گیاه هوم و نقش آن در آیین‌ها و اساطیر هندوایرانی
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسیکتایون مزداپور 1 , صبا لطیف پور 2
1 - استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
2 - دانشجوی دکتری فرهنگ و زبان‌های باستانی، دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات تهران
کلید واژه: آیین, هندوایرانی, god, عصاره, ایزد, هوم, Hom, Indo-Iranian, ceremonies, juice,
چکیده مقاله :
هوم، گیاهی است که از آن عصاره‌ای گرفته می‌شود و بیش‌ترین کاربرد آن در آیین‌های دینی است. گیاه مذکور در هند سومه نامیده می‌شود و در ایران باستان نیز هئومه نام داشته است؛ به جهت شباهت در نام و کاربردهای این گیاهان، می‌توان به ریشة قدیمی‌تر آن، یعنی زمان هندوایرانی پی برد. به جهت اهمیت و رازآمیز بودن گیاه و خواص مختلفی که داشته است از جمله سکرآوری و نیروبخشی، با گذشت زمان، ویژگی‌های خاصی به این گیاه نسبت داده شد و حتی به صورت خدایی تجسم یافت. این گیاه و عصارة گرفته شده از آن اهمیت خاصی در شکل‌دهی به اندیشه‌های انسان اولیة ساکن سرزمین‌های هندی- اروپایی داشته است. لازم به ذکر است که مشابه این گیاه و نوشیدنی حاصل از آن، با کمی تفاوت در جزئیات و کاربردها، نزد تمامی اقوام کهن ساکن زمین دیده می‌شود.
Hom is a plant from which procures a juice and its widest usage is in the religious ceremonies. The plant is called Saoma in India, and was called Haoma in ancient Iran; the similarities of the names and usages of two plants, leads us to one Indo-Iranian root for both of them. Because of its importance and being numinous, many properties have been attributed to the plant, and even it has been personalized as a God. This plant and its juice were important elements in shaping the mentality of primitive Indo-European human beings. It should be noted that similar plant and beverage, which was procured from it, can be seen among primitive people, all around the world.
1- ابن بیطار، عبداللـه بن احمد. [بی تا.]. الجامع لمفردات الادویه و الاغذیه. بغداد، بی‌نا.
2- ارداویراف‌نامه (ارداویرازنامه)،1372، حرف‌نویسی، آوانویسی، ترجمة متن پهلوی، واژه‌نامه فیلیپ ژینیو. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار. تهران، بی‌نا.
3- بهار، مهرداد. 1378، پژوهشی در اساطیر ایران. چ سوم. تهران. آگه.
4- دوشن گیمن. 1385. دین ایران باستان. چ 5. ترجمه رویا منجم . تهران. نشر علم.
5- زنر، آر. سی.. 1375. طلوع و غروب زرتشتی‌گری. ترجمة تیمور قادری. تهران، بی‌نا.
6- موله، م. . 1377. ایران باستان. ترجمه ژاله آموزگار. چ 5. تهران. انتشارات توس.
7- نیبرگ، هنریک ساموئل. 1383. دین‌های ایران باستان. ترجمه سیف الدین نجم آبادی. کرمان. دانشگاه شهید باهنر کرمان.
8- Aiyangar, Natayan. [rpt.] 1987. Essays on Indo-Aryan Mythology. New Delhi.
9- Boyce, Mary. 1970. “Haoma, Priest of the Sacrifice”. W. B. Henning Memorial Volume. London.
10- Dowson, John. 1973. Classical Dictionary of Hindu Mythology and Religion, Geography, History and Literature. Delhi.
11- Flattery, David Stophlet and Schwarz, Martin. 1989. Haoma and Harmaline: The Botanical Identity of the Indo-Iranian Sacred Hallucinogen “Soma” and its Legacy in Religion, Language, and Middle Eastern Folklore. Berkeley. Los Angeles, London.
12- Gnoli, Gierardo. 2005. “Haoma”, Encyclopedia of Religion, vol 6.
13- Griswold, H. D.. 1971. The Religion on the Ṛig Veda. Delhi.
14- Haug, Martin. 1878. Essays on the Sacred Languages, Writings and Religion of the Parsis. second ed.. London.
15- Herodotus, [rpt.] 1946. with an English Translation by A. D. Godley. Cambridge.
16- Kelly, Walter K.. 1863. Curiosities of Indo-European Tradition and Folk-Lore. London.
17- Macdonell, Arthur Anthony and Keith, Arthur Berriedale. [rpt.] 1967. Vedic Index of Names and Subjects. Delhi.
18- Mallory, J. P.. 2002. “Archeological Models and Asian Indo-Europeans”, Indo-Iranian Languages and Peoples, edited by Nicholas Sims-Williams. Oxford. pp. 19-42.
19- Modi, Jivanji Jamshedji. 1922. The Religious Ceremonies and Customs of the Parsees. Bombay.
20- Monier Williams, M.. [rpt.] 2001. Religious Thoughts and Life in India. Vedism Brāhmanism and Hindūism. Delhi.
21- Reichelt, Hans. 1968. Avesta reader, Text, Notes, Glossary and Index. Berlin.
22- Schrader, O.. 1890. Prehistoric Antiquities of the Aryan Peoples. London.
23- Wasson, R. Gordon. 1971. “Soma of the Rig Veda: What was it?”, Journal of the American Oriental Society, vol. 91, 169-187.