گونه های طنز تمثیلی در حدیقه سنایی

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

معصومه موسی زاده ¹ , مریم محمدزاده ² , رامین صادقی نژاد ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر; ایران
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر- ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران

تاریخ دریافت : 1398/12/09 تاریخ پذیرش : 1398/12/09 تاریخ انتشار : 1398/08/01

کلید واژه: سنایی, حدیقه‌الحقیقه, simile, Sanaee, طنز تمثیلی, Hadighat-al-Haghghat,

چکیده مقاله :

در ادبیات عرفانی زبان تمثیل یکی از محوری ترین راه ها برای بیان مقصود است و پرداختن به داستان ها و روایات ملموس با زندگی اجتماعی انسان ها، فهم زبان عرفانی را آسان تر می کند. سنایی را می توان نخستین شاعری دانست که در قالب مثنوی، طنز را به خدمت عرفان گرفته و آموزه های عرفانی و اخلاقی را با چندین شگرد طنز درآمیخته است و در حکایات و جز آن به کار بسته است. بنابراین طنز صوفیانه سنایی، بیشتر جنبه تمثیلی و روایی دارد. بر اساس مطالعه پیش رو می توان گفت که طنز در زبان سنایی شیوه ای برجسته در بیان است که به شکلی گسترده و در اشکال مختلفی به کار گرفته شده است. در این پژوهش تحلیلی توصیفی بعد از پرداختن به طنز تمثیلی، نمونه های مختلف طنز تمثیلی در اشعار سنایی بررسی شده و به دست آمد که عناوین طنزهای تمثیلی سنایی - که بیشتر از نوع روایی و حکایتی هستند- از لحاظ محتوایی، شامل طنز تمثیلی اجتماعی، اخلاقی، دینی و صوفیانه اند و قهرمان حکایات وی را، هر دو شخصیت انسانی و حیوانی تشکیل می دهند.

چکیده انگلیسی:

Regarding the fact that in mysticism literature the language of simile has been utilized as the most principal ways to represent the ideas, and dealing with stories and narrations touching the social lives of human beings could simplify the understanding of mysticism literature, the authors of great Persian literature works have benefited from different stories to compose their works in the form of irony. Also, Sanaee is known as the very first poet who has utilized irony to serve mysticism and has been able to represent mystic and moral thoughts using several ironies and stories and narrations. In the present research done using a descriptive-analytic method, first we have dealt with simile and irony and have investigated about different samples of similes in the poems of Sanaee. Findings showed that the titles of similes composed by Sanaee, mostly using stories and narrations, consisted of concepts such as simile, social, moral, religious, and mystic understanding and his heroes were both human and animal characters.

منابع و مأخذ:

الف- کتاب:

قرآن کریم.

آرین­پور، یحیی، 1354، از صبا تا نیما، جلد دوم، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی. چ پنجم.

اخوّت، احمد، 1371، نشانه­شناسی مطایبه، اصفهان: نشر فردا.

بهزادی اندوهجردی، حسین، 1383، طنزپردازان ایران از آغاز تا پایان دوره قاجار، تهران: دستان.

.............................، 1378، طنز و طنزپردازی در ایران (پژوهشی در ادبیات اجتماعی- سیاسی- انتقادی- علل روانی و اجتماعی)، تهران: صدوق.

پناهی سمنانی، محمداحمد، 1369، شعر کار در ادب فارسی، تهران: دهخدا.

حری، ابوالفضل، 1387، درباره طنز، تهران: سوره مهر.

حسینی کازرونی، سید احمد،1395، (پژوهش در ادبیات غیر جدّ فارسی) ص 135. چ سوم.

حکیمی، محمود، 1372، لطیفه­های سیاسی، جلد اول، تهران: خرم.

حلبی، علی­اصغر، 1377، طنز و شوخ­طبعی در ایران و جهان اسلام، تهران: بهبهانی.

.......................، 1364، مقدمه­ای بر طنز و شوخ­طبعی در ایران، تهران: پیک.

زرقانی، مهدی، 1381، زلف عالم­سوز، تهران: روزگار.

زرین­کوب، عبدالحسین، 1367، جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر. چ سوم.

...................................، 1381، شعر بی­دروغ بی­نقاب، تهران: علمی.

سنایی، ابوالمجدود، 1382، حدیقه­الحقیقه و شریعه­الطریقه، تصحیح سید محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

.............................، 1388، دیوان، تصحیح سید محمدتقی مدرس رضوی، تهران: سنایی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1368، موسیقی شعر، تهران: آگه. چ دوم.

شمیسا، سیروس، 1376، انواع ادبی، تهران: فردوس. چ پنجم.

.........................، 1381، بیان و معانی، تهران: فردوس. چ هفتم.

صفا، ذبیح­اله، 1371، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، تهران: فردوس. چ یازدهم.

عفیفی، رحیم، 1371، مثل­ها و حکمت­ها، تهران: سروش.

مک­کوئین، جان، 1389، تمثیل، ترجمه حسن افشار، تهران: مرکز.

میرصادقی، میمنت، 1373، واژه­نامه هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.

نیکوبخت، ناصر، 1380، هجو در شعر فارسی، تهران: دانشگاه تهران.

 

ب – پایان نامه، یا مقاله‌ها:

جورابیان، فرخنده، 1388، طنز در بوستان و گلستان سعدی، شوشتر: دانشگاه آزاد اسلامی.

حسن­جان­زاده کشتلی، محمدتقی، 1389، «طبقه­بندی و تحلیل طنز در مثنوی­های سنایی»، پایان­نامه دانشگاه پیام نور تهران.

دری، زهرا و پگاه تاجیک، 1390، «بررسی حکایات طنزآمیز حدیقه سنایی با نگاهی به سه نظریه» در باب طنز، فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی، دوره 3، شماره 8، صص 112-131.

شفایی سرمور، اعظم، 1388، «مقایسه طنز در آثار عطار و حدیقه سنایی» پایان­نامه دانشگاه یاسوج.

قدمنان، رزاق و مرتضی انصار، 1394، «بررسی بیان تمثیلی و ابزارهای طنزآوری در مثنوی معنوی»، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد بوشهر، شماره 26، صص 31-42.

نعمتی، زهرا، 1391، «طنز در آثار سنایی»، پایان­نامه دانشگاه کاشان.