طراحی الگوی سیاست‌گذاری منابع آبی کشور با رویکرد شناسایی آسیب ها و ارائۀ راهبردهایی جهت ارتقای بهره ‎وری صنعت آب کشور

یوسفیان, الهه; فقیهی, ابوالحسن; دانش فرد, کرم اله

doi:10.71737/jpm.2024.11258582

کد مقاله : jpm-1125858 بازدید : 280 صفحه: 23 - 72

10.71737/jpm.2024.11258582

نوع مقاله: پژوهشی

طراحی الگوی سیاست‌گذاری منابع آبی کشور با رویکرد شناسایی آسیب ها و ارائۀ راهبردهایی جهت ارتقای بهره ‎وری صنعت آب کشور

محورهای موضوعی : مدیریت دولتی

الهه یوسفیان ¹ , ابوالحسن فقیهی ² , کرم اله دانش فرد ³

1 - دانشجوی دکتری گروه مدیریت دولتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه مدیریت دولتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استاد گروه مدیریت دولتی، دانشکده علوم انسانی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/06/13 تاریخ پذیرش : 1401/11/19 تاریخ انتشار : 1403/04/13

کلید واژه: سیاست‌گذاری, مدیریت منابع آب, بهره وری, تحلیل ,

چکیده مقاله :

بحران آب یکی از مهم ترین مسائل آینده ایران است که امکان سکونت در بسیاری از زیستگاه‌های انسانی و جانوری را تهدید می کند. این بحران بیش از آنکه نتیجه کمبود منابع آبی باشد، نتیجه حکمرانی نامطلوب آب در ایران است که امروز آن را به مرز هشدار رسانده است. هدف تحقیق حاضر، طراحی الگوی سیاست‌گذاری منابع آبی کشور به منظورارتقای بهره‌وری این صنعت در کشور می باشد. این پژوهش از بعد هدف اکتشافی، از بعد مخاطب بنیادی و در زمره تحقیقات آمیخته است. در مرحلۀ کیفی تحقیق حاضر، از روش تحلیل تم و در مرحلۀ کمی از روش مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. در مرحلۀ کیفی، جهت طراحی الگوی تحقیق، با 19 نفر از متخصصان و کارشناسان باتجربه بخش آب کشور که به صورت هدفمند انتخاب شدند مصاحبه به عمل آمد. براساس یافته‌ها، 3 شکاف حاکمیتی، سیاست‌گذاری و عملیاتی شناسایی گردید. همچنین 10 راهبرد برای حکمرانی آب شناسایی شدند. در مرحلۀ کمی نیز، برای اعتبارسنجی الگوی تحقیق، از 189 نفر از مدیران و متخصصان وزارت نیرو با پرسشنامه محقق ساخته نظرخواهی شد که حجم نمونه با فرمول کوکران محاسبه گردید و روش نمونه‌گیری نیز از نوع تصادفی ساده بود. داده‌های حاصل با روش مدل سازی معادلات ساختاری تجزیه و تحلیل شد. نهایتا، نتایج تحقیق نشان داد که بهره گیری از الگوی مطلوب حکمرانی در سیاست‌گذاری مدیریت منابع آب می تواند اثربخش باشد و نتایج ارزشمندی در راستای ارتقای بهره‌وری صنعت آب کشور ایجاد کند.

چکیده انگلیسی:

The water crisis is one of the most important issues in the near future in Iran, which threatens the lifes of humans and animals. This crisis is more than the result of the lack of water resources; it is the result of unfavorable water governance in Iran, which has brought it to the border of warning. Hence, the purpose of this research is to design a policy-making model for the country's water resources to improve the productivity of this industry in the country. This mixed- method research is exploratory in terms of objectives, and fundamental in terms of audience. In the qualitative phase of this research, the theme analysis method and in the quantitative phase, the structural equation modeling method were used. In the qualitative phase, in order to design the research model, interviews were conducted with 19 experienced experts in water resources who were selected purposefully. Based on the findings, 3 governances, policy and operational gaps were identified. Moreover, 10 strategies for water governance were identified. In the quantitative phase, to validate the research model, 189 managers and specialists in the Ministry of Energy were asked for their opinions using a researcher-made questionnaire; the sample size was calculated using Cochran's formula, and the sampling procedure was simple random. Finally, the results of the research showed that using the ideal model of governance in water resources management policymaking can be effective factors and can create valuable results in order to improve the productivity of the country's water industry.

منابع و مأخذ:

Ahmadipour,Z.& Ahmadi,E.(2020), Analysis of factors affecting the failure of water governance in Iran, strategic and macro policies,8,111-140, [In Persian] dor:20.1001.1.23452544.1399.8.0.6.9.
Abedi Ja’fari, H., Taslimi, M., Faghihi,A., & Sheikhzade, S. (2011).Thematic analysis and thematic networks: A simple and efficient method for exploring patterns embedded in qualitative data municipalities. Strategic Management Thought, 5(2), 151-198. [In Persian] doi:10.30497/SMT.2011.163.
Amiri, A, Modir Shane Chi, M,& Golshani, A, (2019). The impact of the public policy process on the water crisis in the Islamic Republic of Iran. Journal of Political Science,15(60), 45-72.. [In Persian] doi:10.22034/IPSA.2020.417
Ahmad, T. I., Khan, R. E., Soharwardi, M. A., Shafiq, M. N., & Gillani, S. (2021). Socioeconomics and agronomy of wheat yield in cotton-wheat cropping system in Punjab, Pakistan: A quality-quantity assessment. International Journal of Agricultural Extension, 9(1), 69-78. [In Persian] doi: 10.33687/ijae. 009.01.3527.
Akhmouch, A. & Clavreul, D. (2016). Stakeholder Engagement for Inclusive Water Governance: “Practicing What We Preach” with the OECD Water Governance Initiative. Water, 8(5), 2-17. doi.org/10.3390/w8050204.
Abdul Manafi Jahormi, N, Mazaheri, M. (2016), with people's representatives in the 10th parliament: a look at the general situation of the water sector, taken from https://rc.majlis.ir/fa/mrc_report/show/970068. [In Persian]
Braga, B; Chartres, C; Cosgrove, W. J. da Cunha, L. V; Gleick, P. H; Kabat, P; Ait Kadi, M; Loucks, D. P; Lundqvist, J; Narain, S; and Xia, J. (2014). Water and the Future of Humanity, Calouste Gulbenkian Foundation, Avenide de Berna. 45 A: 1067-001 Lisbon, Portugal. 1-238. doi:10.1007/978-3-319-01-457-9.
Brouwer, S. (2015). Policy Entrepreneurs in Water Governance. London: Springer. doi:10.1007/978-3-319-17241-5.
Bagheri, R, Shiari, A, Ahadi, P& Ismailzad, A (1400). Governance and policy-making regarding the water resources crisis in the Islamic Republic of Iran. Journal of International Relations Research11(1), 249-270.. [In Persian] doi:10.22034/IRR.2021.134322
Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative Research in Psychology, 3(2), Pp. 77-101.DOI: 10.1191/1478088706qp063oa.
Dehghani, S, Bani H, Mohammad, & Ghalabi, M, (2018). Water governance in Iran: challenges and solutions. Journal of Water Engineering ,7(4), 254-238. [In Persian]https://sanad.iau.ir/journal/jwe/Article/ 675677?jid=675677.
De Silva, K., Yapa, P.W.S. & Vesty, G. (2020). The impact of accountability mechanisms on public sector environmental sustainability performance: a case study of Sri Lanka. Australia. Acc. Business Finan. J. 14 (3), 38–55. doi:10.14453/aabfj.v14i3.4.
Di Vaio, A., Trujillo, L., D’Amore, G. & Palladino, R. (2021). Water governance models for meeting sustainable development Goals:A structured literature review. Utilities Policy, 72, 101255.doi: 10.1016/j.jup.2021.101255.
Denzin,, N & Lincoln, Y. (1994). “Introduction: Entering the field of qualitative research”. In Denzin, Norman & Linaoln, Yvonna. Handbook of Qualitative Research. Thousand Qaks: Sage, p.6, 1-19. doi:10.4236/ojbm.2018.61003.
Danaei Fard, H, Mozafari, Z,(2007), Improving Validity and Reliability in Management Qualitative Research: A Reflection on Research Audit Strategies, Management Research, Number 1, 162-131. [In Persian] https://ensani.ir/fa/article/41936.
Eslami, R,& Rahimi, A, (2018). Journal of Politics and water crisis in Iran. Strategic and Macro Policy, 7(3), 410-434. [In Persian] doi:10.32598/JMSP.7.3.5.
Faqihi, A, Bamdad Sufi, K, (2008) Pluralism of Research Methodology in Organizational Research, Journal of Management, No. 22, 54-71. [In Persian]doi: 20.1001.1.22518037.1378.6.21.22.4.4.44.
Faqihi,,A,& Alizadeh, M (2014), Narrative in qualitative research, Journal of Organizational Culture Management, 3(9), 5-19. [In Persian] https://jomc.ut.ac.ir/article_14228.html.
FAO. (2018). Water Accounting for Water Governance and Sustainable Development. Retrieved from, 1-53.
Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservables variables and measurement error. Journal of HighTechnology Management Research,11(1),137-153. doi:10.2307/3151312.
Ghorbanain, M, Fasihi Harandi, M,& Liaqat,A, (2018). social water banking; Redefining water governance regimes. Iranian Water Resources Research, 15(4), 437-425. [In Persian]doi: 20.1001.1.17352347. 1398.15.4.29.2.
Henseler, J. Ringle, C.M. Sinkovics, R. (2009). The use of partial least squares path modeling in international marketing, Advances in international Marketing,No.21,277-319.doi:10.1108/S1474-7979(2009)0000020014.
Jiménez, A, Saikia, P., Giné, R., Avello, P., Leten, J., LissLymer, B., Schneider, K., & Ward, R. (2020). Unpacking water governance: A framework for practitioners. Water, 12(3), 827.doi:10.3390/w12030827.
Khavarinezhad,A.(2021). Productivity indicators of the country's water industry, Bahin Financial Economics Research Institute. . [In Persian] https://iranthinktanks.com/water-industry-productivity-indicators
Larson, K. L., Wiek, A. & Keeler, L. (2013). A comprehensive sustainability appraisal of water governance in Phoenix, AZ. Journal of Environmental Management, 116, 58-71. doi:10.1016/j.jenvman.2012.11.016.
Lautze, J., de Silva, S., Giordano, M., & Sanford, L. (2011). Putting the cart before the horse: Water governance and IWRM. Natural Resources Forum, 35(1), 1–8. doi:10.1111/j.1477-8947.2010.01339.x.
Mahmoudi, B, (1400), review of the major goals of improving water efficiency, Journal of National Productivity, National Productivity Organization, No. 20. [In Persian] https://www.npo.gov.ir/notes.
Miguel, J. R. S.R. A. (2019). Water governance in the USA. Management of Environmental Quality: An International Journal, 31(1), 130-145. doi:10.1108/MEQ-05-2019-0104.
Nazemi, N.; Foley, R.W.; Louis, G.; Keeler, L.W. Divergent agricultural water governance scenarios: The case of Zayanderud basin, Iran. Agric. Water Manag. 2020, 229, 105921. doi:10.1016/j.agwat.2019.105921.
Neondorf, K, (2002): the Content analysis guidebook, London, sage pu, 1-456. doi.org/10.4135/9781071802878
OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development). (2018). OECD Water Governance Indicator Framework. OECD Publishing, Paris. doi:10.1787/22245081.
OECD. (2015).Principles on water governance. OECD Water Governance Programme. Retrieved from https://www.oecd.org/governance/oecdprinciples-on-water-governance.
OECD. (2011). Water Governance in OECD Countries—A Multi-Level Approach; OECD Studies on Water; OECD Publishing: Paris, France, 241p. doi:10.1787/9789264119284-en.
Pourkhosravani, A, Tohidfam, M, Amini, A,& Jalali, R (2019). Factors affecting the ineffectiveness of water resources policy in Iran. . Journal of Political Studies ,13(50) 109-87, [In Persian] .https://journals.iau.ir/article_681805.html.
Parliament Research's Center (Department of Infrastructure Studies) (2013). Comparative study and pathology of the governance structure of water management in Iran and providing the optimal structure. Subject code 250, number 12650. [In Persian] https://rc.majlis.ir/fa/ report/show/823224.
Rogers, P. & Hall, AW. (2003). Effective water governance. Global Water Partnership Stockholm, Harvard University, School of Engineering and Applied Sciences, 1-48.
Romano, O., Akhmouch, A., 2019. Water governance in cities. Curr. Trends Fut. Chall. Water 11, 3. doi:10.3390/w11030500.
Saddiqa, A., Batool, S., Gill, S. A. & Khan, A. J. (2022). Water Governance and Management in the 21st Century: A Case Study of Pakistan. Pakistan Journal of Humanities and Social Sciences, 10(1), 29-42. doi:10.52131/pjhss.2022.1001.0171.
Samadi, M, Kihanpour, M,& Mousavi, H, (2022). Analysis of Iran's water governance structure based on water-food-energy correlation: an application of social network analysis (SNA) approach. Irrigation and Drainage of Iran, published online, 16(3), 563-579. [In Persian] . doi:20.1001.1.20087942.1401.16.3.8.9.
Schulz, C., Martin-Ortega, J., Ioris, A. A. R., & Glenk, K. (2018). Applying a ‘value landscapes approach’ to conflicts in water governance: The case of the Paraguay-Paraná waterway. Ecological Economics, 138, 47–55. doi:10.1016/j.ecolecon.2017.03.033.
Sharma, A. & Shekhar, H. (2021). A predictive analytics framework for Sustainable Water Governance, 32(5). doi:10.1016/j.suscom.2021.100604.
Shunglu, R., Köpke, S., Kanoi, L., Nissanka, T.S., Withanachchi, C.R., Gamage, D.U., Dissanayake, H.R., Kibaroglu, A., Ünver, O. & Withanachchi, S.S. (2022). Barriers in ParticipativeWater Governance: A Critical Analysis of Community Development Approaches. Water, 14(5), 762. doi:10.3390/w14050762.
Saadat, K, Mimarzadeh, G, Elwani, M,& Rahnavard, F (2021). Designing the country's water resources governance model using the Delphi method. Published online from January 26, 2021[In Persian]doi: 10.22034/AEJ. 2022.324267.2728.
Teisman, G.R., Buurn, M.V., Edelenbos, J., & Warner, J.F. (2013). Water Governance: Facing the Limits of Managerialism, Determinism, Water-Centricity, and Technocratic Problem-Solving. International Journal of Water Governance, 1(2), 1-11.doi: 10.7564/12-IJWG4.
The Think-tank of Water Management in Iran.(2015).Water and development from the perspective of water governance. Kerman Chamber of Commerce. Retrieved from: [In Persian] http://iwpri.ir/home/keyword/282.
van Rijswick, H. F., Edelenbos, J., Hellegers, P., Kok, M., & Kuks, S. (2014). Ten building blocks for sustainable water governance: An integrated method to assess the governance of water. Water International, 39(5), 725–742. doi:10.1080/02508060.2014.951828
Voogd, R., Rudberg, P. M., Vries, J., Beunen, R., Espiritu, A., Methner, N., Larsen, R. K., Fedreheim, G. E., Goes, S. & Kruger, E. (2022). A systematic review on the role of trust in the water governance literature. Water Research, 16, 100147. doi:10.1016/j.wroa.2022.100147.
Vahid, M,& Ranjbar, M, (2017). Pathology of the political dimension of water governance in Iran (1368-1392). Journal of Public Policy, 4(4), 203-223. doi 10.22059/PPOLICY.2019.70453.
Wang, R., Rijswick, M. & Dai, L. (2022). Improving connectivity in water governance: the implementation of water cooperation mechanisms in disparate political and social contexts. International Journal of Water Resources Development, 38(4), 545-553. [In Persian] doi:10.1080/07900627.2022.2071848
Wetzels, M; Odekerken Schroder, G; Van Oppen, C (2009). Using PLS path modeling for assessing hierarchical construct models: Guidelines and empirical illustration. Management Information Systems Quarterly, 33(1), pp177-196. doi:10.2307/20650284.

متن کامل:

سنجي فرهنگ دانايي: مطالعه موردي

Designing a Policy-Making Model for the Country’s Water Resources to Improve Productivity in this Industry

Elahe Yousefian¹, Abolhassan Faqhihi*², Karamollah Daneshfard³

(Received:2022.09.04 - Accepted:2023.02.08 )

Abstract

Key Words: policy making, water resource management, productivity, theme analysis

1.Introduction

Although the issue of water governance in Iran is a serious and urgent issue, unfortunately, it is one of the areas in which scientific and applied knowledge is limited. Today, it seems that all sections of the Iranian society have come to the conclusion that they should pay special attention to water resources and their preservation, yet, what are the dimensions of the optimal policy in this area to provide the future needs while making optimal use of the existing water resources? In fact, improving the productivity of the existing water resources is an important issue that faces a number of uncertainties. Additionally, the scientific research conducted so far in the field of water governance has not been able to provide a complete answer to the uncertainties of policy making, leaving many aspects of water governance untouched. Therefore, in this research, the goal is to provide a strategic and practical model for water governance that fits the local conditions of the country.

2.Literature Review

Among the studies related to water governance, Samadi and colleagues (1401) analyzed the structure of water governance in Iran based on water-food-energy correlation. The research results of Saadat et al. (1400) also showed that the optimal governance of water resources is a complex and multifaceted phenomenon in which the government, private, civil society and mass media sectors has a different irreplaceable role. The findings of Amiri et al.'s study (2019) also indicate that the weakness in consensus regarding the definition of water crisis, the disconnection between the implementation and decision-making stage, and the severe weakness in the evaluation of the water policy process, have not only caused the failure of the proposed solutions and decisions but also has aggravated the water crisis in the country by taking more resources and increasing demand. The findings of Pourkhosravani et al. (2019) showed that policy makers face many obstacles when implementing water reforms, such as weak laws and regulations in the field of water resources, institutional and structural weaknesses, dispersion of roles and responsibilities, and financial, technical and informational problems. Ahmadipour and Ahmadi (2019) discussed in their research that the water crisis in Iran is a product of various causes of ignorance and inability, and that this variety is the result of spread and complexity of infrastructures, institutions, organizations, activists and actions that have formed around the category of water. Each of these components has shortcomings that collectively form the water crisis in Iran. In their research, Dehghani et al. (2018) came to the conclusion that in the water governance system in Iran, the view is hierarchical and top-down, in interaction with stakeholders, in the implementation of programs.

3.Methodology

This mixed-method research is exploratory in terms of its purpose, fundamental in terms of audience, and cross-sectional in terms of time. In this research, a combination of quantitative and qualitative methods has been used to achieve the goals. In the qualitative phase, we used semi-structured and in-depth interviews, and the theme analysis approach was used to analyze the data, and in the quantitative phase, structural equation modeling was used to validate the designed model. In this research, the data collection required for the design and validation of the research model was done with semi-structured interviews and a questionnaire.

4. Result

In the present study, after interviewing the experts and analyzing the data and the pathology of the water crisis in the country, an attempt was made to provide a local and practical model for the water governance policy in Iran in order to improve the productivity of the country's water industry, which was then validated using the structural equation modeling method.

Based on the findings of the research, there are 3 categories of damage were identified, including the governance gap, the policy gap, and the operational gap, as well as ten main strategies, including resource management, participatory governance, water economy, improving the executive platform, macro management, water demand management, water supply management, scientific capacity building, customer orientation and culture building. Moreover, in the research model, a set of governance actors were identified that each could play a role in the realization of strategies by taking advantage of each other's participation and synergy. Of course, this largely depends on ending the government's monopoly on water management and harnessing the capacity of other actors. Also, in the research model, a set of contextual and intervening factors raised by experts were identified that affect the implementation of strategies and movement in the long-run. Intervening factors, which are mainly related to the government, should play the role of facilitator. For example, the development of electronic government or stability (against instability) in the public sector can play a facilitating role. As for background factors, although there is no control over them, their negative effects can be reduced by monitoring and foresight. Finally, good water governance has positive results and can achieve sustainable development and water security for future generations.

5. Discussion

Today, the water crisis is an issue that has reached the border of crisis in Iran, threatening human and animal life. If it continues like this, many human and animal habitats will be uninhabitable in the near future. Although there are many reasons for the water crisis in Iran, one of the most important reasons is the lack of policy and unfavorable governance. In other words, it can be said that, regarding the future of water resources in Iran, more than threats posed by drought, it is unfavorable governance that wastes the available water resources and does not provide the possibility of using them optimally.

The first step to change the approach in the country's water management and establish the interconnected management of water resources and water governance is to identify the legal and structural obstacles governing this field. The country's upstream documents have the potential to achieve the goals of sustainable development and integrated management of water resources. Howevre, the current laws and regulations do not have the necessary capacity to achieve these goals.

Another important point is considering the variability of environmental and social systems and its influence on governance, that is, considering the different conditions of each region and paying attention to the values, beliefs and interests of different stakeholders in that region. Regarding water resource management, the decisions should be based on the study of water governance systems in each country, the local knowledge of that region, the study of water needs and environmental climatic conditions, as well as the analysis of changes necessary for future reforms. Such studies and decisions are different in each country and even in each region of a country according to the climatic, cultural, social, political, economic and environmental conditions as well as the water governance system of that region; and finally, to decide about appropriate polices, different characteristics of the region must be carefully studied.

The current research, reviewing the literature, theories, and background issues related to water sector policy making, models and knowledge available in the world, as well as enriching the research topic, aims to uncover and describe the problem. It can have an effective role in providing optimal solutions to solve the country's water problems and needs. These practical solutions can determine which bodies are the main custodians of water in the country and what measures should be taken in line with the successful governance of water in the country.

Finally, in this research, the theme analysis method was used to design the model and the structural equation modeling method was used to validate it. Based on the findings of the research, three effective factors including governance gap, policy gap and operational gap, as well as ten main strategies were identified.

طراحی الگوی سیاست‌گذاری منابع آبی کشور با رویکرد شناسایی آسیب ها و ارائۀ راهبردهایی جهت ارتقای بهره ‎وری صنعت آب کشور

الهه یوسفیان⁴، ابوالحسن فقیهی*⁵ ، کرم اله دانشفرد⁶

(دریافت: 13/06/1401-پذیرش نهایی: 19/11/1401)

چکیده

واژههای کلیدی:

سیاست‌گذاری، مدیریت منابع آب، بهره وری، تحلیل تم.

مقدمه

آب به عنوان یک عنصر ضروری برای حیات روی زمین، نقش قابل توجهی در توسعۀ پایدار، از جمله ثبات اقتصادی و گسترش اجتماعی-اقتصادی دارد. بهره برداری از این منبع ارزشمند در دهه های گذشته به طور قابل توجهی افزایش یافته است که منجر به وخامت کیفیت آب، آلودگی، فرسایش خاک و تخریب اکوسیستم دریایی شده است(شارما و شکار ⁷، 2021). با توجه به رشد مداوم جمعیت و تغییرات آب و هوایی، منابع آب به طور فزاینده ای کمیاب می شوند. با تشدید این بحران آب، مدیریت و حکمرانی آب به دغدغه‌ای اساسی در برنامه‌های سیاست تبدیل شده است (صدیق و همکاران، 2022). در دوران حاضر، با توجه به تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و تغییرات مداوم در سیستم‌های سیاسی، قانونی و تکنولوژیکی و کاربری اراضی، تأمل در شیوه‌های حکمرانی آب و ارائۀ پیشنهادهایی برای بهبود آنها مهم است (ونریجسویک ⁸و همکاران، 2014). همچنین، حکمرانی برای پایداری آب به دلیل اثرات همه‌گیری کووید 19 که محدودیت‌ها و مشکلات مدیریت آب را در سراسر جهان برجسته کرده، ضروری‌تر شده است (دی وایو و همکاران، 2021).

در طول چهار دهه گذشته، محققان توجه فزاینده ای به مسائل توسعۀ پایدار در خدمات آب، به ویژه حکمرانی، مدیریت و راه حل های فنی داشته اند (داسیلوا ⁹و همکاران، 2020). مدیریت آب به عنوان عمل تحلیل و پایش منابع آب و توسعۀ و اجرای مراحل برای حفظ منابع در وضعیت مطلوب تعریف می شود. حکمرانی آب یک اقدام اجتماعی، سیاسی و اداری برای مدیریت کارآمد منابع آب و ارائۀ خدمات مؤثر آب به بخش‌های مختلف جامعه در سطوح ملی، استانی و محلی است (احمد و همکاران، 2021). حکمرانی آب توضیح می دهد که چگونه تصمیمات تخصیصی و سیاست های نظارتی در رابطه با امنیت آب از طریق نهادهای رسمی و غیر رسمی استفاده می شود و تعیین می کند که "چه کسی چه چیزی را دریافت می کند و چه مقدار و چه کسی چه کاری را انجام می دهد" به طور شفاف و عادلانه (جیمنز¹⁰، 2020).

حکمرانی آب ناگزیر مستلزم یک ماتریس بوروکراتیک پیچیده است که در آن سازمان‌های مختلف و واحدهای اداری در سطوح مختلف نهادی فعالیت می‌کنند. این بازیگران دولتی دارای حقوق و مسئولیت های نامتقارن، اختیارات نامتعادل و منافع اقتصادی-اجتماعی متفاوت هستند که ممکن است منجر به تضادهای آبی و شکست حکمرانی شود. به همین ترتیب، سازمان‌های غیردولتی، شرکت‌ها و اعضای جامعه لزوماً با یکدیگر یا با بازیگران دولتی در مورد چگونگی تعریف، استفاده ویا تبدیل آب توافق ندارند (وانگ ¹¹و همکاران، 2022). از این رو، توسعۀ حکمرانی آب سالم یک چالش اجتماعی مهم است که به طور گسترده به عنوان یک عامل کلیدی برای پیشرفت مطلوب و پایدار در جهت دستیابی به اکثر اهداف توسعۀ پایدار شناخته شده است (جیمنز و همکاران، 2020). شکاف موجود در برنامۀحکمرانی آب در مورد مشارکت ذی‌نفعان، مانعی برای طراحی و اجرای برنامۀهای سیاست آب است (اخموچ¹²، 2016).

حکمرانی آب نقش مهمی در مداخلات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اداری ایفا می کند که مسئول توسعه و مدیریت منابع آب برای تضمین امنیت آب و غذا هستند (ناظمی و همکاران، 2020). در حال حاضر این مسألۀ به طور گسترده به رسمیت شناخته شده است که بهبود کیفیت آب یک چالش گسترده است و پاسخ های سیاستی تنها در صورتی مؤثر خواهد بود که (1) منسجم و یکپارچه باشند (2) ذی‌نفعان به درستی درگیر شوند (3) چارچوب های نظارتی به خوبی طراحی شده باشد (4) اطلاعات کافی و در دسترس باشد (5) ظرفیت، یکپارچگی و شفافیت کافی وجود داشته باشد (¹³OECD، 2018).

وجود بحران آب در کشورمان یک واقعیت است و منابع و مراجع مختلف داخلی و خارجی نیز ضمن اثبات مسئله سعی بر ارائۀ راهکارهایی برای برون‌رفت از این مسئله هستند. خشک‌شدن دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، تخریب کیفیت آب، فرسایش خاک، بیابان‌زایی و طوفان‌های گردوغبار از نمودهای عینی بحران آب در ایران هستند (باقری و همکاران، 1400). بنابراین طبیعی است که دولت و همچنین قانونگدار، نگاه خاص و ویژه ای به این منبع کمیاب و حیاتی داشته باشند. لذا اسناد بالادستی و فراتر از آنها نهادهای اجرایی موضوع آب در کشور که بوسیلۀ دولت و نهادهای قانون‌گذار حکومتی طراحی شده‌اند، کم نیستند؛ اسنادی مثل سند چشم‌انداز، سیاست‌های کلی برنامه‌های توسعه، سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، سیاست‌های کلی نظام درخصوص منابع آب و سیاست‌های توسعه و تکامل جمهوری اسلامی ایران وجود دارند که هرکدام با وجود ضعف‌هایی کوشیده‌اند نگاهی به موضوع آب و بحران آن داشته باشند. براساس نتایج بررسی‌ها و رئوس اقدامات اساسی در زمینه مدیریت آب کشور، قوانین موجود را می توان در پنج گروه اصلی به پیروی از مراحل مدیریت طبقه بندی نمود(وزارت نیرو 1396):

1) مطالعه، تحقیق، برنامۀریزی و تخصیص منابع آب.

2) تهیه و اجرای طرح های توسعۀ منابع آب.

3) بهره برداری از منابع و تاسیسات آب کشور.

4) حفاظت منابع و نظارت بر برداشت و مصرف آب.

5) هماهنگی اقدامات در زمینه مدیریت منابع آب.

همچنین جدول 1 سیاست‌های کلی برنامۀهای چهارم تا ششم توسعۀ را در بخش آب نشان میدهد:

جدول 1: سیاستهای کلی برنامۀهای چهارم، پنجم و ششم توسعۀ به طور مستقیم مرتبط با بخش آب

Table 1: he general policies of the fourth, fifth and sixth development plans are directly related to the water sector

سیاستهای کلی برنامۀتوسعۀ	متن
برنامه چهارم	بند19- آمایش سرزمین مبتنی بر اصل حفاظت محیط زیست و احیای منابع طبیعی بند 37- ایجاد ساز و کار مناسب برای رشد بهره‌وری عوامل تولید انرژی، سرمایه، نیروی کار،آب و خاک. بند40-توجه به ارزش اقتصادی، امنیتی، سیاسی و زیست محیطی آب در استحصال، عرضه، نگهداری و مصرف آن و مهار آب هایی که از کشور خارج می شوند و اولویت استفاده از منابع آب های مشترک.
برنامه پنجم	بند26-توجه به ارزش اقتصادی، امنیتی،سیاسی و زیست محیطی آب در استحصال، عرضه، نگهداری و مصرف آن و مهار آب‌هایی که از کشور خارج می شوند و اولویت استفاده از منابع آب های مشترک.
برنامه ششم	بند 28-اولویت دادن به حوزه های راهبردی صنعتی ازقبیل صنایع نفت ،گاز، پتروشیمی، حمل و نقل، مواد پیشرفته، ساختمان، فناوری اطلاعات و ارتباطات، هوافضا، دریا،آب و کشاورزی و افزایش ضریب نفوذ فناوری های پیشرفته در آنها.

با بررسی اسناد بالادستی در حوزه مدیریت آب، آن چه مبرهن و واضح است، سیر تكاملی نگاه راهبردی به مقولۀ مدیریت آب در کشور می باشد و اینکه در سیر تحولی و تكاملی در قانون‌گذاری در حوزه مدیریت آب به خوبی شاهد پررنگ تر شدن نقش مدیریت به‌هم پیوسته آب می باشیم ولی مشکل، علاوه بر مشکلات کارشناسی، عدم توجه نهادهای اجرایی به اسناد و مشکلات اجرایی آن‌هاست. از سویی دیگر جدول شماره1 نشان می‌دهد: توجه به بخش آب در سیاست‌های کلی برنامۀششم توسعه نسبت به برنامه‌های توسعۀ چهارم و پنجم کمرنگ شده است. این امر در حالی است که علی‌رغم تحولات اقلیمی، خشکسالی‌ها و کم‌آبی‌های اخیر و بحران آب به‌وجود‌آمده در کشور و همچنین اهتمام بسیاری از دستگاه‌ها و مراکز اجرایی و تحقیقاتی برای هشدار و مقابله با این امر و عواقب آن، انتظار بسیار بیشتری می‌رفت که موضوع آب در سیاست‌های کلی برنامۀششم توسعه جایگاه بیشتری داشته باشد (عبدالمنافی و مظاهری، 2016: 13).

بنابراین می توان گفت ایران بیش از آنکه با مشکل کمبود آب مواجه باشد، به دلیل حکمرانی نامطلوب، در شرایط بحرانی تامین و تقاضای آب قرار گرفته است (دهقانی و همکاران، 1398). نبود سیاست های منسجم و کارشناسی برای مواجهه با بحران آب و اجرای سیاست های بخشی بدون توجه کافی به کمبود منابع آب باعث شده که سیاست های توسعۀ ای کشور بر منابع آب فشار زیادی وارد کرده و چالش های بحران آب هر روز بیشتر شوند (اسلامی و رحیمی، 1398). همچنین به‌دلیل تمرکز بیش از حد قدرت تصمیم‌گیری در نهادهای دولتی بخصوص وزارت نیرو و فقدان امکان مشارکت ذی‌نفعان و بخش غیردولتی در فرآیند سیاست‌گذاری منابع آب، بعد سیاسی حکمرانی آب در ایران کاملا مخدوش بوده و همین امر از جمله عوامل زمینه‌ساز ناکارآمدی سیاست‌های آب و در نهایت وقوع بحران آب در کشور بوده است (وحید و رنجبر، 1397).

در همین راستا در مدلی که توسط اندیشکده آب (1394)، برای ارزیابی حکمرانی آب کشور ارائه شد، هشت شکاف اصلی برای حکمرانی آب کشور شناسایی شد. این شکافها عوامل اصلی ضعف اقتدار در نظام حکمرانی آب کشور تشخیص داده شدند و کماکان به قوت خود باقی هستند. این شکاف ها شامل شکافهای اداری، اطلاعات و ارتباطات، پاسخ‌گویی، هدف‌گذاری، تامین منابع مالی، ظرفیت‌ها، سیاست ها، قوانین و مقررات و مشارکت می باشد. (اندیشکده آب،1394).

اگرچه موضوع حکمرانی آب در ایران یک مسألۀ جدی و دارای فوریت بالا است، اما متأسفانه یکی از حوزه هایی است که دانش علمی و کاربردی در آن محدود است. شاید امروز تمامی اقشار جامعه ایرانی به این نتیجه رسیده‌اند که باید توجه ویژه‌ای به منابع آبی و حفظ آنها داشته باشند، اما اینکه سیاست‌گذاری مطلوب در این حوزه چه ابعادی دارد تا ضمن استفاده بهینه از منابع آبی موجود، نیازهای آینده را تأمین کند و موجب ارتقای بهره‌وری آن گردد، یک مسألۀ مهم است که با ابهامات متعددی روبه رو است. همچنین تحقیقات علمی انجام گرفته در زمینه حکمرانی آب، تاکنون نتواسته پاسخ کامل و درخوری به ابهامات سیاست‌گذاری داشته باشد و بسیاری از زوایای پدیده حکمرانی آب همچنان ناشناخته مانده است.

یکی از شناخته شده ترين تعاريف مربوط به حکمرانی آّب، مربوط به سازمان همیاری جهانی آب ¹⁴ است که از دیدگاه آن، "حکمراني مجموعه‌ای از سيستم‌های سياسي، اجتماعي، اقتصادی و اجرايي موجود است که توسعه و مديريت منابع آب و ارائۀ خدمات آب در سطوح مختلف جامعه را تنظيم مي‌کند" (رجرز و هال¹⁵، 2003). از دیدگاه لاتز¹⁶ و همکاران (2011)، حکمراني آب در قالب بستری پيچيده تعریف مي‌شود که هدف از آن برقراری ارتباط بین فرآيندهای توسعه، مديريت و خدمات آب است؛ اما حقیقت اين است که مفهوم حکمرانی آب، باوجود تأکيدهای متعدد در مجامع مختلف، همچنان مفهومی مبهم است؛ زیرا آب با تنوعی از کارکردها و ارزش‌ها روبه‌رو است و سازمان‌ها و نهادهای مختلف نگرشی متفاوتی به آن دارند و در بسیاری از موارد، نهادهای متفاوت با منافع مختلف و متناقض درباره آب وجود دارد (تیسمن¹⁷ و همکاران، 2013).

حکمرانی آب مترادف با مدیریت آب نیست که به فعالیت های عملیاتی (یعنی تحویل، مدیریت فاضلاب، بازیافت) اشاره دارد، بلکه مستلزم ترتیبات سازمانی و تقسیم مسئولیت‌ها بین بازیگران مختلف درگیر در فرآیندها برای برآورده کردن منافع آنها است (رومانو و اخموچ¹⁸، 2019). مدیریت آب نیازمند خدمات مؤثر آب به صورت منظم، ماهانه، فصلی و سالانه از طریق فعالیت های مشترک همه ذی‌نفعان، زیرساخت ها، امور مالی و سایر منابع است (فائو¹⁹، 2018). حکمرانی آب با گستره وسیعی از زمینه های سیاست، سیاست‌گذاری غیرمتمرکز آب، تقسیم بخشی از وظایف مرتبط با آب در وزارتخانه‌ها و سازمان‌های عمومی، تنوع بازیگران درگیر در سیاست‌گذاری آب، و سیاست‌گذارانی که با اهداف متناقض مواجه هستند، مشخص می‌شود. از سوی دیگر، مسائل متعدد مرتبط با آب، با کیفیت آب، در دسترس بودن آب و زندگی آبزیان در نتیجه رشد جمعیت، فعالیت‌های اقتصادی و تغییرات آب و هوایی سروکار دارند (OECD، 2011). جیمنز و همکاران (2020) اشاره می کنند که حکمرانی آب به عنوان موضوعی مهم در عرصه بین الملل ظهور کرده و مورد تأیید قرار گرفته است و عامل مهمی برای پیشرفت کافی و پایدار در جهت دستیابی به اهداف توسعۀ پایدار است.

براساس دیدگاه سازمان همکاری و توسعۀ اقتصادی²⁰ (2015)، سه هدف اصلی حکمرانی آب، منجر به سه بعد اصول مدیریت آب می شود که عبارتند از: 1) اثربخشی 2) کارآیی 3) اعتماد و تعامل. OCED (2015) این سه بعد را بدین صورت شرح می دهد: 1) اثربخشی: مربوط به سهم حکمرانی در تعریف اهداف و اهداف سیاست پایدار آب در تمامی سطوح حکمرانی، برای اجرای اهداف سیاسی و برای رسیدن به اهداف مورد انتظار می باشد. 2) کارآیی: به سهم حکمرانی در به حداکثر رساندن مزایای مدیریت پایدار آب و رفاه به جامعه با کمترین هزینه اشاره دارد. 3) اعتماد و مشارکت: مربوط به سهم حکمرانی در ایجاد اعتماد عمومی و تضمین مشارکت ذی‌نفعان از طریق مشروعیت دموکراتیک و عدالت برای جامعه در ارتباط است.

به دلیل متغیر بودن شرایط نظام های زیست محیطی و اجتماعی و تأثیر آنها در اهداف مدیریت و حکمرانی، نیاز است که حکمرانی آب در هر منطقه با توجه به شرایط زیست محیطی، اجتماعی، ارزش ها، باورها و سودمندی ذی‌نفعان مختلف در آن منطقه بررسی و ارزیابی شود که از آن به نام حکمرانی محلی آب نام می برند (براگا ²¹و همکاران، 2014). تقویت نظام حکمرانی آب هر کشور به معنی زمینه سازی اجرا و تحقق هرچه بهتر سیاست های حاکمیتی می باشد؛ به این دلیل که در سطوح بین المللی و محلی، سیاست ها و برنامه‌ها در بسیاری از موارد اغلب مبنای نظری داشته و از روی کاغذ فراتر نمی روند، در سال های اخیر به موضوع نظام حکمرانی بیش از پیش توجه شده است (براور²²، 2015).

موضوع حکمرانی آب، در تعدادی از تحقیقات مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های پژوهش ووگد و همکاران (2022) نشان داد که اعتماد عموماً نقش مهمی در مدیریت منابع آب دارد و برای توسعۀ همکاری پایدار بین ذی‌نفعان ضروری است. شونگلا²³ و همکاران (2022) نیز، بر اهمیت رویکرد مشارکتی در حکمرانی منابع آب تاکید می کنند؛ آنها اشاره می کنند که اغلب به دلیل مفروضات همگنی و عدم درک شکاف‌های عمیق اجتماعی-سیاسی بین مردم، دستیابی به مشارکت واقعی همه زیرگروه‌های درون یک جامعه شکست می‌خورد. همچنین، نتایج مطالعه میگوئل²⁴ (2019) نشان داد که خصوصی سازی در حکمرانی آب در دولت ایالات متحده زمینه ای است که نگرانی فزاینده‌ای را در مورد چگونگی شکل گیری سیستم ها و پروتکل های حکمرانی آب مؤثر بر توسعۀ عدالت و برابری افزایش می دهد. همچنین، شکاف پاسخ‌گویی در حکمرانی آب ایالات متحده وجود دارد. نتایج تحقیق اسکولز²⁵ (2018) گویای آن است که ممکن است سه دسته گسترده از ارزش های مربوط به حکمرانی آب، شامل ارزش های مربوط به حکمرانی دموکراتیک، ارزش های مربوط به حکمرانی اقتصادی و ارزش های علمی مربوط به حکمرانی وجود داشته باشد. لارسون و همکاران (2013) نیز در تحقیق خود به ارزیابی پایداری جامع از حکمرانی آب پرداختند؛ رویکرد تحقیق آن‌ها برای حکمرانی آب پایدار بر برجسته کردن فعالیت‌ها، اهداف و قوانین حاکم بر کنشگران مختلف و همچنین، تصمیمات و اهداف محرک و ایجاد اصل کفایت و فرصت معیشتی، مدنیت و حاکمیت دموکراتیک، عدالت درون و بین نسلی و سرانجام، ظرفیت احتیاطی و سازگاری است.

در ادامه با توجه به رابطه مستقیم حکمرانی خوب در بخش آب و بهره‌وری آن می توان شاخص ‎های بهره ‎وری صنعت آب ایران را به شاخص ‎های کارایی، کارایی تعدیل‎ شده و بهره ‎وری تقسیم کرد. برای محاسبه شاخص‎ های بهره ‎وری، بر اساس اطلاعات صورت‎ های مالی تلفیقی شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب ایران، ستانده، مصارف واسطه و نهاده‎ های نیروی کار و سرمایه صنعت آب استخراج شده ‎اند. با توجه به نتایج مربوط به شاخص بهره‎ وری کل عوامل تولید صنعت آب می ‎توان گفت در طی سال ‎های ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۵ ، در هفت سال رشد بهره‎ وری مثبت و در شش سال نیز رشد آن منفی بوده است. از هفت مورد مثبت در رشد بهره ‎وری، پنج مورد آن با رشد مثبت ستانده همراه بوده است. همچنین، از شش مورد کاهش در بهره ‎وری، سه مورد آن با رشد منفی ستانده توام بوده است. براین اساس می توان گفت که افزایش یا کاهش و نیز سرعت رشد ستانده، نقش تعیین کننده ‎ای در وضعیت تغییر در شاخص بهره‎وری کل عوامل تولید داشته است که لازم است در تدوین استراتژی و برنامۀارتقای بهره‌وری صنعت آب کشور مورد توجه قرار گیرد(خاوری نژاد،1400).

محمودی (1400) براساس مطالعه و بررسی اسناد بالادستی و میانی نظام و اسناد مشابه بین المللی، پنج هدف اصلی برای ارتقای بهره‌وری آب پیشنهاد می دهد که عبارتند از:

1. اصلاح و بهینه سازی الگوی مصرف آب در بخشهای مختلف اقتصادی و اجتماعی بر مبنای سند ملی «الگوی مصرف آب« با تأکید بر افزایش ارزش افزوده به ازای واحد مصرفی.

2. استقرار نظام جامع و فراگیر تخصیص بهینه منابع آب با ملاحظه ظرفیت تحمل حوزه های آبریز و محدودیت منابع آب کشور از نظر کمی-کیفی و توزیع مکانی-زمانی برای ارزش راهبردی و اقتصادی بیشتر: تدوین الگوی مناسب برای برنامه‌ریزی منطقه ای و آمایش سرزمین، یکی از مفاهیم راهبردی هم راستا و تقویت کننده رشد بهره‌وری آب در کشور محسوب می شود که کمک شایانی به اصلاح الگوی مصرف آب خواهند کرد.

3. مدیریت پایدار منابع آب با رویکرد به حداقل رساندن ضایعات طبیعی و غیرطبیعی در همه مراحل استحصال تا محل مصرف در سطح کشور: به رغم باور عمومی، ارتقای بهره‌وری آب به نقطه مصرف محدود نبوده و همه مراحل چرخه مدیریت به هم پیوسته منابع آب، از استحصال تا مصرف را برعهده می گیرد.

4. تحکیم اصول حكمراني اثربخش و مدبرانه با مشارکت همه ذی‌نفعان و انسجام سازماني در جهت توسعۀ زیرساختهای لازم برای ارتقای بهره‌وری آب.

5. استقرار نظام ســنجش، پایش و ارزیابی به منظور ارتقای مستمر بهره‌وری آب: یکی از مهمترین مسائل و مشکلات موجود در بخش آب، نبود مرجع آماری موردوثوق تمام دستگاه های ذیربط و در نتیجه تناقض های آماری و اطلاعاتی در خصوص میزان تأمین، تخصیص و مصرف آب در بخش های مختلف است(محمودی،1400).

صمدی و همکاران (1401) در تحقیق خود به تحلیل ساختار حکمرانی آب ایران مبتنی‌بر هم‌بست آب،غذا،انرژی پرداختند؛ یافته‌ها حاکی از عدم توازن توزیع قدرت در شبکه و تمرکز قدرت در وزارت نیرو در ساختار حکمرانی کنونی است. بر این اساس تقویت جایگاه قدرت وزارت جهادکشاورزی در راستای سیاست‌های مدیریت تقاضای آب و تقویت رابطه قانونی نهادهای تامین منابع مالی قوانین توسعۀ منابع آب و بهبود جایگاه بخش خصوصی مورد تاکید است.

نتایج تحقیق سعادت و همکاران (1400) نیز نشان داد که حکمرانی مطلوب منابع آبی پدیده‌ای پیچیده و چندوجهی است که هریک از بازیگران دولتی، ‏خصوصی، جامعۀ مدنی و رسانه نقشی متفاوت و غیرقابل جایگزین در بهبود آن دارند. یافته های مطالعه امیری و همکاران (1399) نیز گویای آن است که مسأله‌شناسی دیرهنگام، عدم اتقاق‌نظر در خصوص تعریف بحران آب، گسستگی بین مرحلۀ اجرا و تصمیم‌گیری و ضعف شدید در ارزیابی فرآیند سیاست‌گذاری آب، سبب شده تا راه‌حل های ارائه شده و تصمیمات، نه تنها مشکل را برطرف نکرده، بلکه با برداشت بیشتر از منابع و افزایش تقاضا، بحران آب را در کشور تشدید کرده است.

یافته های پورخسروانی و همکاران (1399) نشان داد که سیاست گذاران، در مسیر پیاده سازی اصلاحات آبی با موانع زیادی همچون ضعف قوانین و مقررات در حوزه منابع آب، ضعف نهادی و ساختاری، پراکندگی نقش ها و مسؤولیت ها، مشکلات مالی، فنی و اطلاعاتی و غیره مواجه هستند، اما در سایه وجود حکمرانی خوب و اثرگذار که پیامد کاربست رویکردهای علمی محسوب می شود، می توان بر بخش گسترده ای از مشکلات فائق آمد.

احمدی پور و احمدی (1399) در پژوهش خود بحث کردند که بحران آب در ایران محصول علل متنوعی از نادانی و ناتوانی است واین تنوع نتیجه گستردگی و پیچیدگی مجموعه زیرساخت ها، نهادها، سازمان ها، کنشگران و کنش هایی است که حول مقولۀ آب شکل گرفته اند. هر کدام از این اجزا دارای کاستی هایی هستند که مجموعا بحران آب در ایران را شکل می دهند.

دهقانی و همکاران (1398)، در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که در نظام حکمرانی آب در ایران، نگاه از نوع سلسه مراتبی و از بالا به پایین است و نگاه دستوری و از بالا به پایین در تعامل با ذی‌نفعان در اجرای برنامه‌ها حاکم است. نهایتا، نتایج مطالعه مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی (1391) با بررسی الگوهای کلان موفق جهانی نشانگر آن است که در سطح دستگاهی، مدیریت پایدار تاسیس وزارت آب، محیط زیست و منابع طبیعی، یک ضرورت جدی است و در سطح بخش، رویکرد مدیریت جامع منابع آب که شامل سطح ملی (ستادی)، سطح بین حوزه ای، سطح حوزه ای و سطح استانی پیشنهاد می‌شود.

ابزار و روش

این پژوهش از بعد هدف، اکتشافی، از بعد مخاطب، بنیادی و از بعد زمان، مقطعی است. همچنین این پژوهش در گروه تحقیقات آمیخته قرار می گیرد؛ در تحقیق حاضر، از ترکیبی از روش های کمی و کیفی برای دستیابی به اهداف استفاده شده است. در مرحلۀ کیفی از مصاحبه های نیمه ساختار یافته و عمیق استفاده کردیم و برای تحلیل داده ها از رویکرد تحلیل تم(مضمون) استفاده شد و در مرحلۀ کمی به منظور اعتبارسنجی مدل طراحی شده، از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری استفاده شد. در این تحقیق، جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز برای طراحی و اعتبارسنجی مدل تحقیق با ابزارهای مصاحبه نیمه‌ ساختاریافته و پرسش‌نامه انجام گرفت. سوالاتی که در مصاحبه مورد استفاده قرار گرفت براساس خلأ تحقیقاتی موجود و براساس نظرات اساتید راهنما و مشاور و با توجه به اهداف تحقیق به شرح زیرطراحی شدند:

1. به نظر شما در مدیریت آب کشور تا چه حد موفق بوده ایم؟ لطفا توضیح دهید.

2. برای دولت که متولی اصلی مدیریت منابع آب درکشور است چه نقشی را توصیه می کنید؟

3. به نظر شما بخش خصوصی در مدیریت منابع آب کشور چه نقشی دارد و چه نقشی می تواند داشته باشد؟

4. از نظر شما برای جامعه مدنی- به عنوان یکی از مهمترین بازیگران توسعه- در مدیریت منابع آب کشور ما و سایر کشور های موفق در این حوزه چه نقشی وجود دارد؟

5. از نظر شما عوامل مؤثر جهت پیاده سازی حکمرانی آب در کشورما چه عواملی هستند؟ لطفا توضیح دهید.

6. از نظر شما خط مشی های حوزه مدیریت منابع آب در کشور ما توسط کدام نهاد یا نهاد ها وضع می‌گردد؟ و آیا در مقایسه با سایر کشور های مشابه موفق در این زمینه این موضوع قابل قبول می باشد؟

7. به نظر شما جهت خط مشی گذاری منسجم در حوزه آب کشور، با در نظر گرفتن اهداف بعضاً متضاد بخش های مختلف چگونه باید عمل شود؟

8. ساختار مدیریت منابع آب را در کشور چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا فعالیت های موازی در این حوزه توسط دستگاه های مختلف انجام می شود؟

9. به نظر شما جهت اجرای مؤثر و سریع حکمرانی آب در کشور چه اقداماتی را می توان انجام داد؟ لطفا توضیح دهید.

جامعه آماری مشارکت‌کنندگان در تحقیق برای انجام مصاحبه‌های عمیق را، اساتید دانشگاهی و خبرگان مدیریت آب کشور تشکیل دادند. به منظور طراحی مدل تحقیق، در مجموع بر اساس روش نمونهگیری هدفمند از 14 نفر از اساتید دانشگاهی و 15 نفر از خبرگان اجرایی دعوت به عمل آمد. خبرگان دانشگاهی، ضمن داشتن مدرک دکتری، در رشته‌های مرتبط با مدیریت آب تحصیل کرده بودند و با موضوع حکمرانی آب آشنایی داشتند. خبرگان اجرایی نیز ضمن داشتن مدرک حداقل کارشناسی ارشد، دارای حداقل 10 سال فعالیت در زمینه مدیریت آب بودند. در زمان انجام مصاحبهها، محقق در شیوه مطرح کردن سؤالها براساس روش علمی و اصول انجام مصاحبه‌ عمل کرده است تا کیفیت و اعتبار موقعیت مصاحبه خدشهدار نشود. پس از مصاحبه با 19 نفر از افراد خبره آگاه، اشباع نظری حاصل گردیده و فرآیند مصاحبه عمیق نیمه ساختار یافته پایان یافت.

به منظور تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه‌ها با استفاده از تحلیل تم، مراحل کدگذاری انجام گرفت تا نهایتا مدل تحقیق طراحی شد. همچنین، به منظور اعتبارسنجی مدل حاصل شده، از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری و نرم‌افزار smart PLS بهره گرفته شد. به منظور گردآوری داده‌ها در این مرحله، از ابزار پرسشنامه طراحی شده توسط محقق استفاده شد. برای اطمینان از روایی محتوایی وصوری پرسشنامه، متخصصان و صاحبنظران در این زمینه ویرایش اولیة آن را بررسی کردند و با توجه به نظرها و پیشنهادهای آنها اصلاحات لازم در سنجه ها انجام شد و پس از تأیید به کار برده شد. همچنین، پایایی کل پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ 810/0 محاسبه شد که نتایج در بخش اعتبار سنجی مدل ارائه شده است. جامعه آماری شامل متخصصان و کارشناسان بخش آب کشور در ستاد وزارت نیرو و شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب ایران بودند که بر اساس اطلاعات ثبت شده در سامانه ملی مدیریت ساختار دستگاههای اجرایی کشور حدود 748 نفر بود بر مبنای فرمول کوکران حجم نمونه ای برابر با 189 نفر از بین این افراد انتخاب شدند. همچنین روش نمونه‌گیری از نوع تصادفی ساده بود. در جدول 2، مشخصات نمونه آماری پزوهش در مرحلۀ کمی اورده شده است.

جدول 2: مشخصات نمونه آماری

Table 2: Characteristics of the statistical sample

ویژگی Property		تعداد Number
جنسیت Gender	مرد male	146
جنسیت Gender	زن female	43
تحصیلات education	کارشناسی Bachelor’s degree	51
	کارشناسی ارشد Master’s Degree	92
	دکترا Doctorate	46
سابقه Past(year)	10-20	45
	20-30	110
	Over 30 years old	34

به منظور تأیید روایی بر خلاف تحقیقات کمّی در میان تحقیقات‌ کیفی‌ هیچ آزمون اسـتانداردی برای روایی وجود ندارد و غالباً ماهیت تحقیق توسط خود محقق تعیین و جرح و تـعدیل می‌شود و حتی ممکن‌ اسـت‌ هـیچ‌ فرضیه اولیه‌ای وجود نداشته باشد. برخی محققان (بویژه محققان کیفی) بیان‌ داشته‌ اند‌ که روایی صرفاً آزمونی واحد برای فرآیند تـحقیق بـه عنوان یک کل نیست، بلکه می‌توان معیار‌ روایی‌ را‌ با توجه به عقاید محقق به‌صورت متفاوت برای هر یک از مراحل‌ فرآیند‌، در صورت نیاز به کار برد. البته برخی محققان کیفی هنگامی که از روایی تحقیق صحبت می‌کنند معمولاً به واژه‌ هایی همچون باورپذیری، قابل دفاع و امانت دار بودن‌ اشاره‌ می‌کنند (فقیهی، علیزاده، 1384).

در این پژوهش به منظور تأیید روایی، پس از تجزیه و تحلیل داده ها و نهایی کردن نتایح تحلیل تم، یافته های حاصل شده با آنچه در مبانی نظری و تحقیقات پیشین مطرح شده بود، تطبیق داده شد. با توجه به اینکه یافته های تحقیق با نتایج سایر تحقیقات و تئوری های موجود سازگاری داشت، بنابراین، روایی یافته های تحقیق با استراتژی مطالعه میدانی گسترده و نیز تکثر گرایی داده تأیید شد. همچنین، آنچه در تحلیل ها و نظرات متخصصان در طی سالیان گذشته مطرح شده بود، با نتایج تحقیق حاضر سازگاری داشت که جزییات در بخش بحث و نتیجه گیری به تفصیل ارائه شده است. استراتژی حداقل مداخله در توصیف و استفاده از نقل قول مصاحبه شوندگان نیز در تائید روایی پژوهش مذکور به کار گرفته شد.

همچنین محقق اگرچه در ابتدای فرآیند تحقیق به بررسی کامل تئوری‌ها و تحقیقات پیشین پرداخت، اما در زمان انجام مصاحبه ها تلاش کرد تا به دور از هرگونه پیش زمینه ای به انجام مصاحبه ها بپردازد. همچنین، محقق برای اطمینان از اینکه نظرات و دیدگاه های شخصی را در فرآیند تحلیل داده های مصاحبه ها دخالت نمی دهد، هرجا که ابهامی در مطالب بیان شده توسط مصاحبه شونده‌ای وجود داشت، با برقراری تماس از او درخواست کرد که نظر خود را شفاف تر و واضح تر بیان کند. و پس از تجزیه و تحلیل داده ها و طراحی الگوی تحقیق، در مورد یافته های حاصل شده از 3 نفر از خبرگان دانشگاهی و 3 نفر از خبرگان اجرایی نظرخواهی شد که با انجام اصلاحاتی نتایج به تأیید آنها رسید و از استراتژی بازخورد مشارکت کننده استفاده شد.

همچنین به منظورتأیید پایایی مرحلۀ کیفی در پژوهش حاضر، محقق تلاش کرده است تنها به نقش اصلی خود که همان اجرای فرآیند علمی تحقیق است بپردازد و هیچ کجا نه به عنوان صاحبنظر و فرد آگاه و نه به عنوان هدایت کننده محتوای الگوی تحقیق عمل نکرده است. با توجه اینکه محقق در ابتدای تحقیق به بررسی مبانی نظری و تحقیقات پیشین اقدام کرد، این امکان وجود داشت که با پیش زمینه و مفروضاتی به انجام مصاحبه ها بپردازد. از این رو، محقق تلاش کرد در زمان انجام مصاحبه ها بدون اینکه در مورد چیزی که مطالعه کرده و آگاهی دارد، صحبتی کند و ذهن مصاحبه شوندگان را به جهت خاصی هدایت کند، تنها به شنونده بودن در مصاحبه ها بپردازد و در مواردی که مصاحبه شوندگان از او سوالی داشتند، بدون هیچ گونه جهت دهی پاسخ آنها را بدهد. همچنین، در زمان تجزیه و تحلیل داده ها نیز محقق سعی کرد که تا حد امکان پیش فرض ها را کنار بگذرد و تنها بر محتوای مصاحبه ها تمرکز کند. نهایتا، برای اطمینان از اینکه نظرات محقق در یافته های تحقیق وارد نشده، محقق از تعدادی از خبرگان در مورد یافته ها نظرخواهی به عمل آورد. همچنین نتایج تحقیق حاضر با آنچه در مبانی نظری و تحقیقات پیشین مطرح شده سازگاری دارد و به نوعی آنها را تأیید می کند. نتایج نهایی تحقیق نیز، توسط یکی از خبرگان که در زمینه اجرایی و دانشگاهی با موضوع حکمرانی آب آشنایی داشت، با نگاه انتقادی و با بررسی جزئیات مورد داوری قرار گرفت که با انجام اصلاحاتی نتایج به تأیید ایشان رسید.

همچنین معیار قابلیت اعتماد یا پایایی به پایداری داده ها در طول زمان و شرایط متفاوت اطلاق می شود. پایایی مصاحبه ها عمیقا تحت تأثیر فرآیند کدگذاری آنها است و درصد بالای توافق یا عدم توافق در کدگذاری به ترتیب نشان دهنده کم یا زیاد بودن پایایی مصاحبه است. به منظور بررسی قابلیت اعتماد نتایج پژوهش حاضر از ضریب توافق درصدی²⁶ یا سنجش رابطه خام²⁷ (نئواندورف²⁸، 2002) که همخوانی بسیاری با روش سنجش پایایی بازآزمایی یا آزمون- آزمون مجدد²⁹ (در پژوهش های کمی) دارد، بر اساس فرمول زیر استفاده گردید:

PAO=2M/(n1+n2)

³⁰PAO : درصد توافق مشاهده شده (ضریب پایایی)

M : تعداد توافق در دو مرحلۀ کدگذاری

n1 : تعداد واحدهای کدگذاری شده در مرحلۀ اول

n2 : تعداد واحدهای کدگذاری شده در مرحلۀ دوم

بدین ترتیب از بین مصاحبه های انجام شده در این پژوهش، تعداد 4 مصاحبه به عنوان نمونه انتخاب گردید و هر کدام در فاصله زمانی 15 روز دو بار توسط محقق کد گذاری شد. سپس کدهای تعیین شده برای هریک از مصاحبه ها یک به یک با هم مقایسه شدند. در هر یک از مصاحبه ها، کدهای مشابه به عنوان "توافق" و کدهای غیرمشابه به عنوان "عدم توافق" مشخص گردید. قابلیت اعتماد یا پایایی نتایج پژوهش در جدول 3 نشان داده است.

جدول 3 : قابلیت اعتماد یا پایایی نتایج پژوهش

Table 3: Reliability of research results

مصاحبه interview	تعداد کدهای مرحلۀ اول The number of first stage codes	تعداد کدهای مرحلۀ دوم The number of second stage codes	تعدادتوافقات Number of agreements	تعداد عدم توافقات Number of disagreements	درصد پایایی Reliability percentage
1	25	29	25	4	0.86
2	24	27	24	3	0.94
3	30	35	30	5	0.92
4	26	29	26	3	0.94
کل	26.25	30	26.25	3.75	0.93

همان طور که در جدول ملاحظه می شود، میانگین کدها در مرحلۀ اول 25/26، میانگین کدها در مرحلۀ دوم 30، میانگین توافقات 25/26، میانگین عدم توافقات 75/3 و پایایی کل 93 درصد است که با توجه به اینکه بالاتر از 7/0 درصد می باشد، قابلیت اعتماد کدگذاری ها تأیید گردید.

نتایج

در این پژوهش، به منظور تجزیه و تحلیل داده های حاصل از مصاحبه ها و به منظور طراحی الگوی تحقیق، از روش تحلیل تم(مضمون)استفاده گردید. گام های طی شده به منظور طراحی مدل براساس دیدگاه براون و کلارک (2006) با روش تحلیل تم به صورت زیر است:

مرحلۀ اول- آشنایی با داده ها: در مرحلۀ اول، محقق به بررسی محتوای مصاحبه های انجام شده پرداخت. محتوای مصاحبه ها توسط محقق دوبار در بازه زمانی 15 روزه گوش داده شد تا با دقت تمام، کلیه کدها استخراج شود. پس از یادداشت‌برداری از محتوای مصاحبه‌ها، محقق به بررسی و بازخوانی چندباره یادداشت ها پرداخت و تمام نکات آن را شناسایی کرد.

مرحلۀ دوم- ایجاد کدهای اولیه: در گام بعد، پس از بررسی محتوای مصاحبه‌ها، محقق به شناسایی کدهای اولیه پرداخت. کدها یک ویژگی داده ها را معرفی می نمایند که به نظر تحلیل گر جالب می رسد (براون و کلارک، 2006). فرآیند انجام کار اینطور بود که محقق برای هر محتوای بیان شده توسط مصاحبه‌شوندگان که به موضوع خاصی اشاره می کرد، یک کد استخراج می نمود. نمونه‌ای از متن مصاحبه‌ها و کدهای استخراج شده در جدول4 آمده است.

جدول 4: نمونه‌ای از متن مصاحبه‌ها و کدهای استخراج شده

Table 4: An example of the text of the interviews and extracted codes

ردیف	شاخص (کد)	متن مصاحبه
1	عدم اجرای کامل و صحیح قوانین	در زمینه مدیریت آب، قوانین خوبی وجود دارد؛ ولی خیلی از آنها اجرا نمی شود یا به صورت ناقص اجرا می شود.
2	عدم ارتباط مناسب و هماهنگی بین سازمان های دولتی درگیر در مدیریت بخش آب	مدیریت آب در دولت جزیره ای است و سازمان های درگیر هرکدام راه خود را می روند. حتی کارهای متناقص هم انجام می دهند.
3	بوروكراسي و پيچيدگي در انجام فرآيندهاي اداری	برای گرفتن یک مجوز ساده یا پیگیری یک درخواست در بخش اداری باید زمان زیادی صرف کرد و چندین بار مراجعه کرد. الان که کرونا هم هست، دیگه شرایط خیلی بدتر شده و کسی پاسخگو نیست.
4	تعدد و عدم انسجام دستگاه های درگیر در مدیریت آّب	پراکندگی مسئولیت ها بین سازمان های دولتی در زمینه مدیریت آب زیاد است و هرکدام ساز خود را می زنند.
5	عدم ثبات مدیریتی	در بخش دولتی مدیران زمانی که با شرایط آشنا می شوند و می فهمند چه باید بکنند، عوض می‌شوند.
6	فقدان نیروهای متخصص و با دانش در بخش اداری مخصوصا در بخش مدیریت	بسیاری از مدیران دانش و تجربه لازم را ندارند و آزمون و خطای زیادی می کنند تا شرایط دستشان بیاید.
7	فساد اداری	بعضی مواردی که چاهی باید پلمپ می شده یا برداشت غیرمجاز از آب زیرزمینی می شده، با زد و بند مجوز تمدید شده یا موضوع نادیده گرفته می شود.
8	نگاه و منفعت طلبی بخشی	هریک از فعالان بخش آب، منافع خود را دنبال می کنند و به دنبال اهداف خود هستند؛ کمتر روی دغدغه های مشترک تمرکز می کنند.
9	تضاد منافع بین بخش های مختلف	بعضی مواقع منافع محلی ها با منافع حاکمیت تضاد پیدا می کند؛ مثلا شکستن لوله های انتقال آب به یزد توسط کشاورزان اصفهانی.

مرحلۀ 3- جستجوی تم ها: در این گام، کدهایی که از مرحلۀ قبل استخراج شده بود و از نظر محتوایی و مفهوم با هم اشتراک داشتند، ادغام شدند و تم ها را ایجاد کردند.

مرحلۀ 4- بازبینی تم ها: در این گام، محقق به بررسی و تحلیل دوباره تم ها پرداخت و نتایج به دست آمده از کدگذاری را با نتایج شناسایی تم ها تطبیق داد. همچنین، نقشه تم ها مورد بررسی قرار گرفت که نشان داد ساختاری قابل قبول دارد.

مرحلۀ 5- تعریف و نام گذاری تم ها: پس از نهایی کردن نقشه تم ها، محقق با تعریف و بازبینی، ماهیت آن چیزی را که یک تم در مورد آن بحث می کند تعیین کرد و به تناسب موضوع مورد بحث هر تم، نامی برای آن انتخاب کرد.

در این تحقیق مصاحبه ها بر اساس رویکرد تحلیل تم در سه دسته مضامین پایه، مضامین سازمان دهنده و مضامین فراگیر کدگذاري شدند:

مضامین پایه: کدها و نکات کلیدي، مبین نکته مهمی در متن است و با ترکیب آنها مضامین سازمان دهنده ایجاد می‌شود.

مضامین سازمان دهنده: مضامین به دست آمده از ترکیب و تلخیص مضامین پایه.

مضامین فراگیر: مضامین عالیِ در بردارندة اصول کلی حاکم بر متن به مثابه یک کل(عابد جعفری، فقیهی، شیخ زاده وتسلیمی، 1389)

مضمون فراگیر، مضامین سازمان دهنده و پایه آسیب‌شناسی خط‌مشی منسجم حکمرانی آب در ایران براساس نتایج کدگذاری محوری در جدول 5 ارائه شده است.

جدول5: مضمون فراگیر، مضامین سازمان دهنده و مضامین پایه آسیب‌‌های خط‌مشی منسجم حکمرانی آب در ایران

Table 5: Comprehensive theme, organizing themes and basic themes of harms of coherent policy of water governance in Iran

مضمون فراگیر	مضامین سازمان دهنده	مضامین پایه
شکاف حاکمیتی	شکاف اداری	عدم اجرای کامل و صحیح قوانین
		عدم ارتباط مناسب و هماهنگی بین سازمان های دولتی درگیر در مدیریت بخش آب
		بوروكراسي و پيچيدگي در انجام فرآيندهاي اداری
		تعدد و عدم انسجام دستگاه های درگیر در مدیریت آّب
		عدم ثبات مدیریتی
		فقدان نیروهای متخصص و با دانش در بخش اداری مخصوصا در بخش مدیریت
		فساد اداری
	شکاف هدف	نگاه و منفعت طلبی بخشی
		تضاد منافع بین بخش های مختلف
		عدم توجه به مسألۀ آب به عنوان موضوعی ملی و فرابخشی
		فقدان اهداف و برنامۀبلندمدت و مسنجم برای بخش آب
		فقدان عزم و اراده جدی بین ذی‌نفعان مختلف
	شکاف پاسخگویی	فقدان شفافیت در بخش های مختلف مدیریت آب
		تمرکز بیش از حد قدرت تصمیم‌گیری در نهادهای دولتی (بخصوص وزارت نیرو)
		محدود بودن عمر دولت ها به عنوان مهم ترین بازیگر و عدم انسجام سیاست ها در بین دولت ها
		عدم پذیرش و جدی گرفتن مسألۀ آب در دولت ها (اکتفا به حرف و فقدان عمل گرایی)
		تعدد مراکز تصمیم گیری در بخش دولتی و عدم مسئولیت پذیری آن ها
شکاف سیاست‌گذاری	شکاف اطلاعاتی	عدم استفاده از متخصصان علوم مختلف در سیاست‌گذاری‌های حوزه آب
		عدم آگاهی و شناخت کافی از ابعاد و ویژگی های مسائل آب
		کم‌توجهی به دانش بومی آب در کشور و تقلید بدون تفکر از نسخه‌های غیربومی
		عدم بهره گیری مطلوب از فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی
		عدم بهره گیری از دانش روز در گردآوری و تحلیل اطلاعات
		عدم یکپارچگی در بین مراکز گردآوری داده های مربوط به آب
	شکاف خط مشی	پشتوانه نظری ضعیف خط مشی
		عدم تطابق سیاست ها با واقعیت های مسائل آب
		پیچیدگی و ابهام بالای خط مشی
		هدف گذاری مبهم و متناقض برای خط مشی
		فقدان امکان مشارکت ذی‌نفعان و بخش غیردولتی در فرایند سیاست‌گذاری منابع آب
		ضعف در اجرای خط مشی های تدوین شده
شکاف عملیاتی	شکاف مالی	فقدان جذابیت سرمایه گذاری در بخش آب برای بخش خصوصی
		عدم وجود منابع مالی دولتی کافی برای اجرای پروژه ها
		قیمت گذاری غیرواقعی و ارزان برای آب
		عدم ارزیابی صحیح طرح های سرمایه گذاری بخش آب
		فقدان نگاه اقتصادی به مدیریت آب
	شکاف ظرفیت	افزایش چندبرابری کشاورزی
		توسعۀ شهری و کشاورزی بدون توجه به توان اکولوژیک آب در منطقه
		افت سطح ارتفاع آب های زیرزمینی
		رشد جمعیت و رشد مصرف آب
		کاهش ذخایر سدها و منابع زیرزمینی
		عدم مدیریت روان آب ها و پساب ها

همچنین، به منظور ارتقای مدیریت و حکمرانی آب در ایران و رفع آسیب‌های موجود، راهبردهایی طراحی شدند. فرآیند تحلیل تم برای راهبردها(اقدامات) نیز انجام گرفت. مضمون فراگیر، مضامین سازمان دهنده و مضامین پایه مربوط به راهبردهای حکمرانی آب در جدول 6 قابل مشاهده است.

جدول 6: راهبردهای حکمرانی آب (مضمون فراگیر، مضامین سازمان دهنده و مضامین پایه)

Table 6: Water governance strategies (Comprehensive theme, organizing themes and basic themes)

ردیف	مضمون فراگیر	مضامین سازمان دهنده	مضامین پایه
1	مدیریت منابع	تامین نیروی کارآمد و متخصص	آموزش مستمر و هدفمند، ادغام دانش و تجربه افراد، نیازسنجی نیروی انسانی متخصص، شایسته سالاری وشایسته گزینی، انگیزش و تامین نیاز افراد متخصص
2		مدیریت منابع مالی	تخصیص بهینه منابع مالی، بودجه ریزی برنامۀمحور، شناسایی منابع جدید مالی، درآمدزایی، تعریف منابع بودجه کافی و مستمر، بهره گیری از روش های جدید تامین مالی پروژه ها
3		زیرساخت های فنی	بهره گیری از علم روز مهندسی، جایگزینی تجهیزات فرسوده با تجهیزات جدید، افزایش بهره‌وری در بخش فنی، بهره گیری ازتجارب موفق کشورها در بخش فنی
4		هوشمندی اطلاعاتی	جمع آوری و تحلیل اطلاعات میدانی از مناطق مختلف، ایجاد سیستم های اطلاعاتی، تصمیم گیری عملیاتی بر مبنای داده ها، مدیریت مبتنی بر شواهد، مدیریت دانش
5	حکمرانی مشارکتی	بسترسازی مشارکت کلیه ذی‌نفعان	اعتمادسازی بین ذی‌نفعان، مدیریت تعارضات، شناسایی ظرفیت ها و توانمندی های ذی‌نفعان و تعریف نقش آنها بر این اساس، ایجاد کانال های ارتباطی بین ذی‌نفعان، ایجاد اجماع بین ذی‌نفعان
6		تقویت ظرفیت نهادها و فعالان محلی	سپردن امور به خود مردم و جامعه و نظارت مناسب از سوي دولت، تعیین نحوه مشارکت بخش خصوصی و مردم در مدیریت آب مطابق با پتانسیل های اقلیمی هر منطقه، بهره گیری از ظرفیت نهادها و افراد تاثیرگذار محلی، بهره گیری از ظرفیت سنت ها، تعصبات و فرهنگ محلی، ایجاد نهادهای محلی
7		خصوصی سازی	تفکیک و شناسایی بخش خصوصی توانمند در زمینه مدیریت آب، پرورش و توانمندسازی بخش خصوصی، بهبود فرآیند و قوانین خصوصی سازی
8		توسعۀ همکاری با NGO ها	بسترسازی برای فعالیت NGO ها، توانمندسازی NGO ها در زمینه های مختلف مدیریت منابع آب، تمرکز بر بهره گیری از قدرت نرم NGO ها
9	اقتصاد آّب	حسابداری آب	محاسبه قیمت تمام شده آب در مناطق مختلف، محاسبه ارزش اقتصادی آب در مناطق، شناسایی و مدیریت مراکز هزینه در بخش آب، بانکداری اجتماعی آّب
10		بازار آب	ایجاد بستر ارتباطی مستقیم بین عرضه کنندگان و متقاضیان آب، ایجاد بازارهای محلی آب، مدیریت و نظارت بر معاملات آب، قیمت گذاری آب براساس مکانیزم عرضه و تقاضا
11		ارزیابی اقتصادی طرح های آبی	تحلیل هزینه – منفعت طرح های آبی، بررسی آثار بلندمدت طرح ها بر عرضه و تقاضای آب، بررسی آثار اجتماعی و زیست محیطی طرح ها، بررسی امکان پذیری فنی طرح ها، بررسی سناریوهای مختلف اجرای طرح ها
12	ارتقای بستر اجرایی	انجام اصلاحات ساختاری	کوچک سازی دولت، ساختاردهی جديد به مدیریت آب كشور متناسب با شرایط امروزی، کاهش سلسله مراتب در مدیریت آب، کاهش نقش اجرایی دولت و تاکید بر سیاست‌گذاری و نظارت، کاهش تمرکز تصمیمات توسط دولت، کاهش رسمیت و بهره گیری از ساختارهای غیررسمی
13		سازماندهی	ایجاد زمینه همکاری و هم افزایی بین دستگاهی، پرهیز از موازی کاری بین دستگاه های دولتی، تعریف دقیق مسئولیت ها و شفاف کردن حد و مرز آن ها، بهره گیری از ساختارهای تیم محور
14		کارآیی اداری	تدوین دستورالعملها و آیین نامه های اجرایی مناسب، کاهش بوروکراسی، حذف قوانین دست و پاگیر، مهندسی مجدد فرآیندهای اداری
15		بسترسازی قانونی	بهره گیری از ظرفیت قانون گذاری مجلس، تدوین قوانین متناسب با واقعیات، ایجاد پشتوانه اجرایی برای قوانین، مقابله با فساد و رشوه خواری، ارزیابی و اصلاح دوره ای قوانین
16		نظارت اثربخش	ارزیابی دوره ای تحقق برنامۀهای ملی و منطقه ای، تعامل و بهره گیری از ظرفیت قوه قضاییه، تعریف مکانیزم های بازخورد، هدف گذاری واقع گرایانه، بهبود مستمر
17	مدیریت کلان	سیاست گذاری اثربخش	جلوگیری از اعمال نظرات غیر فنی بر روی سیاست ها، تعدیل و همسویی خط مشیها با واقعیتهای جامعه، هدفگذاری خط مشی ها در مقیاس مکانی و زمانی، هدفگذاری خط مشی ها در ذیل سیاستهای کلی کشور، ایجاد توافق و اجماع روی سیاست ها، بهره گیری از خرد جمعی در سیاست‌گذاری، رفع ابهام و تناقض در سیاست ها
18		جهت گیری استراتژیک	بهره گیری از ظرفیت اسناد بالادستی، تدوین چشم انداز و اهداف بلندمدت، آینده نگری در برنامۀریزی، شناسایی فرصت ها و تهدیدها و مدیریت آن ها
19		توجه به ابعاد اجتماعی	مقابله با آسیب به محیط زیست، پایبندی به مسئولیت اجتماعی، توجه به ایمنی و بهداشت، توجه به منافع آحاد جامعه
20		رهبری اثربخش	تحول گرایی و مدیریت تغییر در مدیریت آب با حفظ منافع ذی‌نفعان، تعریف مسألۀ مدیریت آب در سطح حاکمیت، تعریف اقدامات و برنامۀهای اجرایی در سطح دولت، اراده جدی حاکمیت برای اجرای تصمیمات و پذیرفتن تبعات اجرای آن، اتخاذ تصمیم ملی در زمینه مدیریت منابع آب، واقع بینی در مسألۀ آب
21		مشروعیت	رهبری کاریزما، روابط عمومی، بازاریابی اجتماعی، اخلاق مداری
22	مدیریت تقاضای آب	مدیریت تقاضای بخش کشاورزی	تغییر شیوه آبیاری از سنتی به مدرن و تحت فشار، اصلاح الگو، نوع و فصل کشت در کشاورزی، احداث وتقویت کارخانجات صنایع بسته‌بندی و تبدیلی جهت کاهش ضایعات کشاورزی، مقابله با کشت های پرآب خواه در منطاق دارای تنش آبی
23		مدیریت تقاضای بخش صنعت	استفاده از پساب تصفیه‌خانه‌ها به جای آب تازه و بازچرخانی چندباره آب در بخش صنعت، انتقال صنایع پرآب خواه به مناطق ساحلی و نزدیک به آب، ارتقای تکنولوژی صنایع بارویکرد کاهش مصارف آب،سهمیه بندی تقاضای بخش صنعت
24		مدیریت تقاضای بخش خانگی	کاهش مصارف بی مورد در بخش خانگی، ارائۀ تسهیلات به خانوارها برای نصب دستگاه های کاهش مصرف آب و بازسازی لوله کشی داخل ساختمان، جریمه شدید افراد پرمصرف وتشویق کم مصرف ها،آموزش اعضای خانواده مخصوصا زنان
25		مدیریت تقاضای آینده	برنامههای آمایش سرزمین، عدم بارگذاری بیش از حد توان اقلیمی بر طبیعت، پیش بینی تقاضا و شناسایی نیازهای آینده، شناسایی مناطق دچار تنش آبی در آینده و برنامۀریزی برای مدیریت مناسب، بهره گیری از ظرفیت هواشناسی، برنامۀریزی سناریو و آینده پژوهی
26	مدیریت عرضه آب	مدیریت انتقال آب	بهینه سازی زیرساخت های انتقال آب، شناسایی منشاء و رفع نشتی ها، سدسازی در مناطق مستعد، بهینه سازی روش های انتقال، مدیریت روان آب ها
27		مدیریت توزیع آب	نیازسنجی مناطق به آب، مقابله با سیاسی کاری در توزیع آب، رفع نیاز مناطق با آب های محلی، ایجاد تعادل وتوازن توزیع بین کاربران
28		مدیریت آب های مشترک	ایجاد تفاهم با سهم داران آب های مشترک، پیشگیری از هدر رفت آب، تنوع بخشی به سازوکارهای تقسیم آب، مقابله با برداشت های خارج از قواعد
29		مدیریت آب های زیر زمینی	جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز آب زیرزمینی، اصلاح مجوز چاه ها، تخمین و مدیریت ذخایر آّب زیرزمینی در مناطق، مقابله با آسیب ها به منابع زیرزمینی
30		مدیریت پساب و فاضلاب	تاکید براهمیت تصفیه فاضلاب، مدیریت دفع پساب ها و فاضلاب ها، بازگرداندن پساب ها و فاضلاب ها به چرخه آب برای مصارف خاص،مقابله با تولید پساب های سمی و خطرناک
31	ظرفیت سازی علمی	بهره گیری از ظرفیت دانشگاهی	به روزکردن سرفصل های دروس دانشگاهی متناسب با شرایط جدید،ایجاد رشته های جدید دانشگاهی موردنیاز، ایجاد زمینه ارتباط اساتید و دانشجویان با مراکز ملی و محلی آب، تعریف طرح ها و پروژه های دانشگاهی با توجه به مسائل روز آب، توسعۀ و حمایت از تحقیقات مرتبط با آب
32		توسعۀ مراکز تحقیقاتی و دانش بنیان	تقویت تولیدکنندگان دانش بنیان متناسب با نیاز بازار، جهت دهی فعالیت های دانش بنیان به سمت مسائل واقعی آب، توسعۀ دانش بنیان های محلی، ایجاد زمینه هم افزایی بین دانش بنیان ها، ایجاد تسهیلات برای دانش نبیان ها
33		بکارگیری تکنولوژی و فناوری روز	ارتباط با موسسات و مراکز بین المللی تخصصی در زمینه آب، ایجاد چرخه تولید علم و دانش، تقویت تحقیق و توسعۀ، کسب و بکارگیری دانش روز دنیا
34		نوآوری و خلاقیت	شناسایی و پرورش ایده های خلاقانه، پرورش نیروهای خلاق، مدیریت اکوسیستم نوآوری، توسعۀ ظرفیت جذب نوآوری، تدوین استراتژی نوآوری، ایجاد زمینه تجاری سازی نوآوری
35	مشتری مداری	توسعۀ خدمات الکترونیک	ایجاد زیرساخت های فناوری اطلاعات، توسعۀ شبکه ها و سیستم های اطلاعاتی، آموزش عمومی در زمینه بهره گیری از خدمات الکترونیک، ایجاد زمینه تعامل ذی‌نفعان در بستر وب، بهره گیری از ظرفیت شبکه های مجازی و تلفن همراه
36		مدیریت کیفیت آب	پایش کیفیت آب در مناطق مختلف، تعریف استانداردهای کیفی آب برای بخش های مختلف، جلوگیری از تداخل فاضلاب و پساب ها با آب سالم، توسعۀ مراکز پایش کیفیت آب
37		دسترسی کاربران به منابع موردنیاز	شناسایی کاربران واقعی، تعیین مشخصات کاربران، بررسی راهکارهای تامین نیاز کاربران، مقابله با سوء استفاده کاربران
38		مدیریت ارتباط با مشتریان (کاربران)	پاسخگویی به درخواست های کاربران، رسیدگی به شکایات کاربران، دریافت و بهره گیری از پیشنهادها و ایده های کاربران، ایجاد بستر ارتباط مستمر با کاربران
39	فرهنگ سازی	آموزش	آموزش کاربران در زمینه مصرف بهینه آب، آموزش روش های صرفه جویی و استفاده مجدد از آب توسط کاربران، تعریف آموزش های تخصصی و عمومی برای جامعه کاربران، بهره گیری از دانش روز در آموزش (آموزش تئوریک و مهارتی)، انتقال دانش و تجارب موفق سایر کشورها در زمینه مدیریت آب
40		حساسیت زایی اجتماعی	آگاهی بخشی عمومی از ارزش ذاتی آب، تبیین صریح واقعیت‌های موجود و آینده منابع آب برای ذی‌نفعان، تلاش برای درک عمیق جامعه کاربر از موضوع حفظ محیط زیست و پایداری سرزمینی، تعریف مسألۀ آب به عنوان بحران عمومی، تقویت وجدان عمومی
41		بهره گیری از ظرفیت رسانه ای	بهره گیری از ظرفیت رسانه ملی، برگزاری همایش ها و برنامۀهای اثربخش، بهره گیری از ظرفیت افراد تاثیرگذار (اینفلوئنسرها)، تعریف نقش و مسئولیت فرهنگ سازی برای رسانه ها
42		مسئولیت شهروندی	تاکید بر دسترسی به آب سالم به عنوان حق شهروندی، تعریف شهروندان به عنوان سفیران حفاظت از آب (هر شهروند، نگهبان منابع آب)، ایجاد بستر فعالیت های داوطلبانه توسط شهروندان، تشویق و حمایت از برنامۀها و اقدامات شاخص انجام گرفته توسط شهروندان (شهروندان نمونه در مدیریت آب)، تقویت اخلاق شهروندی

علاوه بر آسیب ها و راهبردها(اقدامات)، پیشایندهای خارجی، عوامل تعدیل‌گر، حکمرانی مطلوب آب و پيامدها و نتایج حاصل از پیاده‌سازی آن آمده است كه در مطالعات میدانی و مصاحبه ها به آنها اشاره شده بود؛ مضمون فراگیر، مضامین سازمان دهنده و مضامین پایه مربوط به موارد یادشده در جدول 8،7و9 قابل مشاهده است.

جدول 7: پیشایند های خارجی(مضمون فراگیر، مضامین سازمان دهنده و مضامین پایه)

Table 7: external antecedents-environment (Comprehensive theme, organizing themes and basic themes)

مضمون فراگیر	مضامین سازمان دهنده	مضامین پایه
خواسته ها و انتظارات جامعه	خواسته ها و انتظارات شهروندان	تامین آب برای مناطق محروم
	خواسته ها و انتظارات شهروندان	دسترسی همه مردم به آب قابل شرب و باکیفیت
	خواسته ها و انتظارات نهادها	نگرانی فعالان محیط زیستی
		مطالبات سازمان های مردم نهاد
		انتظارات نهادها و انجمن های تخصصی
محیط فرهنگی و ارزشی	ارزش ها و باورهای مذهبی	دوری از اسراف
		رعایت حقوق دیگران
		رعایت حق نسل های آینده
	ارزش های فرهنگی	فرهنگ مصرف درست آب
	ارزش های فرهنگی	ارزش نهادن به آب
محیط سیاسی وقانونی	قوانین مرتبط با آب	فقدان قدرت قانونی فعالان محیط‌زیست
		عدم بازدارندگی قوانین در اتلاف آب
		قیمت گذاری پایین و حداقلی آب
	ساختار سیاسی مرتبط با آب	بی ثباتی و ناکارآمدی سیاست های وزارت نیرو
		عدم نگاه سیاسیون به مسألۀ آب به عنوان بحران آیده نزدیک
		عدم رویکرد بلندمدت دولت ها در زمینه برنامۀریزی برای مدیریت آب
تغییرات اقلیمی و الگوی بارش	تحولات آب و هوایی	خشکسالی های پی در پی در ایران
	تحولات آب و هوایی	گرم شدن کره زمین
	شرایط بارشی	عدم توازن بارش بین فصول
	شرایط بارشی	عدم الگوی متناسب بارش در مناطق مختلف کشور
تحولات تکنولوژیک	تغییرات تکنولوژی مهندسی آب	دانش ساخت سازه های آبی
	تغییرات تکنولوژی مهندسی آب	دانش برداشت آب های زیرزمینی و روان
	رشد دانش مدیریت آب	توسعۀ دانش سیاست‌گذاری آب
	رشد دانش مدیریت آب	رشد دانش فناوری اطلاعات
مناسبات بین المللی	روابط اقتصادی بین‌المللی	تحریم
	روابط اقتصادی بین‌المللی	مشکلات مبادلات بانکی
	روابط با همسایگان	عدم رعایت حق آبه و حقوق ایران در آب‌های مرزی (مثل افغانستان)
		سدسازی همسایگان در مسیر رودهای بزرگ
		نزدیکی همسایگان به کشورهای غربی

جدول 8: عوامل تعدیل گر(مضمون فراگیر، مضامین سازمان دهنده و مضامین پایه)

Table8: Modulating factors (Comprehensive theme, organizing themes and basic themes)

مضمون فراگیر	مضامین سازمان دهنده	مضامین پایه
مردم سالاری	مشارکت مردمی	حمایت مردم از طرح های آبی
	مشارکت مردمی	مشارکت مالی مردم در اجرای طرح های آبی
	دموکراسی	آزادی بیان در بیان دغدغه های آبی
	دموکراسی	بهره گیری از خردجمعی در مدیریت آب
تقسیمات کشوری	شرایط جغرافیایی	وسعت مناطق کشور
	شرایط جغرافیایی	عدم توزان آب و هوایی مناطق کشور
	شرایط ویژه مناطق	عدم توازن جمعیتی مناطق
	شرایط ویژه مناطق	عدم توازن زیرساختی مناطق
اعتبار و مشروعیت دولت	پذیرش دولت	اعتماد به دولت
	پذیرش دولت	پذیرش تصمیمات دولت
	شایستگی دولت	بهره گیری از مدیران و مسئولان متخصص و خبره
	شایستگی دولت	روابط دولت با نهادهای محلی و سایر نهادهای حاکمیتی
سلامت اداری و شفافیت	سلامت اداری	قانون مداری دولت
	سلامت اداری	مقابله با فساد در دولت
	شفافیت	شفافیت در تامین و تخصیص منابع
	شفافیت	شفافیت سیاست ها
ثبات دولت	تغییرات مدیریتی	ثبات وزرا و مدیران منصوب شده
	تغییرات مدیریتی	ثبات رویکرد در روابط با ذی‌نفعان مختلف
	ثبات سیاست‌گذاری	ثبات در سیاست های تدوین شده
	ثبات سیاست‌گذاری	پیوستگی و استمرار برنامۀهای تدوین شده
دولت الکترونیک	زیرساخت فناوری اطلاعات	دسترسی به شبکه اینترنت
	زیرساخت فناوری اطلاعات	توسعۀ شبکه های فیبرنوری
	کاربرد فناوری اطلاعات	توسعۀ سیستم های اطلاعاتی تخصصی آب
	کاربرد فناوری اطلاعات	بهره گیری از ظرفیت شبکه های اجتماعی
توان مالی دولت	توان بودجه ای	شرایط درآمد دولت
	توان بودجه ای	توان دولت در تامین مالی طرح ها
	توان جذب متابع بیرونی	توانایی دولت در جذب سرمایه گذاران
	توان جذب متابع بیرونی	توانایی دولت در بکارگیری روش های نوین تامین مالی

جدول9 : پیامد ها و نتایج(مضمون فراگیر، مضامین سازمان دهنده و مضامین پایه)

Table9: Implications and outcomes (Comprehensive theme, organizing themes and basic themes)

مضمون فراگیر	مضامین سازمان دهنده	مضامین پایه
توسعۀ پایدار	عملکرد زیست محیطی	حفاظت از محیط زیست
	عملکرد زیست محیطی	کاهش بیابا زایی
	عملکرد اجتماعی	حفاظت از سکونتگاه های انسانی
	عملکرد اجتماعی	حفظ از فعالیت های اقتصادی در مناطق
بهبود عملکرد مدیریت آب	حفظ منابع موجود	کاهش اتلاف منابع آبی
	حفظ منابع موجود	مصرف بهینه منابع موجود
	بهبود سیاست‌گذاری	بهبود تدوین سیاست ها
	بهبود سیاست‌گذاری	بهبود اجرای سیاست ها
کارآیی و اثربخشی	کارآیی	مدیریت هزینه ها در بخش منابع
	کارآیی	افزایش صرفه اقتصادی سرمایه گذاری در حوزه آب
	اثربخشی	تحقق اهداف تعیین شده در بخش آب
	اثربخشی	تحقق اهداف توسعۀ ای کشور
کاهش آثار بحران آب	کاهش آثار کم آبی	گذار از دوره خشکسالی
	کاهش آثار کم آبی	حفظ استقلال آبی کشور
	ایجاد عدالت آب	تامین آب باکیفیت برای مردم در مناطق مختلف
	ایجاد عدالت آب	تامین آب برای مناطق محروم
دسترسی به آب سالم و پایدار	دسترسی به آب سالم	حفاظت از آلودگی آب
	دسترسی به آب سالم	تامین بهداشت آب شرب
	تامین آب پایدار	حفاظت منابع آب برای نسل های آینده
	تامین آب پایدار	تامین آب برای مصارف کشاورزی و صنعت

همچنین حکمرانی مطلوب آب با مشارکت ذی‌نفعان مختلف از جمله بخش خصوصی،سازمان های مردم نهاد، رسانه و... محقق خواهد شد و دراین زمینه ضروریست سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مدون با تعیین نحوه نقش‌آفرینی و وظایف و مسئولیت های هریک از ذی‌نفعان تدوین شود و سپس سازماندهی آنها در قالب اتاق‌های فکر، گروه‌ها و تیم‌های مسألۀ محور، تیم های آموزشی و... انجام شود. استفاده از بستر فناوری اطلاعات و شبکه های اجتماعی در کنار کانال‌های ارتباطی رسمی می تواند در ایجاد روابط مستمر و اثربخش نقش زیادی ایفا کند.

نهایتاً بر اساس نتايج حاصل از تحليل تم و نظرخواهي از خبرگان، الگوی پژوهش طراحي گرديد که در شكل1 قابل مشاهده است.

$E:\فایل ها\paper - payan\یوسفیان\مدل تحقیق.jpg$

شکل 1: الگوی خط‌مشی حکمرانی آب در ایران

Figure 1: Model of water governance policy in Iran

الگوي ارائۀ شده در شكل1 شامل آسیب ها و راهبردها(اقدامات)، پیشایندهای خارجی، عوامل تعدیل‌گر، حکمرانی مطلوب آب و پيامدها و نتایج تشكيل شده است. براساس یافته‌های تحقیق، 3 دسته آسیب شامل شکاف حاکمیتی، شکاف سیاست‌گذاری و شکاف عملیاتی شناسایی شد. شکاف های حاکمیتی را می توان بیشتر مربوط به مسائل کلان و حاکمیتی حکمرانی شامل شکاف های اداری، هدف و پاسخگویی دانست. شکاف سیاست‌گذاری مربوط به مسائل مربوط به ورودی‌های سیاست‌گذاری و تدوین خط‌مشی‌ها است که شامل شکاف‌های اطلاعاتی و خط‌مشی است. نهایتا، شکاف عملیاتی مربوط به مسائل و آسیب های اجرایی است که شامل شکاف های ظرفیت و مالی می شود. همچنین، 10 راهبرد اصلی شامل مدیریت منابع، حکمرانی مشارکتی، اقتصاد آّب، ارتقای بستر اجرایی، مدیریت کلان، مدیریت تقاضای آب، مدیریت عرضه آب، ظرفیت‌سازی علمی، مشتری‌مداری و فرهنگ‌سازی شناسایی شدند. پیشایند های خارجی همان عوامل محیطی مؤثر بر اجرای حکمرانی مطلوب آب در کشور می باشند که بر عملکرد آن تاثیر دارند اما تحت کنترل نیستند. این موارد که از صحبتهای مصاحبه شوندگان احصا شده اند شامل انتظارات جامعه، تغییرات اقلیمی، محیط فرهنگی، محیط سیاسی، تحولات تکنولوژی و مناسبات بین المللی کشور می باشند. همچنین بررسی و ارزیابی این عوامل جهت سیاست‌گذاری و تصمیم گیری های کلان ضرورت دارد. عوامل تعدیل‌گر در واقع عواملی هستند که نقش نسهیل‌گری را که عمدتا نیز مربوط به دولت است ایفا می کند. مثلا، توسعۀ دولت الکترونیک و یا ثبات (در برابر بی ثباتی) در بخش دولتی می تواند نقش تسهیل گر داشته باشند و منجر به اتخاذ تدابیر مؤثرتر در اجرای راهبردهای بخش آب کشور گردد. نهایتاً، حکمرانی مطلوب آب، نتایج مثبتی دارد و می‌تواند توسعۀ پایدار و امنیت آب را برای نسل‌های آینده محقق کند.

اعتبارسنجی مدل تحقیق

در این تحقیق از رویکرد مدل‌سازی معادلات ساختاری بر پایه روش حداقل مربعات جزئی (PLS) برای آزمون مدل مفهومی تحقیق استفاده شد. بدین منظور، نرم‌افزار Smart PLS به کارگرفته شد. در ابتدا برای اعتبارسنجی مدل، باید از کفایت حجم نمونه که 189 نفر بود و با استفاده از فرمول كوكران محاسبه گرديد اطمینان حاصل شود. روش نمونه گيري نيز از نوع تصادفي بوده است. روشهاي مختلفي براي بررسی کفایت نمونهگیری وجود دارد كه از جمله آن‌ها آزمون KMO ميباشد كه مقدار آن همواره بين 0 تا 1 در نوسان است. از سوي ديگر، براي اطمينان از مناسب بودن دادهها مبني بر اينكه ماتريس همبستگيهايي كه پايه تحليل قرار ميگيرد در جامعه برابر با صفر نيست، از آزمون بارتلت³¹ (t) استفاده شد. به عبارتی، با استفاده از آزمون بارتلت مي توان از كفايت نمونهگيري اطمينان حاصل نمود. خروجی آزمون KMO و بارتلت در جدول10 ارائۀ شده است.

جدول 10: نتایج محاسبه شاخص KMO و آزمون بارتلت

Table 10: Calculation results of KMO index and Bartlett's test

شاخص

index

KMO

بارتلت

Bartlett

Sig

درجه آزادی

Degrees of freedom

نتیجه آزمون

Test result

مقدار

value

809/0

56/13241

000/0

6845

تأیید

با توجه به جدول فوق، شاخص KMO و همچنین نتیجه آزمون معناداری کرویت نمونه بارتلت³² به ترتیب برابر با 809/0 و 000/0 است که نشان دهنده کفایت نمونهها برای انجام تحلیل عاملی است.

بررسی برازش مدل نیز خود دارای سه مرحله است: در مرحلۀ اول، مدل اندازه گیری از طریق تحلیل های روایی و پایایی مورد بررسی قرار گرفت. در مرحلۀ دوم، مدل ساختاری به وسیله برآورد مسیر بین متغیر ها بررسی گردید. در مرحلۀ سوم نیز برازش کلی مدل مورد بررسی قرار گرفت.

مرحلۀ اول: ارزیابی مدل اندازه گیری

ضریب آلفای کرونباخ: ضریب آلفای کرونباخ، معیاری کلاسیک برای سنجش پایایی و سنجه‌ای مناسب برای ارزیابی پایداری درونی(سازگاری درونی) محسوب می‌شود. مقدار آلفای کرونباخ همبستگي سوالات يک متغير(فارغ از مدل) را نشان ميدهد. هر چه میزان این ضریب به عدد یک نزدیک تر باشد، مناسب تر است. مقدار آلفاي کرونباخ بالاتر از 7/0، بیانگر پایایی قابل‌قبول است.

پایایی ترکیبی(³³CR): از آن‌جایی که معیار آلفای کرونباخ یک معیار سنتی برای تعیین پایایی سازه‌ها است، معیار مدرن‌تری نسبت به آلفا به‌نام پایایی ترکیبی به‌کار می‌برد. این معیار توسط ورتس و همکاران (1974) معرفی شد و برتری آن نسبت به آلفای کرونباخ در این است که پایایی سازه‌ها نه به‌صورت مطلق بلکه با توجه به همبستگی سوالاتشان با یکدیگر محاسبه می‌گردد (همبستگي سوالات يک متغير در مدل). در صورتی که مقدار پایایی ترکیبی برای هر متغیر بیشتر از 7/0 باشد، نشان از پایداری درونی مناسب مدل دارد. با توجه به جدول 11 مقدار CR و آلفای کرونباخ برای همة متغیرها تأیید می‌شود، زیرا بزرگتر از 7/0 هستند.

روایی همگرای: برای بررسی روایی همگرای مدل از معیار میانگین واریانس استخراج شده (³⁴AVE) استفاده شد. این معیار، نشان‌دهنده‌ میانگین واریانس به اشتراک گذاشته شده بین هر سازه با شاخص‌های خود است. به بیان ساده‌تر،AVE میزان ‌همبستگی یک سازه با شاخص‌های خود را نشان می‌دهد که هر چه این همبستگی بیشتر باشد، برازش نیز بیشتر است. فورنل و لارکر³⁵(1981) معیار AVE را برای سنجش روایی همگرا معرفی و مقدار بحرانی آن را عدد 5/0 بیان داشتند؛ بدین معنی که مقدار میانگین واریانس استخراج‌شده بالای 5/0 روایی همگرای قابل قبول را نشان می‌دهند. مقادیر محاسبه شده AVE نشان روایی همگرای مطلوب متغیرهای تحقیق است.

جدول 11: مقادیر آلفای کرونباخ، پایایی ترکیبی و AVE

Table 11: Cronbach's alpha values, composite reliability and AVE

متغیر Variable	آلفای کرونباخ Cronbach's alpha	پایایی ترکیبی Composite reliability	AVE
پیشایندهای داخلی (آسیب ها) internal antecedents	90/0	90/0	60/0
پیشایندهای خارجی Foreign antecedents	91/0	95/0	86/0
راهکارها solutions	90/0	96/0	80/0
حکمرانی مطلوب آب Good water governance	82/0	83/0	61/0
پیامدها consequences	93/0	93/0	76/0
تعدیل گر equalizer	86/0	89/0	83/0

روایی واگرای : به منظور بررسی روایی واگرای مدل از معیار فورنل و لارکر استفاده شده است. روایی واگرا وقتی در سطح قابل‌قبولی است که میزان میانگین واریانس استخراج شده برای هر سازه بیشتر از واریانس اشتراکی بین آن سازه و سازه‌های دیگر در مدل باشد؛ به عبارت دیگر یک متغیر تعامل بیشتری باشاخص های خود دارد تا با متغیر های دیگر. در نرم افزار Smart PLS بررسی این امر به وسیله یک ماتریس صورت می پذیرد که خانه های این ماتریس حاوی مقادیر ضرایب همبستگی بین متغیرها و جذر مقادیر میانگین واریانس استخراج شده () برای هر متغیراست.مدل در صورتی روایی واگرای قابل قبولی دارد که اعداد مندرج در قطر اصلی ماتریس از مقادیر زیرین آن بیشتر باشد. با توجه به جدول12 می‌توان گفت که روایی واگرایی در حد قابل قبولی قرار دارد. چرا که جذر میانگین واریانس استخراج شده برای هر متغیر بیشتر از همبستگی آن متغیر با سایر متغیرها است. بنابراین روایی واگرای متغیرهای پرسشنامه مورد تأیید است.

جدول12 : محاسبات مربوط به روایی واگرا

Table 12 : Calculations related to divergent validity

متغیر Variable	پیشایندهای داخلی (آسیب ها) internal antecedents	پیشایندهای خارجی Foreign antecedents	راهکارها solutions	حکمرانی مطلوب Good water governance	پیامدها consequences	تعدیل گر equalizer
پیشایندهای داخلی (آسیب ها) internal antecedents	77/0
پیشایندهای خارجی Foreign antecedents	03/0	93/0
راهکارها solutions	19/0	19/0	89/0
حکمرانی مطلوب آب Good water governance	34/0	32/0	74/0	78/0
پیامدها consequences	21/0	07/0	52/0	31/0	87/0
تعدیل گر equalizer	13/0	08/0	43/0	26/0	60/0	91/0

مرحلۀ دوم: ارزیابی مدل ساختاری

مدل ساختاری یا مدل بیرونی نشان دهنده روابط بین متغیر های پنهان(مکنون) مدل می باشد. به عبارت دیگر بخش ساختاری مدل برخلاف مدل‌های اندازه‌گیری، به پرسش‌ها و متغیرهای آشکار مدل کاری ندارد و تنها به متغیرهای پنهان و روابط میان آن‌ها توجه می‌کند. در ارزیابی مدل ساختاری از چند معیار استفاده می شود که در ذیل به هر کدام از آنها پرداخته شده است.

اعداد معناداری t(T-values): ابتدایی‌ترین معیار برای سنجش رابطه‌ بین سازه‌ها در مدل‌های معادلات ساختاری، اعداد معناداری t است. اگر مقدار آماره‌ t خارج از بازه‌ (96/1- تا 96/1+) قرار گیرد، در سطح اطمینان 95 درصد معنادار است و اگر مقدار آماره‌ t درون این بازه قرار گیرد، در نتیجه ضریب مسیر برآورد شده معنادار نیست و فرضیه متناسب با آن رد می‌شود. شکل شماره 2 مدل مفهومی تحقیق را در حالت معناداری ضرایب نشان می‌دهد. مقادیر محاسبه شده بر روی پیکان‌ها نشان دهنده اعداد معناداری t می باشد.

شکل 2: مدل مفهومی تحقیق در حالت معناداری ضرایب

Figure 2: Conceptual model of research on the significance of coefficients

مطابق با اطلاعات ارائۀ شده در شکل شماره2 ، تمام روابط تدوین شده در مدل مفهومی تحقیق مورد تأیید قرار گرفت. زیرا مقدار آماره t که برای آن‌ها گزارش شده است، بیشتر از مقدار بحرانی 96/1 در سطح اطمینان 95 درصد است. ضمنا، شکل 3 مدل مفهومی تحقیق را در حال تخمین ضرایب استاندارد نشان می‌دهد. در این شکل شدت تاثیرگذاری متغیرها بر یکدیگر مشخص شده است. در درون يك مدل معادلات ساختاری هر اثر مستقيم، رابطه‌اي را ميان يك متغير وابسته و متغير مستقل، مشخص و بيان می‌کند. اگرچه يك متغير وابسته در يك اثر مستقيم ديگر می‌تواند متغير مستقل باشد و برعكس.

شکل 3: مدل مفهومی تحقیق در حالت تخمین ضرایب استاندارد

Figure 3: Conceptual model of research in the mode of estimation of standard coefficients

جدول 13 روابط بين اجزاي مدل را نمایش داده است. همانگونه که ملاحظه می شود، کلیه ضرایب مسیر معنادار هستند و بنابراین، روابط تعریف شده در مدل تحقیق مورد تأیید قرار می گیرند.

جدول 13: نتایج تحلیل مسیر

Table 13: Path analysis results

ردیف	مسیر path		ضریب مسير path coefficient	t-Value	نتيجه result
1	پیشایندهای داخلی (آسیب ها) internal antecedents	حکمرانی مطلوب آب Good water governance	0.31	4.08	تاييد OK
2	پیشایندهای خارجی Foreign antecedents	حکمرانی مطلوب آب Good water governance	0.33	3.73	تأیید OK
3	راهکارها solutions	راهکارها solutions	0.67	12.6	تاييد OK
4	حکمرانی مطلوب آب Good water governance	راهکارها solutions	0.26	4.11	تأیید OK
5	پیامدها consequences	پیامدها consequences	0.52	8.009	تأیید OK

ضریب تعیین (R2): ضریب تعیین (R2) معیاری است که بیانگر میزان تغییرات هر یک از متغیرهای وابسته مدل است که به وسیله متغیرهای مستقل تبیین می‌شود. همچنین مقدار R2 تنها برای متغیرهای درون‌زای مدل ارائۀ می‌شود و در مورد سازه‌های برون‌زا مقدار آن برابر صفر است. هرچه مقدار R2مربوط به سازه‌های درون‌زای مدل بیشتر باشد، نشان از برازش بهتر مدل است. چین ³⁶(1998) سه مقدار 19/0، 33/0 و 67/0 را به عنوان مقدار ملاک برای مقادیر ضعیف، متوسط و قوی‌بودن R2 معرفی می کند(وتزلس³⁷ و همکاران،2009). جدول 14 مقدار R2 گزارش شده برای هریک از متغیرهای درون‌زای مدل مفهومی تحقیق را نشان می‌دهد.

جدول 14: ضریب تعیین گزارش‌شده برای سازه‌های درونزای مدل

Table 14: The coefficient of determination reported for the endogenous constructs of the model

متغیرها

Variables

شاخص R2

index

حکمرانی آب

water governance

22/0

راهکارها

solutions

61/0

پیامدها

consequences

28/0

شاخص Q2: روشی دیگر در ارزیابی مدل ساختاری بررسی توانایی مدل در پیش بینی کردن است. معیار غالب برای بررسی رابطه پیش بین شاخص Q2 است. این معیار قدرت پیش بینی مدل را مشخص می سازد. در صورتی که مقدار Q2در مورد یک سازۀ درون‌زا صفر و یا کمتر از صفر باشد نشان می‌دهد که روابط بین سازه‌های دیگر مدل و آن سازۀ درون زا به خوبی تبیین نشده است و در نتیجه مدل نیاز به اصلاح دارد. هنسلر³⁸ و همکاران (2009) در مورد شدت قدرت پیش‌بینی در مورد سازه‌های درون‌زا سه مقدار 02/0، 15/0 و 35/0 را تعیین کرده‌اند. به اعتقاد آن‌ها اگر مقدار Q2 در مورد یک سازۀ درون‌زا در محدوده‌ی نزدیک به 02/0 باشد، نشان از آن دارد که مدل قدرت پیش‌بینی ضعیفی دارد. جدول 15معیار Q2 گزارش شده برای هر یک از متغیرهای درون‌زای مدل را نشان می‌دهد.

جدول 15: معیار Q2 برای سازه‌های درون‌زای مدل

Table 15: Q2 criterion for the endogenous constructs of the model

متغیرها

Variables

شاخص Q2

index

حکمرانی آب

water governance

14/0

راهکارها

solutions

48/0

پیامدها

consequences

20/0

مرحلۀ سوم: ارزیابی کلی مدل

مدل کلی شامل هر دو بخش مدل اندازه گیری و مدل ساختاری می شود و با تأئید برازش آن، بررسی برازش در یک مدل کامل می شود.برای بررسی برازش کلی مدل تنها یک معیار( شاخص نیکوئی برازش³⁹) مورد استفاده قرار می گیرد. همانطور که مشاهده می‌شود نیکویی برازش مدل از حاصل‌ضرب متوسط مقادیر اشتراکی⁴⁰ و میانگین R2 محاسبه میگردد.

فرمول شاخص نکویی برازش GOF

GOF عددی بین صفر و یک است و وتزلس و همکاران (۲۰۰۹) سه مقدار برای ارزیابی این شاخص در نظر گرفته‌اند، سه مقدار 01/0، 25/0 و36/0 به عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی که هر چه مقدار آن به عدد یک نزدیک باشد، بیانگر مناسب تر بودن مدل است. نتیجه ارزیابی مدل در جدول 16 ارائه شده است.

جدول 16: نتیجه ارزیابی کلی مدل

Table 16. The result of the overall evaluation of the model

شاخص برازش

Fit index

میزان

Level

ملاک

Criterion

تفسیر

interpretation

شاخص نیکویی برازش(GOF)

0.5

0.1≤ ضعیف

0.25≤ متوسط

0.36≤ قوی

برازش مناسب

proper fit

بحث و نتیجه‌گیری

امروزه، بحران آب مسأله‌ای است که در ایران به مرز بحران رسیده و حیات انسانی و جانوری را تهدید می کند. با ادامه شرایط امروز، بسیاری از زیستگاه‌های انسان‌ها و جانوران در آینده‌ای نزدیک غیرقابل سکونت خواهد بود. مسألۀ بحران آب در ایران اگرچه دلایل متعددی دارد، اما یکی از دلایل مهم آن، فقدان سیاست‌گذاری و حکمرانی نامطلوب است؛ به عبارتی، می توان گفت بیش از آنکه خشک‌سالی آینده آب در ایران را تهدید می کند، حکمرانی نامطلوب است که منابع موجود آب را هدر می دهد و امکان استفاده بهینه از آنها را فراهم نمی‌کند. از این رو، در این تحقیق، از روش تحلیل تم برای طراحی مدل و از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری برای اعتبارسنجی آن استفاده گردید. براساس یافته‌های تحقیق، 3 دسته آسیب شامل شکاف حاکمیتی، شکاف سیاست‌گذاری و شکاف عملیاتی و همچنین، 10 راهبرد اصلی شامل مدیریت منابع، حکمرانی مشارکتی، اقتصاد آّب، ارتقای بستر اجرایی، مدیریت کلان، مدیریت تقاضای آب، مدیریت عرضه آب، ظرفیت‌سازی علمی، مشتری‌مداری و فرهنگ‌سازی شناسایی شدند.

شکاف‌ حاکمیتی شناسایی شده شامل شکاف اداری، شکاف هدف و شکاف پاسخگویی است. شکاف اداری، مسائل و مشکلات مربوط به بخش اداری و سازمان‌های مرتبط با حکمرانی آب را بررسی می کند که دچار ناکارآمدی و بوروکراسی‌های دست‌وپا گیر و توأم با فساد است. شکاف هدف، به ضعف جهت‌گیری و هدفگذاری اشاره دارد و مطرح می‌کند که بخش‌های مختلف درگیر در مدیریت آب، دچار بخشی‌نگری و نگاه کوتاه‌مدت هستند و از فقدان وجود اهداف مشترک و منسجم رنج می برند. در مورد شکاف پاسخگویی، مهم‌ترین مسألۀ به دولت و مدیران دولتی برمی‌گردد که اگرچه در گفتار آب را به عنوان دغدغۀ خود معرفی می‌کنند، ولی در عمل جدیتی ندارند و در بین آن‌ها، عدم مسئولیت‌پذیری و متمرکز کردن قدرت برای خود مشاهده می شود. در مورد شکاف سیاست‌گذاری، دو شکاف اطلاعاتی و شکاف خط مشی وجود دارد. شکاف اطلاعاتی به این موضوع اشاره دارد که در مورد مسائل آب، آگاهی و دانش کافی وجود ندارد و شدت بحران آب براساس آمار و ارقام معتبر قابل بررسی نیست. همچنین، در مورد شکاف خط‌مشی می توان بیان کرد که خط‌مشی های طراحی شده در بخش آب ضعیف و فاقد کارآمدی اجرایی هستند. نهایتا، شکاف عملیاتی شامل شکاف مالی و شکاف ظرفیت است. حکمرانی آب از نظر علم مدیریت مالی ضعیف است و قادر به جذب منابع و بهره‌گیری بهینه از منابع مالی موجود نیست. نهایتا، ظرفیت بخش آب مطلوب نیست و توازن مناسبی بین عرضه و تقاضا وجود ندارد که شاید یکی از دلایل اصلی بحران امروز، فقدان مدیریت و ایجاد تعادل مطلوب بین عرضه و تقاضا بوده است. یافته‌های آسیب شناسی با الگوی سازمان همکاری و توسعۀ اقتصادی( OCED ،2011) که به عنوان یک الگوی عمومی مطرح است، سازگار است. همچنین، آسیب‌های شناسایی توسط پورخسروانی و همکاران (1399) نیز در تحقیق حاضر تأیید شدند. ضمنا، الگوی تحقیق نسبت به مدل اندیشکده آب (1394) جامع تر است و شاخص‌های مربوط به شکاف‌ها را نیز شناسایی کرده است. یافته های صمدی و همکاران (1401) نیز به عدم توازن قدرت در ساختار حکمرانی آب اشاره کرده که در شکاف اداری تحقیق حاضر اشاره شده است.

همچنین، در این تحقیق، 10 راهبرد اصلی برای حکمرانی مطلوب آب شناسایی شد؛ راهبرد حکمرانی مشارکتی، برلزوم بهره‌گیری از ظرفیت تمامی ذی‌نفعان اشاره دارد. قربانیان و همکاران (1399) در تحقیق خود اشاره کردند که یکی از ضعف‌های حکمرانی آب، نقش‌آفرینی عمدۀ دولت است که راهبرد حکمرانی مشارکتی این ضعف را رفع می‌کند. همچنین، ووگد و همکاران (2022) بر نقش مهم اعتماد در مدیریت منابع آب تأکید کردند که تأیید بر یافته های تحقیق حاضر است. شونگلا و همکاران (2022) نیز، بر اهمیت رویکرد مشارکتی در حکمرانی منابع آب تاکید کرده که با یافته های این تحقیق سازگار است. همچنین، دهقانی و همکاران (1398) در تحقیق خود نتیجه گیری می کنند که در نظام حکمرانی آب در ایران، نگاه از نوع سلسه مراتبی و از بالا به پایین است که رویکرد مشارکتی این ضعف را رفع می کند. دیگر راهبرد مربوط به اقتصاد آب است که در ایران تقریبا تاکنون به آن توجهی نشده است. براساس این راهبرد، آب اگرچه یک منبع عمومی است، اما برای مدیریت عرضه و تقاضا در آن باید از اصول اقتصادی استفاده کرد. در تحقیقات دیگر توجهی به این مسألۀ نشده است. ضمنا، راهبرد ارتقای بستر اجرایی نیز بر لزوم فراهم آوردن بستر اداری و قانونی برای حکمرانی مطلوب تأکید می‌کند که با اصل قانون مداری در مدل اندیشکده آب (1394) و اصلاح ساختار مطرح شده توسط مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی (1391) سازگار است. راهبرد کلان نیز، بر گذر از مدیریت مقطعی و بخشی و حرکت به سمت مدیریت کلان و بلندمدت دارد. اکثر تحقیقات از جمله جیمنز و همکاران (2020)، بر لزوم مدیریت استراتژیک در حکمرانی آب تأکید کرده‌اند. راهبردهای مدیریت عرضه و مدیریت تقاضا نیز اشاره دارند که یک الگوی مطلوب حکمرانی باید بتواند تعادل مناسبی بین منابع عرضه و منابع تقاضا ایجاد کند؛ به نحوی که در بلندمدت پایداری منابع تحقق یابد. در تحقیق لارسون و همکاران (2013)، به نمودهایی از حکمرانی پایدار اشاره شده است که با نتایج تحقیق حاضر سازگار است. راهبردهای ظرفیت‌سازی، مشتری‌ مداری و فرهنگ‌سازی کمتر در تحقیقات دیگر مورد توجه بوده که در این تحقیق با مجموعه ای از شاخص ها به طور کامل مفهوم‌سازی شده است.

همچنین، در الگوی تحقیق حاضر، مجموعه ای از بازیگران حکمرانی شناسایی شدند که هریک می‌توانند در تحقق راهبردها با بهر‌ه‌گیری از مشارکت همدیگر و ایجاد هم‌افزایی، نقش‌آفرین باشند. البته، این موضوع تا حدود زیادی بستگی به پایان دادن به انحصار دولت در مدیریت آب و بهره‌گیری از ظرفیت سایر فعالان دارد. در تحقیق سعادت و همکاران (1400) بازیگران دولتی، ‏خصوصی، جامعه مدنی و رسانه در حکمرانی آب شناسایی شدند که در این تحقیق نیز نقش مؤثر آنها تأیید گردید. همچنین، در الگوی تحقیق، مجموعه‌ای از پیشایند های خارجی و عوامل تعدیل‌گر مطرح شده توسط خبرگان شناسایی شدند که اجرای راهبردها و حرکت در مسیر بلندمدت را تحت تأثیر قرار می دهند. عوامل تعدیل‌گر که عمدتا نیز مربوط به دولت است، باید به شکلی باشند که نقش تسهیل‌گر را ایفا کند؛ مثلا، توسعۀ دولت الکترونیک و یا ثبات (در برابر بی ثباتی) در بخش دولتی می تواند نقش تسهیل‌گر داشته باشند. در مورد پیشایند های خارجی (محیطی) نیز، اگرچه کنترلی روی آن‌ها وجود ندارد، ولی می‌توان با پایش و آینده‌نگری، آثار منفی آن‌ها را کاهش داد. نهایتا، حکمرانی مطلوب آب، نتایج مثبتی دارد و می‌تواند توسعۀ پایدار و امنیت آب را برای نسل‌های آینده محقق کند.

همچنین در این تحقیق می توان پیشنهادات کاربردی زیررا ارائۀ نمود:

- منابع انسانی توانمند و شایسته، مبدأ و محرک هرگونه تغییر و تحول در زمینه های مختلف است. در این تحقیق نیز در بعد مدیریت منابع، "نیروی کارآمد و متخصص" یکی از مؤلفه های شناسایی شده است. از این رو، در جهت پرورش و توسعۀ منابع انسانی توانمند در زمینه سیاست‌گذاری و مدیریت منابع آب پیشنهادات زیر ارائۀ می‌گردد:

1) توسعۀ رشته دانشگاهی مستقل در زمینه حکمرانی آب به منظور پرورش متخصصان بین رشته ای و چندمهارتی (پیشنهاد می گردد در این رشته مهارت های فنی، سیاست‌گذاری آب، مدیریت و... جزء سرفصل ها باشد).

2) توسعۀ مراکز دانش بنیان و تحقیقاتی در زمینه حکمرانی آب و پیوند دادن این مراکز با نهادهای حاکمیتی متولی از جمله وزارت نیرو.

3) هدایت نخبگان به سمت رشته های مرتبط با مدیریت منابع آب و بهره گیری از آنها در امور سیاست‌گذاری و مدیریتی.

- نکته ای که باید به آن توجه کرد این است عدم حل مشکلات مربوط به آب باعث نیاز به انجام هزینه های هنگفت در آینده است؛ مانند آنچه در بخش سلامت است و عدم انجام هزینه های پیشگیری، هزینه های هنگفت درمان را به دنبال دارد. از این رو، پیشنهاد می گردد علاوه بر تدوین سند بلندمدت برای حکمرانی آب، منابع مالی، زیرساختی، فنی و... موردنیاز اهداف این سند تامین گردد. حتی پیشنهاد می گردد درصد مشخصی از درآمدهای نفتی و مالیاتی برای مدیریت منابع آب در سند بودجه گنجانده شود و یا از صندوق توسعۀ ملی مبالغ موردنیاز تخصیص پیدا کند.

- در جهت ارتقای مشارکت ذی‌نفعان مختلف از جمله بخش خصوصی، سازمان های مردم نهاد، رسانه و... در زمینه حکمرانی آب، پیشنهاد می گردد ابتدا سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مدون با تعیین نحوه نقش آفرینی و وظایف و مسئولیت های هریک از ذی‌نفعان تدوین شود و سپس سازماندهی آنها در قالب اتاق های فکر، گروه ها و تیم های مسألۀ محور، تیم های آموزشی و... انجام شود. استفاده از بستر فناوری اطلاعات و شبکه های اجتماعی در کنار کانال های ارتباطی رسمی می تواند در ایجاد روابط مستمر و اثربخش نقش زیادی ایفا کند.

- امروز آب دیگر ارزان نیست و باید معادل ارزشی که دارد قیمت گذاری شود. پیشنهاد می گردد برای مصارف صنعتی و کشاورزی قیمتی معادل ارزش واقعی آب تعیین گردد و تولیدکنندگان و کشاورزان مانند سایر نهاده‌های خود، قیمت واقعی آب را پرداخت کنند و آن را در بهای تمام شده کالای خود لحاظ کنند. راه‌اندازی بازار آب به منظور کشف قیمت واقعی و حتی انجام مبادلات بین عرضه کنندگان و متقاضیان آب می تواند مناسب باشد و حتی این امکان باید برای عرضه کنندگان خارجی آب نیز برای ارائۀ منابع خود فراهم گردد.

- در مورد مشترکان خانگی، پیشنهاد می گردد یارانه دولت به سمت مشترکان کم مصرف هدایت شود و برای مشترکان پرمصرف قیمت واقعی آب لحاظ گردد. پاداش و تنبیه باید در کنار هم برای مشترکان لحاظ شود تا فرهنگ مصرف در بین مشترکان ایجاد گردد.

- پیشنهاد می گردد بازبینی جدی در سیاست‌های فعلی آب با توجه به شرایط حال و آینده انجام پذیرد و با انجام آینده‌پژوهی در زمینه شرایط آینده آب در ایران، سیاست‌گذاری متناسب انجام پذیرد. به نظر می رسد سیاست‌گذاری در بخش آب باید با لحاظ کردن شرایط بحران در یک بازه زمانی 20 ساله انجام پذیرد و برنامۀ بلندمدت در این زمینه تهیه شود.

- پیشنهاد می‌گردد یک نهاد مستقل با ترکیبی از متخصصان و ذی‌نفعان مختلف و با قدرت اجرایی و قانونی زیاد (نه مانند شورای عالی آب) ایجاد گردد که بحران آب را در ایران مدیریت کند. به نظر می رسد وزارت نیرو به دلیل تعدد وظایف و مسئولیت ها توان و قدرت لازم در زمینه حکمرانی آب را ندارد و باید نقش آن به مسئولیت نظارتی تقلیل یابد.

- پیشنهاد می گردد بانک اطلاعاتی جامع از منابع موجود آب تهیه شده و همچنین برآورد دقیقی از منابع موردنیاز آینده تهیه گردد. به نظر می رسد اطلاعات و داده‌های موجود منابع آبی با واقعیت فاصله زیادی دارد و نمی تواند مبنای برنامه‌ریزی های آینده باشد. همچنین، در این راستا سرمایه گذاری برای ایجاد سد جهت جمع آوری روان آب ‌ناشی از بارش ها با توجه به تجارت مناسبی که دیگر کشورها داشته اند، ضرورت دارد.

- نهایتا، پیشنهاد می گردد در جهت ایجاد فرهنگ مدیریت مصرف آب در سطح جامعه از تمامی ابزارهای ارتباطی از جمله رسانه های عمومی و نیز شبکه های اجتماعی استفاده شود. در این راستا، می توان از تجارب کشورهای پیشرفته و موفق در زمینه حکمرانی آب استفاده کرد. همچنین، بیان واقعیات به مردم و درخواست از آنها برای مشارکت در جلوگیری از بحران آینده کشور به نظر می تواند اثربخش باشد.

در این تحقیق تلاش شد تا الگویی بومی و کاربردی برای سیاست‌گذاری حکمرانی آب در ایران ارائه شود تا منجر به ارتقای بهره‌وری صنعت آب کشور گردد. تحقیقات آتی می‌توانند ضمن شناسایی موانع موجود بر سر راه اجرای راهبردها، اثربخشی آنها را مورد بررسی قرار دهند. همچنین، اجزای مختلف مدل تحقیق در تحقیقات آتی می تواند بررسی گردد. بطورنمونه، اینکه چگونه بازار آب ایجاد شود و یا اینکه عوامل فرهنگی دخیل در حکمرانی آب چه هستند، همه یک موضوع تحقیقاتی می تواند باشد. نهایتا، تحقیق حاضر با محدودیت هایی روبه رو بود که مهم‌ترین آن، نداشتن رویکرد فرآیندی در الگوی تحقیق (ساختار الگوی تحقیق، علی بود) که در تحقیقات آتی می تواند این موضوع مدنظر قرار گیرد.

تعارض منافع

نویسندگان هیچگونه تعارض منافع ندارند.

References

Ahmadipour,Z.& Ahmadi,E.(2020), Analysis of factors affecting the failure of water governance in Iran, strategic and macro policies,8,111-140, [In Persian] dor:20.1001.1.23452544.1399.8.0.6.9.

Abedi Ja’fari, H., Taslimi, M., Faghihi,A., & Sheikhzade, S. (2011).Thematic analysis and thematic networks: A simple and efficient method for exploring patterns embedded in qualitative data municipalities. Strategic Management Thought, 5(2), 151-198. [In Persian] doi:10.30497/SMT.2011.163.

Amiri, A, Modir Shane Chi, M,& Golshani, A, (2019). The impact of the public policy process on the water crisis in the Islamic Republic of Iran. Journal of Political Science,15(60), 45-72.. [In Persian] doi:10.22034/IPSA.2020.417

Ahmad, T. I., Khan, R. E., Soharwardi, M. A., Shafiq, M. N., & Gillani, S. (2021). Socioeconomics and agronomy of wheat yield in cotton-wheat cropping system in Punjab, Pakistan: A quality-quantity assessment. International Journal of Agricultural Extension, 9(1), 69-78. [In Persian] doi: 10.33687/ijae. 009.01.3527.

Akhmouch, A. & Clavreul, D. (2016). Stakeholder Engagement for Inclusive Water Governance: “Practicing What We Preach” with the OECD Water Governance Initiative. Water, 8(5), 2-17. doi.org/10.3390/w8050204.

Abdul Manafi Jahormi, N, Mazaheri, M. (2016), with people's representatives in the 10th parliament: a look at the general situation of the water sector, taken from https://rc.majlis.ir/fa/mrc_report/show/970068. [In Persian]

Braga, B; Chartres, C; Cosgrove, W. J. da Cunha, L. V; Gleick, P. H; Kabat, P; Ait Kadi, M; Loucks, D. P; Lundqvist, J; Narain, S; and Xia, J. (2014). Water and the Future of Humanity, Calouste Gulbenkian Foundation, Avenide de Berna. 45 A: 1067-001 Lisbon, Portugal. 1-238. doi:10.1007/978-3-319-01-457-9.

Brouwer, S. (2015). Policy Entrepreneurs in Water Governance. London: Springer. doi:10.1007/978-3-319-17241-5.

Bagheri, R, Shiari, A, Ahadi, P& Ismailzad, A (1400). Governance and policy-making regarding the water resources crisis in the Islamic Republic of Iran. Journal of International Relations Research11(1), 249-270.. [In Persian] doi:10.22034/IRR.2021.134322

Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative Research in Psychology, 3(2), Pp. 77-101.DOI: 10.1191/1478088706qp063oa.

Dehghani, S, Bani H, Mohammad, & Ghalabi, M, (2018). Water governance in Iran: challenges and solutions. Journal of Water Engineering ,7(4), 254-238. [In Persian]https://sanad.iau.ir/journal/jwe/Article/ 675677?jid=675677.

De Silva, K., Yapa, P.W.S. & Vesty, G. (2020). The impact of accountability mechanisms on public sector environmental sustainability performance: a case study of Sri Lanka. Australia. Acc. Business Finan. J. 14 (3), 38–55. doi:10.14453/aabfj.v14i3.4.

Di Vaio, A., Trujillo, L., D’Amore, G. & Palladino, R. (2021). Water governance models for meeting sustainable development Goals:A structured literature review. Utilities Policy, 72, 101255.doi: 10.1016/j.jup.2021.101255.

Denzin,, N & Lincoln, Y. (1994). “Introduction: Entering the field of qualitative research”. In Denzin, Norman & Linaoln, Yvonna. Handbook of Qualitative Research. Thousand Qaks: Sage, p.6, 1-19. doi:10.4236/ojbm.2018.61003.

Danaei Fard, H, Mozafari, Z,(2007), Improving Validity and Reliability in Management Qualitative Research: A Reflection on Research Audit Strategies, Management Research, Number 1, 162-131. [In Persian] https://ensani.ir/fa/article/41936.

Eslami, R,& Rahimi, A, (2018). Journal of Politics and water crisis in Iran. Strategic and Macro Policy, 7(3), 410-434. [In Persian] doi:10.32598/JMSP.7.3.5.

Faqihi, A, Bamdad Sufi, K, (2008) Pluralism of Research Methodology in Organizational Research, Journal of Management, No. 22, 54-71. [In Persian]doi: 20.1001.1.22518037.1378.6.21.22.4.4.44.

Faqihi,,A,& Alizadeh, M (2014), Narrative in qualitative research, Journal of Organizational Culture Management, 3(9), 5-19. [In Persian] https://jomc.ut.ac.ir/article_14228.html.

FAO. (2018). Water Accounting for Water Governance and Sustainable Development. Retrieved from, 1-53.

Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservables variables and measurement error. Journal of HighTechnology Management Research,11(1),137-153. doi:10.2307/3151312.

Ghorbanain, M, Fasihi Harandi, M,& Liaqat,A, (2018). social water banking; Redefining water governance regimes. Iranian Water Resources Research, 15(4), 437-425. [In Persian]doi: 20.1001.1.17352347. 1398.15.4.29.2.

Henseler, J. Ringle, C.M. Sinkovics, R. (2009). The use of partial least squares path modeling in international marketing, Advances in international Marketing,No.21,277-319.doi:10.1108/S1474-7979(2009)0000020014.

Jiménez, A, Saikia, P., Giné, R., Avello, P., Leten, J., LissLymer, B., Schneider, K., & Ward, R. (2020). Unpacking water governance: A framework for practitioners. Water, 12(3), 827.doi:10.3390/w12030827.

Khavarinezhad,A.(2021). Productivity indicators of the country's water industry, Bahin Financial Economics Research Institute. . [In Persian] https://iranthinktanks.com/water-industry-productivity-indicators

Larson, K. L., Wiek, A. & Keeler, L. (2013). A comprehensive sustainability appraisal of water governance in Phoenix, AZ. Journal of Environmental Management, 116, 58-71. doi:10.1016/j.jenvman.2012.11.016.

Lautze, J., de Silva, S., Giordano, M., & Sanford, L. (2011). Putting the cart before the horse: Water governance and IWRM. Natural Resources Forum, 35(1), 1–8. doi:10.1111/j.1477-8947.2010.01339.x.

Mahmoudi, B, (1400), review of the major goals of improving water efficiency, Journal of National Productivity, National Productivity Organization, No. 20. [In Persian] https://www.npo.gov.ir/notes.

Miguel, J. R. S.R. A. (2019). Water governance in the USA. Management of Environmental Quality: An International Journal, 31(1), 130-145. doi:10.1108/MEQ-05-2019-0104.

Nazemi, N.; Foley, R.W.; Louis, G.; Keeler, L.W. Divergent agricultural water governance scenarios: The case of Zayanderud basin, Iran. Agric. Water Manag. 2020, 229, 105921. doi:10.1016/j.agwat.2019.105921.

Neondorf, K, (2002): the Content analysis guidebook, London, sage pu, 1-456. doi.org/10.4135/9781071802878

OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development). (2018). OECD Water Governance Indicator Framework. OECD Publishing, Paris. doi:10.1787/22245081.

OECD. (2015).Principles on water governance. OECD Water Governance Programme. Retrieved from https://www.oecd.org/governance/oecdprinciples-on-water-governance.

OECD. (2011). Water Governance in OECD Countries—A Multi-Level Approach; OECD Studies on Water; OECD Publishing: Paris, France, 241p. doi:10.1787/9789264119284-en.

Pourkhosravani, A, Tohidfam, M, Amini, A,& Jalali, R (2019). Factors affecting the ineffectiveness of water resources policy in Iran. . Journal of Political Studies ,13(50) 109-87, [In Persian] .https://journals.iau.ir/article_681805.html.

Parliament Research's Center (Department of Infrastructure Studies) (2013). Comparative study and pathology of the governance structure of water management in Iran and providing the optimal structure. Subject code 250, number 12650. [In Persian] https://rc.majlis.ir/fa/ report/show/823224.

Rogers, P. & Hall, AW. (2003). Effective water governance. Global Water Partnership Stockholm, Harvard University, School of Engineering and Applied Sciences, 1-48.

Romano, O., Akhmouch, A., 2019. Water governance in cities. Curr. Trends Fut. Chall. Water 11, 3. doi:10.3390/w11030500.

Saddiqa, A., Batool, S., Gill, S. A. & Khan, A. J. (2022). Water Governance and Management in the 21st Century: A Case Study of Pakistan. Pakistan Journal of Humanities and Social Sciences, 10(1), 29-42. doi:10.52131/pjhss.2022.1001.0171.

Samadi, M, Kihanpour, M,& Mousavi, H, (2022). Analysis of Iran's water governance structure based on water-food-energy correlation: an application of social network analysis (SNA) approach. Irrigation and Drainage of Iran, published online, 16(3), 563-579. [In Persian] . doi:20.1001.1.20087942.1401.16.3.8.9.

Schulz, C., Martin-Ortega, J., Ioris, A. A. R., & Glenk, K. (2018). Applying a ‘value landscapes approach’ to conflicts in water governance: The case of the Paraguay-Paraná waterway. Ecological Economics, 138, 47–55. doi:10.1016/j.ecolecon.2017.03.033.

Sharma, A. & Shekhar, H. (2021). A predictive analytics framework for Sustainable Water Governance, 32(5). doi:10.1016/j.suscom.2021.100604.

Shunglu, R., Köpke, S., Kanoi, L., Nissanka, T.S., Withanachchi, C.R., Gamage, D.U., Dissanayake, H.R., Kibaroglu, A., Ünver, O. & Withanachchi, S.S. (2022). Barriers in ParticipativeWater Governance: A Critical Analysis of Community Development Approaches. Water, 14(5), 762. doi:10.3390/w14050762.

Saadat, K, Mimarzadeh, G, Elwani, M,& Rahnavard, F (2021). Designing the country's water resources governance model using the Delphi method. Published online from January 26, 2021[In Persian]doi: 10.22034/AEJ. 2022.324267.2728.

Teisman, G.R., Buurn, M.V., Edelenbos, J., & Warner, J.F. (2013). Water Governance: Facing the Limits of Managerialism, Determinism, Water-Centricity, and Technocratic Problem-Solving. International Journal of Water Governance, 1(2), 1-11.doi: 10.7564/12-IJWG4.

The Think-tank of Water Management in Iran.(2015).Water and development from the perspective of water governance. Kerman Chamber of Commerce. Retrieved from: [In Persian] http://iwpri.ir/home/keyword/282.

van Rijswick, H. F., Edelenbos, J., Hellegers, P., Kok, M., & Kuks, S. (2014). Ten building blocks for sustainable water governance: An integrated method to assess the governance of water. Water International, 39(5), 725–742. doi:10.1080/02508060.2014.951828

Voogd, R., Rudberg, P. M., Vries, J., Beunen, R., Espiritu, A., Methner, N., Larsen, R. K., Fedreheim, G. E., Goes, S. & Kruger, E. (2022). A systematic review on the role of trust in the water governance literature. Water Research, 16, 100147. doi:10.1016/j.wroa.2022.100147.

Vahid, M,& Ranjbar, M, (2017). Pathology of the political dimension of water governance in Iran (1368-1392). Journal of Public Policy, 4(4), 203-223. doi 10.22059/PPOLICY.2019.70453.

Wang, R., Rijswick, M. & Dai, L. (2022). Improving connectivity in water governance: the implementation of water cooperation mechanisms in disparate political and social contexts. International Journal of Water Resources Development, 38(4), 545-553. [In Persian] doi:10.1080/07900627.2022.2071848

Wetzels, M; Odekerken Schroder, G; Van Oppen, C (2009). Using PLS path modeling for assessing hierarchical construct models: Guidelines and empirical illustration. Management Information Systems Quarterly, 33(1), pp177-196. doi:10.2307/20650284.

[1] .Ph.D Candidate of Public Administration Department, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

[2] .Professor, Department of Public Administration, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

*.Corresponding author:a.faghihi@srbiau.ac.ir.

[3] .Professor, Department of Public Administration, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

[4] .دانشجوی دکتری گروه مدیریت دولتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

[5] .استاد گروه مدیریت دولتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران(نویسنده مسؤول). a.faghihi@srbiau.ac.ir

[6] .استاد گروه مدیریت دولتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

[7] . Sharma, A. & Shekhar

[8] . van Rijswick

[9] . De Silva

[10] . Jiménez

[11] . Wang

[12] . Akhmouch

[13] . OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development)

[14] . Global Water Partnership (GWP)

[15] . Rogers& Hall

[16] . Lautze

[17] . Teisman

[18] . Romano & Akhmouch

[19] . FAO

[20] . OECD(Organisation for Economic Co-operation and Development)

[21] . Braga

[22] . Brouwer

[23] . Shunglu

[24] . Miguel

[25] . Schulz

[26] . Raw Percent Agreement

[27] . Crude Association

[28] . Neuendroef

[29] .Test-retest method

[30] . Percentage of Agreement Observation (POA)

[31] . Bartlett Test

[32] . Bartlett's Test of Sphericity Sig

[33] . Composite Reliability

[34] . Average Variance Extracted

[35] . Fornell and Larcker

[36] . Chin

[37] . Wetzels

[38] . Hensler

[39] . Goodness-of Fit Index (GOF)

[40] . Communality

مقالات مرتبط

مدیریت استعدادها در سازمان‌های رسانه‌ای:عوامل مؤثر بر انگیزش استعدادها برای فعالیت در سازمان صداوسیما
تاریخ چاپ : 1400/04/01
مطالعه‌ای در زمینه فراتحلیل رابطه سرمایه فکری با بهره‌وری منابع انسانی
تاریخ چاپ : 1399/10/01
شناسایی عوامل و مؤلفه‌های مؤثر بر نظام مدیریت عملکرد سازمان های دولتی
تاریخ چاپ : 1399/04/01
ارائه مدل مدیریت ریسک‌های منابع انسانی در شرکت‌های تأمین سرمایه (رویکردی جهت ارتقای عملکرد سازمان)
تاریخ چاپ : 1401/04/01
ارائه الگوی کنترل کارکنان نامرئی در سازمان‌های دولتی (موردمطالعه؛ دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی شهر ایلام)
تاریخ چاپ : 1400/07/01
ارائه مدل نقش سرمایه اجتماعی در بهبود ساختار سازمانی اثربخش (مورد مطالعه: شرکت‌های برق منطقه‌ای ایران)
تاریخ چاپ : 1401/01/01

اشتراک گذاری

آدرس مقاله

طراحی الگوی سیاست‌گذاری منابع آبی کشور با رویکرد شناسایی آسیب ها و ارائۀ راهبردهایی جهت ارتقای بهره ‎وری صنعت آب کشور