تجلی کارکردهای ایزدبانو اَشی در زنان شاهنامه

محورهای موضوعی : تکتونواستراتیگرافی

زهرا جمشیدی ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری.سبزوار. ایران

تاریخ دریافت : 1399/11/16 تاریخ پذیرش : 1401/05/30 تاریخ انتشار : 1401/07/01

کلید واژه: شاهنامه, اسطوره, زنان, اَشی, ثروت‌بخشی,

چکیده مقاله :

اَشی، یکی از مهم‌ترین ایزدبانوان اسطوره‌ای ایران است. در متونی همچون اوستا، یشت‌ها و یسن‌ها از اَشی با صفات مختلفی از جمله، ثروت‌‌بخشی به یاران و ایرانیان (ارتباط با ثروت و برکت)، یاری‌رساندن به دوستان، آوردن اسب و برکت از سرزمین‌های بیگانه برای ایرانیان، ارتباط با زنان و تأثیر بر زنان یاد شده است. ازآنجاکه شاهنامه زیرساختی اسطوره‌ای دارد، می‌توان شاهد تجلی کارکردها و خصلت‌های شخصیت‌های اسطوره‌ای در برخی از شخصیت‌های داستان‌های شاهنامه بود. از جملۀ این موارد می‌توان به تجلی کارکردهای ایزدبانو اَشی در عملکرد زنان برجسته و تأثیرگذار شاهنامه اشاره کرد. ازاین‌رو، پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، کردار زنانی از جمله فرانک، فرنگیس، جریره، همای چهرآزاد، کنیزک رومی و بوران‌دخت را با کارکردها و خصلت‌های برجستۀ ایزدبانو اَشی بررسی و مقایسه کند. برایند پژوهش حاضر نشان می‌دهد که کردار این زنان، تکرار اعمال و خویشکاری‌های اَشی است؛ در واقع، این زنان تکرار چهرۀ اسطوره‌ای اَشی در متن حماسی شاهنامه هستند. با تأمل بر ویژگی‌های زنان نام‌برده، مشخص می‌‌شود که در میان کردارهای مختلف اَشی، صفت ثروت و برکت‌بخشی اصلی‌ترین صفتی است که به این زنان رسیده است و اغلب این ثروت‌بخشی و یاریگری زنان در ارتباط با پادشاهی و به‌قدرت‌رسیدن برخی از شهریاران و پهلوانان است.

چکیده انگلیسی:

AbstractAshi is one of the most significant mythological goddesses in Iran.  In texts such as Avesta, Yasht, and Yasnas she is associated with different attributes namely, granting fortunes to Iranians ( association with wealth and blessing), helping friends, bringing horse and blessings from foreign lands to Iranians, connection with women and their influence over them.  Since Shahnameh has a mythological substructure one can witness the reflection of functions and the characteristics of the mythological figures in certain characters of Shahnameh tales.  A fine example is the impact of Ashi’s functions on the  performance of influential and outstanding women in Shahnameh.  Using the descriptive analytic method this study is an attempt to compare the deeds of women such as Faranak, Farangis, Jarireh, Homay Chehrazad, Rumi Kanizak, and Pourandokht with the outstanding characteristic features of the goddess Ashi.  The results obtained show that their deeds are the repetition of Ashi’s actions and missions.  In fact these women are the repetition of the mythological image of Ashi in the Shahnameh text.  Reflection upon the characteristics of the above mentioned women reveal that among the different deeds of Ashi, confering fortune and blessing are the main attributes reaching these women, and more often these rewards are in conncection with kingdom or coming into power of a king or a warrior. 

منابع و مأخذ:

• آموزگار، ژاله، (1386)، تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.


• آیدنلو، سجاد، (1387)، «پهلوان بانو»، مجلة مطالعات ایرانی، سال هفتم، شمارة 13، صص 24-11.


• ابراهیمیان واقع‌نژاد، حسین، (1374)، ایزدبانوان ایران و بین‌النهرین، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانش‌گاه شیراز.


• اردستانی رستمی، حمیدرضا، (1399)، زروان در حماسۀ ملی ایران، چاپ دوم، تهران: نگاه معاصر.


• اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، (1391)، اسطوره، بیان نمادین، چاپ سوم، تهران: سروش.


• اکبری، جمیله، (1392)، بررسی اردیشت بر پایۀ تحلیل اریک پیرار، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانش‌گاه تبریز.


• اوستا، جلد دوم، (1374)، جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.


• بازرگان، محمدنوید، (1388)، «آب و افراسیاب»، پژوهش‌نامۀ ادب حماسی، دورۀ 5، شمارۀ 8، صص 59-37.


• باقری، معصومه، (1396)، «نشانه‌های اساطیری گیو در شاهنامه»، کهن‌نامۀ ادب پارسی، سال هشتم، شمارۀ سوم، صص 61-43.


• بویس، مری، (1376)، تاریخ کیش زرتشت، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران: توس.


• بهار، مهرداد، (1380)، بندهشن، تهران: توس.


• حریری، ناصر، (1365)، فردوسی، زن و تراژدی، چاپ اول، بابل: کتاب­سرای بابل.


• حسینی، نغمه، (1389)، «بررسی جایگاه ایزدبانو اشی در باورهای ایران باستان». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی: س6، ش 18، صص 80-65.


• خالقی‌مطلق، جلال، (1386)، «حماسه»، دانش‌نامۀ زبان و ادب فارسی، به­کوشش اسماعیل سعادت. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.


• رستگار فسایی، منصور، (1388)، فرهنگ نام‌های شاهنامه، چاپ سوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


• رستمی گوهری، فرح، (1385)، بررسی ویژگی‌های ایزد اردویسور اناهید و ایزد اَشی و جایگاه هریک در ایران باستان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


• سرکاراتی، بهمن، (1385)، سایه‌های شکار شده، چاپ دوم، تهران: طهوری.


• طبری، محمدابن­جریر، (1362)، تاریخ طبری (جلد دوم)، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.


• فردوسی، ابوالقاسم، (1386)، شاهنامه، به­کوشش جلال خالقی­مطلق، چاپ اول، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.


• کزازی، میرجلال­الدین، (1386)، نامة باستان: ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی، جلد اول، چاپ ششم، تهران: سمت.


• لطفی نوذری، جواد، (1386)، بررسی سه زن­ـ­ایزدِ سپندارمذ، اردویسور اناهید و اَشی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانش‌گاه تبریز.


• مزداپور، کتایون، (1369)، شایست نشایست، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.


• معین، زهرا، (1381)، «بانوخدایان و بانو اسطوره‌ها» (واژة زن در زبان‌های و فرهنگ‌های مختلف و جایگاه آن در آیین زرتشتی)، کتاب ماه هنر، شمارة 49 و50، صص57-52.


• میرفخرایی، مهشید، (1367)، روایت پهلوی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.


• نظری، ماه، (1398)، «تجلی خدای بی‌کرانه (زروان) در شاهنامه و شخصیت زال»، پژوهش‌نامۀ نقد ادبی و بلاغت، دورۀ 8، شمارۀ 1، صص 254-237.


• یاحقی، محمدجعفر، (1389)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.


• یشت‌ها، (1381)، ابراهیم پورداوود، ج1 و 2، تهران: اساطیر.


• یسنا، (1394)، ابراهیم پورداوود، تهران: نگاه.


• Baily, H.W. 1971. Zoroastrian Problems in the Ninth-Century Books. Oxford: clarendon press.


• Bartholomae, C, (1976). Altriranisches wortebuch. Berlin: Walter de Gruyter & co.


• Insler, S, (1975). The Gathas of Zarathustra. Acta Iranica (8. Leiden: E. J. Brill.).


• Kellens, Jean, (1999). “Aši ou le Grand Départ”. Journal Asiatique. 287. 2. Paris.


• Justi, Ferdinand, (1895). Iranisches Namenbuch. Gedruckt mit unterstützung der königlichen Akademie der Wissenschaften.

References

• Aidenloo, Sajjad, (2008), "Pahlavan Banoo", Journal of Iranian Studies, Year 7 13 p. 24-11.


• Akbari, Jamileh, (2013), Ardisht study based on Eric Pirar analysis, M.Sc. Thesis, University of Tabriz.


• Amoozgar, Jaleh, (2007), Mythological History of Iran, Tehran: 


• Ardestani Rostami, Hamidreza, (2021), Zarwan in the National Epic of Iran, 1^st  Tehran:  Negah Moaser.


• Avesta, Vol 2, (1996), Jalil Dostkhah, Tehran: 


• Bagheri, Masoumeh, (2018), "Mythological Signs of Giv in Shahnameh", Kohan nameye adab Parsi,  Year 8  3  p. 61-43.


• Bahar, Mehrdad, (2001), Bondeshan, Tehran: Toos.


• Baily, H.W. (1971). Zoroastrian Problems in the Ninth-Century Books. Oxford: clarendon press.


• Bartholomae, C, (1976). Altriranisches  wortebuch. Berlin: Walter de Gruyter & co.


• Bazargan, Mohammad Navid, (2009), "Water and Afrasiab", Research Journal of Epic Literature, Vol. 5     8   p. 59-37.


• Boyce, Mary, (1997), History of Zoroastrianism, trans.  Homayoun Sanatizadeh, Tehran: 


• Ebrahimian vaghehnejad, Hossein, (1996), Goddesses of Iran and Mesopotamia, M.Sc. Thesis, Shiraz University.


• Ferdowsi, Abolghasem, (2007), Shahnameh, by the efforts of Jalal Khaleghi Motlagh, 1st ed. Tehran: Center of the Great Islamic Encyclopedia.


• Hariri, Nasser, (1987), Ferdowsi, Woman and Tragedy, 1st ed. Babylon: Library of Babylon.


• Hosseini, Naghmeh, (2010), "Study of the standpoint of the goddess Ashi in the beliefs of ancient Iran". Quarterly Journal of Mystical and Mythological Literature      6   No. 18   p. 80-65.


• Insler, S, (1975). The Gathas of Zarathustra. Acta Iranica (8. Leiden: E. J. Brill.).


• Ismailpour, Abolghasem, (2012), Myth, Symbolic Expression   3^rd Tehran: Soroush.


• Justi, Ferdinand, (1895). Iranisches Namenbuch. Gedruckt mit unterstützung der königlichen Akademie der Wissenschaften.


• Kazzazi, Mir Jalaluddin, (2007), Ancient Letters: Editing and Reporting Ferdowsi’s Shahnameh, Vol. 1   6^th Tehran : Samat.


• Kellens, Jean, (1999). “Aši ou le Grand Départ”. Journal Asiatique. 287. 2. Paris.


• Khaleghi Motlagh, Jalal, (2007), "Epic", Encyclopedia of Persian Language and Literature, by Ismail Saadat. Tehran: Academy of Persian Language and Literature.


• Lotfi Nozari, Javad, (2007), A Study of the Three Goddesses of Sepandarmaz, Ordoviser Anahid and Ashi, Master Thesis, University of Tabriz.


• Mazdapour, Katayoun, (1990), Shayest Nashaist, Tehran:  Institute of Cultural Studies and Research.


• Mirfakhraei, Mahshid, (1988), Pahlavi Narrative, Tehran:  Institute of Cultural Studies and Research.


• Moin, Zahra, (2002), "Goddesses and Lady of Myths" (the word woman in different languages and cultures and its place in Zoroastrianism), Book of the Month of Art, No. 49- 50   57-52.


• Nazari, Mah, (2020), "The manifestation of the infinite God (Zarwan) in Shahnameh and the character of Zal", Journal of Literary Criticism and Rhetoric, Vol. 8     1       p. 254-237.


• Rastegar Fasaei, Mansour, (2009), Shahnameh Dictionary, 3rd ed. Tehran:  Institute of Humanities and Cultural Studies.


• Rostami Gohari, Farah, (2006), A Study of the Characteristics of the Ordovician Goddess Anahid and the Goddess Ashi and the Place of Each in Ancient Iran, M.Sc. Thesis, Institute of Humanities and Cultural Studies.


• Sarkarati, Bahman, (2006), Shadows Hunted, 2^nd Tehran:  Tahoori.


• Tabari, Mohammad Ibn Jarir, (1984), History of Tabari (Vol.  II), trans.  Abolghasem Payende, Tehran: 


• Yahaghi, Mohammad Jafar, (2010), Culture of Myths and Fictional References in Persian Literature, Tehran:  Institute of Cultural Studies and Research.


• Yashtha, (2002), Ebrahim Pourdawood, vols. 1- 2, Tehran: Asatir.


• Yasna, (2015), Ebrahim Pourdawood, Tehran: