نقش قدرت و وراثت در تعیین جانشینان پادشاهان در شاهنامه

محورهای موضوعی : تکتونواستراتیگرافی

اسماعیل خیرآبادی ¹ , سپیده سپهری ² , ماندانا هاشمی‌اصفهان ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، رودهن، ایران
2 - استادیار / گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، رودهن، ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادربیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، رودهن، ایران

تاریخ دریافت : 1399/04/10 تاریخ پذیرش : 1400/07/14 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: شاهنامه, فردوسی, قدرت, فرّه ایزدی, فرّه شاهی (وراثت), حکومت پادشاهان و تقابل,

چکیده مقاله :

شاهنامه از دیدگاه ایرانیان کتاب سیاست و جهان‌داری است و از طریق به تصویر کشیدن سرگذشت پهلوانان و پادشاهان، در واقع به دنیاپرستان و بی‎دادگران درس عبرت می‌دهد و آنان را از بادافره گناهان و ستم‌هایشان آگاه می‌سازد. در این مقاله بر آنیم که چگونگی شکل‌گیری حکومت‌ها را از ابعاد گوناگون نظیر فرّه ایزدی، فرّه شاهی (وراثت و گردش و انتقال خون در نسل پادشاهی)، قدرت و داشتن پشتوانه و پایگاه اجتماعی به عنوان نقش‌های مؤثّر در ایجاد حکومت‌ها، به‌ویژه بررسی تقابل قدرت و وراثت را در بیش از پنجاه پادشاه مورد بررسی قرار دهیم. محور اصلی پایه‌های حکومت در شاهنامه، قدرت و انواع تجلیّات آن است. به بیان‌دیگر، شاهنامه نبردِ قدرت‌هاست؛ یعنی نبرد داد و بی‎داد است. در شاهنامه بنا به عقاید بعضی از قبایل، بسیار تأکید شده است که زنان، چه در جای‎گاه پادشاهی و چه به‌عنوان ملکه، ناقل وراثت و خون پادشاهی و قدرت در ساختار فرمان‎روایی‌اند که رگه‌هایی از رسم کهن مادرسالاری را در آن می‌توان دید و در این مورد، زن بیش‌تر در نقش مادر، دختر یا خواهر، عامل انتقال وراثت بوده است مانند ازدواج ضحّاک با خواهران جمشید، داستان سیاوش و داستان مخالفت سرو، پادشاه یمن، با ازدواج دخترانش با پسران فریدون. نگارندگان به روش تحلیلی و تطبیقی به بررسی و تطبیق دوره‌های پادشاهی و تقابل قدرت و وراثت به عنوان یکی از پایه‌های حکومت آنان پرداخته‌اند.

چکیده انگلیسی:

From Iranians’ perspective Shahnameh is a book of politics and the manner of ruling a country and via portraying the destiny of heroes and kings in fact gives a lesson to dictators and world worshippers informing them of punishments and consequences of their sins and oppressions imposed.  The purpose of this article is to study from different angles how states are formed.  Aspects such as Divine Farr, Royal Farr (heredity , blood relationship in royal generation),  power and having social status as important factors in forming sovereignties.  For this purpose the conflict of power and heredity is studied in more than fifty kings.  The main pillar of sovereignty in Shahmameh is power and varieties of its manifestations.  In other words, Shahnameh is the struggle of powers that is the battle of justice against injustice. According to the beliefs of certain communities in Shahnameh women whether in a position of a reign or as a queen are transmitters of heredity and agents who transfer royal blood and power in the infrastructure of the sovereignty.  Traces of the ancient tradition of matriarchy can be seen and in this regard women mostly appear in the role of a mother, a daughter or a sister as the agents who transmit heredity example being the marriage of Zahak with Jamshid’s sisters, the tale of Siavash, and the tale of King of Yemen, Sarv who refused to let his daughters marry Feraydun’s sons.  The writers of this article employed a comparative analytic method to study and compare different reigns and to deal with the conflict of power and heredity as one of pillars of their sovereignty.

منابع و مأخذ:

• آموزگار، ژاله. (۱۳۷۴). «فرّه، این نیروی جادویی و آسمانی»، مجلة کلک، آبان و آذر و دی، صص32-41.
  
• اسلامی، روح‌الله و وحید بهرامی. (1394). مقالۀ «پدیدارشناسی سیاسی فرّه در اوستا و شاهنامه»، پژوهش‎نامۀ علوم سیاسی، پاییز، سال دهم، شمارۀ 4، صص 20-31.
  
• پورداوود، ابراهیم. (1356). یشت‌ها، به کوشش بهرام فره‎وشی، تهران: انتشارات به‎نشر (آستان قدس رضوی).
  
• امامی، فاطمه. (۱۳۹۶). مقالة «ساختار منسجم آغاز حکومت در شاهنامة فردوسی»، پژوهش‌نامة ادب حماسی، پاییز و زمستان، شمارة ۲(پیاپی۲۴)، صص۱۱۵-۱۳۸.
  
• حافظ شیرازی، محمد. (1370). دیوان، تصحیح عبدالرحیم خلخالی، تهران: حافظ نوین.
  
• خلف تبریزی، محمدحسین. (1362). برهان قاطع، به کوشش دکتر محمد معین، ج1، تهران: زوّار.
  
• دبیر سیاقی، سید محمد. (1380). برگردان روایت گونۀ شاهنامۀ فردوسی به نثر، تهران: نشر قطره.
  
• دوستخواه، جلیل. (1380). حماسۀ ایران، یادمانی از فراسوی هزاره­ها، تهران: آگاه.
  
• دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ. (1382). تاریخ ایران باستان، مترجم روحی ارباب، تهران: علمی و فرهنگی.
  
• رحیمی، مصطفی. (1376). تراژدی قدرت در شاهنامه، تهران: نیلوفر.
  
• رستگار، نصرت‌لله. (1384). مقالۀ «مشروعیّت حکومت از دیدگاه فردوسی» آینۀ میراث، تابستان، دورۀ جدید سال سوم، شمارۀ 2( پیاپی 29)، صص 9-40.
  
• رستگار فسایی، منصور. (1381). حماسۀ رستم و سهراب، تهران: جامی.
  
• ریاحی، محمدامین. (1368). گلگشت در شعر و اندیشۀ حافظ، تهران: جاویدان.
  
• سودآور، ابوالعلا. (1383). فرّه ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان، تهران: میرک.
  
• شعبانی، رضا. (1371). مبانی تاریخ اجتماعی ایران، تهران: قومس.
  
• شمیسا، سیروس. (1380). انواع ادبی، تهران: فردوس.
  
• صفا، ذبیح‌الله. (1368). تاریخ ادبیات ایران، ج1، تهران: فردوس.
  
• عاملی، سیدحمید. (1381). «بررسی ابعاد فرهنگی و سیاسی جهانی شدن و پیامدهای آن»، مجلۀ معرفت، تیر، شماره 55.
  
• فردوسی. (1386). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: دایره المعارف اسلامی.
  
• قائمی، فرزاد. (1390). «داستان‌های شاهنامۀ فردوسی از استقلال تا انسجام»، مجلّۀ جستارهای ادبی، تابستان، شمارۀ 173، صص 33-55.
  
• قاضی مرادی، حسن. (1380). استبداد در ایران، تهران: اختران.
  
• کزّازی، میر جلال‌الدین. (1376). رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران: نشر مرکز.
  
• معین، محمد. (1375). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.