تحلیل سحرانگیزی پدیده‌های طبیعی اسطوره‌ای در گرشاسب‌نامه با تأکید بر رابطۀ سه محور آنیمیسم، مانا و فتیشیسم

محورهای موضوعی : تکتونواستراتیگرافی

افسانه نوری ¹ , محمد نادر شریفی ²

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران (نویسندة مسؤول)
2 - استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور بوشهر، بوشهر، ایران

تاریخ دریافت : 1400/06/26 تاریخ پذیرش : 1400/08/22 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: آنیمیسم, فتیشیسم, مانا, گرشاسب‌نامه, اسدی طوسی,

چکیده مقاله :

بشر برای در امان بودن از خشم طبیعت به تقدیس مظاهر طبیعت پرداخته و این تقدّس سبب شده است که انسان‌های بدوی برای مظاهر طبیعی، قدرت سحر و جادو، نیروی مافوق طبیعی و یا روح قائل شوند. بدین ترتیب مذاهب فتیش(قدرت جادو)، مانا(نیروی مافوق طبیعی) و آنیمیسم(روح) شکل گرفته است. برخی اسطوره‌ها، زادۀ طبیعت و اعتقادات دینی آن سرزمین است از آن‌جایی‌که بنا بر نظر برخی پژوهش‌گران، حماسه‌ها زاییدۀ اسطوره هستند؛ بنابراین وجود پدیده‌های سحرانگیز در آن‌ها امری طبیعی است. گرشاسب نامه اسدی توسی نیز این گونه است. در این پژوهش نگارنده درصدد است تا به شیوۀ توصیفی- تحلیلی پدیده‌های طبیعی در گرشاسب‌نامه را که خاصیّت سحرانگیز دارند، تحلیل نماید. نتایج پژوهش بیان‌گر این است که آیینه قدرت شفابخشی، سنگ قدرت ریزش باران و زایندگی زنان، کمربند افزون دهندۀ قدرت پهلوان، درخت قدرت شفای بیماران، و... پر پرنده شفای بیماران، چشمه شامل قدرت یاری‌گری و شفابخشی؛ گیاه دارای نیرویِ شجاعت و شفا بخشی، شادی‌آور و خواب آور؛ آب دارای قدرت حیات بخشی، گرز گرشاسب قدرت پهلوانی فوق‌العاده است. بنابراین می‌توان گفت پدیده‌های طبیعی سحرانگیز به عنوان فتیش و نیرو عمل می‌کند و روح موجود در آن‌ها نقش مانا و آنیمیسم دارند.

چکیده انگلیسی:

In order to be safe from the nature’s wrath man started to worship manifestations of nature and this matter made primitive men to attach the power of magic and spell, supernatural force or spirit to the natural phenomena.  In this way fetishism sect (power of magic) Mana (supernatural force) and Animism (spirit) took form.  Certain myths are inherent in the nature and religious beliefs of a land since according to the view of some scholars epics are born from myths therefore the existence of mysterious phenomena in them is a natural affair.  Asadi Tusi’s Garshasp nameh is a fine example.  Using descriptive analytic method the purpose of this article is to analyze the natural phenomena in Garshasp nameh which has mysterious characteristics. The results obtained show that mirror has the healing power, stone has the power to make rain and make women fertile, belt increases warrior’s might, tree has the power to heal patients, bird’s feather also cures patients, spring both heals and offers help, plant has the power of bravery, has healing properties, tends to be a promoter of sleep and an aphrodisiac, water revives, and Garshasp’s mace has extraordinary power.  It is concluded that mysterious natural phenomena act as a force and a fetish, and the spirit within them has the role of Mana and Animism. .

منابع و مأخذ:

• آهنی، طاهره. (1396). «جلوه‌های امید و نامیدی در حماسه‌های ملی با تأکید بر شاهنامه و گرشاسب‌نامه»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
  
•  اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (1371).  اسطوره بیان نمادین، چاپ دوم، تهران: سروش.
  
• اسمیت، ژوئل. (1383). فرهنگ اساطیر یونان و روم، ترجمۀ شهلا برادران خسرو شاهی، تهران: روزبهان و فرهنگ معاصر.
  
• اسدی طوسی. (1389). گرشاسب‌نامه، چاپ دوم، تهران: دنیای کتاب.
  
•  ایونس، ورونیکا. (1373). اساطیر هند، ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: انتشارات اساطیر.
  
•  بابابی، رضا. (1392). «بررسی بدیع و بیان در گرشاسب‌نامه اسدی توسی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه قم.
  
•  بزرگ بیگدلی، سعید و اکبری گندمائی، هیبت الله و محمدی کله‌سر، علیرضا. (1386). «نمادهای جاودانگی؛ تحلیل و بررسی نماد دایره در متون دینی و اساطیری»، نشریۀ گوهر گویا. دورۀ 1، شمارۀ 1، صص97-79.
  
•  بهار، مهرداد. (1374). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه.
  
•  پیگوت، ژولیت. (1383). اساطیر ژاپن، ترجمۀ جلال فروغی، تهران: نشر اساطیر.
  
•  پیگوت، ژولیت.(1373). شناخت اساطیر ژاپن، ترجمۀ باجلان فرخی، چاپ اول، تهران: اساطیر.
  
•  پورداود، ابراهیم. 1380. یسنا، تهران: اساطیر.
  
• جان صدقه. (1387). «سنگ در اساطیر کهن»، ترجمۀ محمدرضا ترکی، مجلۀ شعر زبان آشتی جهان است، شمارۀ 27، صص 164-169.
  
•  جان صدقه. (1387). «درخت در اساطیر کهن»، ترجمۀ محمدرضا ترکی، مجلۀ شعر زبان آشتی جهان است. شمارۀ 26، صص 140-145.
  
• حمیدی، محمود و نیک‌روز، یوسف. (1397). «رمزگشایی اعداد در گرشاسب‌نامه»، مجلۀ کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی. شماره 39، صص 175-205.
  
• حمیدی بلدان، محمود. (1395). «رمزگشایی اسطوره‌های گرشاسب‌نامه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یاسوج.
  
•  ستاری، جلال. (1374).  اسطوره و رمز (مجموعه مقالات)، چاپ اول، تهران: سروش.
  
•  سرخوش کرتیس، وستا (1373). اسطوره‌های ایرانی، ترجمه عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
  
•  شاله، فلیسین. (1346). تاریخ مختصر ادیان بزرگ، با اضافات و ملحقات دکتر منوچهر خدایار محبّی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  
•  شریعتی، علی. (1387). تاریخ و شناخت ادیان، جلد اول، قم: سازمان مدارس علمیه خارج از کشور.
  
• شوالیه، ژان؛ گربران، آلن.(1382).  فرهنگ نمادها، ترجمۀ سودابه فضایلی، چاپ سوم، تهران: جیحون.
  
• عظیم‌زاده، لیدا. (1395). «بررسی اعلام گرشاسب‌نامه اسدی توسی، کارشناسی ارشد دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.
  
• کریستی، آنتونی. (1373). شناخت اساطیر چین، ترجمۀ محمد حسین باجلان فرّخی، تهران: انتشارات اساطیر.
  
•  گریمال، پی‌یر. (1398). انسان و اسطوره، مترجم ابوالقاسم اسماعیل پور، چاپ دوم، تهران: هیرمند.
  
•  قدیانی، عباس. (1381) تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، چاپ اول، تهران: فرهنگ مکتوب.
  
•  دادگی، فرنبغ. (1390). بندهشن، گزارش مهرداد بهار، چاپ چهارم، تهران: توس.
  
•  دلاشو، م.لوفر. 1386. زبان رمزی در قصه­ های پریوار. ترجمۀ جلال ستاری. چاپ دوم. تهران: توس.
  
•  دوبوکور، مونیک. (1376). رمزهای زنده جان، ترجمه جلال ستاری، تهران: مرکز، چاپ دوم.
  
•  ذکرگو، امیرحسین. (1377). اسرار اساطیر هند، چاپ اول، تهران: فکر روز.
  
•  زرین کوب، عبدالحسین. (1369). در قلمرو وجدان؛ سیری در عقاید و ادیان و اساطیر، چاپ اول، تهران: علمی.
  
• زمانی، محبوبه. (1393). بن‌مایه‌های اساطیری در گرشاسب‌نامه اسدی طوسی، چاپ اول، تهران: سبکباران.
  
•  رامپوری، غیاث الدین. (1375). فرهنگ غیاث اللغات، به کوشش منصور ثروت، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
  
•  رجبیان، ساناز. (1392) «نقد کهن الگویی گرشاسب‌نامه اسدی توسی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا(س).
  
• رضی، هاشم. (بی‌تا). تاریخ ادیان؛ تاریخ تحلیلی ادیان و مذاهب در جهان از آغاز تا امروز، کتاب دوم میتولوژی اساطیر و افسانه‌ها.
• روشن، امین. (1386). «آیینه در اندیشۀ مولانا»، مجلۀ ادیان و عرفان. شمارۀ 11، صص107-121.
  
•  ژیران، فلیکس؛ گ. لاکوئه؛ لوئی ژورف دلاپورت. (1375).  اساطیر آشور و بابل، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: انتشارات فکر روز.
  
•  مبلغی آبادانی، عبدالله. (1383) تاریخ ادیان و مذاهب، تهران: سبحان.
  
• محمدی، محتشم؛ دشتی، نصرالله. (1396)«تحلیل عناصر حماسی در گرشاسب‌نامه»، مجلۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. شماره 47، صص 285-308.
  
•  مختاری، خدایار. (1387). «تصویر گرشاسب در گرشاسب‌نامه اسدی طوسی»، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی(دانشگاه اصفهان). شماره 52، صص 31-56.
  
• مشکور، محمدجواد. (1377). خلاصۀ ادیان در تاریخ دین‌های بزرگ، چاپ ششم، تهران: انتشارات شرق.
  
•  ناس، جان. (1354).  تاریخ جامع ادیان از آغاز تا امروز، ترجمۀ علی‌اصغر حکمت، چاپ سوم، تهران: پیروز.
  
• نگهبان، نسرین. (1396) «بررسی سبک زبان گرشاسب‌نامه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یاسوج.
  
•  ویل دورانت. (1971).  قصه الحضاره، ترجمۀ زکی نجیب محمود، القاهره: دارالفکر.
  
•  هاشم‌وند، آیلار. (1387). «آیین‌ها در گرشاسب‌نامه و مقایسۀ آن با آیین‌های شاهنامه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
  
• هیلنز، جان. (1377).  شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.
  
• یاحقی، محمد جعفر. (1389). فرهنگ اساطیر و داستان واره‌ها در ادبیات فارسی، چاپ سوم، تهران: فرهنگ معاصر.