارهای زیبایی شناسی فضای سبز شهری با روش طبقه بندی کیفیت بصری و ماتریس دستیابی به اقدامات (مطالعه موردی: شهر گنبدکاووس)
زهره اخگری سنگ آتش 1 , سیدحامد میرکریمی 2 * , مرجان محمدزاده 3 , فاطمه هاشمی 4
1 - دانش آموخته دکتری رشته علوم و مهندسی محیط زیست، دانشكده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.
2 - دانشیار گروه محیط زیست، دانشكده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.
3 - دانشیار گروه محیط زیست، دانشكده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
4 - استادیار گروه اکولوژی کشاورزی، دانشگاه آرهوس، دانمارک.
کلید واژه: منظر شهری, گونه¬های گیاهی, فضای سبز, محیط¬زیست شهری, پیاده¬روها,
چکیده مقاله :
مساله شهرنشینی و رشد روزافزون آن سبب شد تا فضای سبز شهری به عنوان معدود محیط¬های طبیعی در شهر مورد توجه قرار گیرند. توجه به موضوع زیبایی¬شناختی¬ این فضاها، آنچنان مهم است که طراحان و برنامه¬ریزان، در طراحی، کاشت و چیدمان پوشش گیاهی بیش از هر مساله¬ی دیگری به آن می¬پردازند. از این¬رو، شناسایی معیارهای موثر بر زیبایی این مسیرها از اهمیت بسزایی برخوردارند. هدف از این پژوهش، شناسایی مهم¬ترین معیارهای زیبایی¬شناختی منظر شهر گنبدکاووس است که با کمک رویکردهای روش طبقه¬بندی کیفیت بصری و روش ماتریس دستیابی به اقدامات مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از تکمیل 100 پرسشنامه مصور در طی دو مرحله توسط 50 نفر از شهروندان شهرگنبدکاووس که به شکل تصادفی انتخاب شدند، با کمک دستور تحلیل روش¬های طبقه¬بندی کیفیت بصری و ماتریس دستیابی به اقدامات تجزیه و تحلیل شدند و در نهایت مهم¬ترین معیارها شناسایی گردیدند. نتایج حاصل از تحلیل پرسش¬نامه نشان داد از نظر کاربران معیارهای فضای سبز کافی و چیدمان فضای سبز هریک با کسب امتیاز 100 و نیز معیار تنوع رنگ فضای سبز با کسب امتیاز 75/93 مهم¬ترین نقش را نسبت به سایر معیارها در زیبایی منظر شهری داشتند. نتایج مطالعه حاضر، این امکان را برای پژوهش¬گران ایجاد می¬کند تا با بهره¬برداری از آن¬ها، امکان افزایش کیفیت بصری بیشتری از مناظر شهری فراهم شود و از طرف دیگر معیارهای دقیق¬تر و کاربردی¬تر به جای معیارهای انتزاعی مؤثر بر زیبایی مناظر خیابانی شناسایی گردند و روند بررسی زیبایی منظر خیابان¬ها برای طراحان و برنامه¬ریزان محیط شهری تدقیق و تسریع گردد.
The issue of urbanization and its rapid growth has brought urban green spaces, as some of the few remaining natural environments, into focus. The aesthetic aspect of these spaces is crucial, prompting designers and planners to prioritize it over other considerations in vegetation design, planting, and arrangement. Therefore, identifying the criteria influencing the beauty of these areas is of utmost importance. This research aims to identify the most significant aesthetic criteria for the landscape of Gonbad-e Kavus city using QSort and Goal Achievement Matrix methods. Results from 100 completed illustrated questionnaires, collected in two stages from 50 randomly selected citizens of Gonbad-e Kavus city, were analyzed using QSort and Goal Achievement Matrix methods to identify the most critical criteria. The analysis revealed that, according to users, the presence of sufficient green space and the arrangement of such space, each with a score of 100, along with the diversity of colors in the green space, scored at 75.93, played the most significant roles in enhancing the beauty of the urban landscape compared to other criteria. The findings of this study provide valuable insights for researchers to enhance the visual quality of urban landscapes. Moreover, they aid in identifying more precise and practical criteria, replacing abstract ones, which impact the beauty of streetscapes. This streamlines and expedites the process of evaluating streetscape beauty for urban environment designers and planners.
اجزاشکوهی، م.، رهنما، م. و بهنام، ع. (1395). آشکارسازی تغییرات کاربری/ پوشش اراضی شهر گنبدکاووس با استفاده از سنجش از دور. فصلنامه علمی - پژوهشي اطلاعات جغرافيايي. 26(103): 40-26.
اخگری سنگ¬آتش، ز.، میرکریمی، ح.، محمدزاده، م. و سلمان ماهینی، ع. (1398). تبیین معیارهای کیفیت بصری منظر خیابانی با روش طبقه¬بندی کیفیت بصری و ماتریس دستیابی با اقدامات، مطالعه موردی: مسیرهای پیاده مشهد و گرگان. دو فصلنامه علمی پژوهش¬های بوم¬شناختی شهری. 20(2): 76-57.
امیریان، س.، محمدزاده، م.، میرکریمی، ح و سعیدی، س. (1401). شناسايي معيارهاي اقتصادي و فرهنگي موثر بر ارزشهاي زيبايي-شناختي با استفاده از روش دلفي و پرسشنامه مردمي در شهرستان گرگان. مجله تحقیقات منابع تجدیدشونده. 38(2): 164-153. doi: 10.30495/jrnr.2023.70702.10275.
ایزدی، م. و گرجی، م. (1398). تحلیلی بر وضعیت فضای سبز با رویکرد توسعه پایدار شهری مطالعه موردی: مناطق شهر اصفهان. شهر پایدار. 2(1):. 27-15. doi: https://sid.ir/paper/357508/fa.
پاکزاد، ج. 1391 .مبانی نظري و فرایند طراحی شهري. چاپ پنجم، انتشارات شهیدي.
سازمان مدیریت و برنامه¬ریزی استان گلستان. (1395). سالنامه آماری استان گلستان. 93 ص.
سعیدی، س.، محمدزاده، م.، سلمان ماهینی، ع. و میرکریمی، ح. (1393). ارزیابی و مدل¬سازی ارزش منظره¬ای سیمای سرزمین به روش ترکیب خطی وزنی مطالعه موردی: مسیرهای پیاده¬روی آبخیز زیارت استان گلستان. مجله محیط¬زیست طبیعی. 67: 311-301.doi: 10.22059/jne.2014.52729.
سعیدی، س.، میرکریمی، ح.، محمدزاده، م. و سلمان ماهینی، ع. (1396). ارزیابی اثرات بصری رشد شهری بر ارزش¬های زیبایی-شناختی سیمای سرزمین. پایان¬نامه دکتری.
صداقتی، ع. درتومی، ش. (1397). ارزیابی کیفیت بصري طبیعت ثانویه بر مبناي ترجیحات استفاده¬کنندگان از فضا و نقش آن در هویت¬بخشی شهر بجنورد. نمونه مورد مطالعه: پاركهاي درون شهر. مجله آمایش جغرافیایی فضا. 8(30): 45-31.
عنابستانی، ع. و موسوی نقلی، ف. (1401). تحلیل پیشران¬های اثرگذار بر پراکنش فضاهای سبز شهری با تکیه بر رهیافت عدالت محیط¬زیستی با رویکرد آینده¬پژوهی (مطالعه موردی: شهر اصفهان). اقتصاد و برنامه ریزی شهری. دوره 3. شماره 4. ص 147-132. doi: https://sid.ir/paper/1035552/fa.
فنی، ز.، صحراییان، ص. و سعیدی، س. 1402. ارزیابی شاخص¬های اجتماعی موثر بر محیط¬زیست شهری از نظر ساکنین شهر بندر لنگه. سیاست¬گذاری محیط شهری. 1(9): 36-21.
کوزه گر کالجی، ل؛ آقایی، پ و سعیدی، س. (1402). ارتقای محیط زیست شهری با استفاده از تحلیل راهبردی SWOT در محله باشگاه نفت با تاکید بر رویکرد رشد هوشمند. دهمین کنفرانس مطالعات و تحقیقات نوین در مهندسی عمران، معماری و شهرآینده، تهران، https://civilica.com/doc/1744456.
گودرزی، م. و حق طلب، ن. (1391). بهسازی اکولوژیک منظر پهنه¬های حاشیه شهری شمال تهران در محدوده منطقه یک. نخستین کنفرانس بین المللی اکولوژی سیمای سرزمین دانشگاه صنعتی اصفهان. 8 و 9 آبان 391.
محاسن نیاری، م.، مطلبی، ق. و بنیادی، ن. (1392). ارتقای کیفی فضاهای شهری تاریخی با تاکید بر ابعاد بصری (نمونه موردی میدان عالی قاپو اردبیل). اولین همایش ملی معماری، مرمت، شهرسازی و محیط زیست پایدار، همدان، انجمن ارزیابان محیط زیست هگمتانه.
مرادیان، ا.، رخشنده¬رو، م. و عبداله¬زاده¬فرد، ع. (1398). ارزیابی نقش پارک های شهری در پایداری اجتماعی شهرها نمونه موردی (پارک آزادی شهر شیراز). مجله پژوهش و برنامه¬ریزی شهری. 10(37): 128-113.
ناروئی، ب؛ معرب، ی. و دارابی، ح. (1399). ارزیابی مولفه های تاثیرگذار بر تاب آوری الگوی کشت فضاهای سبز شهری در مناطق گرم و خشک (مورد شناسی: شهر زاهدان). جغرافیاو آمایش شهری. 34: 23-44.
یزدانی، آ. (1400). بررسی عناصر زیبایی در طراحی پارک¬ها. پژوهش¬های نوین علوم جغرافیایی، معماری و شهرسازی. 1(31): 214-201.
Cardoso, A.C., Silva, H., Melo, A.C and Araújo, D. )2018(. Urban Tropical Forest: Where Nature and Human Settlements Are Assets for Overcoming Dependency, but How Can Urbanisation Theories Identify These Potentials?. The Urban Book Series.
Danladi musa, H. Rusli Yacob, M. and Makmom Abdullah, A. (2015). Delphi method of developing environmental well-being indicators for the evaluation of urban sustainability in Malaysia. Journal of Environmental Sciences, 30: 244- 249., doi.org/10.1016/j.proenv.2015.10.044.
Hou J, Lin W, Fang Y, Wu H, Chen C, Liao L, Liu W. (2023). Towards Transparent Deep Image Aesthetics Assessment with Tag-based Content Descriptors. IEEE Trans Image Process. doi: 10.1109/TIP.2023.3308852. Epub ahead of print. PMID: 37647188.
Jennings, V., & Bamkole, O. )2019(. The Relationship between Social Cohesion and Urban Green Space: An Avenue for Health Promotion. Journal of .Environmental Research and Public Health. 16(3): 452. https://doi.org/10.3390/ijerph16030452
Junwei, H. )1998(. The Visual Quantitative Analysis and Empirical Research of Commercial Pedestrian Streetscape. Journal of Theoretical and Applied Information Technology. 50: 76-83. 1998. 1998.
Kaplan, S., & Kaplan, R. )1982(. Cognition and Environment: Functioning in an Uncertain World. New York: Praeger.
Lu, M., and Wevers, K. (2007). Application of grey relational analysis for evaluating road traffic safety measures: advanced driver assistance systems against infrastructure redesign. IET Intelligent Transport Systems, 1(1): 1-19.
Moyer, D and Bohl, D. )2019(. Alternative pathways to human development: Assessing trade-offs and synergies in achieving the Sustainable .Development Goals. Journal of Futures. 105. Pp: 199-210. https://doi.org/10.1016/j.futures.2018.10.007
Nasar, J. (2017). Urban Design Aesthetics: The Evaluative Qualities of Building Exterion. In Proceedings of the International Symposium on Design Review (Routledge Revivals). 67-78. Routledge., doi:10.4324/9781315531137-7.
Sager, T. (2003). Rationality Types in Evaluation Techniques (The Planning Balance Sheet and the Goals Achievement Matrix). European Journal of .Spatial Development- ISSN 1650-9544-Refereed Articles Jan-2: 1- 30
Tasser, E., Lavdas, A., Schirpke, U. (2023). Assessing landscape aesthetic values: Do clouds in photographs influence people’s preferences? Journal of PLOS. 18(7):e0288424. doi: 10.1371/journal.pone.0288424. PMID: 37506121; PMCID: PMC10381034.
Zhou, T., Cai, Z., Liu, f., and Su, J. (2023). In Pursuit of Beauty: Aesthetic-Aware and Context-Adaptive Photo Selection in Crowdsensing. Journal of Transactions on Knowledge and Data Engineering, 35(9): 9364-9377., doi: 10.1109/TKDE.2023.3237969.