سرچشمه‌های «شاه‌نامه» و تأثیر‌پذیری هنری و ادبی فردوسی از آن*
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسیعبدالجبار رحمان اف 1 , مصطفی باباخانی 2
1 - استاد زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه ملّی تاجیکستان
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ـ دانشگاه ملی تاجیکستان .
کلید واژه: شاه‌نامة فردوسی, شاه‌نامة منثور ابومنصوری, بخش‌بندی‌های شاه‌نامه, خلّاقیّت ادبی و هنری فردوسی, Ferdousi Shahnameh, Abou Mansouri prose Shahnemeh, classifications of Shahnameh, art and literary innovation of Ferdousi, honesty of Ferdousi,
چکیده مقاله :
شاه‌نامه شاه‌کار ادبی، تاریخی و ملّی است؛ ازاینرو تأثیرات آن بر فرهنگ و ادب ما غیر قابل انکار است. بی‌شک شاه‌نامه یکی از مهم‌ترین آثاری است که در طول هزار سال تاریخ پر فراز و نشیب ایران در جهت حفظ میراث پرافتخار نیاکانمان و شناخت و اعتلای هویت‌های ملّی، فرهنگی و زبانی ما بیش‌ترین تأثیر را به جا گذاشته است. راز ماندگاری و تأثیر‌گذاری آن یکی این است که فردوسی داستان‌ها و روایت‌های کهن ملّی را پایة کار خود قرار داده است و دیگر اینکه این داستان‌ها را در زیباترین صورت هنری و ادبی ارائه کرده است. ازاینرو شاه‌نامه‌پژوهی در متن مطالعات ملّی قرار دارد. در این مقاله کوشش شده است تا نخست با معلوم کردن منبع و یا منابع و مآخذ فردوسی در سرودن شاه‌نامه، پیوند جنبه‌های هنری و ادبی شاه‌نامه را با سرچشمه‌هایش دریابیم؛ سپس میزان امانت‌داری و وفاداری فردوسی به منبع یا منابع مورد استفاده‌اش و در عین حال خلاقیت هنری و ادبی او را مورد بررسی و پژوهش قرار دهیم.
Abstract "Shahnameh" is a Literary, historical and national masterwork; so, it impacts on our culture and literature is undeniable. Undoubtedly, "Shahnameh" is one of the most important works that during thousands of years of Iranian ups and downs history affects on protection of honorable legacy of the ancestors and recognition and promotion of national, culture and language identities. Mystery of its impression and insolubility is that Ferdousi relied on national old stories and anecdotes, and provide them in the most beautiful art and literary matter. Thus, study of Shahnameh is in the context of national studies. In the present article, it is tried to find connection of art and literary aspects of "Shahnameh" by determination of available resources for Ferdousi in composing "Shahnameh"; then, we will investigate honesty and loyalty of Ferdousi to the resources and his art and literary innovation.
- استاریکوف، آلکسی آرکـادویچ (1388)؛ فردوسی و شاه‌نامه، ترجـمة رضا آذرخشی. تهـران: کـتاب آمـه.
2- اسلامی ندوشن، محمّدعلی (1376)؛ زندگی و مرگ پهلوانان در شاه‌نامه. تهران: آثار.
3- تفضّلی، احمد (1386)؛ تاریخ ادبیّات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار. تهران: سخن.
4- حسن‌زاده، علی‌رضا و ملک‌زاده، مهرداد (1381)؛ «مروری بر تاریخ و گرایش‌های اسطوره‌شناسی در ایران» (گفتگو با کامران فانی)، کتاب ماه هنر، شمارة 51-52، تهران: ص14-23.
5- حمیدیان، سعید (1372)؛ درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: نشر مرکز.
6- خالقی مطلق، جلال (1386)؛ «نگاهی به هزار بیت دقیقی و سنجشی با سخن فردوسی»، سخن‌های دیرینه (مجموعه‌مقالات دربارة فردوسی و شاه‌نامه)، به کوشش علی دهباشی. تهران: افکار.
7- خالقی مطلق، جلال؛ (2009)؛ «از شاه‌نامه تا خدای‌نامه»؛ سایت اینترنتی نوف (www.noufe.com).
8- داد، سیما (1385)؛ فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
9- دوستخواه، جلیل (1380)؛ حماسة ایران یادمانی از فراسوی هزاره‌ها. تهران: آگه.
10- دوفوشکور، شارل هانری (1381)؛ «اخلاق پهلوانی و اخلاق رسمی در شاه‌نامة فردوسی»، ترجمة ب. نادرزاده، تن پهلوان و روان خردمند (مجموعه‌مقالات)، به کوشش شاهرخ مسکوب. تهران: طرح نو.
11- رحمان‌اف، عبدالجبّار (1388)؛ پندارهای اساطیری در ادبیّات تاجیکی. دوشنبه: پژوهشگاه فرهنگ فارسی - تاجیکی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان.
12- ریاحی، محمّدامین (1382)؛ سرچشمه‌های فردوسی‌شناسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
13- ریاحی، محمّدامین (1387)؛ فردوسی. تهران: طرح نو.
14- زرقانی، مهدی (1388)؛ تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی: تطور و دگردیسی ژانرها تا میانة قرن پنجم. تهران: سخن.
15- زرّین‌کوب، عبدالحسین (1376)؛ آشنایی با نقد ادبی. تهران: سخن.
16- سرّامی، قدمعلی (1383)؛ از رنگ گل تا رنج خار. تهران: علمی و فرهنگی.
17- سرکاراتی، بهمن (1385)؛ سایه‌های شکار‌شده. تهران: طهوری.
18- صفا، ذبیح‌الله (1387)؛ حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
19- طباطبایی، محیط (1369)؛ فردوسی و شاه‌نامه. تهران: امیرکبیر.
20- عبادیان، محمود (1387)؛ فردوسی، سنّت و نوآوری در حماسه‌سرایی. تهران: مروارید.
21- فردوسی، ابوالقاسم (1380)؛ شاه‌نامه، کتاب صفر، تصحیح مصطفی سیفی‌کار جیحونی. اصفهان: شاه‌نامه‌پژوهی.
22- فردوسی ابوالقاسم (1388)؛ شاه‌نامه، ج1، به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
23- فردوسی، ابوالقاسم (1388)؛ شاه‌نامه، ج5. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
24- فردوسی، ابوالقاسم (1388)؛ شاه‌نامه، ج8، به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
25- قزوینی، محمّد (1363)؛ بیست مقالة قزوینی، به تصحیح ابراهیم پورداوود و عبّاس اقبال، ج2. تهران: دنیای کتاب.
26- مؤذّن جامی، محمّدمهدی (1388)؛ ادب پهلوانی: مطالعه‌ای در تاریخ ادب دیرینة ایرانی از زرتشت تا اشکانیان. تهران: ققنوس.
27- محبّتی، مهدی (1388)؛ از معنا تا صورت، ج1. تهران: سخن.
28- محجوب، محمّد‌جعفر (1387)؛ ادبیّات عامیانة ایران (مجموعه‌مقالات دربارة افسانه‌ها و آداب و رسوم ایران)، به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: چشمه.
29- مرتضوی، منوچهر (1385)؛ فردوسی و شاه‌نامه. تهران: توس.
30- معین، محمّد (1384)؛ مزدیسنا و ادب پـارسی، ج2، به کـوشش مهـدخت معـین. تهـران: دانشگـاه تهران.
31- مقدسی، مطهر بن طاهر (1386)؛ آفرینش و تاریخ. ترجمة محمّد‌رضا شفیعی کدکنی، 2ج. تهران: آگه.
32- مورنو، آنتونیو (1386)؛ یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمة داریوش مهرجویی. تهران: نشر مرکز.
33- موسوی، سیّدکاظم و زارعی، فخری (1387)؛ «بررسی عنصر کشمکش در داستان سیاوش»، فصل‌نامة نقد ادبی، سال اول، شمارة 3، تهران: ص165-192.
34- مول، ژول (1376)؛ دیباچة شاه‌نامة فردوسی. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی و امیرکبیر.
35- میزانی، فرج‌الله (ف. م. جوانشیر) (1388)؛ حماسة داد. بی‌جا: انتشارات حزب تودة ایران.
36- مینوی، مجتبی (1372)؛ فردوسی و شعر او. تهران: توس.
37- واحددوست، مهوش (1387)؛ نهادینه‌های اساطیری در شاه‌نامة فردوسی. تهران: سروش.