بنیاد ابتلاء و امتحان در منظومة خسرو و شیرین نظامی

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

زهرا السادات موسوی ¹ , احمد خاتمی ²

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات ـ تهران
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی ـ دانشگاه شهید بهشتی ـ تهران

تاریخ دریافت : 1391/03/05 تاریخ پذیرش : 1391/07/17 تاریخ انتشار : 1391/12/01

کلید واژه: عشق, خسرو و شیرین, love, ادبیات غنایی, ابتلاء و امتحان, ''Khosrow'' & ''Shirin'', examination and trials, Lyric Literature,

چکیده مقاله :

در این مقاله تلاش نگارندگان، تحلیل مفهوم ابتلاء و امتحان، و بررسی آثار و لوازم آن در منظومه خسرو و شیرین نظامی است. مقصود از ابتلاء و امتحان، آزمودن است و در فرهنگ قرآنی نیزبه مجموعه‌ای از برنامه‌های مستمر و مداوم که درباره انسان و عملکرد و رفتار وی اطلاق می‌شود، می‌باشد. نظامی در این منظومه، خسرو و شیرین را در معرض امتحانات و ابتلائات گوناگون قرار می‌دهد؛ ابتلاء به عشق، دوری، قدرت .این مقاله ابتدا پیشینۀ ابتلاء و امتحان را در قرآن و روایات معصومین و متون عرفانی پی می‌گیرد و ضمن تلخیص داستان خسرو و شیرین، ابتلائات موجود در این داستان را بررسی می‌کند. و سرانجام نتیجه می‌گیرد که نظامی در این منظومه با پرورش این دو شخصیت، و در سایه ابتلاء و امتحان، عشق آنان را خالص نموده، و از عشق زمینی و هوس آلود به عشق والای پاک و خالصانه رسانده است.

چکیده انگلیسی:

In this paper, we (the writers) try to analyse the concept of ''examination and trial'' in ''Khosrow'' & ''Shirin'' literary work of Nezami, together with effects and requirements. The examination and trial means to test or; and in Quran culture it refers to sets of continuous programmes which are about human being and his function and behaviour. In this literary work; Nezami causes ''Khosrow'' and ''Shirin'' to be exposed to several examinations, such as love, separation, power and etc. This paper starts; with presentation of the background of examination and trial,. Then it goes by citing the history of examination and trial in Quran, and anecdotes of  Innocents and philosophical texts dealing with the studying the examination and trials existing in literary work of ''Khosrow'' & Shirin''. And with purifying ''Khosrow'' & ''Shirin'' story we study the present examination and trials. Ultimately, we, conclude that in this literary work (Khosrow & Shirin) , Nezami has purified their loves through examination and trial, Nezami fosters these two characters and purify their loves by changing their lustful loves to a heavenly and purely love.  

منابع و مأخذ:

1-    قرآن کریم.

2-    الهی قمشه‌ای، مهدی،(1387 ) صحیفه کامله سجادیه. قم: دارالعلم، چ سوم.

3- پور جوادی ,نصرالله (1372) ، شیرین در چشمه. ]از مجموعه بوی جان، مقاله‌هایی درباره عشق عرفانی فارسی [. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

4-    تفلیسی، ابوالفضل حبیش بن ابراهیم (1371)، ترجمه مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.

5-    ثروت، منصور (1381 )، یادگار گنبد دوار،. تهران: امیر کبیر، چ دوم.

6-    ________  (1378 )، گنجینه حکمت در آثار نظامی.. تهران: امیرکبیر، چ دوم .

7- دهخدا، علی اکبر (1377 )، لغت نامه. ج اول از دوره جدید. تهران: مؤسسه دهخدا، چ دوم.

8- راغب اصفهانی ،حسین بن علی(1416) مفردات الفاظ القرآن،تصحیح صفوان عدنان. قم: دارالعلم، چ سوم.

9-    ریاحی، لیلی(1376 )، قهرمانان خسرو و شیرین،. تهران: امیر کبیر، چ دوم.

10-                 زرین‌کوب، عبدالحسین(1362)، با کاروان حله. تهران: جاویدان، چ پنجم.

11-    ژنده پیل، احمد بن ابوالحسن(1347)، مفتاح النجات، تصحیح علی فاضل. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

12-                 سعیدی سیرجانی، علی اکبر(1377)، ، سیمای دو زن، تهران: نشر پیکان.

13-                 صدری نیا، باقر(1388)، فرهنگ مأثورات متون عرفانی. تهران: سخن، چ دوم.

14-    طباطبایی، محمد حسین(1388)، ترجمه تفسیرالمیزان، سید محمد باقر موسوی همدانی، ج اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ بیست و هشتم.

15-    کلینی رازی(328 ) اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، ج اول. تهران: دفتر نشر فرهنگ اهل بیت (ع).

16-                 عرب احمدی، سعید رضا،( 1384) از صورت تا معنا. تهران: اطلاعات.

17-                 عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمد(1341) تمهیدات. تهران: دانشگاه تهران.

18-                 غزالی، محمد بن محمد ( 1354 )، کیمیای سعادت. تصحیح حسین خدیوجم. تهران: فرانکلین.

19-    فرید تنکابنی، مرتضی (1385)، نهج الفصاحه. ج اول، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ پانزدهم.

20-                 قرشی، علی اکبر (1352  ) قاموس قرآن، ج اول. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

21-    محمدی ری شهری، محمد (1386 )، میزان الحکمه با ترجمه فارسی. ترجمه حمید رضا شیخی. ج اول، قم: دارالحدیث، چ هفتم.

22-                 معین، محمد (1371 )، فرهنگ فارسی. ج اول. تهران: امیر کبیر، چ هشتم.

23-    مکارم شیرازی، ناصر ( 1372 ) تفسیرنمونه، 27 جلد، قم: دارالکتب الاسلامیه، چ دهم.

24-                 موسوی نسب، سید جعفر (1385 )، ابتلاء در قرآن. قم: محدث.

25-    نظامی، الیاس بن یوسف (1389 )، تصحیح وحید دستگردی. به کوشش دکتر سعید حمیدیان. تهران: نشر قطره، چ یازدهم.

26-    هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1384)، تصحیح محمود عابدی. تهران: سروش، چ دوم.

27-                 یوسفی، حسین علی،  (1378 )، بنای عاشقی بر بی قراری است.. تهران: روزگار.